କବିତା ଯେବେ ଥିଲା ମନ୍ତ୍ର

ଚିନ୍ତାମଣି ବେହେରା

ସୂଚୀପତ୍ର

ସ୍ଵାଧୀନତା ଓ କବିତା-ସଙ୍କଳନ ସମ୍ପର୍କରେ କିଞ୍ଚିତ

ସ୍ଵାଧୀନତା-ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମାଜ ଓ ଜନଜୀବନର ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ଚିତ୍ର ବହନ କରିଥିବା ପ୍ରଖ୍ୟାତ ରାଜନୀତିକ. ଉପନ୍ୟାସ ‘ଅଂଧ ଦିଗନ୍ତ’ ରେ ସ୍ଵନାମଧନ୍ୟ କଥାଶିଳ୍ପୀ ସୁରେନ୍ଦ୍ର ମହାନ୍ତି ଦୁଇଟି ଚରିତ୍ର ମାଧ୍ୟମରେ ସ୍ଵାଧୀନତାର ଗୋଟିଏ ସଂଜ୍ଞା ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଛନ୍ତି । ଜୀବନରେ ଅଗ୍ନିଯୁଗର ଇତିହାସ ବହନ କରିଥିବା ଏକଦା ସ୍ଵାଧୀନତା-ସଂଗ୍ରାମୀ ନିଧି ଦାସ ପରବର୍ତ୍ତୀ ଜୀବନରେ ‘କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ’ ମାର୍କାଧରି ଜେଲ ଫେରନ୍ତା କୟଦୀ ପରି ଫେରୁଥିବା ସମୟରେ ପାଗଳ ପରି ଉଚ୍ଚକଣ୍ଠରେ ଚିତ୍କାର କରିଛନ୍ତି, ‘‘ମଣିଷ ସ୍ଵାଧୀନ ହେବା ପାଇଁ ତଥାପି ଆଉରି ଅନେକ ଡେରି, ଅନେକ ଡେରି ! ସେ ଲଢ଼େଇର ଶେଷ ନାହିଁ, କିନ୍ତୁ ତମର, ମୋର ଜୀବନର ଶେଷ ଅଛି । ଆମର ସମୟ ଅଳ୍ପ !’’ ଅନ୍ୟ ଚରିତ୍ର ଜଣକ ହେଉଛନ୍ତି ବାବାଜୀ ଅବଧୂତାନନ୍ଦ । ସେ ନିଧିଦାସଙ୍ଗୁ ଲକ୍ଷ୍ୟକରି କହିଛନ୍ତି, ‘‘ଦେଶ ସ୍ଵାଧୀନ ହୁଏ ନାହିଁ । ମଣିଷ ହୁଏ ସ୍ଵାଧୀନ ! କିନ୍ତୁ ମାଟିର ସ୍ଵାଧୀନତା ମଣିଷର ସ୍ଵାଧୀନତା ନୁହେଁ । ତାହା ଦାସତ୍ଵର ଏକ ରୂପାନ୍ତର, ଏକ ଘଟାନ୍ତର ମାତ୍ର !’’ ପୁନଶ୍ଚ ସେ କହିଛନ୍ତି, ‘‘ମଣିଷର କପାଳରେ ସ୍ୱାଧୀନତା ଲେଖି ନାହାନ୍ତି, କଳ୍‌କୀ- ମହାରାଜ ! ମଣିଷ ଏପରି ଏକ ବିଚିତ୍ର ଜୀବ ତା’ର ଲୋଡ଼ା ବନ୍ଧନର ଶୃଙ୍ଖଳ । ବନ୍ଧନର ଶୃଙ୍ଖଳ ନ ରହିଲେ, ଅନାହତ ମୁକ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ମନୁଷ୍ୟର ଅପମୃତ୍ୟୁ ଘଟିବ-ସେ ଶୃଙ୍ଖଳ ଲୁହାର ହେଉ ବା ସୁନାର ହେଉ । କିନ୍ତୁ ଶୃଙ୍ଖଳ-ବଦଳ ସ୍ଵାଧୀନତୀ ନୁହେଁ ବା ସ୍ୱରାଜ୍ୟ ନୁହେଁ ।’’ ଉଭୟ ଚରିତ୍ରଙ୍କ ଉଚ୍ଚାରଣ ଆପାତ ବିରୋଧୀ ମନେ ହେଉଥିଲେ ହେଁ ଦୁହିଁଙ୍କ ଅନୁଭୂତି ଓ ବକ୍ତବ୍ୟରେ ଗଭୀର ସତ୍ୟ ଓ ତାପର୍ଯ୍ୟ ନିହିତ ।

କବି ବ୍ରଜନାଥ ରଥ ‘ସ୍ଵାଧୀନତା’ ଶବ୍ଦଟିର ସୁଦୂର ପ୍ରସାରୀ ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟ ସୂଚାଇବାକୁ ଯାଇ କହିଛନ୍ତି, ‘‘ଶବ୍ଦଟିଏ ‘ସ୍ୱାଧୀନତା’/ ଶବ୍ଦରେ-ଧ୍ୱନିରେ ଯାର/ କମ୍ପିଉଠେ ଆଦିଗନ୍ତ ଆକାଶ ଅବନୀ, ଶବ୍ଦଟିଏ ; ‘ସ୍ଵାଧୀନତା’/ ଉଚ୍ଚାରଣ ମାତ୍ରେ ଯାହା/ ପ୍ରତିଟି ଅନ୍ତର ତଳେ/ କାଳେ କାଳେ, ତାଳେ ତାଳେ/ ତୋଳେ ପ୍ରତିଧ୍ଵନି’’ । ‘‘ଛନ୍ଦେ ଛନ୍ଦେ / ମୁକ୍ତିର ଆନନ୍ଦେ/ଶରୀରର ପ୍ରତି ରନ୍ଧେ/ ପ୍ରତି ତନ୍ତ୍ରୀ ହୁଅଇ ସ୍ପନ୍ଦିତ,/ ଶବ୍ଦଟିଏ : ‘ସ୍ୱାଧୀନତା/ ମୃତ୍ୟୁକୁ ଅମୃତ କରେ/ କାନେ କାନେ ଗାଇଯାଏ/ ଉଦ୍ଦୀପିତ ଜୀବନ-ସଂଗୀତ ।।’’ ‘‘ସ୍ୱାଧୀନତା ଶବ୍ଦଟିଏ ନୁହଁଇ ତ ଖାଲି/ ‘ସ୍ୱାଧୀନତା’ ଏକ ଅନୁଭବ/ ‘ସ୍ୱାଧୀନତା’ ମଧୁମୟ ଜୀବନର ସ୍ୱାଦ/ ‘ସ୍ୱାଧୀନତା’ ସ୍ୱପ୍ନର ବିଭବ।।’’ (ଶବ୍ଦଟିଏ : ସ୍ୱାଧୀନତା-ହେ ମହାଜୀବନ’)

‘ସ୍ଵାଧୀନତା’ ଶବ୍ଦଟିର ଅର୍ଥବ୍ୟଞ୍ଜନା କିପରି ଆତ୍ମାଶ୍ରୟୀ ଓ ଅନ୍ତର୍ମୁଖୀ, ପୁଣି ଆଲୋକବାହୀ ଓ ଦିଗନ୍ତବ୍ୟାପୀ, ତାହା ଉଲ୍ଲିଖତ ଉଦ୍ଧୃତିଗୁଡ଼ିକ ବକ୍ତବ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ସ୍ପଷ୍ଟ । ‘ସ୍ୱାଧୀନତା’ର ପ୍ରତିଶବ୍ଦ ଭାବରେ ଆମେ ‘ମୁକ୍ତି’ ଶବ୍ଦଟି ମଧ୍ୟ ଅନେକ ସମୟରେ ବ୍ୟବହାର କରିଥାଉଁ । କିନ୍ତୁ ସୂକ୍ଷ୍ମ ବିବାରରେ ଦୁଇଟି ଶବ୍ଦ ମଧ୍ୟରେ କିଛି ଅର୍ଥ ପାର୍ଥକ୍ୟ ନିହିତ । ‘ମୁକ୍ତି’ କହିଲେ ‘‘ବନ୍ଧନରୁ ମୁକ୍ତି’, ‘ଶୃଙ୍ଖଳରୁ ମୁକ୍ତି’ ବା ‘ଶୃଙ୍ଖଳମୋଚନ’, ‘ପରାଧାନତାର ନିଗଡ଼ ବା ଶୃଙ୍ଖଳରୁ ମୁକ୍ତି’ ଇତ୍ୟାଦି ଆମେ ବୁଝିଥାଉଁ । କିରୁ ‘‘ସ୍ଵାଧୀନତା’ କେବଳ ପରାଧୀନତାର ହିଁ ବିପରୀତ ଶବ୍ଦକୁ ସୂଚାଇ ଥାଏ । ଅବଶ୍ୟ ‘ବାକ୍‌ସ୍ଵାଧୀନତା’, ‘ଗ୍ରନ୍ଥ ପ୍ରକାଶନର ସ୍ଵାଧୀନତା’, ‘ରୀଜନୀତିକ ବା ରାଷ୍ଗ୍ରୀୟ ସ୍ଵାଧୀନତା’ ଇତ୍ୟାଦି ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ‘ସ୍ଵାଧୀନତା’ ଶବ୍ଦଟିର ବହୁଳ ପ୍ରୟୋଗ ଦେଖାଯାଏ । କିନ୍ତୁ ଯଥାର୍ଥରେ ‘ସ୍ଵାଧୀନ’ ହେବା, କାୟମନୋବାକ୍ୟରେ ସ୍ଵାଧୀନ ହେବା, ଘରେ ଓ ବାହାରେ ସ୍ୱାଧୀନତାର ସ୍ଵାଦ ଅନୁଭବ କରିବା, ଏତେ ସହଜସାଧ୍ୟ ବ୍ୟାପାର ନୁହେଁ-ତାହା ଦୁର୍ଲ୍ଲଭ ଓ ଦୁଷ୍କର ତପସ୍ୟାସାପେକ୍ଷ । ସେଥିପାଇଁ କବିଗୁରୁ ଗ୍ୟେଟେ କହିଛନ୍ତି, ‘‘ଜୀବନ ହେଉଛି ତାଆରି ଭୋଗ୍ୟ, ଯେ ପ୍ରତ୍ୟହ ଜୟକରି ଜାଣିଛି ଜୀବନକୁ । ସ୍ୱାଧୀନତା ତାଆରି ହେଉଛି ଲଭ୍ୟ, ଯିଏ ପ୍ରତ୍ୟହ ଜୟ କରି ନେବାକୁ ଜାଣେ ସ୍ଵାଧୀନତା’’ । (ଫାଉସ୍ଟ) - (He only earns his freedom and existence who daily conquers them anew.) ଏ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଗୋଟିଏ ଦେଶ ବିଦେଶୀ ଶାସନର ଶୃଙ୍ଖଳରୁ ମୁକ୍ତିଲାଭ କଲେ ମଧ୍ୟ ହୁଏତ ଯଥାର୍ଥ ‘ସ୍ଵାଧୀନତା’ ର ସ୍ୱାଦ ଆସ୍ୱାଦନ କରିବାକୁ ଅସମର୍ଥ ହୋଇପାରେ ଅଥବା ଶକ୍ତି ଅର୍ଜନ କରିବାକୁ ଅକ୍ଷମ ହୋଇଥାଏ।

କବି ମିଲଟନ ତେଣୁ ତାଙ୍କର ‘ଅ୍ୟାରିଓପ୍ୟାଗିଟିକା’ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ମନୁଷ୍ୟର ବ୍ୟକ୍ତି- ସ୍ଵାଧୀନତାର ପ୍ରସଙ୍ଗ ଉଚ୍ଚ କଣ୍ଠରେ ଘୋଷଣା କରିବା ସଙ୍ଗେ ତାର ଚିତ୍ତ-ମୁକ୍ତିକୁ ଅନ୍ୟ ସକଳ ମୁକ୍ତିଠାରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱରେ ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ କରି କହିଛନ୍ତି - ‘‘ସମସ୍ତ ସ୍ୱାଧୀନତାର ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱରେ ନିଜର ବିବେକ ଅନୁଯାୟୀ ଜାଣିବାର, କହିବାର ଏବଂ ଅପ୍ରତିହତ ଭାବରେ ଯୁକ୍ତି-ତର୍କ କରିବାର ସ୍ଵାଧୀନତା ମୋତେ ଅର୍ପଣ କର ।’’ ମାତ୍ର ‘ମୁକ୍ତି’ ବା ‘ସ୍ୱାଧୀନତା’ର ଗଭୀର ଓ ବୃହତ୍ତର ଅର୍ଥ – ବ୍ୟଞ୍ଜନା ପ୍ରତି ଦୃଷ୍ଟି ନ ଦେଇ ଆମେ ମୁଖ୍ୟତଃ ଦେଶମାତୃକାର ମୁକ୍ତି ବା ରାଷ୍ଟ୍ରର ସ୍ଵାଧୀନତା ଅର୍ଥରେ ଶବ୍ଦ ଦୁଇଟିକୁ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଉଁ । ସେଥିପାଇଁ ବିଦେଶୀ ଶାସନର ଶୃଙ୍ଖଳରୁ ଦେଶକୁ ମୁକ୍ତ କରିବା ପାଇଁ ଜାତୀୟତାର ଜାଗରଣ ଓ ସ୍ଵଦେଶ ପ୍ରୀତିମୂଳକ ବହୁ କବିତା ସାଧାରଣତଃ ରଚିତ ହୋଇଥାଏ । ଦେଶ ଓ ଜନ୍ମଭୂମି ପ୍ରତି ଅନୁରକ୍ତ ଓ ଶ୍ରଦ୍ଧାବନତ ରହିବାକୁ ଏହି ସକଳ ରଚନାର ମୌଳିକ ପ୍ରେରଣା ଓ ଆହ୍ଵାନ । ସାର୍‌ୱାଲଟାର ସ୍ମଟ୍‌ଙ୍କର ସେଇ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଫକ୍ତିଗୁଡ଼ିକ- ‘‘Breathes there the man with soul so dead/ who never to himself hath said, /This is my own, my native land -’’

କିମ୍ବା କ୍ୟାମ୍ପବେଲ୍‌ଙ୍କର,-

‘‘Freedom ! there is something dear

E’en in thy very name,

That lights the alter of the soul

With everlasting flame,

Success attend the Patriot sword

that is unsheathed for thee !

And glory to the breast that bleeds

Bleeds nobly to be free !’’

(As the slave departs the Man returns.)

-କବିତା-ଫକ୍ତି ଗୁଡ଼ିକ ଆମ ମନ-ପ୍ରାଣରେ ଶିହରଣ ସୃଷ୍ଟି କରି ଦେଶାତ୍ମବୋଧ ଜାଗ୍ରତ ଜରିବାକୁ ସମର୍ଥ । ଅଭିଧା ବା ଲକ୍ଷଣା ବ୍ୟତୀତ ଏଇ ପଙ୍‌କ୍ତି ଗୁଡ଼ିକରେ ବକ୍ତବ୍ୟର ଯେଉଁ ତୃତୀୟ ପର୍ଯ୍ୟାୟର ଅର୍ଥବ୍ୟଞ୍ଜନ ଅର୍ଥାତ୍‌ ଧ୍ୱନିର ଅନୁରଣନ, ଭାବର ତୀର୍ଯ୍ୟକ୍‌ଗତି ଓ ଅନୁକ୍ତିର ଅନୁରଞ୍ଜନ ଇତ୍ୟାଦି ଅନୁପସ୍ଥିତ କହିଲେ ଚଳେ । ତଥାପି ଦେଶ-କାଳ-ପାତ୍ର ବିଶେଷରେ ଏହି ପକ୍ତିଗୁଡ଼ିକ ମନ୍ତ୍ରର ସ୍ତରକୁ ଉତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ ଉଠିଥାନ୍ତି । କାବ୍ୟ ଓ ମନ୍ତ୍ର ସ୍ଵରୂପତଃ ଏକ ନ ହେଲେ ମଧ୍ୟ କୀବ୍ୟ ସ୍ତରକୁ ଉନ୍ନୀତ ହୋଇପାରେ ଏବଂ ମନ୍ତ୍ର ମଧ୍ୟ କାବ୍ୟର ଆକାର ଓ ଭାବଭଙ୍ଗୀ ମଧ୍ୟରେ ନିଜକୁ ପ୍ରକାଶ କରିପାରେ । ମନ୍ତ୍ର କହିଲେ କେବଳ ଅଧ୍ୟାତ୍ମ-ସାଧନାର କଥା ବା ଧର୍ମ-ତତ୍ତ୍ୱର କଥା ବୁଝିଲେ ଭୁଲ୍ ହେବ; ଲୋକାୟତ ବା ଐହିକ ଅନୁଭୂତି-ଉପଲବ୍ଧିକୁ ମଧ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରବଦ୍ଧକରି ପ୍ରକାଶ କରାଯାଇପାରେ । ସେ ଅନୁଭୂତି ଓ ଉପଲବ୍ଧିର ଯେଉଁ ମୂଳ ସତ୍ୟ, ଯେଉଁ ନିଜସ୍ୱ ରସମୟ ସତ୍ୟ, ବାକ୍ୟ ଯଦି ତାଆରି ଆତ୍ମ ପ୍ରକାଶ ଓ ଯଥାଯଥ ବିଗ୍ରହ ହୋଇଥାଏ, ତେବେ ସେ ଲୌକିକ ବାକ୍ୟ ମଧ୍ୟ ମନ୍ତ୍ରରେ ପରିଣତ ହୋଇଯାଏ । ଏ ଦୃଷ୍ଚିରୁ ଉଲ୍ଲିଖିତ ସ୍ୱଦେଶ ପ୍ରୀତି ମୂଳକ କବିତା-ପଂକ୍ତି ଗୁଡ଼ିକ ମନ୍ତ୍ର ଶକ୍ତିର ବାହନ ହୋଇ ଉଠିବାରେ ଏବଂ ଜନ ଚେତନାକୁ ସକ୍ରିୟ ଓ ସନ୍ଦିପିତ କରିବାରେ ବିସ୍ମିତ ହେବାର କିଛି ନାହିଁ । ଏ ଦିଗରୁ ଆମର ସ୍ଵାଧୀନତା-ସଂଗ୍ରାମର ସ୍ଵପ୍ନ-ସମ୍ବଳିତ କବିତାବଳି କେଉଁ ପରିମାଣରେ ମନ୍ତ୍ର ଶକ୍ତିର ଅଧିକାରୀ, ତା’ର ବିଚାର-ବିଶ୍ଲେଷଣ ମଧ୍ୟ କରାଯାଇପାରେ । ଆମ ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତା- ସଂଗ୍ରାମର ମହାନ୍‌ ସାରଥି ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟିରେ ସ୍ଵାଧୀନତାର ଅର୍ଥ କେବଳ ବିଦେଶୀ ଇଂରେଜ ଶାସନର ଶୃଙ୍ଖଳ ବା ଅଧୀନତାରୁ ମୁକ୍ତି ମାତ୍ର ନ ଥିଲା, ତାହା ଥିଲା ଗୋଟିଏ ଦେଶ ଓ ଜାତିର ଆତ୍ମିକ, ନୈତିକ ଓ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଉତ୍ତରଣ ଓ ଉତ୍କର୍ଷ-ସାଧନ ପାଇଁ ତପଶ୍ଚରଣର ଆଦ୍ୟ ସର୍ତ୍ତ ଓ ସାଧନାର ଉପକରଣ । ଅହିଂସା ଓ ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ଥିଲା ତାଙ୍କ ସଂଗ୍ରାମର ମନ୍ତ୍ର ଓ ଆୟୁଧ । ମାତ୍ର ମୈତ୍ରୀ ଓ ଏକତା ପରିବର୍ତ୍ତେ ଦେଶ ଦ୍ଵିଧା-ବିଭକ୍ତ ହୋଇ ଅଶ୍ରୁପାତ ଓ ରକ୍ତସ୍ନାନ ମଧ୍ୟରେ ସ୍ଵାଧୀନତା କିପରି ଅର୍ଜନ କଲା ଏବଂ ସ୍ଵାଧୀନତା- ପ୍ରାପ୍ତିପରେ ଅର୍ଦ୍ଧ ଶତାବ୍ଦୀରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱକାଳ ଅତିକ୍ରାନ୍ତ ହୋଇଥିଲେ ହେଁ ଆମେ ଓ ଆମର ଗଣତନ୍ତ୍ର କେଉଁ ସ୍ତରରେ ଆଜି ଉପନୀତ, ‘ସ୍ୱାଧୀନତା’ ଶବ୍ଦଟିର ପ୍ରୟୋଗ ଆମର ଜନନେତାମାନେ କିପରି କରୁଛନ୍ତି ବା ଦେଶର ଜନସାଧାରଣ କିପରି ବୁଝୁଛନ୍ତି, ଗାନ୍ଦିଜୀଙ୍କ ‘ସ୍ୱାଧୀନତା’ର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଓ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଠାରୁ ଆମେ କେତେ ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ବା ଦୂରରେ, ତାହା ଦିବାଲୋକ ପରି ଏତେ ସ୍ପଷ୍ଟ ଯେ ସେଥିପାଇଁ ଭାଷ୍ୟ ରଚନା କରିବାର କୌଣସି ଆବଶ୍ୟକତା ନାହିଁ । ସେଇ ଗାନ୍ଧୀ-ବିପ୍ଲବର ଯୁଗରେ ଆଉ ଜଣେ କବି-ମନୀଷୀ ରବୀନ୍ଦ୍ରନାଥ ଅନୁରୂପ ସ୍ୱପ୍ନ ଦେଖି କବିତାରେ ନିଜର ‘ପ୍ରାର୍ଥନା’ ଜଣାଇ ଲେଖିଥିଲେ,-

‘‘ଚିତ୍ତ ଯେଥା ଭୟଶୂନ୍ୟ, ଉଚ୍ଚ ଯେଥା ଶିର,

ଜ୍ଞାନ ଯେଥା ମୁକ୍ତ, ଯେଥା ଗୃହେର ପ୍ରାଚୀର

ଆପନ ପ୍ରାଙ୍ଗଣତଲେ ଦିବସଶର୍ବରୀ

ବସୁଧାରେ ରାଖେ ନାଇ ଖଣ୍ଡ କ୍ଷୁଦ୍ରକରି,

ଯେଥା ବାକ୍ୟ ହୃଦୟେର ଉତ୍‌ସମୁଖ ହତେ

ଉଚ୍ଛ୍ୱସିୟା ଉଠେ, ଯେଥା ନିର୍ବାରିତ ସ୍ରୋତେ

ଦେଶେ ଦେଶେ ଦିଗେଦିଗେ କର୍ମଧାରା ଧାୟ

ଅଜସ୍ର ସହସ୍ରବିଧ ଚରିତାର୍ଥତାୟ,

ଯେଥା ତୁଚ୍ଛ ଆଚାରେର ମରୁବାଲିରାଶି

ବିଚାରେର ସ୍ରୋତଃପଥ ଫେଲେ ନାଇ ଗ୍ରାସି-

ପୌରୁଷେରେ କରେନି ଶତଧା ନିତ୍ୟ ଯେଥା

ତୁମି ସର୍ବ କର୍ମ ଚିନ୍ତା ଆନନ୍ଦେର ନେତା,

ନିଜେ ହସ୍ତେ ନିର୍ଦୟ ଆଘାତ କରି, ପିତଃ,

ଭାରତେରେ ସେଇ ସ୍ଵର୍ଗେ କର ଜାଗରିତ ।।’’ (ପାର୍ଥନା - ‘ନୈବେଦ୍ୟ’) କେବଳ ଜଣେ ସ୍ୱାଧୀନ ବା ସ୍ଵଦେଶୀ ମନୁଷ୍ୟ ନୁହେଁ, ଯଥାର୍ଥ ପୌରୁଷସମ୍ପନ୍ନ ଜଣେ ସ୍ଵାଧୀନଚେତା ଓ ଆତ୍ମଦର୍ଶୀ ସାର୍ବଭୌମିକ ବିଶ୍ଵମାନବର ଅଭ୍ୟୁଦୟ ଥିଲା ରବୀନ୍ଦ୍ର ନାଥଙ୍କର ସ୍ୱପ୍ନ ଓ ପରିକଳ୍ପନା । ଗୋଟିଏ ଯୁଗର ଜଣେ ମହାମାନବ ଓ ଜଣେ ମହାକବିଙ୍କର ସଂଗ୍ରାମ ଓ ସାଧନାର ସ୍ଵପ୍ନ ଆଜି କେବଳ ଆମ ଦେଶରେ ନୁହେଁ, ସାରା ବିଶ୍ଵରେ ମଧ୍ୟ କିପରି ପ୍ରତିହତ ଓ ପରାଭୂତ, ତାହା ଅଙ୍ଗେନିଭା ସତ୍ୟ ଓ ଅନୁଭୂତିରେ ଏବେ ପରିଣତ ।

ତଥାପି ଦିନ ଥିଲା, ଯେତେବେଳେ ଭାରତର ଜନଗଣ-ମନ-ଅଧିନାୟକ ମହାତ୍ନା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଅହିଂସା-ସଂଗ୍ରାମର ମନ୍ତ୍ର ଓ ଆହ୍ୱାନରେ ଆକୁମାରୀ-ହିମାଚଳ ଭାରତୀୟ ଜନତା ଉଦ୍ଦୀପିତ ଓ ଅଭିମନ୍ତ୍ରିତ ହୋଇ ବିଦେଶୀ ଶାସନର ଶୃଙ୍ଖଳରୁ ଦେଶମାତୃକାକୁ ମୁକ୍ତ ଓ ସ୍ଵାଧୀନ କରିବା ପାଇଁ ବଜ୍ର-ଶପଥ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା ଏବଂ ଅବଶେଷରେ ଅଗଷ୍ଟ ପନ୍ଦର ୧୯୪୭ ମସିହାରେ ଦେଶକୁ ସ୍ଵାଧୀନ ମଧ୍ୟ କରିଥିଲା । ସେତେବେଳେ ‘ସ୍ଵାଧୀନତା’ର ଅର୍ଥ ଜନସାଧାରଣରଙ୍କ ନିକଟରେ ଥିଲା କେବଳ ମାତ୍ର ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ବା ରାଜନୀତିକ ସ୍ଵାଧୀନତା । ଏଇ ଗାନ୍ଧୀ-ବିପ୍ଲବର ଯୁଗ ଭାରତ ଇତିହାସର ଆଜି ଏକ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଓ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣାଭ ଅଧ୍ୟାୟ । କେତେ ପୀଡ଼ନ, କଷଣ, ଅତ୍ୟାଚାର, କାରାବରଣ ଓ ଆତ୍ମାହୁତି ମଧ୍ୟରେ ଏଇ ରାଷ୍ଟ୍ରିୟ ସ୍ଵାଧୀନତା ଅର୍ଜିତ ହୋଇଥିଲା, ଇତିହାସ ହିଁ ଆଜି ତାର ସାକ୍ଷ୍ୟ ବହନ କରି ଆମ ନିକଟରେ ପ୍ରତିଭାତ । କେବଳ ଜନସାଧାରଣ ନୁହନ୍ତି, କେତେ ବିଦ୍ୱାନ୍‌, ଜନନେତା ଓ ଜନସେବକ ଏବଂ କବି ଓ କଳାକାର ଏଇ ସଂଗ୍ରାମରେ ହୋଇଥିଲେ ସାମିଲ ।

ଧର୍ମାନ୍ଧତା ଓ କୁସଂସ୍କାର ବିରୁଦ୍ଧରେ ବିଦ୍ରୋହ କରି, ଲେଖନୀ ଚାଳନା କରି କେତେ ଗୁଣୀ, ବିଦ୍ଵାନ, ଓ ଲେଖକ ଧର୍ମଦ୍ରୋହିତା ନାଆଁରେ କିପରି ନିର୍ମମ ଅତ୍ୟାଚାର, ଏପରିକି ମୃତ୍ୟୁଦଣ୍ଡ ମଧ୍ୟ ଭୋଗିଛନ୍ତି, ସେ ପ୍ରସଙ୍ଗ ବାଦ୍‌ ଦେଲେ ବି କେବଳ ରାଜତନ୍ତ୍ରର ସ୍ଵୈରାଚାର ଓ ଶାସକଗୋଷ୍ଠୀର ଦମନ-ନିପୀଡ଼ନ ବିରୁଦ୍ଧରେ ବିଦ୍ରୋହର ସ୍ଵର ଉତ୍ତୋଳନ କରି ଏବଂ ମନୁଷ୍ୟର ସ୍ଵାଧିକାର ଓ ସ୍ଵାଧୀନତାର ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ଗ୍ରନ୍ଥରଚନା ବା ଲେଖା ପ୍ରକାଶ କରି ବିଶ୍ଵର ବହୁ ବରେଣ୍ୟ ଲୋକ କିପରି ରାଜରୋଷ - ବହ୍ନିର ଶରବ୍ୟ ହୋଇଛନ୍ତି, ସେଥିପାଇଁ ଶାରୀରିକ ଅତ୍ୟାଚାରଠୁଁ ଆରମ୍ଭ କରି କାରାଦଣ୍ଡ, ନିର୍ବାସନ ଓ ମୃତ୍ୟୁଦଣ୍ଡ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଭୋଗିଛନ୍ତି, ତା’ର ଅସଂଖ୍ୟ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ଇତିହାସରେ ଆଜି ଲିପିବଦ୍ଧ । ଭଲତେୟାର, ଋଷୋ, ଟମାସ ପେଇନ (ଦି ରାଇଟସ୍‌ ଅଫ୍‌ ମ୍ୟାନ୍‌’ର ଲେଖକ), ରାଦିଶ୍‌ଚେଫ, ଫ୍ରାଁସୋୟା ନୋୟେଲ ବାବ୍ୟୋଫ, ଆଁଦ୍ରେ ଶେନିଏ ପ୍ରଭୃତି ଲେଖକଗଣ ଏହାର ଉଦାହରଣ । ରାଦିଶ୍‌ଚେଫଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁଦଣ୍ଡ ଦେଇଥିଲେ ରୁଷିଆର ଦ୍ୱିତୀୟ କ୍ୟାଥାରିନ-ଅଭିଯୋଗ ଥିଲା ତାଙ୍କ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ଫରାସୀ ବିପ୍ଳବର ସ୍ଵପ୍ନ ଓ ପରିକଳ୍ପନା ନିହିତ । ପରେ ଅବଶ୍ୟ ମୃତ୍ୟୁଦଣ୍ଡରୁ ରିହାତି ପାଇ ଦଶବର୍ଷ ସାଇବେରିଆରେ ନିର୍ବାସନ ଦଣ୍ଡ ଭୋଗି ସେ ନିଷ୍କୃତିଲାଭ କରିଥିଲେ । ଫ୍ରାଁସୋୟା ନୋୟେଲ ରାଜ-ବିଚାରରେ ଗିଲୋଟିନ୍‌ରେ ପ୍ରାଣ ଦେବା ପୂର୍ବରୁ ନିଜେ ଛୁରିକାଘାତରେ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରିଥିଲେ । ବିଶ୍ଵର ସହସ୍ର ସହସ୍ର ଶ୍ରମିକ - ଜାଗରଣର କାରଣ ହେଉଛନ୍ତି ବାବ୍ୟୋଫ ; ତାଙ୍କ ରଚନାର ବାଣୀ ହେଉଛି, ‘ପୃଥିବୀର ଯାବତୀୟ ସମ୍ପଦରେ ପ୍ରତି ମନୁଷ୍ୟର ସମ-ଅଧିକାର ହେଉଛି ପାକୃତିକ ବିଧାନ’ । ‘ଆତଙ୍କର ରାଜତ୍ୱ’ (ରେଇନ୍‌ ଅଫ୍‌ ଟେରାର)ର ତୀବ୍ର ପ୍ରତିବାଦର ରଚନା ପାଇଁ ଆଁଦ୍ରେ ଶେନି ଏଙ୍କୁ ପ୍ରଥମେ କାରାବରଣ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥିଲା ଏବଂ ପରେ ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ରର ମିଥ୍ୟା ଅଭିଯୋଗରେ ଗିଲୋଟିନରେ ସେ ପ୍ରାଣବଳି ଦାନ କରିଥିଲେ । ବିଦେଶ-ଭୂଇଁରେ ଲେଖକମାନଙ୍କ ଉପରେ ସଂଘଟିତ ନିଗ୍ରହ- ନିପୀଡ଼ନ ତୁଳନାରେ ଆମ ଦେଶରେ ଘଟିଥିବା ବିଦେଶୀ ଶାସକଗୋଷ୍ଠୀ ଓ ରାଜତନ୍ତ୍ରର ଅତ୍ୟାଚାର ମାତ୍ରାରେ ନ୍ୟୂନ ଥିଲା ନିଶ୍ଚୟ ଏବଂ ତାହା ଆମର ମୁକ୍ତି-ସଂଗ୍ରାମ ଓ ସ୍ୱାଧୀନତାର କଣ୍ଠସ୍ଵରକୁ ପ୍ରତିହତ କରିବା ପାଇଁ ମୁଖ୍ୟତଃ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଥିଲା । ତଥାପି ସ୍ଵାଧୀନତା-ସଂଗ୍ରାମ ସମ୍ପର୍କରେ ଲେଖା ବା ପୁସ୍ତକାବଳୀର ବାଜ୍ୟାପ୍ତି କେବଳ ନୁହେଁ, ସେଥିପାଇଁ ବହୁ ଲେଖକଙ୍କୁ ମାନସିକ ଲାଞ୍ଛନାଭୋଗ ସହ କାରାବରଣ କରିବାକୁ ମଧ୍ୟ ପଡ଼ିଥିଲା । ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସ, ବୀରକିଶୋର ଦାସ, ବାଞ୍ଛାନିଧି ମହାନ୍ତି, ଦୟାନିଧି ମିଶ୍ର, ହରେକୃଷ୍ଣ ମହତାବ, ଅନନ୍ତ ପଟ୍ଟନାୟକ, ନିତ୍ୟାନନ୍ଦ ମହାପାତ୍ର, ସଚ୍ଚିଦାନନ୍ଦ ରାଉତରାୟ, ମନମୋହନ ମିଶ୍ର ପ୍ରଭୃତି ଲେଖକମାନଙ୍କର ନାମ ଏ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ । ଇଂରେଜ ସରକାରଙ୍କ କୋପଦୃଷ୍ଟି ସତ୍ତ୍ଵେ ଏଇ ଲେଖକବୃନ୍ଦ ସ୍ଵାଧୀନତା-ସଂଗ୍ରାମକୁ ତୀବ୍ର ଓ ତେଜୀୟାନ୍‌ କରିବା ପାଇଁ ନିଜ ରଚନା ମାଧ୍ୟମରେ ଉଦ୍ୟମ ଜାରି ରଖିଥିଲେ । ଗଡ଼ଜାତ ରାଜାମାନଙ୍କର ଅନ୍ଧାରୀ ଶାସନ ଓ ଅତ୍ୟାଚାର ବିରୁଦ୍ଧରେ ଠିକ୍‌ ଏଇ ସମୟରେ ପ୍ରଜା-ଆନ୍ଦୋଳନ ମଧ୍ୟ ମଥା ଟେକି ଉଠିଥିଲା ଏବଂ ତାହା ମଧ୍ୟ ଥିଲା ସ୍ଵାଧୀନତା-ଆନ୍ଦୋଳନର ଏକ ଅଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗ । ନୀଳଗିରି, କନିକା, ରଣପୁର, ଢେଙ୍କାନାଳ ଓ ତାଳଚେର ପ୍ରଭୃତି କରଦରାଜ୍ୟ ଓ ଜମିଦାରୀ ଗୁଡ଼ିକରେ ପ୍ରଜାବିଦ୍ରୋହ ଓ ‘ପ୍ରଜାମଣ୍ଡଳ’ ସଙ୍ଗଠନ ଏ ପ୍ରସଙ୍ଗରେ ସ୍ମରଣୀୟ । ଭାରତୀୟ ମ୍ବାଧୀନତା- ସଂଗ୍ରାମର ଇତିହାସ ଓ ମାନଚିତ୍ରରେ ଓଡ଼ିଶାର ସ୍ଥାନ କୌଣସି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ନ୍ୟୂନ ବା ନଗଣ୍ୟ ନୁହେଁ, ବରଂ ସ୍ୱାଧୀନ ଭାରତ ସହ ଗଡ଼ଜାତ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ କରଦ ରାଜ୍ୟ ଗୁଡ଼ିକର ମିଶ୍ରଣରେ ଓଡ଼ିଶା ଯେ ଏକ ଅଗ୍ରଣୀ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଛି, ତାହା ଇତିହାସ-ସଚେତନ ବ୍ୟକ୍ତି ନିକଟରେ ଆଜି ବେଶ୍‌ ଅବଗତ । ‘ସ୍ଵରାଜ୍ୟ’ ଓ ‘ସ୍ଵାଧୀନତା’ର ଅଧିକାର ପାଇଁ ଯେଉଁ ସଂଗ୍ରାମ ୧୯୨୦ ମସିହାଠୁଁ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ‘ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସ’ ଦ୍ଵାରା ପରିଚାଳିତ ହୋଇଥିଲା, ସେଥିରେ ଓଡ଼ିଶାର ବହୁ ନେତୃସ୍ଥାନୀୟ ବ୍ୟକ୍ତି, ସାଧାରଣ କର୍ମୀ, କବି ଓ କଳାକାର ଯୋଗଦାନ କରି ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ଓ ଅସହଯୋଗ ଆନ୍ଦୋଳନ ମାଧ୍ୟମରେ ସଂଗ୍ରାମକୁ ଯ଼େପରି ଉଜ୍ଜୀବିତ ରଖୁଥିଲେ, ସ୍ଵାଧୀନତାର ସ୍ୱପ୍ନକୁ ସାକାର କରିବା ପାଇଁ କବିବୃନ୍ଦ ନିଜର କବିତା-ରଚନା ଦ୍ଵାରା ଜନ ସାଧରଣକୁ ସେହିପରି ଉଦ୍‌ବୋଧନ ମଧ୍ୟ ଦେଇଥିଲେ । ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ସମ୍ପର୍କରେ ମଧ୍ୟ ବହୁ ଉଚ୍ଚକୋଟୀର କବିତା ଓଡ଼ିଆ କବିମାନେ ସେତେବେଳେ ରଚନା କରିଛନ୍ତି । ସ୍ୱାଧୀନତା-ସଂଗ୍ରାମର ଏଇ ମହାନ୍‌ ସେନାପତିଙ୍କ ମହତ୍ତ୍ଵ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱ ପ୍ରତି ଜନସାଧାରଣଙ୍କୁ ସଚେତନ କରାଇବା ସହ ନିଜ କବି-ହୃଦୟର ଶ୍ରଦ୍ଧାର୍ଘ୍ୟ ତାଙ୍କୁ ସମର୍ପଣ କରିବା, ଏଇ ସକଳ କବିତା-ରଚନାର ଥିଲା ମୁଖ୍ୟ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ । ତତ୍‌ସହିତ ସ୍ୱାଧୀନତା-ସଂଗ୍ରାମରେ ଜଣେ ସୈନିକ ରୂପେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିବା ପାଇଁ ଅଧିକାଂଶ କବିତାର ଥିଲା ଅନ୍ତଃସ୍ଵର ଓ ଆହ୍ଵାନ । କବିତାଗୁଡ଼ିକରେ କବିର ବକ୍ତବ୍ୟ ଓ ଉଚ୍ଚାରଣ ହୁଏ ତ ଥିଲା ସ୍ଵଚ୍ଛ ଓ ସ୍ପଷ୍ଟ; ନ ଥିଲା କିଛି ତିର୍ଯ୍ୟକତା ବା ବକ୍ରୋକ୍ତି; ମାତ୍ର ପ୍ରତିଟି ଶବ୍ଦ ଓ ଉଚ୍ଚାରଣ ଏପରି ଉଚ୍ଛ୍ୱାସ, ଆବେଗ ଓ ଉତ୍ତାପ ବହନ କରିଥିଲେ ଯେ ଭାବୈକ୍ୟଜନିତ ମାନସିକ ସ୍ଥିରତା, କବିପ୍ରାଣର ତଲ୍ଲୀନତା ଓ ତଦାତ୍ମିକତା ସେଗୁଡ଼ିକୁ ମନ୍ତ୍ରଶକ୍ତିର ଅଧିକାରୀ କରାଇବାରେ ସମର୍ଥ କରି ପାରିଥିଲା । ଉତ୍କଳମଣି ଗୋପବନ୍ଧୁ, ଜାତୀୟ କବି ବୀରକିଶୋର ଦାସ, ବାଞ୍ଛାନିଧି ମହାନ୍ତି ଓ କୁନ୍ତଳା କୁମାରୀ ସାବତଙ୍କ ରଚନାବଳୀରୁ ଏହାର ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ଗ୍ରହଣ ଜରାଯାଇପାରେ । ଶକ୍ତି ଓ ବ୍ୟୁତ୍ପତ୍ତିର ତାରତମ୍ୟ ହେତୁ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଅନେକ କବିଙ୍କ ରଚନାରେ ଏହି ମନ୍ତ୍ରଶକ୍ତିର ଅଭାବ ଊଣା-ଅଧିକ ହୁଏତ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୋଇପାରେ; କିନ୍ତୁ ସକଳ କବିଙ୍କର ଲକ୍ଷ୍ୟ ଓ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ଥିଲା ଏକ- ଦେଶମାତୃକାର ମୁକ୍ତି ପାଇଁ ସ୍ଵାଧୀନତା-ସଂଗ୍ରାମର ଆହ୍ଵାନ । ଗୋଟିଏ ମନ୍ଦିରର ନିର୍ମାଣରେ ପ୍ରତିଭାଶାଳୀ ଶିଳ୍ପୀଙ୍କଠୁଁ ଆରମ୍ଭ କରି ଅଳ୍ପ ଦକ୍ଷତା ସମ୍ପନ୍ନ ଓ ସାଧାରଣ ଶିଳ୍ପୀଙ୍କ କାରିଗରୀ ଓ କଳା କୌଶଳ ଯେପରି ରହିଥାଏ, ଠିକ୍‌ ସେହିପରି ଭାରତର ମୁକ୍ତି-ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣରେ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳପରି ଆମ ରାଜ୍ୟର ମଧ୍ୟ ବହୁ କବି - ଲେଖକଙ୍କର ଅବଦାନ ରହିଛି । ସେହି ସକଳ କବିଙ୍କର ଲେଖାବଳୀରୁ କିଛି ପ୍ରତିନିଧି ସ୍ଥାନୀୟ କବିତା ନିର୍ବାଚନ କରି ଏଇ ସଙ୍କଳନଟିର ପ୍ରସ୍ତୁତି ଓ ଆତ୍ମପ୍ରକାଶ ।

ଏଠି ଆମର ସ୍ମରଣ ରଖିବା ଉଚିତ ହେବ ଯେ ଭାରତର ମୁକ୍ତି-ସଂଗ୍ରାମର ଇତିହାସ ପ୍ରଥମେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ୧୮୫୭ ମସିହାରେ, ଯେତେବେଳେ ବିଦେଶୀ ଇଂରେଜ ଶାସନ ବିରୁଦ୍ଧରେ ବିଦ୍ରୋହର ସୂତ୍ରପାତ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ସେ ବିଦ୍ରୋହ ‘ସିପାହୀ ବିଦ୍ରୋହ’ ନାମରେ ଥିଲା ଅଭିହିତ । ମାତ୍ର ୧୯୪୭ ମସିହାରେ ଭାରତର ସ୍ୱାଧୀନତାପ୍ରାପ୍ତି ପରେ ୧୯୫୭ ମସିହାରେ ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ସ୍ଵାଧୀନତା-ସଂଗ୍ରମର ଶତବାର୍ଷିକୀ ପାଳିତ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ‘ସିପାହୀ ବିଦ୍ରୋହ’ ପାଇଥିଲା ସ୍ଵାଧୀନତା-ସଂଗ୍ରାମର ଆଦିପର୍ବର ଐତିହାସିକ ଗୌରବ । ସେଇ ୧୯୫୭ରେ ଓଡ଼ିଶା ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଶତବାର୍ଷିକୀ ଉତ୍ସବ ମଧ୍ୟ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ସେହି ଉପଲକ୍ଷେ ରାଜ୍ୟସ୍ତରୀୟ ଏକ କବିତା- ପ୍ରତିଯୋଗିତାର ଆୟୋଜନ କରାଯାଇ ତିନୋଟି ପୁରସ୍କାର ଘୋଷଣା କରାଯାଇଥିଲା । ପ୍ରତିଯୋଗିତାକୁ ଆସିଥିବା କବିତାବଳୀ ମଧ୍ୟରୁ ୨୧ଟି କବିତା ନିର୍ବାଚନ କରାଯାଇ ପ୍ରତିଯୋଗିତାକୁ ଆସିଥିବା କବିତାବଳୀ ମଧ୍ୟରୁ ୨୧ଟି କବିତା ନିର୍ବାଚନ କରାଯାଇ ‘‘ଶତାବ୍ଦୀ-ସ୍ମରଣେ’’ ନାମରେ ଏକ ସଙ୍କଳନ ସରକାରଙ୍କ ଲୋକସମ୍ପର୍କ (ଘରୋଇ) ବିଭାଗ ଦ୍ଵାରା ସେଇ ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା । ପଣ୍ଡିତ ନୀଳକଣ୍ଠ ଦାସ ଏଇ କବିତାଗୁଡ଼ିକର ବିଚାରକ ଓ ପରୀକ୍ଷକ ଥିବା କଥା ହରେକୃଷ୍ଣ ମହତାବ ସଙ୍କଳନର ‘ପ୍ରାରମ୍ଭିକ’ରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ବର୍ତ୍ତମାନର ସଙ୍କଳନରେ ତେଣୁ ସେହି ପ୍ରଥମ ତିନୋଟି ସ୍ଥାନ ଅଧିକାର କରିଥିବା କବିତାକୁ ମୁଁ ସ୍ଥାନ ଦେଇଛି । ସେ ତିନୋଟି କବିତାର ଶୀର୍ଷକ ହେଉଛି ‘ପନ୍ଦର, ଘେନ ବନ୍ଦନ’, ‘ଆଜିଠାରୁ ଶତବର୍ଷ ତଳେ’ ଏବଂ ‘ଶତବାର୍ଷିକୀ’ । ପ୍ରଥମ କବିତାଟି ଅତି ଦୀର୍ଘ ଥିବାରୁ ତା’ର ଅଂଶବିଶେଷ କେବଳ ଏଥିରେ ସ୍ଥାନିତ ହୋଇଛି । ଆଗ୍ରହୀ ପାଠକବୃନ୍ଦ ମୂଳ କବିତାଟିକୁ ‘‘ଶତାଦ୍ଦୀ-ସ୍ମରଣେ’’ ସଙ୍କଳନରେ ଅନୁସନ୍ଧାନ କରିପାରନ୍ତି । ସେଇ ୧୯୫୭ ମସିହାର ଅନ୍ୟ ଏକ ମହତ୍ତ୍ଵପୂର୍ଣ୍ଣ କାବ୍ୟ ସଙ୍କଳନ ହେଉଛି ‘‘ଗାନ୍ଧୀ ତର୍ପଣ’’ । ଏହା ଓଡ଼ିଶା ସରକାର ‘ସାମାଜିକ ଶିକ୍ଷା ବିଭାଗ ‘ଆନୁକୂଲ୍ୟରେ ‘ଲୋକ କଲ୍ୟାଣ - ଗ୍ରନ୍ଥ ମାଳାର ଦ୍ୱିତୀୟ ଖଣ୍ଡ ରୂପେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା ଏବଂ ସଂକଳୟିତା ଥିଲେ ସ୍ଵନାମଧନ୍ୟ କବି ରାଧାମୋହନ ଗଡ଼ନାୟକ । ଅନ୍ୟତମ ବରେଣ୍ୟ କବି ମାୟାଧର ମାନସିଂହ ଲେଖିଥିବା ଏହାର ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ମୁଖବନ୍ଧଟି ଆଗାମୀ କାଳର ରସଗ୍ରାହୀ ପାଠକପାଠିକାମାନଙ୍କ ପାଇଁ ମୁଁ ଏଠାରେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଉଦ୍ଧାର କରୁଛି ।

‘‘ସେ ଯେଉଁ ଆଡ଼େ ଯାଇଥିଲେ ସେ ମାଟିରେ ପଦ୍ମ ଫୁଟିଯାଉଥିଲା । ଜଡ଼ ଜୀବନ୍ତ ହେଉଥିଲା, ମୂକ କଥା କହୁଥିଲା । ତାଙ୍କର ମୃତ୍ୟୁରେ ଏ ଦେଶ କେବଳ ନୁହେଁ ସମଗ୍ର ପୃଥିବୀର ମାଟି, ପଥର ବି କାନ୍ଦିଛି, କୋଟି ମାନବର ‘କ୍ଷତବିକ୍ଷତ ହୃଦୟ କଥା ଛାଡ଼ିଦିଅ ।

ଓଡ଼ିଶାର କବିବୃନ୍ଦ ସେହି ମହାମାନବଙ୍କର ଜୀବନ ଓ ମୃତ୍ୟୁ ନାନା ବର୍ଣ୍ଣରେ, ନାନା ରସରେ, ନାନା ଉତ୍ସାହରେ ଗାଇଛନ୍ତି। ଆଗାମୀ ଯୁଗ ଦେଖିବ ଯେ ପୁଣ୍ୟଶ୍ଳୋକ ବାପୁଜୀଙ୍କୁ ପ୍ରକୃତ ସମ୍ମାନ ଦେଇଛି ଓଡ଼ିଶାର କବି, ଓଡ଼ିଶାର ରାଜନୈତିକ ନେତା ବା କର୍ମୀ ନୁହେଁ ।

ଓଡ଼ିଶାର କବି ସମାଜର ପ୍ରାଣଫଟା ଗାନ୍ଧୀ-ତର୍ପଣର ଏହି ସାମାନ୍ୟ ସମାହାର ଆମେ ଆଜି ଦେଶବାସୀଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ଉପହାର ରୂପେ ଥୋଇଛୁ, ଏଇ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଯେ, ବୁଦ୍ଧ, ରାମ, କୃଷି, ଯୀଶୁ ଖ୍ରୀଷ୍ଟଙ୍କ ପରି, କବିଲେଖନୀର ପରମ ଉପାଦାନୀଭୂତ ବାପୁଜୀଙ୍କର ପୁଣ୍ୟ ଚରିତ ଦେଶର ଜନସାଧାରଣ ଭିତରେ କାବ୍ୟର ଶକ୍ତି ଓ ମାଧୁର୍ଯ୍ୟ ଦେଇ ଚିରନ୍ତନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଲାଭ କରୁ ।’’

ପୁନଶ୍ଚ, ୧୯୮୫ ମସିହାରେ ଭାରତୀୟ ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସର ଶତବାର୍ଷିକୀ ଉତ୍ସବ ଉପଲକ୍ଷେ ପ୍ରାକ୍‌-ସ୍ଵାଧୀନତା ଯୁଗର କ୍ରାନ୍ତିକାରୀ ଓଡ଼ିଆ କବିମାନଙ୍କର କେତେକ କବିତାର ଏକ ସଙ୍କଳନ ‘‘ସ୍ୱାଧୀନତାର ଚଲାପଥେ’’ ନାମରେ ‘ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଦେଶ କଂଗ୍ରେସ କମିଟି’ ଏବଂ ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ମୁଖବନ୍ଧଟିଏ ସେଥିରେ ଲେଖିଛନ୍ତି ତତ୍‌କାଳୀନ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଜାନକୀ ବଲ୍ଲଭ ପଟ୍ଟନାୟକ । ସ୍ଵାଧୀନତାର ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଜୟନ୍ତୀ ଉପଲକ୍ଷେ ଅଗଷ୍ଟ ପନ୍ଦର ୧୯୯୭ ମସିହାରେ ‘ନ୍ୟାସନାଲ ବୁକ୍‌ ଟ୍ରଷ୍ଟ’ କର୍ତ୍ତୃକ ଅନ୍ୟ ଏକ ସଙ୍କଳନ ‘ମୁକ୍ତି ଗୀତିକା’ ନାମରେ ଆତ୍ମପ୍ରକାଶ କରିଛି । ଏହାର ସଂକଳୟିତା ହେଉଛନ୍ତି ଡ଼କ୍ଟର ସୁଦର୍ଶନ ଆଚାର୍ଯ୍ୟ । ବର୍ତ୍ତମାନର ସଙ୍କଳନଟିର ପ୍ରସ୍ତୁତି ପାଇଁ ପୂର୍ବ ପ୍ରକାଶିତ ସକଳ ସଙ୍କଳନର ସାହାଯ୍ୟ ସ୍ଥଳ ବିଶେଷରେ ଆବଶ୍ୟକତା ଅନୁଯାୟୀ ମୁଁ ଗ୍ରହଣ କରିଛି । ତେଣୁ ପୂର୍ବର ସମସ୍ତ ସଙ୍କଳୟିତାଙ୍କ ନିକଟରେ ମୁଁ କୃତଜ୍ଞ ।

ସ୍ଵାଧୀନତାର ସୁବର୍ଣ୍ଣଜୟନ୍ତୀ ପାଳନ ଉପଲକ୍ଷେ ଓଡ଼ିଶା ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡ଼େମା’ ଯେଉଁ ସବୁ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ, ତା’ ଭିତରେ ଏପରି କେତୋଟି ସଙ୍କଳନର ପ୍ରକାଶନ ଥିଲା ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । କିନ୍ତୁ ସେତେବେଳେ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷଙ୍କ ଅନାଗ୍ରହ ଓ ଔଦାସୀନ୍ୟ ହେତୁ କୌଣସି ପ୍ରକାଶନ ସମ୍ଭବପର ହୋଇ ନ ଥିଲା ଏବଂ ମୁଁ ଦାୟିତ୍ୱ ନେଇଥିବା କବିତା- ସଙ୍କଳନଟିର କାର୍ଯ୍ୟ ମଧ୍ୟ ତେଣୁ ଶିଥିଳ ହୋଇପଡ଼ିବା ସ୍ଵାଭାବିକ । ମାତ୍ର କବି ଶ୍ରୀମାନ୍‌ ଅଶ୍ଵିନୀ କୁମାର ମିଶ୍ର ଏକାଡ଼େମୀର ସମ୍ପାଦକ ଦାୟିତ୍ୱ ଗ୍ରହଣ କରିବାପରେ ଏଇ ସଙ୍କଳନଟିର ପ୍ରକାଶନ ପାଇଁ ଆଗ୍ରହୀ ଓ ଯତ୍ନବାନ୍‌ ହେଲେ । ତାଙ୍କରି ତାଗିଦା ଫଳରେ ଯାହା କିଛି କାର୍ଯ୍ୟ ଏ ଦିଗରେ ସେତେବେଳେ କରିଥିଲି ତା’କୁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ କରି ବିଳମ୍ଭରେ ହେଲେ ବି ଏବେ ଦେଶବାସୀଙ୍କ ହାତରେ ତାହା ଅର୍ପଣ କରି ସ୍ଵପ୍ନସିଦ୍ଧିର ପରିତୃପ୍ତି ପ୍ରାଣରେ ଅନୁଭବ କରୁଛି । ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଜୟନ୍ତୀ ଉପଲକ୍ଷେ ପ୍ରକାଶିତ ହେବାକୁ ଥିବାରୁ ସଙ୍କଳନର ନାମ ସେତେବେଳେ ‘‘ସୁବର୍ଣ୍ଣଲେଖା’’ ରଖିବାକୁ ଏକାଡ଼େମୀଙ୍କୁ ଜଣାଇଥିଲି । ମାତ୍ର ଏବେ ତା’ର ନାମ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରି ‘‘କବିତା ଯେବେ ଥିଲା ମନ୍ତ୍ର’’ ରଖିବାକୁ ସ୍ଥିର କଲି । ସ୍ଵାଧୀନତା ପାଇଁ କବି ପ୍ରାଣର ବ୍ୟାକୁଳତା, ସଂଗ୍ରାମ ଓ ସାଧନା ସହିତ ସଂକଳିତ କବିତାବଳୀ ଯଦି ପାଠକ-ପାଠିକାଙ୍କୁ ପରିଚିତ କରାଇବାରେ ସମର୍ଥ ହୁଅନ୍ତି, ସେଦିନର ମୁକ୍ତି ମନ୍ତ୍ରର ଶକ୍ତିକୁ କବିତାରେ ଅନୁଭବ କରି ନୂତନ ସଂଗ୍ରାମର ପ୍ରେରଣା ଯୁବପୀଢ଼ିକୁ ଯଦି ଆଜି ଦିଅନ୍ତି ତେବେ ମୋର ଏ ଉଦ୍ୟମ ଫଳପ୍ରସୂ ହୋଇଛି ବୋଲି ମନେକରିବି । କିମଧିକଂ ।

ବନ୍ଦୀର ଆତ୍ମକଥା

ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସ (୧୮୭୬-୧୯୨୮)

‘‘ଦେଶବାସୀ ବନ୍ଧୁ ଆତ୍ମୀୟ ସୋଦର

କାରାଦଣ୍ଡେ ମୋର ହେଲ କି କାତର ?

ଥିଲା ଏହା ଆଗୁ ଜଣାଶୁଣା କଥା,

ସେଥିପାଇଁ ତେବେ କିପାଁ ମନେ ବ୍ୟଥା ?

କାତରତା ସିନା କାପୁରୁଷ ପଣ,

ବୀର ମାରେ ଅବା ମରେ କରି ରଣ ।

ପଛଘୁଞ୍ଚା ନାହିଁ ବୀରର ଜାତକେ,

ନ ମରେ ସେ କେଭେଁ ପରାଣ ଆତଙ୍କେ ।

ଜାଣିଛି ଲାଗିଛି ଏ ଶାନ୍ତି-ସମର,

ନାହିଁ ଏଥି ତୋପ ହାତହତିଆର ।

ବଳ ବା ବିଭବ ନାହିଁ ଏଥି ଲୋଡ଼ା,

ନାହିଁ ଲୋଡ଼ା ଯାନ ରଥ ହାତୀ ଘୋଡ଼ା ।

ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ବଳେ ଲାଗିଛି ଲଢ଼ାଇ,

ଭାଙ୍ଗିବାକୁ ପଶୁବଳର ବଡ଼ାଇ ।

ଛାଡ଼ି ଧନ-ଆଶା ଘରଦ୍ୱାର-ମାୟା

ଅସଙ୍ଗ-ଶସ୍ତ୍ରେ ଯେ ସାଜିଅଛି କାୟା,

ଅହିଂସା-ବଳରେ ଯେହୁ ବଳୀୟାନ,

ଏ ରଣ ପ୍ରାଙ୍ଗଣେ ତା’ର ଏକା ସ୍ଥାନ ।

ଏଥିରେ ପଥମ ଫଳ କାରାଦଣ୍ଡ,

ପଛେ ହୋଇପାରେ ଦେହ ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ,

ବୁଝି ଏହା ମୁହିଁ ପଶିଛି ସଂଗ୍ରାମେ,

ନାହିଁ ମୋ ବିଚାର ମାନ ଅପମାନେ ।

ମିଶୁ ମୋର ଦେହ ଏ ଦେଶ ମାଟିରେ

ଦେଶବାସୀ ଚାଲି ଯାଆନ୍ତୁ ପିଠିରେ ।

ଦେଶର ସ୍ଵରାଜ୍ୟ-ପଥେ ଯେତେ ଗାଡ଼

ପୂରୁ ତହିଁ ପଡ଼ି ମୋର ମାଂସ ହାଡ଼ ।

ସ୍ୱାଧୀନତା-ପଥେ ତିଳେ ହେଲେ ନର

ମୋ ଜୀବନ ଦାନେ ହେଉ ଅଗ୍ରସର ।

ମଙ୍ଗଳମୟଙ୍କ ସୁମଙ୍ଗଳ ଇଚ୍ଛା

ପୂରୁ ଏ ପରାଣେ ଏହି ଶେଷ ଭିକ୍ଷା ।’’

‘‘ମୋ ଭାଇ ଭଉଣୀ ହେ ଉତ୍କଳବାସୀ,

ସ୍ଵରାଜ୍ୟ-ସାଧନେ ନ ହୁଅ ଉଦାସୀ ।

ସେ ଦୀକ୍ଷାରେ ଥରେ କରିଛି ବିଶ୍ଵାସ,

ନ ଛାଡ଼ ତା ଥିବା ଯାଏଟି ନିଃଶ୍ୱାସ ।

ସ୍ଵରାଜ୍ୟ ମାନବ ଜନ୍ମ ଅଧିକାର,

ଏହା ବିନେ ଦେଶ ହୁଏ ଛାରଖାର ।

ଅଙ୍ଗେ ନିଭାଉଛ କେତେ କି ଅବସ୍ଥା,

ଅନ୍ନ ବସ୍ତ୍ର ଆଉ ହେବ କି ହେ ଶସ୍ତା ।

ବନ୍ଦୋବସ୍ତ ପରେ ଆସେ ବନ୍ଦୋବସ୍ତ,

ପ୍ରଜାକୁଳ କ୍ରମେ ଭଜିଲେଣି ଅସ୍ତ ।

କେତେ ମାସେ କେତେ ପ୍ରକାରରେ କର,

ଦେଇ ପ୍ରଜାଙ୍କର ଭାଙ୍ଗିଲାଣି ଘର ।

ଖାଇବା ବାସନ ହେଉଛି ନିଲାମ,

ତେବେ ହେଲେ ନାହିଁ କରମ ବିରାମ ।

ସହି ନାନା ଦୁଃଖ ଯାତନା ସନ୍ତତ,

ନାହିଁ ଆଉ ତୁମ୍ଭ ଶରୀରେ ରକତ ।

ଜାଣେ ମୁଁ କରୁଛ ନାନା ଆତୁ ଭୀତି,

ଡ଼ରାଇ ଶାସିବା ହୀନ ରାଜନୀତି ।’’

‘‘ରହିବ ନାହିଁ ଏ ନୀତି କାଳେ କାଳେ,

ନାଶଯିବ ସତ୍ୟ-ନ୍ୟାୟ କରବାଳେ ।

ପ୍ରଜା ଲାଗି କଲେ ପ୍ରଜାପତି ସୃଷ୍ଟି,

ପ୍ରଜା ଲାଗି ଇନ୍ଦ୍ର କରେ ଜଳ ବୃଷ୍ଟି ।

ପ୍ରଜା ଲାଗି ଉଦେ ରବି ଶଶି ତାରା,

ପ୍ରଜା ଲାଗି ବହେ ଶତ ନଦୀ ଧାରା ।

ପ୍ରଜା ଲାଗି ରାଜ୍ୟ, ପ୍ରଜାର ଶାସନ,

ଯୁଗେ ଯୁଗେ ଏହା ଶାସ୍ତ୍ରର କଥନ ।

ଭାରତର ରାଜଧର୍ମ ସନାତନ-

ପରଜା ରକ୍ଷଣ ପାଳନ ରଞ୍ଜନ ।

ସ୍ଵରାଜ୍ୟେ ଏ ନୀତି ହୋଇବ ପ୍ରଚାର,

ନ ରହିବ ଆଉ ଦୁଃଖ ଦୁରାଚାର ।

ନ ସହିବ କଷ୍ଟ କେହି ଅନାହାରେ,

ନ ମରିବ ଦୁଃଖୀ ଧନୀଙ୍କ ପ୍ରହାରେ ।

ଡ଼ରାଇ ଶାସିବା ନୀତି ଭାଙ୍ଗିଯିବ,

ପ୍ରଜାଙ୍କ ମତରେ ଶାସନ ଚାଲିବ ।

ଏହି ନବ ଯୁଗ ଆଣିବା ସକାଶେ,

ଗାନ୍ଧୀ ରହିଛନ୍ତି ସିନା କାରାବାସେ ।

ଭାରତର କେତେ କେତେ ମହାଜନ,

ବନ୍ଦୀଶାଳେ ଏବେ କଟାନ୍ତି ଜୀବନ ।

ମୁଁ ଅତି ସାମାନ୍ୟ ତାଙ୍କ ଅନୁଚର,

ତୁମ ଅକିଞ୍ଚନ ଆତ୍ମୀୟ ସୋଦର ।

ଉତ୍କଳ ମାତାର ଆଉ କେତେ ସୁତ-

ସଙ୍ଗେ କାରାଗାରେ କଲି ପିଣ୍ଡ ପୂତ ।

ବସି ଏଥି ସଦା ରହିଛି ଅନାଇଁ

କାରାଗାର ଛିଦ୍ରେ ତୁମ ଆଡ଼େ ଭାଇ !

ଅରଟ ଚଳାଅ ପ୍ରତି ଘରେ ଘରେ,

ଗ୍ରାମର କଳହ ତୁଟାଅ ଗ୍ରାମରେ ।

ଚାଲ ସତ୍ୟପଥେ ନାହିଁ ଡ଼ର ଭୟ,

ଅସହଯୋଗରେ ବିଜୟ ନିଶ୍ଚୟ ।

ଛାଡ଼ ଉଚ୍ଚ ନୀଚ୍ଚ ଭେଦ ଅହଙ୍କାର,

ହେଉ ନୀଳାଚଳୁଁ ସମତା ପଚାର ।

ଖଣ୍ଡଗିରି ଭେଦି ଅହିଂସା-ମନ୍ତର,

ଜାଗୁ ପୁଣି ଥରେ ଉତ୍କଳ-ଅନ୍ତର ।

ନୀଳାଚଳ ନାଥ ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀନିବାସ

ପୂରାଇବେ ଆଶା ରଖ ଏ ବିଶ୍ଵାସ ।’’

ଭାରତେ ଉତ୍କଳ ମହା ପୁଣ୍ୟଧାମ,

ଭାରତ ପାଞ୍ଜିରେ ନ ଥିଲା ତା ନାମ,

ସାହସ, ସାହିତ୍ୟ, ଧନ, ମାନ ବଳେ

ଉତ୍କଳର ନାମ ସମସ୍ତଙ୍କ ତଳେ ।

ଭାରତ ଜାତୀୟ ମହାସମ୍ମିଳନେ

ନ ବସେ ଉତ୍କଳ ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଆସନେ,

ତେଣୁ ଜଗନ୍ନାଥ କରୁଣାନିଧାନ

କରୁଣା କଟାକ୍ଷେ କଲେ ଅବଧାନ ।

ଅସହଯୋଗର ପବିତ୍ର ସରିତ

ଉତ୍କଳର ବକ୍ଷେ ହେଲା ପ୍ରବାହିତ ।

ଗାନ୍ଧି ଭଗୀରଥ ନିଜ ପୁଣ୍ୟବଳେ

ଆଣିଲେ ଅସଙ୍ଗ-ଜାହ୍ନବୀ ଉତ୍କଳେ ।

ହିମାଚଳ ଠାରୁ ସୀମାଚଳ ଧରି

କୁମାରିକାଯାଏ ଖେଳିଲା ଲହରୀ ।

ଉତ୍କଳେ ସେ ପୁଣ୍ୟ ସ୍ରୋତ ଶତ ଧାରେ

ବହେ ପୁରପଲ୍ଲୀ କାନ୍ତାରେ ପ୍ରାନ୍ତ ରେ ।

ଉତ୍କଳେ ଅସଙ୍ଗ - ପ୍ରବାହେ ତ୍ଵରିତ

ବାହୁଛନ୍ତି ଯେହୁ ସ୍ଵରାଜ୍ୟ - ବୋଇତ,

ସେ ଦଳରେ ମୁହିଁ ଅକିଞ୍ଚନ ଜଣେ

ମୋଡୁଥିଲି ନାବ-ମଙ୍ଗ ପ୍ରାଣପଣେ ।

ସ୍ଵରାଜ୍ୟ ବଇରୀ ଦଳ ହାତେ ପଡ଼ି

ମୋ ହାତେ ଲାଗିଛି ଏବେ ଲୁହାକଡ଼ି ।

ଆଉ କେତେ ଜଣ ନାଉରିଆ ଭାଇ

ମୋ ସଙ୍ଗତେ ସମଦଶା ଛନ୍ତି ପାଇ ।

ଉତ୍କଳନିବାସୀ ଏ ଦଶା ଦେଖିଣ

ନିରାଶରେ ବଳ କର କି ହେ କ୍ଷୀଣ ?

କର କି ଭାବନା କାଣ୍ଡାରି ବିହୁନେ

ଚାଲିବ ସ୍ଵରାଜ୍ୟ-ବୋଇତ କେସନେ ?

ନ ଅଟକେ କର୍ମ ନେତାର ଅଭାବେ,

ଧର୍ମ-ନାବ ଚଳେ ଧର୍ମର ପ୍ରଭାବେ ।

ବିଶେଷେ ଉତ୍କଳେ ନାହିଁ ପ୍ରୟୋଜନ,

ଉତ୍କଳର ନେତା ନିଜେ ନାରାୟଣ ।

ଭାଙ୍ଗିଲାଣି ଆଜି ଗୋରାଙ୍କ ଜିଅଲଖାନା

ଗଣକବି ବୈଷ୍ଣବ ପାଣି (୧୮୮୨-୧୯୫୬)

ଦେଖ ଦେଖ ଭାଇ ଭାଙ୍ଗିଲାଣି ଆଜି

ଗୋରାଙ୍କ ଜିଅଲଖାନା ହେ

କାଲିର କାଇଦା ନାହିଁ ଆଜି ଆଉ

ପଶନ୍ତି ସ୍ୱରାଜ ସେନା ହେ ।

ଚିହ୍ନିଲାଣି ସରକାର,

ଲାଭହାନି ପୁଣି କେତେ କାର ହେ ।

ଜଗବନ୍ଧୁଙ୍କର ଦେଉଳ-ଦରଜା

ହୋଇଛି କାରା-ଫାଟକ ହେ

ପଶୁଛନ୍ତି, ଆସୁଛନ୍ତି ନିତିନିତି

ଯାତ୍ରୀଙ୍କ ସମାନ ଦେଖ ହେ

ଆମ୍ଭ ରାଜବନ୍ଦୀ ଗଣ

ଆଉ ନାହିଁ ସେ ପୂରୁବ ଟାଣ ହେ ।

ବଣିଆ ଟୋକାଟା ଉଠାଇ ଦେଲାଣି

ଜିଅଲଖାନାର ଡ଼ର ହେ

ଦେଶ କାମକରି ପଶ ଯା’ ତହିଁରେ

ବରଷକେ ଦଶ ଥର ହେ

ସରକାର ବିଷ ଦାନ୍ତ ଏକା

ଝାଡ଼ିବାର ସେହି ପଥ ହେ ।

ଭାରତ ବୀରେ ବିରତ ନୁହେଁ

ଭାରତ ବୀରେ ବିରତ ନୁହଁ ତୁରିତେ ଭିଡ଼ ଅଣ୍ଟା

ଚିର ତ ନୁହେଁ କାହାର ଦେହ ବଜାଅ ବିଜୟ ଘଣ୍ଟା ।

ବର୍ଜନ କର ପ୍ରାଣ ମମତା ଅର୍ଜନ କର ଯଶ

ଅହିଂସାଭେରୀ ଗର୍ଜନ ଶୁଣ କମ୍ପଇ ଦଶଦିଶ ।

ଦୁର୍ଜନ ଏତ ଶ୍ଵେତ ବଣିକ ସଜ୍ଜନ ନୁହେଁ କାଳେ

କ୍ରୂର ପାପୀର ଚୂରରେ ଦର୍ପ ଦୂରେ ପଳାଉ ଢ଼ାଳେ ।

ରକ୍ତ କେତନ ଶକ୍ତ ହୃଦୟେ ଦୀପ୍ତ ଆଲୋକେ ଟେକ

ସପ୍ତବେନି ଲୋକ ଦେଖନ୍ତୁ ‘ମୁକ୍ତ’ ‘ମୁକ୍ତ’ ଲେଖ ।

+      +      +

କୃପଣ ନୋହି ତର୍ପଣ କର ବୈରୀ-ଶୋଣିତ-ସାଗରେ

ତେତ୍ରିଶ କୋଟି ଭାରତବୀରେ ଜାଗ ଜାଗ ଜାଗରେ ।

ଦୁଃଖିନୀ କନିକା

ଆନନ୍ଦ ବନ୍ଦ୍ର ଜେନା (୧୮୮୪-୧୯୪୬)

* (‘ଦୁଃଖିନୀ କନିକା’ ପୁସ୍ତକର କିୟଦଂଶ - ୧୯୨୨ ମସିହାରେ ଏହାର ପ୍ରଥମ ସଂସ୍କରଣ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା ।)

ଆସିଚିରେ ଆଜି ଭାରତବର୍ଷେ

ଲକ୍ଷ୍ମୀକାନ୍ତ ମହାପାତ୍ର (୧୮୮୮-୧୯୫୩)

ଜାଗରେ ଜାଗରେ ଭାରତବାସୀ

ମଙ୍ଗଳ କ୍ଷଣେ ଆଜି

ମୁକ୍ତ ଗଗନ ତଳେ ହୁଅ ଉଭା

ଉଷାର ଆଲୋକ ସାଜି ।

ସୁପ୍ତ ଶକତି, ଲୁପ୍ତ ବିଭବ,

ଭାରତେ ଫେରାଇ ଆଣି,

ଆସିଛି ରେ ଆଜି ଭାରତବର୍ଷେ

ଗୁପ୍ତ ଭାରତ-ବାଣୀ ।

(ତାର) ଜୀର୍ଣ୍ଣ ତରୀଟି ଦେଇଛି ଭସାଇ

ଅତଳ ଜଳଧି ପାରେ,

ଜୟ ଡ଼ିଣ୍ଡିମ ବଜାଇ ଆସିଛି

ଭାରତ କୁଟୀର ଦ୍ଵାରେ

ବଜାଉଛି ତୂରୀ, ବିଷାଣ, ଭେରୀ

ସଘନେ ସମୟ ଜାଣି,

ଆସିଛି ରେ ଆଜି ଭାରତବର୍ଷେ

ଗୁପତ ଭାରତ-ବାଣୀ ।

ଆଣି ନାହିଁ ତାର ଧବଳ କମଳ ।

ମଳୟ ମନ୍ଦ ମନ୍ଦ,

ଆଣି ନାହିଁ ତାର ଲଳିତ ରାଗିଣୀ

ମଧୁର ମଧୁର ଛନ୍ଦ,

ଆଣିଛି ଦୀପ୍ତ ପ୍ରଖର କିରଣ

ସୌରମଣ୍ଡଳ ଛାଣି,

ଆସିଛି ରେ ଆଜି ଭାରତବର୍ଷେ

ଗୁପତ ଭାରତ-ବାଣୀ ।

ବାତ୍ସଲ୍ୟ ପ୍ରେମେ ଜନନୀର ସ୍ତନୁଁ

କ୍ଷୀରଧାର ଯାଏ ଭାସି,

କିଏ କାହିଁ ଅଛ ଅମୃତ-ସନ୍ତାନ

ପିଅ ରେ ପିଅ ରେ ଭାସି,

ଜ୍ଞାନର ଖଡ଼ଗେ ଅଜ୍ଞାନତା ରୂପୀ

ଅସୁରେ ପକାଅ ହାଣି

ଆସିଛି ରେ ଆଜି ଭାରତବର୍ଷେ

ଗୁପତ ଭାରତ-ବାଣୀ ।

ଯୁଗାବତାର

ଦୁଷ୍କୃତି ବିନାଶ, ସନ୍ଥଜନ ପରିତ୍ରାଣ

କାରଣ ଧରାରେ ଅବତରି ମହାପ୍ରାଣ ।

ସ୍ଵର୍ଗର ବାରତା ଘେନି, ଆହେ ଦେବଦୂତ !

ପୁଣ୍ୟଭୂମି ଭାରତକୁ କରିଅଛ ପୂତ,

ଧର୍ମସଂସ୍ଥାପନ ହେତୁ ଯୁଗେ ଯୁଗେ ଯହିଁ

ଅବତରି ଐଶୀ ଶକ୍ତି ଉଶ୍ୱାସଇ ମହୀ ।

ସବ୍ୟସାଚୀ କରିଅଛ ସ୍ତମ୍ଭିତ ଜଗତ,

ଲଭିଛ ତପସ୍ୟାବଳେ ଅସ୍ତ୍ର ପାଶୁପତ ।

ଅଜେୟ ଅହିଂସା-ବାଣ, ମହାଶକ୍ତି ଧରି

କରେ ଶତ୍ରୁ ସମ୍ମୋହନ ଜଲ୍ୟାଣ ବିତରି ।

ଭାରତର ଯେତେ ଦୁଃଖ ଯେତେକ ବେଦନା,

ଯେତେକ ଆକାଂକ୍ଷା, ଆଶା , କର୍ମ ବା ସାଧନା ।

ଯେତେ ଭୂତ, ଭବିଷ୍ୟତ ଯେତେକ ଅତୀତ

ଠୁଳ ହୋଇ ତୁମ୍ଭଠାରେ ହେଲା ରୂପାୟିତ ।

‘ବିପଦ’ ପାରିନି କରି ଚିତ୍ତକୁ ଦୁର୍ବଳ,

‘ଭୀତି’ ହରି ନାହିଁ ତବ ହୃଦୟର ବଳ ।

ଛୁଇଁନି କଳ୍ପନା ସୀମା କେବେହେ ହତାଶା,

ନୁହେଁ କି ବ୍ୟର୍ଥତା ଭୀରୁ କାପୁରୁଷ ଭାଷା ।

ଜାଣିଛି ନିଃସଙ୍ଗଂ କର୍ମେ ନାହିଁ ପରାଜୟ,

ରଖିଛି ଈଶ୍ଵରେ ଯେଣୁ ଜୀବନ୍ତ ପ୍ରତ୍ୟୟ ।

ହେ ମୋହନ, କି ମୋହନ ମନ୍ତ୍ର ଦେଇ ଚାଳି,

ଭାରତର ବକ୍ଷେ ଦେଲ ଅଗ୍ନିଶିଖା ଜାଳି,

ଜଗାଇଲ କୋଟି କୋଟି ପ୍ରାଣେ ଉଦ୍ଦୀପନା,

ଖେଳିଗଲା ସାରା ଦେଶେ ତପ୍ତ ଉନ୍ମାଦନା ।

ତୁମ୍ଭରି ସାଧନା ଫଳେ ଆହେ ଭଗୀରଥ,

ପ୍ରେମ-ମନ୍ଦାକିନୀ-ଧାରା ପ୍ଲାବିତ ଭାରତ,

ହିମାଚଳୁ କୁମାରିକା ଅଖଣ୍ଡ ମଣ୍ଡଳେ,

ମହାମୁକ୍ତି-ମନ୍ତ୍ର କର୍ମ ଉଠିଲା ଉଜ୍ଜ୍ୱଳେ,

ବିନ୍ଧ୍ୟଗିରି ଶୃଙ୍ଗେ ତାର ମନ୍ଦ୍ର ପ୍ରତିଧ୍ୱନି

ଗମ୍ଭୀରେ ଉଠିଲା ଗର୍ଜି ବିଦ୍ୱନ୍ଦି ଅଶନି !

ଗହନ ମାନବଧର୍ମ ଆଚରି ଆପଣେ,

ଶିଖାଇଲ ମାନବର ଆଦର୍ଶ ଜୀବନେ ;

ସତ୍ୟର ମହିମା ଆପେ କରିଲ ପରୀକ୍ଷା,

ଜଗତଜନଙ୍ଗୁ ଦେଲ ସେହି ମନ୍ତ୍ର ଦୀକ୍ଷା;

ବିଭାସିଲା ଦିଶି ଦିଶି ସତ୍ୟର ଆଲୋକ,

ଅମୃତେ ଉଠିଲେ ପୂରି ଦ୍ୟୁଲୋକ ଭୂଲୋକ ।

ହିଂସାଦ୍ଵେଷତାପକ୍ଲିଷ୍ଟ ମାନବସନ୍ତାନ

ଲଭିଲା ପରମ ଶାନ୍ତି କରି ତହିଁ ସ୍ନାନ ।

ହେ ମହର୍ଷି, ଜଗଦ୍‌ଗୁରୁ, ହେ ମହାମାନବ,

ଅମର, ଅକ୍ଷୟ ଯଶଃ ଏ ଜଗତେ ତବ ।

ଜନନୀ ଉତ୍କଳ

ଦୟାନିଧି ମିଶ୍ର (୧୮୯୧-୧୯୫୫)

ଆଜି ସ୍ୱାଧୀନତା-            ଅମର-ସଙ୍ଗୀତ

ଉଚ୍ଛ୍ୱସିତ ଘରେ ଘରେ,

ଆଜି ସ୍ଵାଧୀନତା-            ନାଟକାଭିନୟ

ପ୍ରତି ଭାରତୀୟ ଦ୍ଵାରେ ।

ଅସୂର୍ଯ୍ୟଂପଶ୍ୟା            ଭାରତୀୟ ଯୋଷା

ନିଷ୍କଳଙ୍କ କୁଳଶିରୀ

ସମ୍ତମର ଭ୍ରାନ୍ତ            ପଟଳ ଫିଟାଇ

ଲଜ୍ଜାର ଜଳଧି ପାରି ।

ସ୍ଵୟଂ ସହିଷ୍ଣୁତା            ଅବତରି ପୁଣି

ତ୍ୟାଗର ଚରମ ଛବି

ଦର୍ଶାଇ ସ୍ତମ୍ଭିତ            କରିଛି ଜଗତ

ଢାଳି ଯଜ୍ଞେ ପ୍ରାଣହବି ।

ଅହିଂସ-ସଂଗ୍ରାମେ            ଅସହଯୋଗୀର

ଲାଗିଛି ସତ୍ୟର ଯୋଗ,

ଧର୍ମର କର୍ମରେ            ବିଭୂଷିତ ଅଙ୍ଗ

ଅରିର ତାଡ଼ନା ଭୋଗ ।

ରାଜନୀତି କ୍ଷେତ୍ରେ            ଶାନ୍ତିର ସମର

ଅପୂର୍ବ ସାତ୍ତ୍ୱିକ ଦୀକ୍ଷା

ରାକ୍ଷସ ଦଳର            ସମ୍ମୁଖେ ଦେବତା-

ଶକ୍ତିର ମହାପରୀକ୍ଷା ।

ଜୀବନର କୋଟି            ଜଟିଳତା ମଧ୍ୟେ

ସରଳ ମୁକ୍ତି-ସରଣୀ

ଆଜି ଏ ଚରମ-            ସତ୍ୟର ରଶ୍ମିରେ

ଉଜ୍ଜ୍ୱଳୀକୃତ ଧରଣୀ ।

+ + + +

ସ୍ମରୁନାହିଁ କି ମା’            ତୋର ବୀରଙ୍କର

ଅମର ଅତୀତ ଗାଥା

ଉଠୁଛି ଅନନ୍ତ-            ଯୁଗର ଜଠରୁ

କୋଟି କଣ୍ଠର ବାରତା ।

ଜଳଦ ଗମ୍ଭୀର            ଉଦ୍‌ବୋଧନ ବାଜେ

ବଧିର କର୍ଣ୍ଣ କୁହରେ,

ଖେଳୁନାହିଁ କି ମା’            ପ୍ରଖର ତଡ଼ିତ

ସରିତ ତୋର ଶରୀରେ ।

+ + + +

ଗାନ୍ଧୀଙ୍କର ମନ୍ତ୍ରେ            ଗୋପବନ୍ଧୁ ଆଜି

ଅହିଂସା ଧର୍ମର ବ୍ରତୀ,

ଆଳସ୍ୟ ତେଜିଣ            ଜାଗ ଉତ୍କଳୀୟ

ଦେଶ ପ୍ରେମେ ଯାଅ ମାତି ।

ଅଳୀକ ଜୀବନ            ସ୍ୱାର୍ଥ ପରିହରି

ଲମ୍ପଦିଅ ମହାରଣେ,

ଉଲ୍ଲସିତ ହେଉ            ଉତ୍କଳ ଜନନୀ

ସ୍ୱାଧୀନତା-ବାଣୀ ଗାନେ *

• କବିଙ୍କର’ବିବିଧ କବିତା’ ସଙ୍କଳନରୁ ‘ଜନନୀ ଉତ୍କଳ’ କବିତାର କିୟଦଂଶ । ରଚନାକାଳ - ୧୯୨୧ ମସିହା ।

କମାଣ ପରାଏ କଲମ ଧର

ବୀରକିଶୋର ଦାସ (୧୮୯ ୨-୧୯୫୪)

କବି, ବାଜେ.କବିତା ବନ୍ଦ କର, କମାଣ ପରାଏ କଲମ ଧର,

ଥରେ ବଜାରେ ସମର-ଭେରୀ,

ତରୁଣ ଯେତେ ସେଇ ସଙ୍କେତେ ଆସନ୍ତୁ ତୋତେ ହର୍ଷେ ଘେରି ।

ଗୋଲାପୀ ଅଧର ଯାଉଛି ଶୁଖି, କବିତା ଲେଖିଚୁ କାହାକୁ ଦେଖି

ଚାନ୍ଦ ବଦନେ ନାହିଁରେ ହସ,

ଶରଦ ରାସ ଦେଖିବ କିଏ ଚାଖିବ କିଏ ବସନ୍ତ ରସ ।

କଣ୍ୱ ମୁନିର ନାହିଁ ତପୋବନ, ମୁଗ୍‌ଧ କଲା ଯେ ନରପତି ମନ,

ବନ ଛବି ତୋର ଜୀର୍ଣ୍ଣ ବେଶ,

ଯଜ୍ଞ ଧୂମ ସପନ ସମ ବିଷ ବାଷ୍ପରେ ଥରଇ ଦେଶ ।

ଦମୟନ୍ତୀ ପ୍ରେମ ଆସିବ କାହୁଁ, ବିଳାସ-ଦାନବ ଶୋଷଇ ଲହୁ,

ସଂଯମ ଚିନ୍ତା ଗଲାଣି ଚାଲି,

ଶିକ୍ଷା ଏଥି ଭିକ୍ଷା ପାଇଁ କି ବିବେକ ପଙ୍ଗୁ ବଢ଼ନ୍ତି ଖାଲି ।

ଗୀତା ଗୀତାଜ୍ଜଳି ପଡ଼ୁଛି କିଏ, କୁଟୁମ୍ବ ଜଞ୍ଜାଳ କମ୍ପାଇ ଦିଏ,

ପଲ୍ଲୀ ହୃଦୟ ଜଳଇ ନିତି,

କଙ୍କାଳ ବୁକେ ଲୋଡ଼ିବ କିଏ ଅଭିସାରିକାର ଗୁପ୍ତ ପ୍ରୀତି ।

ସାବିତ୍ରୀ ଜଠର ଉଠଇ ଜଳି ଯମ ସଙ୍ଗେ କିଏ କରିବ କଳି,

ଅର୍ଣ୍ଣବ ପୋତେ ଯାଉଛି ଅନ୍ନ,

ତ୍ରିଶ କୋଟି ଦ୍ୱିପଦ ସାଥିରେ ଥାଆନ୍ତି ଏଠି ବସ୍ତ୍ରହୀନ ।

ମସୀଧାର ଆୟୁ ନେଉଛି ହରି ଅସିଧାର ଦେଖି ଉଠନ୍ତି ଥରି,

ଆତ୍ମ ସମ୍ମାନ ପାଇଛି ବଳି,

ରସିଧାର-ବନ୍ଧା, ପଶୁଦଳ ପରି ଆପଣା ଭିତରେ ଲଗାନ୍ତି କଳି ।

ନାଜୀର ଯାହାର ଲୁଣ୍ଠନ ଭଲ, ମରହଟ୍ଟା ପଛେ କରୁ କଲବଲ,

ଏ ରକ୍ତଶୋଷୀ ଶାସନ ନୀତି,

ହୀରା ଠାରୁ ଜିରା ସବୁ ଶୋଷି ନିଏ ପୁତନା ପରାଏ ଦେଖାଇ ପ୍ରୀତି ।

କବି ବାଜେ କବିତା ବନ୍ଦକର କମାଣ ପରାଏ କଲମ ଧର

ଥରେ ବଜାରେ ସମର-ଭେରୀ,

ତରୁଣ ଯେତେ ସେହି ସଙ୍କେତେ ଆସନ୍ତୁ ତୋତେ ହର୍ଷେ ଘେରି । (ବିଦ୍ରୋହୀ ବୀଣା)

ରଣ ଦୁନ୍ଦୁଭି

ଭାଇ ହେ, ରଣ ସମୟରେ ବହି ଧରିବାକୁ

ମୋତେ ଆଉ ତୁମେ କହନା

ଛାତିର ରକତ ତାତି ଉଠେ ମୋର

ବାଜିବାରୁ ଯୁଦ୍ଧ ବାଜଣା,

ଭାଇ ହେ......... ।

ଘନ ଘନ ବାଜି ଉଠେ ରଣଭେରୀ

ମଦମତ୍ତ ଆଜି ଆମର ବଇରୀ

ମୋ ଦେଶ ଦେବତା ଛାତି ରକ୍ତ ଲାଗି

ଲହ ଲହ ତାର ରସନା,

ଭାଇ ହେ ......... ।

କି ବହି ଘୋଷିବି ପଢ଼ିବି କି ପାଠ

କି ଅଙ୍କ କଷିବି ହୋଇ ଗବ କାଠ

ଯୁବକ ହୋଇକି ବକ ହୋଇବି ମୁଁ

ବିବେକକୁ କରି ବଞ୍ଚନା,

ଭାଇ ହେ......... ।

ଟଙ୍କା ନୁହେଁ ମୋର ଜୀବନର ଲକ୍ଷ୍ୟ

ଶଙ୍କା ନୁହଇ ତ ଯୁବକ ପୋଷାକ

ଆଖିରେ ଲଗାଇ ଅନ୍ଧ ପୋଟଳିକି

ଦେଖୁଥିବି ଦେଶ ଯାତନା,

ଭାଇ ହେ .......... ।

କୁଳବଧୂମାନେ ମରୁଛନ୍ତି ଖଟି

ସାନ ସାନ ପିଲା ସହୁଛନ୍ତି ଲାଠି

ଗାନ୍ଧୀ, ଗୋପବନ୍ଧୁ ଚାହିଁଛନ୍ତି ମୋତେ

ନାହିଁକି ମୋ ହୃଦେ କରୁଣା,

ଭାଇହେ ........ ।

ଯୁଦ୍ଧ ଇତିହାସ ହୋଇଲେ ପଠିତ

ଶୁଣି ବଂଶଧର ହୋଇବେ ଲଜ୍ଜିତ

ନରହନ୍ତାର କଂସେଇଶାଳେ ମୁଁ

ଲେଖୁଥିଲି ବସି ରଚନା,

ଭାଇ ହେ......... ।

ହିମାଳୟ ଶିରୁ ଡାକନ୍ତି ଦେବତା

ଦ୍ଵାରେ ଉଭା ତବ ଜଗତ କରତା

ଉଠ ହେ ଯୁବକ ତେଜି ମନୁ ଦକ

ଡେରି ନାହିଁ ଆଉ ଡରନା,

ଭାଇ ହେ ..........।

ସତ୍ୟର ବିଜୟ ଦେଖ ଯୁଗେ ଯୁଗେ

ହସି ହସି କଷ୍ଟ ସତ୍ୟାଗ୍ରହୀ ଭୋଗେ

ସେ ସତ୍ୟ କାରଣେ ପ୍ରାଣ ଢାଳିଦେବି

ଭୁଲି ଆଗ ପଛ ଭାବନା,

ଭାଇ ମୋତେ ଆଉ ତୁମେ କହନା ।

ଉଦ୍‌ବୋଧନ

ତୋ ବିଜୟ ବାଦ୍ୟ ବଜାରେ ସୈନିକ

(ଆଜି) ଭାରତ ସ୍ୱାଧୀନ ଋଣ,

ସ୍ଵାଧୀନ ଯୁଗର ଶୁଭ କୁମ୍ଭ ବସା ଶିବିରେ ଉଡ଼ା କେତନ ।

ଦମନ ନୀତିର ଘନ ଗରଜନ

ବଧିର କଲାଣି ମରଣର କାନ

କାରାଗାରଠାରୁ ପାରାବାର ଯାଏ ଲୁଣ୍ଠିତ ଜୀବନ ଧନ ।

ଜାଳୁ ପଛେ ଅରି ଅନୀତି ଅନଳ

ଭକତ ତୁ ରଖ ରକତ ଶୀତଳ

ଗଗନେ ପବନେ ଲଗା ତୋ ଆଳତି ସାଜ ତୁ ପୁନେଇଜହ୍ନ ।

ଧ୍ରୁବ ପରି ବାରେ ଦେଖା ତୋ ଭକତି

ଭୀଷ୍ମ ପରି ଜଗି ରଖ ତୋ ଶକତି

ଚଇତନ ପରି ସବୁ ଦୁଃଖ ସହି ଟଳାଅ ଜଗତ ମନ ।

ଅହିଂସା ନୀତିକି ଜୀବନରେ ଧରି

ଯୁଗ ଅତ୍ୟାଚାର ଦିଅ ଭାଇ ଦଳି

ଶବ ପ୍ରାଣେ ଶିବ ତାଣ୍ଡବ ଦେଖାଅ ଏ ଶୃଙ୍ଖଳ ହେଉ ଛିନ୍ନ ।

ପଲାସୀ ଯୁଦ୍ଧର ରକତର ଛିଟା

ପୃଥିବୀ ଉପରୁ ହସି ହସି ଉଠା

ଉଲସି ଉଠନ୍ତୁ ରବି ଶଶୀ ତାରା ହେଉ ସେ ମହାତ୍ମା ଧନ୍ୟ ।

ମୁଁ ଯେ ବିଦ୍ରୋହୀ

୧

ମୁଁ ଯେ ବିଦ୍ରୋହୀ ଚିର ବିଦ୍ରୋହୀ

ଚିର ରଣଜୟୀ ରଣବିଦ୍ରୋହୀ

ରଣ ମାନବ ରଣ ଦାନବ

ରଣ ରକ୍ତ ମୁଖରୁ ମୁକ୍ତ କରିବି ମୋର ମହୀ ।

୨

ତୋପ ବନ୍ଧୁକ ଯେତେ ହରିବି

ବିଷ-କନ୍ଦୁକ ଯେତେ ଚୂରିବି,

ରଣ ଅସ୍ତ୍ର ଯେତେ ମୁଁ ଭାଙ୍ଗ ଭୁଙ୍ଗି ଦେଇ

ଗଢ଼ିବି ଲଙ୍ଗଳ, ମଇ ।

୩

ଶ୍ରମ ସଞ୍ଚିତ ଧନ କିଞ୍ଚିତ

କେବେ କରାଇ ନ ଦେବି ବଞ୍ଚିତ

ଏ ଲୁଣ୍ଠନ ଚିନ୍ତା ଦରବାର ଲାଗି

ଗୁଣ୍ଠେ ନ ଦେବି କାହିଁ ।

୪

ନରହତ୍ୟାରେ ନର ଗୌରବ

ନର ବନ୍ଧନେନ ର ବୈଭବ

ଗୌରବ ପ୍ରଥା ରଖିବି ନାହିଁ ମୁଁ

ଦେଇ ବୀରତ୍ୱର ଦ୍ୱାହି ।

୫

ଯୁଗ ଅତ୍ୟାଚାର ମୁଁ ଦଳିବି

ସତ ଶାନ୍ତି ପତାକା ମୁଁ ତୋଳିବି,

ମୃତ୍ୟୁ ଆସନ ଟଳମଳ ହେବ

ହେବି ମୁଁ ଜଗତ-ଜୟୀ ।

ଭାଇ, ତମେ କେତେ ଜଣ..

ଭାଇ,

ତମେ କେତେ ଜଣ

ଜୀବନକୁ ପାଣି

ଛଡାଇ ନ ଦେଲେ ଚଳିବ କି ?

ଦଧୀଚିର ହାଡ଼

ଉଜାଡ଼ି ନ ଦେଲେ

ଜଗତର ଭାଗ୍ୟ ଫେରିବ କି ?

ଶେଷ ଯବନିକା ହେଲାଣି ପତନ

ବଦଳି ଯିବ ଏ ଶୋଷକ ଶାସନ

ଶୋଷଣ ନୀତିର ବତୀ ଲିଭି ଆସେ

ଜଳାଇଲେ ଦୀପ ଜଳିବ କି ? ୧ ।

ଆଖି ଆଗେ ସଫା ଦିଶେ ଢଳ ଢଳ

ସ୍ଵାଧୀନତା ସ୍ରୋତ ଆସଇ ପ୍ରବଳ

ପହିଲି ଆଷାଢ଼ ନଈ ବଢ଼ି ପାଣି

ତମେ ତାକୁ ଲୋଭେ ପିଇବ କି ? ୨ ।

ଧନୀ, ମହାଜନ, ରାଜା, ଜମିଦାର

ତ୍ୟାଗ ମାଳିଧରି ହୋଇବେ ବାହାର

ଗେରୁଆ ବସନ ମଧୁର ବଚନ

ଶୁଣି ନିଜ ନୀତି ଭୁଲିବ କି ? ୩ ।

ଧଳା ବଦଳରେ କଳା ହେଲେ ଯୋକ

ମେଣ୍ଟିବ କି କୋଟି ଗରିବଙ୍କ ଦୁଃଖ

ଚାଷୀ, ମୂଲିଆଙ୍କ ଖପୁରିକି ଚୂରି

ଦିଲ୍ଲୀ ଦରବାର ତୋଳିବା କି ? ୪ ।

ତମରି ରକ୍ତରେ ଜାତୀୟ ପତାକା

ରଙ୍ଗାଇବ ଯେବେ ସହି ଶତ ଧକା

ମାନବ ଜାତିକି ବଞ୍ଚାଇ ରଖିବ

ପୃଥିବୀରେ ଯିବ ନାଆଁ ରଖି । ୫ ।

ଡାକେ ବନ୍ଧୁକ

୧

ଡାକେ ବନ୍ଧୁକ, ଡାକେ ତରବାରୀ,

ବନ୍ଧୁକ ମୁଖେ ଗର୍ଜେ କମାଣ

ଉଡ଼େ ବ୍ୟୋମଯାନ ଧାଡ଼ି ଧାଡ଼ି ।

୨

ମୃତ୍ୟୁ ସଙ୍ଗତେ ଯୁଝିବ କେ ଆସ

ସୌର ଜଗତେ ଅରଜିବ ଯଶ,

ଆସ ପ୍ରହଲାଦ ପରି ଦମ୍ଭ ଧରି ।

୩

ଚଇତନ ପରି ସଙ୍ଗୀତ ତୋଳି

କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ପଥୁ କଣ୍ଟକ ଦଳି

ମଥା ରକ୍ତ ଧରାରେ ଦିଅ ଢାଳି ।

୪

ସଂଯତ କର ପ୍ରକୃତି ବର୍ଗ

ମୁକ୍ତ କର ତୋ ସ୍ୱଦେଶ ଦୁର୍ଗ

ହୋଇ ଗୋବର୍ଦ୍ଧନ ଗିରିଧାରୀ ।

ଶିବିରେ

ଅରି ଫେରି ନାହିଁ, ଯୁଦ୍ଧ ସରି ନାହିଁ ।

ଆସ ମୋ ଶିବିରେ ଆସ ଭାଇ !

ହିମାଚଳ ଶିରେ ଶବଦ ଶୁଭଇ ଡର ନାହିଁ ଆଉ ଡେରି ନାହିଁ । ୦ ।

ସଉର ଜଗତୁଁ ରଣ ବିଜ୍ଞାନର

ବିଷ ପୂରାପୂରି ହରି ନାହିଁ ।

ପ୍ରକୃତି ସୁନ୍ଦରୀ ବିଜୟ ଚନ୍ଦ୍ରିକା

ବିଶ୍ୱ ଗଗନରେ ଭରି ନାହିଁ । ୧ ।

ଭାରତର ନବ ମନ୍ତର ଉଚ୍ଚାଟେ

ଶିବ ନାଚିଲାଣି ଶବ ପାଇଁ,

ମାନବ ମୁକତି ଗଙ୍ଗା ଆସୁଛନ୍ତି

ବାରେ ଚଉଦିଗ ଦେଖ ଚାହିଁ । ୨ ।

ଜତ ଚେତନର ବଳ କଷାକଷି

ଅସ୍ତ୍ର ଜବତ୍‌ରଣ ଏହି

ତରଙ୍ଗ ଏହାର ରୋଧିବ କିଏ ସେ

ଯୁଗ ଯୁଗାନ୍ତର ଯିବ ବହି । ୩ ।

ଭକତ ଯେ ଅଛ ଦେବୀ ପୂଜା କର

ରକତ ମନ୍ଦାର ଢାଳି ଦେଇ,

ତରୁଣ କେ ଅଛ ମରଣକୁ ଦଳି

ଦେବତା ପରାଏ ଉଠ ଚେଇଁ । ୪ ।

ଚାଷୀ କାରିଗର ପ୍ରାଣ ରକ୍ଷା କର

ଆଜି ଫୁଲ ପାଣି ସିଞ୍ଚି ଦେଇ,

ଅଚିରେ ଧରଣୀ ସରଗ ସାଜିବ

କଳି ଚାଲିଯିବ ବଳି ପାଇଁ । ୫ ।

ସରକାର ଶବ ଦାହ ହେବ କେବେ ?

ଦିନ ରାତି ମୋର ସେହି ଚିନ୍ତା,

ବନ୍ଧୁ, ସେହି ଚିନ୍ତା ।

(ଏ) ସରକାର ଶବ ଦାହ ହେବ କେବେ

ଦେଖିବି ମୁଁ ତାର ଶେଷ ଚିତା,

ବନ୍ଧୁ, ସେହି ଚିନ୍ତା ।

ପଞ୍ଜାବଠାରେ ସେ ଯାହା କଲା

କେତେ ନିର୍ଦ୍ଦୋଷଙ୍କର ପ୍ରାଣ ନେଲା

ଗର୍ଭିଣୀ ନାରୀଙ୍କି ଗୋଇଠା ପାହାର

ମନୁ ଲିଭିବ କି କେବେ ସେହି ବ୍ୟଥା

ବନ୍ଧୁ, ସେହି ଚିନ୍ତା ।

ଭଗତ ସିଂହକୁ ଦେଲା ଫାଶି

ମାଇଲା ଯତୀନ୍ଦ୍ର ଉପବାସୀ

ଲାଲା ଲଜପତ ମରିବା ଦିନରୁ

(ସଦା)ଅନ୍ନଜଳ ମୋତେ ଲାଗେ ପିତା,

ଏ ବନ୍ଧୁ, ସେହି ଚିନ୍ତା ।

ହିଜିଲି ଜିଏଲ ହତ୍ୟାକାଣ୍ଡ

କୁଳବଧୂଙ୍କର କାରାଦଣ୍ଡ

ମୋ ସାନଭାଇଙ୍କ ମୁଣ୍ଡେ ଲାଠିମାଡ଼

(ଆହା) କି କହିବି ସେହି କଂସ କଥା,

ବନ୍ଧୁ, ସେହି ଚିନ୍ତା ।

ଯୁଗ ଅବତାର ମୋର ଗାନ୍ଧୀ

ଧର୍ମ ଡାକ ଦେଇ କଲା ସନ୍ଧି

ବନ୍ଦୀକଲା ତାଙ୍କୁ ବିନାଶ କାରଣେ

ନ ବୁଝିଲା ତାଙ୍କ ସରଳତା,

ବନ୍ଧୁ, ସେହି ଚିନ୍ତା ।

ପଟେଲ, ତୟାବ୍‌ଜି ଆଦି ବୃଦ୍ଧ

ହେଲେଣିତ କେତେ କାରାରୁଦ୍ଧ

ତାଙ୍କ ନିଶ୍ଵାସରୁ ଯେ ନିଆଁ ଆସୁଚି

ନ ରହିବ କେବେ ତାର ସତ୍ତା,

ବନ୍ଧୁ, ସେହି ଚିନ୍ତା ।

ଆଇନ ଜାରି ସେ କରେ ନିତି

ମରଣକୁ ଆଉ ନାହିଁ ଭୀତି

ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଲୋକ ଜାଗି ଉଠିଲେଣି

ଗୁଳିକୁ ପତାଇ ନିଜ ମଥା,

ବନ୍ଧୁ, ସେହି ଚିନ୍ତା ।

ମାରିବ ସେ କେତେ ମାରୁ ବଳେ

ବାହାରିବୁ ଆମେ ଦଳେ ଦଳେ

ଜୀବନକୁ ଆମେ ପାଣି ଛଡ଼ାଇଛୁ

ନ ଛାଡ଼ିବୁ କେବେ ଆମ ପନ୍ଥା,

ବନ୍ଧୁ, ସେହି ଚିନ୍ତା ।

କଚେରୀ କରିବୁ ଛତାତଳେ

ସଭା ବସାଇବୁ ଗଛ ମୂଳେ

ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ନୀତି ଦାଣ୍ଡେ ପ୍ରଚାରିବୁ

ଭାଙ୍ଗିବୁ ବେପାରୀ ଲୁହା ଯନ୍ତା,

ବନ୍ଧୁ, ସେହି ଚିନ୍ତା ।

କଂସାଥାଳୀ ପଛେ ନେଉ କାଢ଼ି,

କୋରିଖି କରୁ ସେ ଜମିବାଡ଼ି

ବିଲାତି ଦରବ ଖିଏ ନ ଛୁଇଁବୁ

ପିନ୍ଧିବୁ ଖଦଡ଼ ଛିଣ୍ଡା କନ୍ଥା,

ବନ୍ଧୁ, ସେହି ଚିନ୍ତା ।

ଅହିଂସା ଆମର ଧର୍ମନୀତି,

ସାହସ ଆମର କର୍ମଭିତ୍ତି,

ଚରିତ୍ର ଆମର ପରମ ଦେବତା

ଜୀବନର ବ୍ରତ ସ୍ଵାଧୀନତା,

ବନ୍ଧୁ, ସେହି ଚିନ୍ତା ।

କାରା ପାଚେରୀ

କାରା ପାଚେରୀ !

କହ କେତେ ଦିନ ଲଗାଇ ବନ୍ଧନ

ରହିବୁ ତୁ ମୋତେ ଗରବେ ଘେରି ।

ଚାହିଁଲେ ତୋ ଆଡ଼େ ମନ ଭାଙ୍ଗିପଡ଼େ ।

ହୃଦୟ ଭିତର ହୁଏ ବିଦାରି । ୧ ।

ମୋ ଭାଇ ଭଉଣୀ ଡାକୁଛନ୍ତି ମୋତେ

ଶୁଭୁ ନାହିଁ କିରେ ସେ ଶବଦ ତୋତେ

ପାଷାଣରୁ ବଳି ହେଲୁ ତୁ ପାଷାଣ

ବଇରୀ କଥାରେ ହେଲୁ ବଇରୀ । ୨ ।

କେତେ ଓଷା ବ୍ରତ ପୁନେଇ ପରବ

ସ୍ମୃତି ପଟେ ନିତି କରେ ଅନୁଭବ

କେତେ ଜହ୍ନ ରାତି କେତେ ମନ ସାଥୀ

ମନ ବିରସରେ ଯାଆନ୍ତି ଫେରି । ୩ ।

କେଉଁ ଦୋଷ ଆମେ କରିଥିଲୁ କା’ର

ମାଗୁଥିଲୁ ଆମେ ଆମ ହୃଦହାର

ଆମ ଘର ଚାବି ଆମେ କଲୁ ଦାବି

ବିନା ବିଚାରେ ତ ଆଣିଲେ ଧରି । ୪ ।

ସତ କଥା କହି ସେନାପତି ମୋର

ପୃଥିବୀର ସାଧୁ ଆଜି ବଡ଼ ଚୋର

ଏ ବୃଦ୍ଧ ବୟସେ ଭୀଷ୍ମଙ୍କ ପରାୟେ

ଶର ଶେଯେ ରହି ପଡ଼ଇ ଝରି । ୫ ।

ତୋ ଖଟ ମାଠରେ ନାହିଁ ମୋର ଶାନ୍ତି

ସପନ ଦେଖେ ମୁଁ ନିତି ଅଧ ରାତି

ଜଣେ କିଏ ଆସି ଦର ଦର ହସି

କହେ ମୋତେ କିରେ ଦେଲୁ ପାସୋରି । ୬ ।

କାଇପଡ଼ା ରକ୍ତ କୋରାପୁଟ ଲୁହ

ଇରମ କୃଷକ ଘରଣୀର କୋହ

ଆଖି ଆଗେ ଆସି ଛବି ପରି ଭାସି

ହୃଦୟ ମୋହର ଦିଅଇ ଘାରି । ୭ ।

ପ୍ରଳୟ ଅନଳ ଆସିଲାଣି ଝଳି

ତୋ ଶିଳା ହୃଦୟ ପଡ଼ିବ ତରଳି

ସ୍ଵାଧୀନତା-ପଥେ ଚାଲିବୁ ସମସ୍ତେ

ମୁକତି ପତାକା ଗଗନେ ଭରି । ୮ ।

ଆମେ ହିନ୍ଦୁ, ଆମେ ମୁସଲମାନ

ଆମେ ହିନ୍ଦୁ, ଆମେ ମୁସଲମାନ

ଭାରତ ଆମର ଜନ୍ମ ମାଟି

କବର ଆମର ହିନ୍ଦୁସ୍ତାନ,

ଆମେ ହିନ୍ଦୁ, ଆମେ ମୁସଲମାନ ।

ଆମେ କୋଟି କୋଟି ଭାରତବାସୀ

ଚାଟ କାରିଗର ମୂଲିଆ ଚାଷୀ

ଆମେ ଅଟୁ ଶିଖ, ବୌଦ୍ଧ, ପାର୍ଶୀ,

ଆମେ ରେ ଜଇନ, ଖିରସ୍ତାନ

ଆମେ ହିନ୍ଦୁ, ଆମେ ମୁସଲମାନ ।

ମସ୍‌ଜିଦ୍‌ଯେଉଁ ମାଟିରେ ଗଢ଼ା

ଗୀରିଜା ମନ୍ଦିର, ତହିଁରେ ଛିଡ଼ା

ଏକା ପାଣି ଏକା ପବନେ ବଞ୍ଚୁ

ଏକା ରକ୍ତରେ ଗଢ଼ା ଆମରି ଜାନ୍‌।

ଆମେ ହିନ୍ଦୁ, ଆମେ ମୁସଲମାନ ।

ଆମ ହିମଗିରି ଆମରି ଗଙ୍ଗା

ଯେତେ ଭାଙ୍ଗିଲେ ସେ ନୋହିବେ ଭଙ୍ଗା

ସତ୍ୟ ଅହିଂସା ଆମ ଦେବତା

(ଆମେ) ତାରି ତେଜରେ, ତେଜୀୟାନ

ଆମେ ହିନ୍ଦୁ, ଆମେ ମୁସଲମାନ ।

ଆମ ଇତିହାସ ଗଢ଼ିଛୁ ଆମେ

ବିଶ୍ଵ ଚମକାଇ ଆମରି ନାମେ

ଡରିନାହୁଁ କେବେ ଡରିବୁ ନାହିଁ

ଜୀବନ କରିବୁ କୋରବାନ୍‌

ଆମେ ହିନ୍ଦୁ, ଆମେ ମୁସଲମାନ ।

ଆମ ଦେଶକୁ ଯେ କରିବ ଲୋଭ

ତିଳେ ହେଲେ ତାର ନୋହିବ ଲାଭ

ଇଞ୍ଚେ ହେଲେ ଜାଗା ଛାଡ଼ିବୁ ନାହିଁ

ନୋହିବୁ କଦାପି ବେ’ଇମାନ,

ଆମେ ହିନ୍ଦୁ, ଆମେ ମୁସଲମାନ ।

ସଂସାରର ସାର ଜନ୍ମ ଅଧିକାର

ବାଞ୍ଛାନିଧି ମହାନ୍ତି (୧୮୯୭-୧୯୩୮)

ସଂସାରର ସାର ଜନ୍ମ ଅଧିକାର ସବୁରି ସମ୍ପତ୍ତି ସ୍ଵାଧୀନତା ଭାଇ

ଚିର ପରାଧୀନ ନୁହଇ କେହିତ କାହା ଭାଗ୍ୟେ ଧାତା ଏହା ଲେଖିନାହିଁ ।

ହେବାକୁ ସ୍ଵାଧୀନ ପଶୁପକ୍ଷୀ ନରେ

ସଚୁରି ପରାଣେ ଆଶା ତ ସଞ୍ଚରେ

ପିଞ୍ଜରାରେ ଶୁଆ ଅବା ସିଂହଛୁଆ କି ବେଦନା ଭୋଗେ ସେ ସିନା ଜାଣଇ ।

ମାନବ ତ ସବୁ ପରାଣୀର ସାର

ସ୍ଵାଧୀନତା ଦାବୀ ଅଧିକ ତାହାର

ମାନବ ଜଗତେ ଯେ ଜାତି ଆଲୋକ ସେ କି ରହିଥିବ ପରକୁ ଅନାଇ ?

ପରାଧୀନ ବୋଲି ଭାରତ ସନ୍ତାନ

ହୋଇଥିବୁ କି ହେ ଚିର ଉଦାସୀନ

ଆମ୍ଭେ ପରା ଅଛୁ ତ୍ରେତ୍ରିଶକୋଟି ହେ ତେବେ କିପାଁ ଚିନ୍ତା ଭାବନା କା’ ପାଇଁ ।

ଦିନକେ ଏକାଠି ଲାଗିଲେ ସରବେ

ଅହିଁସା ମନ୍ତର ଜପିଲେ ନୀରବେ

ସ୍ୱାଧୀନତା ଦେବୀ ଉଭା ହେବେ ଆସି ଘେନି ଶୁଭାଶିଷ ସଫଳତା ପାଇଁ ।

କହ କେଉଁ ଜାତି ପାଇଛି ମୁକତି ?

କହ କହ କେଉଁ ଜାତି ପାଇଛି ମୁକତି

କରି ହୁରି ହାରି ଗୁହାରି;

କହ ପାଇଛି କେ ସୁଖ ଲିଭାଇଛି ଦୁଃଖ

ମାଗି ମାଗି ପଥ ଭିକାରୀ (ଧ୍ରୁବ) । ୦ ।

ଯେବେ ବାଘ ମୁହେଁପଡ଼େ ଶିକାର

ମିନତିରେ ପାଏ କି ସେ ଉଦ୍ଧାର

ଛାଡ଼ିକି ଦିଏ କେବେ ଧୀବର ଜାଲରୁ

ନ ଗଲେ ମୀନ ଆପେ ବାହାରି । ୧ ।

ଦେଖ ଆଇରିସ୍‌, ଚାଇନା, ଜାପାନ

ଆମେରିକା, ଆଫଗାନ ପଠାନ

ପରାଣ ପାତି ହେଲେ ମୁକତ

ଜୀବନ-ମରଣ ନ ବିଚାରି । ୨ ।

(ଆଜି) ଅଭିମନ୍ୟୁ ପରି ଘେରି ଚଉଦିଗୁଁ ଜନନୀ କୁମାରୀ

ଆତ୍ମଶକ୍ତି ସୁବିକାଶ ସୁଦର୍ଶନ ଚକ୍ରଟି କରିଦେବ ପାରି । ୩।

କାହୁଁ ଅଇଲେ ବିଦେଶରୁ ବେପାରୀ

କାହୁଁ ଅଇଲେ ବିଦେଶରୁ ବେପାରୀ

ସବୁ ସାଇଲେ ହେଲୁ ଆମେ ଭିଖାରୀ ।୦।

ଇଂରାଜି - ଇରାନୀ-ଜର୍ମାନୀ-ଜାପାନୀ

ଚିନା, କାବୁଲି ଏ ଦେଶ ସେ ପାରି ।୧।

ଚକ ଚକ ଚାଇନା ମାଟିର ବାସନ

ସାରିଦେଲା ବୃତ୍ତି ଦେଶ କଂସାରି ।୨।

ଫରାସୀର ଫେନ୍ସି କାମ - ଜାପାନର ଶସ୍ତା ନାମ

କଟ୍ଲେରି ହୁଇସେରି ସୁଇଟ ସେଣ୍ଟ ପରଫ୍ୟୁମେରି

କାଚ ଶଂଖା ମାରିଦେଲା ଶଂଖାରୀ ।୩।

ନକଲି ଖଦର ଜାପାନୀ ଚଦର

ଗାନ୍ଧି ଲୁଗାକୁ ହେଲା ଭଗାରି ।୪।

ଭାବୁନାହୁଁ ଭାଇ ମହାତ୍ମା କା’ପାଇଁ

ଭାବୁନାହୁଁ ଭାଇ ମହାତ୍ମା କା’ ପାଇଁ କିମ୍ପା      ଏତେ ଦୁଃଖ ସହୁଛିରେ

ସହି ସହି ସେତ ପଥର ହେଲାଣି ତିଳେ ତୋ ଚେତନା

ନୋହୁଛି ରେ । ଘୋଷା ।

କି ପାଇଁ ତେଜିଣ ଏ ସୁଖ ସଂସାର

ତୁଚ୍ଛ କଲେ ଯେତେ ଆୟ ଅଳଙ୍କାର

ଘେନ ସଙ୍ଗେ ଦାରା ପୁତ୍ର ପରିବାର ସନ୍ନ୍ୟାସେ ଆଶ୍ରମେ ରହୁଛି ରେ ।୧।

କେତେ କେତେ ଶିଷ୍ୟ ଅନୁଚର ପୁଣି

ଦେଶ-ସେବୀ ସାଧୁ ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ସୁଗୁଣୀ

ପଡ଼ନ୍ତି ଅନଳେ ମାତା ଡାକ ଶୁଣି ମାତାଦୁଃଖ ତାଙ୍ଗୁ ଦହୁଛିରେ ।୨।

ଅପମାନ ଗାଳି ଗୋଇଠା ପ୍ରହାର

ଭୋଗୁଛନ୍ତି ଦଣ୍ଡ କେ କେତେ ପ୍ରକାର

ଖାଇ ସେ ପ୍ରହାର କରନ୍ତି ଜୁହାର ପ୍ରବୋଧି ଯେ ଦଣ୍ଡ ବିହୁଛି ରେ ।୩।

ଦେଶବନ୍ଧୁ ଦାସ ଲାଲା ଲାଜପତ

ଆଲି ମହମ୍ମଦ ନେହେରୁ ସୌକତ

ଦେଶପାଣ୍ଡେ ଦେଶଭକ୍ତ ପ୍ରତିଶ୍ରତ ଯାବତ ଦୁଃଖ ନ ଯାଉଛି ରେ ।୪।

ନିଜ ଲାଗି ନୁହେ ସାଧନା ଯାହାର

ପର ମୁକତିରେ ମୁଜତି ଯାହାର

ଅହିଂସା ଯାହାର ସଦା ଗଳାହାର, ତା ଦେହେଁ କି ରକ୍ତ ବହୁଛି ରେ ।୫।

ମାନବତା ପ୍ରୀତି ଯାର ମୂଳମନ୍ତ୍ର

ଜାତୀୟ ଗୌରବ ଯାର ଏକତନ୍ତ୍ର

ଧରି ସେ ଅସହଯୋଗ ବୀଣାଯନ୍ତ୍ର ସ୍ୱାଧୀନତା ସୁରେ ଗାଉଛି ରେ ।୬।

କୃପାମୟ ନିରଞ୍ଜନ କୃପାକର

ଝରୁ ବସୁଧାରୁ ସୁଧା ସୁଧାକର

ଶୁଖାଇ ଦିଅ ମା ସନ୍ତାପ ସାଗର ଦୀନ ଦୁଃଖୀ ଗୀତେ ଗାଉଛି ରେ ।୭।

ରେ ପତାକା ଜାତିର ଗରବ....

ରେ ପତାକା ଜାତିର ଗରବ ଜାତିର ଜୀବନ ପରାଣ ତୁହିରେ

ଏକତା-ପୀରତି - ଶାନ୍ତି-ମୁରତି ସୁନ୍ଦର ତୋହର ସମାନ ନାହିଁରେ (ଧ୍ରୁବ)

ତୋହରି ଲାଗି କେତେ ଯେ ସମର

ଲାଗିଛି ଜାଗିଛି କୀରତି ଅମର

ତୋହରି ଲାଗି କେତେ କାରାଗାର ବରିଲେ ମରିଲେ ସମର ଭୂଇଁରେ ।୧।

ତୋହରି ଲାଗି ଦେଶେ ଦେଶେ

ପୀରତି ହୋଇଛି ବଇରି ଶେଷେ

ତୋହରି ଲାଗି ଅରିର ଖଡ଼ଗ ଶରୀର ରକତେ ଦେଲେ ରଞ୍ଜାଇ ରେ ।୨।

ଜାଣିଛି ଯେ ଥରେ ଜାତୀୟତା ସ୍ୱାଦୁ

ଚାଖିଛି ଯେ ଥରେ ସ୍ଵାଧୀନତା ମଧୁ

ପାରିଛି ଦେବାକୁ ଜୀବନ ଯୌବନ ମାନ ସନମାନ ବିମନ ନୋହିରେ ।୩।

ଉଡ଼ିଛୁ, ଉଡୁଛୁ, ଉତୁଥିବୁ ପରା

ଯାବତ ଏ ଦେଶ ଧରିଥିବ ଧରା

ଯାବତ ଜାତିର ଜଣିଏ ପରାଣେ ଥିବ ତୁ ରାଜିବୁ ଗଗନ ଛୁଇଁରେ ।୪।

ଧନ୍ୟ ଧନ୍ୟ ତୁହି ତିନି ରଙ୍ଗିଆରେ

ଧରିଛୁ ଅଙ୍ଗରେ ସୁଖ ସାଙ୍ଗିଆରେ

ଚରଖା ଦରିଦ୍ର-ସେବା-ଅବତାର ବକ୍ଷରେ ସେ ଚିହ୍ନ ନମୁଛି ମୁହିଁରେ ।୫।

ଆଚ୍ଛା ଗୋଲ୍‌ଟେବୁଲ ପାଲା ଲାଗିଲାରେ

ଆଚ୍ଛା ଗୋଲଟେବୁଲ ପାଲା ଲାଗିଲାରେ

ବାବା ସତ୍ୟପୀର ପୂଜା ମାଗିଲାରେ ।

ପାର୍ଲ୍ୟାମେଣ୍ଟ ସତ୍ୟପୀର ମ୍ୟାକ୍‌ଡ଼ୋନାଲ ଗାଉଣୀ ଶିର

କିଂସଲି (kingsly) ହଲରେ ପୀର ଆସ୍ଥାନ ।

ସାଜସଜ୍ଜା ଭାରି ମସ୍ତାନ, କେତେ ରଙ୍ଗେ ପ୍ରଜାବାଜା ବାଜିଲାରେ ।୧।

ଗାଉଣୀ ବାଉଣୀ ପାଳିଆ, ମିଶିଗଲେ ଯେତେ କଳିଆ

ଶିଖ ହିନ୍ଦୁ ମୁସଲମାନ, ଜୈନ ବୌଦ ଖ୍ରୀଷ୍ଟି‌ୟାନ

ପିଟାପିଟି ତାଳ ଖୋଳ ଭାଙ୍ଗିଲାରେ ।୨।

ମଡ଼ରେଟ ସାପୁ ଜୟକାର, ନିଜାମ, ଆଲୁୱାର, ଗାଇକୋୱାଡ଼

କାନ୍ଦି କାନ୍ଦି ଗାନ୍ଧୀ ବୁଢ଼ା ଫେରିଲାରେ ।୩।

ବାରେ ନୁହଁ ତିନିବାର ଯାଇଥିଲେ ଦରିଆପାର

କେତେ ଲକ୍ଷ ଗଲା ବୋହି, ଶେଷେ ଶିରିଣୀ କଦଳୀ ଖୋଇ

ସିଧା ବିଦାକଲେ ପାଲା ଭାଙ୍ଗିଲାରେ ।୪।

ପାଲା ହୋଇଲା ଶେଷ, ଓଡ଼ିଶା ସିନ୍ଧୁ ପ୍ରଦେଶ

ଶିରିଣୀ ବାଣ୍ଟିଲେ ବସି, ଓଡ଼ିଆ ହୋଇଲେ ଖୁସି

ସୁନା ଫଳିବ ଭାଗ୍ୟେ ପାଲା ଭଣିଲାରେ ।୫।

କେତେଦିନ ଆଉ ଦୁଃଖିନୀ କନିକା

କେତେଦିନ ଆଉ ଦୁଃଖିନୀ କନିକା ଅନୀତି ଯାତନା ସହିବ,

ଦୁଃଖ ସହିବାକୁ ଦୁଃଖିନୀ ଲଲାଟେ ଲିହିଥିଲା କିବା ଦଇବ ।ପଦ।

କର ଦେଇ ଦେଇ ସାରିଛି ସମ୍ବଳ

ମାଡ଼ ଖାଇ ଖାଇ ହରାଇଛି ବଳ

ଆହା ବୋଲିବାକୁ ସାହା କେହି ନାହିଁ କାହା ଆଗେ      ଦୁଃଖ କହିବ ।୧।

ପଞ୍ଜାବ କାହାଣୀ ଶୁଣୁଥିଲ କାନେ

କନିକାର ଲୀଳା ଦେଖୁଛ ନୟନେ

ଶତ ଅତ୍ୟାଚାର କନିକାର ତୁଲେ ପଞ୍ଜାବକି ସରି ହୋଇବ ।୨।

କନିକା ରାଇଜ ଜମିଦାରୀ ଛାର

ଏତେ ଅତ୍ୟାଚାର ଏତେ ବଳାତ୍କାର

ହୋଇଥାନ୍ତା ଯଦି ମହୀସୁର ଜୈପୁର କି ହୁଅନ୍ତା କିଏ କହିବ ।୩।

ଅତ୍ୟାଚାରୀ ନର ପିଶାଚ ମାନସ

ଅତ୍ୟାଚାରେ ସିନା ଲଭଇ ସନ୍ତୋଷ

ପାପୀ ପାପ-କର୍ମ ଦିନେ ନ କରିଲେ ଆହାର କି ତାକୁ ରୁଚିବ ।୪।

ଦୁଃଖ ସହି ସହି କନିକା ରମଣୀ

ଅହଲ୍ୟା ସୁନ୍ଦରୀ ହୋଇଲା ପାଷାଣୀ

ନାହିଁକି ଭାରତେ କେହି ବୀର ରାମ- ପାଦ ପରଶେ ଉଦ୍ଧାରିବ ।୫।

ତା ଦୁଃଖ ଫେଇବା ପାଇଁ ଗୋପବନ୍ଧୁ

ଉତ୍କଳର ପ୍ରାଣ ଦୀନଜନ ବନ୍ଧୁ

ବରି ନେଲେ ଦୀର୍ଘ କାରାଗାର ଦଣ୍ଡ ନାହିଁ କେହିଏହା ହେଜିବ ।୬।

ନାହିଁକି ଉକୁଳେ ଦଶଟି ଅକାଳୀ

ବାଇବାକୁ ବୀର ବାଇଦ କାହାଳୀ

ହୁଅନ୍ତା ଦିନକେ ନାଗପୁର ନାଭା ଗୁରୁଦ୍ଵାର ମହା ଆହବ । ୭।

ଯେବେ ମୋର ନ ପୂରେ ପେଟ

କି ହେବ ସେ ସ୍ୱରାଜ୍ୟ ଘେନି            ଯେବେ ମୋର ନପୂରେ ପେଟ

ଖଟି ଖଟି ମଲେଣି ମୁଲିଆ            ଚାଷୀ ଚଷି ଦାନା-କନା ନିଅଣ୍ଟ (ଧ୍ରୁବ)

ଅଧମାଣେ ଜମି ଜଣକା

କୋରଖରେ ସେ ପୁଣି ବିକା

ଗାଁର ସଭିଏଁ କରଜ କରନ୍ତି ଜଣେ      ଦୁଇଜଣ ବମ୍ବେଇ ସେଠ ।୧।

ବସ ପଛେ ଲାଟ୍‌ ଆସନେ

ମନ୍ତ୍ରୀ ହୁଅ ନୂଆ ଶାସନେ-

ଚାଷୀ ଯେ ତିମିରେ ଚାଷୀ ସେ ତିମିରେ      ସୁଖ ସଙ୍ଗେ କେବେ ହେବନି ଭେଟ ।୨।

ଧଳା ସ୍ଥାନେ କଳା କରତା

ହୁଅ ପଛେ ଦୈବ ବିଧାତା

ଧନୀ କି ଦରିଦ୍ର ଭେଦ କି ଘୁଞ୍ଚିବ      ବଡ଼ ବଡ଼ିଆଙ୍କ ନଜର ହେଟ ।୩।

ମୋ ଭାଇର ବାଟିକୁ ବାଟି

ଅମାର ତ ପଡୁଛି ଫାଟି

ମୋର ଚାଳେ ନାହିଁ ଛପର କୁଟାଟି      ମୋ ଭାଇ ଶୋଇଛି ଛପର ଖଟ ।୪।

ସାବରମତୀର ମହାମାନବର ଚରଣତଳେ

ଗୋଦାବରୀଶ ମହାପାତ୍ର (୧୮୯୮-୧୯୬୬)

ସାବରମତୀର ମହାମାନବର ଚରଣ ତଳେ

କୋଟି ଜନ ମନ ବନ୍ଦନା ଗାନ ପ୍ରବାହ ବଳେ ।

ତଳେ ହିମାଚଳ, ଉଛୁଳେ ସାଗର, ବିନ୍ଧ୍ୟ ଲସେ

ନିବିଡ଼ ତିମିର ଭେଦି କି ତରୁଣ ତପନ ହସେ ।

ଏଇ ସନାତନ ଦୃଶଦ୍‌ବତାର ଶାନ୍ତ ତଟେ

କେତେ ହୋମାନଳ ଜଳିଲା ମାନବ ମୁକ୍ତି ପଥେ ।

ବନ ଗିରି ନଭ ଶୁଣିଲା ମାନବ-ମାଙ୍ଗଳିକ

ଏଇ ପଥେ ପଥେ ଘେନି ଗଲେ କେତେ ଜୟ ତିଳକ ।

ଲାଗିଲା ସମର ଜାଗିଲେ ଦ୍ଵାରକା ଦେବତା ଥରେ,

ମାଗିଲେ ଭିକ୍ଷା କପିଳବାସ୍ତୁ ତେଜି କେ ଦୂରେ ।

ପୂର୍ବ ସାଗର ତୀର ଚହଲାଇ କେଉଁ ନିମାଇଁ

ବିତରି ଚାଲିଲେ ପରମ କାମ୍ୟ ମାନବ ପାଇଁ ।

ସବୁରି ଭିତରେ ଗାନ୍ଧି ହେ ! ତୁମ ବରଣ ଆଜି -

ଡ଼ାକଇ ଦଳିତ, ପର ପଦାନତ ମାନବରାଜି ।

ପାଲଟିଗଲା ସେ ଦୃଶଦ୍‌ବତୀ ଏ ସାବରମତୀ

ସବୁରି ମରମେ ଜଳଇ ତୁମର ଜୀବନ - ବତୀ ।

କୋଟି ଗରିବର ଅଶ୍ରୁ କରିଲ କଣ୍ଠମାଳା

ବକ୍ଷେ ବହିଲ ନିର୍ଯ୍ୟାତନର ଦହନ ଜାଳା,

ନିଷ୍ପେଷିତର ଆସନ କରିଲ କୁସୁମମୟ

ପୁଲକେ ବିତରି ସତ୍ୟ, ଶାନ୍ତି - କି ବରାଭୟ !

ସାବରମତୀର ତଟ ତରୁତଳ କୁଟୀର ପାଶେ

ହେ ଦୀନବନ୍ଧୁ, ଚରଖାତନ୍ତ୍ର ଧରି ଏ ଦେଶେ

କଟିତଟେ ଦୀନ କୌପୀନ ନିହି ହୋଇଲ ଉଭା,

ଧାଇଁଲେ ଆବାଳ -ବୃଦ୍ଧ-ବନିତା-ତରୁଣୀ-ଯୁବା ।

ପଥ ହେଲା ତବ କଣ୍ଟକମୟ, ଘୋଟିଲା ତମ

ବିଘ୍ନ ଆସିଲା ସମ୍ମୁଖେ ଭୀମ କୁଳିଶ ସମ ।

ସେ କାଳେ ହେ ଯୋଗୀ, କି ଅବା ମନ୍ତ୍ର ଗାଇଲ ବସି

ଚମକି ଚାହିଁଲେ ଏଇ ସୁବିପୁଳ ବିଶ୍ୱବାସୀ ।

ସୁମେରୁ କୁମେର୍‌ ପୂରି ଦୂବ ଦାରୁ ଶୁଣିଲେ ଡ଼ାକ

ପ୍ଲାବିଲା ତୁମରି ସତ୍ୟବଚନ ଧରଣୀଯାକ ।

ବନ୍ଧୁକ, ତୀର, ତରବାରୀ ମୁନ ହୋଇଲା ଜଡ଼

ତବ ଅଙ୍ଗୁଳି ନିର୍ଦ୍ଦେଶେ ଜାଗି ଭୀଷଣ ଝଡ଼ ।

ଯୁଗେ ଯୁଗେ ତବ ଅବତାର ଏଇ ଧରଣୀ ପଥେ,

ଯୁଗେ ଯୁଗେ ତୁମେ ମରମେ ମାରିଚ ବଜ୍ରାଘାତେ ।

ଆଜି ଏ ଯୁଗର ଅର୍ଘ୍ୟ-ପ୍ରଦୀପ ମରମେ ଜଳେ

ସାବରମତୀ ର ମହାମାନବର ଚରଣ ତଳେ ।

ନେତା ସେ ପ୍ରକୃତ

ହରେକୃଷ୍ଣ ମହତାବ (୧୮୯୯-୧୯୮୭)

ଏକେ ଅମାନିଶି ତହିଁ ଅଛି ମିଶି ଭରା ମେଘ ଆକାଶର,

ବରଷା ପ୍ରଚଣ୍ଡ ପବନ ଉଦ୍ଦଣ୍ଡ ଝଂଝା ବହୁଅଛି ଖର ।

ଗରଜେ ସାଗର ମହୀ ଥରହର ପ୍ରଳୟ ଆସୁଛି ମାଡ଼ି

ଉଠୁଛି ଲହରୀ ପରବତ ପରି ଆସୁଛି ଧାଡ଼ିକି ଧାଡ଼ି ।

ଏ ଘୋର ସଙ୍କଟେ କିଏ ସିନ୍ଧୁତଟେ ସାହସେ ହୋଇଛି ଠିଆ ?

ନୁହେଁ ତ ସବଳ ଅଥବା ପାଗଳ ଟାଣ ଭାରି ତାର ହିଆ ।

ସଜାଡ଼ିଛି ପରା ନାହାଟି ଦଦରା ବାହିବ ନିଜେ ସେ ତରୀ

ଅଟେ କି ନିର୍ବୋଧ ? ଦେଇ କେତେ ବୋଧ କହୁଛି ଯିବ ସେ ତରି ।

ହେବ ସିନ୍ଧୁପାର, ନ ମାନି ଅନ୍ଧାର ପବନ ବରଷା ଝଡ଼ !

ଅତଳ ସାଗର ଲହରୀ ପ୍ରଖର ସାହସ ତ ତା’ର ବଡ଼ !!

ପାଇଛି ସନ୍ଦେଶ ଅଛି ଏକ ଦେଶ ଝଂଝା ଅନ୍ଧକାର ପାରେ ଚିର ଆଲୋକିତ ଶାନ୍ନି ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଶୁଣାଯାଏ ସେହିଠାରେ ।

*      *      *      *      *

ରେ ରେ ରେ, - ନାଉରି ବୁଦ୍ଧି ଗଲା ହୁଡ଼ି ଚଢ଼ିଲା ଦଦରା ନାବେ;

ଧୀରେ ଧାରେ ବାହେ ଚାରି ଆଡ଼େ ଚାହେଁ ଗଲାକି ମରଣ ଠାବେ ।

ମାରେ ସେ କୁହାଟ ବଚନ ଉଚ୍ଚାଟ “ଆସ କେ ହୋଇବ ପାରି,

ନେଇଯିବି ନିଜେ ଶାନ୍ତିର ରାଇଜେ ସଙ୍କେତ ପାଇଛି ତା’ରି !”

ଅଦଭୁତ ଏତ ବାୟା କଲା ସେତ - ହଜାର ହଜାର ଜନେ -

ଧାଇଁଲେ ସକଳେ ଯେହ୍ନେ ମନ୍ତ୍ର ବଳେ ସନ୍ଦେହ ନ କରି ମନେ ।

ଆସିଲେ ଗ୍ରାମରୁ ଆସିଲେ ନଗରୁ ପଣ୍ଡିତ ମୂରୁଖ ସର୍ବେ -

ଧନିକ ନିର୍ଧନ ସବୁ ଶ୍ରେଣୀ ଜନ ନ ମାନିଲେ ବାଧା ଲବେ ।

ଉନ୍ମତ୍ତ ଜନତା ହାରିଲା କି ମଥା ଚଢ଼ିଲେ ସରବେ ଡ଼ଙ୍ଗା

ତୋଫାନ ପିଟୁଛି ନାହା ଦୋହଲୁଛି ତହିଁକି ନଉକା ଭଙ୍ଗା ।

ଭଲା ସେ ନାଉରି କିବା ତା ଚାତୁରୀ ତଥାପି ସାହସ ଧରି -

ବାହେ ନିରଭୟ ନ ହୋଇ ଅଥୟ ପ୍ରଚଣ୍ଡ ସାଗରେ ତରୀ ।

ଦିଗ ନ ଦିଶଇ ଜେଣେ ନିଏ ବାହି ନ ଜାଣନ୍ତି କିଛି କେହି -

ନାଉରି ଭରସା ତାରିବ ସହସା ଏକାନ୍ତ ବିଶ୍ୱାସ ଏହି ।

ସନ୍ଦେହୀ କୂଳରେ ଭୟେ ଥରଥରେ ଡ଼ାକ ମାରେ ଉଚ୍ଚ ସ୍ଵରେ

‘‘ହୋ ହୋ ହୋ ନାଉରି ! ରଖ ବାହାଦୁରୀ ଫେରାଅ ନଉକା ଖରେ ।

କୁଆଡ଼େ ଚାଲିଛ କୁହୁକେ ମାତିଛ ରେ ମୂର୍ଖ ଜନତା ଫେର,

ପାଗଳ ବଚନ ଶୁଣ ଅକାରଣ ଟାଣି ନେବ ମୃତ୍ୟୁ ଘେର ।’’

ସତର୍କ ବଚନ ଶୁଣି ଏକଜନ ଉଚ୍ଚସ୍ଵରେ ଦେଲା କହି,

‘‘ନ ଡରୁ ମରଣ କରିଅଛୁ ପଣ ଗଢ଼ିବୁ ନୂତନ ମହୀ ।

ପାରି ହେବୁ ଯେବେ ଲାଗିଯିବୁଁ ତେବେ ସ୍ଵପନ ରାଇଜେ ଯାଇ

ବୁଡ଼ିଗଲେ ଯିବୁ ଆଉ ନ ଫେରିବୁ ପୁରୁଣା ଦୁନିଆ ପାଇଁ ;”

ନାଉରି ଶୁଣାଏ ମଧୁର କଥାଏ ଗମ୍ଭୀର ସାହସ ସ୍ଵରେ

‘‘ବାହି ନେବି ନାଆ ପ୍ରଭୁ ମୋର ସାହା ମୁଁ ତ କାହାକୁ ନ ଡରେ,

ଘଟିବାର ଯାହା ଘଟି ଯାଉ ତାହା ଡଙ୍ଗା ନ ବୁଡ଼ିବ ଜାଣ ;

ନ ଡରେ ଅନ୍ଧାର, ଚମକ ଝଞ୍ଜାର ଆହୁଲା ମୁଠି ମୋ ଟାଣ ।

ଚିନ୍ତାର ଜଗତେ ଆସିଛି ପରତେ, ଅଛି ମୋ ନୂଆ ରାଇଜ -

ବାଟ ମୋତେ ଜଣା ହେବି ନାହିଁ ବଣା ବିଶ୍ଵାସ ଏହି ମୋ ନିଜ ।’’

କି ଜାଣେ କେ ଜଣେ ତୋଫାନ, ପବନେ ଉପକୂଳେ ଦେଲା କହି

‘ନେତା ସେ ପ୍ରକୃତ, ଶକ୍ତି ଅଦଭୁତ’ ବ୍ୟାପିଗଲା କଥା ମହୀ । ।

ଦେଶ ଦେଶ ବୋଲି କାହାକୁ ଡାକୁଛୁ...

ଦେଶ ଦେଶ ବୋଲି କାହାକୁ ଡାକୁଛୁ

କହ ଦେଶ ତୋର କାହିଁରେ

ଦେଶ ତ ବିଦେଶୀ ଶୃଙ୍ଖଳରେ ବନ୍ଧା

ଖୋଜିଲେ ମିଳିବ ନାହିଁରେ ।୦।

ରାଜା ବୋଲି ରାଜା - ଭୂତଟାକୁ ଡରି

ଓ ମିଛୁଟାରେ ହେଲୁ ବାଇ ରେ

ଡରି ତରି ସାରା ଜୀବନଟା ଯିବ

ନୀରବରେ ଥିବୁ ଚାହିଁରେ ।୧।

ତୁ ଏ ଦେଶ ରାଜା, ତୁ ଏ ଦେଶ ପ୍ରଜା

ତୋ’ ଉପରେ କେହି ନାହିଁରେ

ସ୍ୱରାଜ-ପଥରେ ଆଗେଇ ଗଲେ ତୁ

ସ୍ୱଦେଶକୁ ଯିବୁ ପାଇରେ ।୨।

ଜାତୀୟ ପତାକା ତୋଳିଧର ଉଚ୍ଚେ

ଭାରତର ଜୟ ଗାଇ ରେ

ସେହି ତୋର ପିତା ସେହି ତୋର ମାତା

ସେହି ତୋର ବନ୍ଧୁ ଭାଇରେ ।୩।

ଆହ୍ଵାନ

କୁନ୍ତଳା କୁମାରୀ ସାବତ (୧୯୦୦ - ୧୯୩୮)

ସେନାପତି ଆଜି ଦେଇଛନ୍ତି ଡାକ,

ଉଠ ଭାରତର ବୀରପୁତ୍ରଯାକ

ଅପୂର୍ବ ଅସହଯୋଗ ରଣାଙ୍ଗନେ

ଆଣ୍ଟେ ଅଣ୍ଟା କଷି ପରା ଜଣେ ଜଣେ ।

ଭାରତର ଯେତେ ବୀର ଗୁଣମଣି,

ଚାଲିଆସ ସେନାପତି ଡାକ ଶୁଣି,

ଗାନ୍ଧି ଯୋଗୀବୀର ତୁମର ଅଗ୍ରଣୀ,

ଶିବ ସ୍ମରି ଉଠ ତରୁଣ ତରୁଣୀ ।

ନାହିଁ ଏଥି ଲୋଡ଼ା ବନ୍ଧୁକ, କମାଣ,

ହତିଆର ଏଠି ଏକା ତୁମ ପାଣ,

ତୁମ ରକ୍ତବିନ୍ଦୁ ଗୁଳି ବାରୁଦର,

ଏହି ଅସ୍ତ୍ରେ ଆଜି ହୁଅ ହେ ହାଜର ।

ସେନାପତି ତବ କଲେଣି ଆହ୍ଵାନ,

ଆସ ଆଗେ କିଏ ଦେବ ପ୍ରାଣଦାନ,

ଆସ ଏକସଙ୍ଗେ ହିନ୍ଦୁ, ମୁସଲମାନ,

ଶିଖ୍‌, ପାର୍ଶୀ, ବୌଦ, ଇହୁଦୀ, ଖ୍ରୀଷ୍ଟାନ ।

ଏହି ହିନ୍ଦୁସ୍ଥାନେ ତୁମ ବାସସ୍ଥାନ,

ତାର ଅପମାନେ ତୁମ ଅପମାନ ।

ଧର୍ମଯୁଦ୍ଧେ ତବ ଆସିଛି ଆହ୍ଵାନ,

ବାଜେ ରଣଶିଙ୍ଘା ଶୁଣ ଡେରି କାନ ।

+      +      +      +

ଆଇନ ଅମାନ୍ୟ ତପ୍ତ ଅଗ୍ନିକୁଣ୍ଡ,

ମୁଣ୍ଡମାଳା ତବ ହେବ ତହିଁ ରୁଣ୍ଡ ।

ପୁରୋହିତ ନିଜେ ଗାନ୍ଧି ଯଜ୍ଞାସନେ,

କେ ଦେବ ଆହୁତି ଆସ ହେ ବହନେ ।

କେତେ ବେତମାଡ଼, କେତେ କାରାବାସ,

ଦ୍ଵୀପାନ୍ତର, ରାଜ୍ୟାନ୍ତର, ପ୍ରାଣନାଶ,

କ୍ଷୁଧା, ହରତାଳ, ପୋଲିସର ଲାଠି,

ମୃଷ୍ଟିପଦାଘାତ ସହିବ ଏକାଠି ।

କଳି ନୋହିବ ହେ ଯନ୍ତ୍ରଣା ତୁମର,

ସହିବାକୁ ବୀରେ ହୁଅ ଅଗ୍ରସର ।

+      +      +      +

ସେନାପତି ତବ କଲେଣି ଆହ୍ୱାନ,

ଆତ୍ମ ଅରପଣେ ହୁଅ ଆଗୁଆନ ।

ବାଜିଉଠିଲାଣି ରଣତୂରୀ, ଭେରୀ,

ନ ଅନାଅ ଆଉ ପଛପଟେ ଫେରି ।

ସାଜ ରଣସାଜେ ସୁର ପରାକ୍ରମୀ,

ତୁମ ଶକ୍ତି କେହି ନପାରିବ ଦମି ।

ମହାଯୋଗୀ କର୍ମଚାନ୍ଦ ଗାନ୍ଧିଙ୍କର ।

ଫଳିବ ତପସ୍ୟା, ମୁକ୍ତ ଭାରତର

ନୀଳାକାଶ ତଳେ ତୁମ ରକ୍ତାଙ୍କିତ

ଉଡ଼ିବ ପତାକା, ଜୟ ସୁନିଶ୍ଚିତ ।

+      +      +      +

ସ୍ଵରାଜ୍ୟ ଆମର ଜନ୍ମ ଅଧିକାର,

ନମିଳେ ଯଦି ତା’ ଧ୍ୱଂସ ଆପଣାର

ସାଧି ନିଜ ହାତେ ମର ଏକାଥରେ,

ମିଶୁ ହିନ୍ଦୁସ୍ଥାନ ସିନ୍ଧୁ ଗରଭରେ ।

ତୁଙ୍ଗ ହିମଶୃଙ୍ଗଂ ପାରାବାର ଅଙ୍ଗେ

ଖସି ମିଶିଯାଉ ଅଗଣ୍ୟ ତରଙ୍ଗେ ।

ହେ ପୁରୁଷେ ଯଦି ନଉଠ ଏଥର,

ଆମେ ରଣବେଶେ ହେବୁଁ ଅଗ୍ରସର ।

ତୁମେ ଯଦି ଭୟେ ଦିଅ ପଛଘୁଞ୍ଚା,

ଆମେ ତେଜି ଯିବୁଁ ଆମ ଲାଜ ଲୁଚା ।

ଆମେ ନାରୀଗଣ କୋଣରୁ ବାହାରି

ଧରିବୁଁ ଅସହଯୋଗ ତରବାରୀ ।

ଶାନ୍ତି ସତ୍ୟାଗ୍ରହ ମହାରଣସ୍ଥଳେ

ଶୋଭାଯାତ୍ରା କରିଯିଚୁଁ ଦଳେବଳେ ।

ଆମେ ଭାରତର ଶକତି ସଂହତି,

ତିଳେ ଭୀତି ଚିତ୍ତେ ନାହିଁ ବୈରୀ ପ୍ରତି ।

ଦେଉ ସେ ଆମ୍ଭଙ୍କୁ ଧରି କାରାଦଣ୍ଡ,

କରୁ ସୁକୋମଳ ଦେହ ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ,

ଟାଙ୍ଗୁଥାଉ ଫାଶିଖୁଣ୍ଟେ ଆମ ମୁଣ୍ଡ,

ଆମେ ଯେ ନ ଡରୁଁ ଚିତା ଅଗ୍ନିକୁଣ୍ଡ ।

ଉଠିବୁଁ ଗୋ ଚଣ୍ଡୀ ଚାମୁଣ୍ଡା ପ୍ରଚଣ୍ଡ,

ବୈରୀଶକ୍ତି ନିଶ୍ଚେ ହେବ ଲଣ୍ଡଭଣ୍ଡ ।

ହେ ପୁରୁଷେ ଉଠ ପାର୍ଥ, ପୃଥ୍ୱୀରାଜ,

ଭୀମ, ରାମ, କୃଷ୍ଣ ସାଜ ସାଜ ସାଜ ।

ବାନ୍ଧିଦେବୁଁ ଶିରେ ରକ୍ତ ଶିରତାଜ,

ପିନ୍ଧାଇବୁଁ ପୂତ ହାତେ ରଣସାଜ ।

ସତୀତ୍ୱ ଦେବୀତ୍ୱ ତେଜେ ଅଗ୍ନିଶିଖା,

ପତିବ୍ରତାପଣ ଆମ ଜୟଟୀକା ।

ଆମ ଆଗେ କିଏ ଠିଆ ହେବ ଭବେ,

ତୁମ ସଙ୍ଗେ ଆମେ ମିଶିବା ଆହବେ ।

ଯାଉ ପଛେ ପ୍ରାଣ ଥାଉ ଦେଶ ମାନ,

ରଖିଜାଣୁଁ ଆମେ ସ୍ଵଧର୍ମ ସମ୍ମାନ ।

+      +      +      +

ଆଜି ହୋଲିଖେଳେ ଆସିଛି ଆହ୍ୱାନ,

ଫଗୁଖେଳେ ଆଉ ନ ବଳେ ପରାଣ ।

ଢ଼ାଳି ସ୍ଵରୁଧିର ଅବିର ବଦଳେ

ନୂଆ ଫଗୁଖେଳେ ମାତିବା ସକଳେ ।

ଲାଲେ ଲାଲ୍‌ ହେବ ରଙ୍ଗ ଭାରତର,

ତହିଁ ଲୁଚିଯିବ ଲାଲ୍‌ ବ୍ରିଟେନର ।

ପୂର୍ବେ କହିଥିଲେ ରାଜା ରଣଜିତ,

ହେବ ସବୁ ଲାଲ ବ୍ରିଟିଶବିଜିତ;

ହିନ୍ଦୁସ୍ତାନ ଭୂମି ସେହି ଚିହ୍ନମାନ

ଘୁଞ୍ଚାଅ ଶୋଣିତେ ଦେଶ ଅପମାନ ।

ବୀର ଦେଶରକ୍ତ ତବ ରକ୍ତ ବିନା

କେଉେଁ ନ ଲିଭିବ ଏ ଗାଢ଼ ରକ୍ତିମା ।

‘ଦିଅ ରକ୍ତ’ ବୋଲି ଶୁଭଇ ଚିତ୍କାର

କମ୍ପାଇ ଦିଅନ୍ତ ଗିରିପାରାବାର ।

‘ଜୟ ଜଗନ୍ନାଥ’ ଉଚ୍ଚେ ଦେଇ ଡାକ

ଉଠ ଭାରତର ବୀରପୁତ୍ରଯାକ ।

ଜାଗ ଜାଗ ଗାଂଧୀ

କାଳିନ୍ଦୀ ଚରଣ ପାଣିଗ୍ରାହୀ (୧୯୦୧-୧୯୯୧)

ଉତ୍ତୁଙ୍ଗ, ତୁଷାରାବୃତ ଅଚଞ୍ଚଳ ଶୀତଳ ଅତଳ

ଉପଶମ କରେ ଯେହୁ ବିଶ୍ଵର ବିରାଟ କାଳାନଳ

ହିମାଳୟ ଶୃଙ୍ଗଂ ସମ ସ୍ପର୍ଶି ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱେ ଅସୀମ ନୀଳିମା

ଉଭା ତୁମେ ଏଥି ତଥା ତ୍ୟାଗ ତିତିକ୍ଷାର ଶେଷ ସୀମା ।

ଉଭା ହେଲ ହେ ମାନବ ! ଉଚ୍ଚତମ ଗିରିରୂପେ ଆଜି

ମୌସୁମୀ ସମାନ ତହିଁ ଶତ ଯୁକ୍ତି ଲେଉଟଇ ବାଜି ।

କେତେ ବଜ୍ର ଜେତେ ଝଞ୍ଜା ଅଙ୍ଗେ ତବ କରିଛି ନିନାଦ

ଜଳ ହୋଇ ଫେରିଅଛି କେତେ ତର୍କ କେତେ ପ୍ରତିବାଦ ।

ପ୍ରାସାଦ କୁଟାର ଭେଦି ମମତାର ବନ୍ଧନରେ ବାନ୍ଧି

ସକଳ ସଂଘର୍ଷ ପରେ ଶାନ୍ତି ଢ଼ାଳି ଜାଗ ଜାଗ ଗାନ୍ଧି

ଜାଗ ଜାଗ ଯୁଗେ ଯୁଗେ କହି ତବ କଲ୍ୟାଣ ବାରତା-

ଲଭି ପାରେ ଶାନ୍ତି ଧରା ନ ଗଡ଼ାଇ ଫୁଜିପତି ମଥା ।

ଶକତିର ସେବୀ ସୁଦ୍ଧା ଶୁଣିପାରେ ଯୁକତିର ବାଣୀ

ବଦଳାଇ ପାରେ ହୃଦ ମଥା ତାର ଲୋଡ଼ା ନାହିଁ ହାଣି

ମାଲିକ ଶ୍ରମିକ ପ୍ରଜା ନିଷ୍ପେଷିତ ଦୀନ ଧନବାନ

ବିନା ରକ୍ତେ ସମ୍ଭବଇ ସକଳ ଭେଦର ଅବସାନ ।

କହ କହ ଆଉ ଥରେ ଶୁଣିବାକୁ ଉତ୍କର୍ଣା ଧରଣୀ

ଜ୍ୱଳନ୍ତ ତା କ୍ଷତ ପରେ ଲାଗୁ ତବ ବିଶଲ୍ୟକରଣୀ

ଶୁଣାଅ ଶୁଣାଅ ପୁଣି କିଏ ମିଥ୍ୟା କିଏ ପଥଭ୍ରାନ୍ତ

ହେ ଅଟଳ ସତ୍ୟସନ୍ଧ ! ହେ କଠୋର ସାଧକ ଅଶାନ୍ତ ।

ଜଡ଼ତାର ଅବସାଦ ପ୍ରାଣର ପ୍ରେରଣାଘାତେ ଚୂର୍ଣ୍ଣି

ଭାରତର ପଥେ ଗ୍ରାମେ ଚଳ ଆହେ ବେଗବାନ ଘୂର୍ଣ୍ଣି

ତୁମରି ବିଗ୍ରହେ ଶତ ଶତାଦ୍ଦୀର ସଂଚିତ ବିଦ୍ୟୁତ

ଚମକାଇ ଦେଉ ବିଶ୍ଵ ପୁଣି ଥରେ ହୋଇ କକ୍ଷଚ୍ୟୁତ ।

ହେଲେହେଁ ପ୍ରାଚୀନତମ ତବ ସତ୍ୟ ହେଉ ପଛେ ଜୀର୍ଣ୍ଣ

ଆଣିଛି ସେ ଭୂମିକମ୍ପ ଧରଣୀକୁ କରିଛି ବିଦୀର୍ଣ୍ଣ

ଭାରତ ଗଗନ ପରେ ଶୁଭେ ସେହି, ଅନାହତ ଧ୍ୱନି

ଶ୍ମଶାନର ଶବ କାନେ ଫୁଙ୍କି ଦେଇ ମୃତ୍ୟୁ ସଞ୍ଜୀବନୀ ।

ସେହି ମନ୍ତ୍ରେ ପ୍ରକମ୍ପିତ ସ୍ପନ୍ଦନବିହୀନ କେତେ ଛାତି

ଚମକିବ ଅକସ୍ମାତ ଘୋଷି ଉଠି ଜାତି ! ଜାତି ! ଜାତି !

ମୂକ ମାନବର ମୁଖୁଁ ମୁଖରିତ ହେଉ ପୁଣି ଭାଷା

ଦଳିତର ପୀଡ଼ିତର ତେଜି ଦିଅ ଜ୍ଵଳନ୍ତ ପିପାସା ।

କ୍ଷୁଧିତକୁ ଶିଖାଅ ହେ ଭାଗ୍ୟ ତାର ନୁହେଁ ଅନାହାର

ଅପର ନେଇଛି କାଢ଼ି ଜନ୍ମଗତ ସର୍ବ ଅଧିକାର

ବସ୍ତ୍ରହୀନେ ବତାଅ ହେ ନିଜ ହାତେ ନିର୍ମିବାକୁ ବସ୍ତ୍ର

ନିରସ୍ତ୍ରକୁ ଦିଅ ଆଣି ଅଦଭୁତ ଅହିଂସାର ଅସ୍ତ୍ର ।

ମରଣର ପଥ ଚାହିଁ ବସିରହେ ଯେତେ ଅସହାୟ

ଉଠୁ ସେ ସାହସ ଭରେ ପାଇବାକୁ ଫେରି ନିଜ ନ୍ୟାୟ

ଶ୍ରେଷ୍ଠତମ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ହେ ଭାରତର ଗର୍ବ ଅଭିମାନ

ସକଳ ସମସ୍ୟା ଲୀଗି ଦିଅ ଆଣି ନବ ସମାଧାନ ।

ଉଚ୍ଚାରିଲ ଯେଉଁ ମନ୍ତ୍ର ଉଚ୍ଚେ ତୋଳି କୋଟି ଅଭିଳାଷ

ଠୁଳ ହେଲା ତୁମ ତହିଁ ସହସ୍ର ବର୍ଷର ଇତିହାସ

ସେହି ମନ୍ତ୍ର ଜଗତରେ ଆଣିବ କଲ୍ୟାଣ ସ୍ରୋତ ବହି

ଲୋଡ଼ା ତୁମେ ଯୁଗେ ଯୁଗେ ଜାଗ ଜାଗ ଆହେ ସତ୍ୟାଗ୍ରହି !

କଙ୍କାଳର ବାପୁଜୀ

ଭଗବାନ ପତି (୧୯୦୩ - ୧୯୮୪)

୧

ମରଣ ଯାହା ରେ            ଶରଣ ନେଇ ରେ

ଲଭିଛି ପରମ ଗଉରବ

ମହକାଇଛି ରେ            ନିଖିଳ ଦୁନିଆ

ବିତରି ଯେ ନିଜ ସଉରଭ

ନୁହେଁ ତା ଜୀବନ ଦଇ ଦିନ ପାଇଁ

ନ ପାରେ ମରଣ ସେ ଦୀପ ନିଭାଇ

ମିଳାଇ ଯାଇଛି            ତା ତନୁ ପରଶି

ଯାତନାର ଯେତେ ରଉରବ

ମରଣ ଯାହାର            ଶରଣ ନେଇ ରେ

ଲଭିଛି ପରମ ଗଉରବ ।

୨

ନିଜ ପାଇଁ ସେତ            ନ ଥିଲା ଜୀଇ ରେ

ଯାହା ତାର ସବୁ ପର ପାଇଁ

କୋଟିକେ ଗୋଟିଏ            ତାହା ପରି ସେ ଯେ,

ତୁଳନା ତାହାର ଆଉ ନାହିଁ

ଦଳିତ ପୀଡ଼ିତ ଜନତାର ବୁକେ

ଆଶା ଦେଇ ଭାଷା ଫୁଟାଇଲା ମୁଖେ

ମୃତ ଏ ଜାତିର            ପିଣ୍ଡେ ପରାଣ

ପଶିଲା ପରଶ ତାର ପାଇ

ନିଜ ପାଇଁ ସେତ            ନ ଥିଲା ଜୀଇ ରେ,

ଯାହା ସବୁ ତାର ପର ପାଇଁ ।

୩

ଗୋଟିଏ ଜୀବନ            ଆଢୁଆଳେ ତାର

କୋଟି ଜୀବନର ଫୁଲ ଫୁଟେ

ତା ମହାବାଣୀର            ଚପଳା ଚମକେ

କୋଟି ଜୀବନର ତମ ତୁଟେ

ନ ପାହୁ ରଜନୀ, ନ ହସୁ ସବିତା

ଯିବ ସେ କାହିଁରେ ନ କହି ତା କଥା ?

କୋଟି ରୂପ ଧରି            ଗଗନେ ପବନେ

ଚାହାଁ ତା ରୂପର ସୁଅ ଛୁଟେ

ଗୋଟିଏ ଜୀବନ -             ଆଢ଼ୁଆଳେ ତାର

କୋଟି ଜୀବନର ଫୁଲ ଫୁଟେ ।

୪

ଦିବା ଅବସାନେ            ଦିନମଣି ସମ

ଯାଇଛି ସେ ଆଖି ଆଢୁଆଳେ

ଶୋଷଣ ପେଷଣ      -      କଷଣର ନିଆଁ

ଜନତାର ବୁକୁ ଯହିଁ ଜାଳେ,

ଧୂଳିର ଏ ଧରା କରି ସେ ଅମରା

ଏ ପାରିରୁ ଗଲା ସେ ପାରିକୁ ପରୀ !

ଏକା କି ସେ ତୋର ?      ରଖିବ, ତୁ ତାରେ

ଚିରଦିନ ପାଇଁ ନିଜ ଆଳେ

ଦିବା ଅବସାନେ            ଦିନମଣି ସମ

ଯାଇଛି ସେ ଆଖି ଆଢ଼ୁଆଳେ ।

୫

କଙ୍କାଳ ଆଜି            ନ ବୁଝେ ଏ କଥା

ଖୋଜେ ଗିରିବନ ବୁଲି ବୁଲି

ଶୃଙ୍ଖଳ ତାର            ହୋଇଛି ଛିନ୍ନ

ବାପୁଜୀରେ ସେ କି ପାରେ ଭୁଲି ?

କୋଟି ଜୀବନର ଶରଧା ଭକତି

ଉଛୁଳି ଉଛୁଳି ଧାଉଁଛି ତା କତି

ହିମଗିରିଠାରୁ            କୁମାରିକା ଯାଏ

ଉଠଇ ଜୁଆର ଫୁଲି ଫୁଲି

କଙ୍କାଳ ଆଜି            ନ ବୁଝେ ଏ କଥା

ଖୋଜେ ଗିରିବନ ବୁଲି ବୁଲି ।

୬

କାହିଁ କାହିଁ ବୋଲି            ଖୋଜିଲେ ତାହାକୁ

ପ୍ରତିବାଣୀ ଉଠେ ‘ନାହିଁ, ନାହିଁ:’

ଖିଳ ଦୁନିଆର            ଦେବତା ପରା ସେ

ନିଖିଳ ଦୁଆରେ ତାର ଠାଇଁ ।

ଯହିଁ ହାହାକାର ଯହିଁ ଅନାଚାର

ଲୋଡ଼ାହୁଏ ତହିଁ ପରଶ ତାହାର

ସବୁରି ଦୁଆର            ତା ପାଇଁ ମୁକୁଳା

କେତେ ଆଖି ଅଛି ପଥ ଚାହିଁ

କାହିଁ କାହିଁ ବୋଲି            ଖୋଜିଲେ ତାହାକୁ

ପ୍ରତିବାଣୀ ଉଠେ ‘ନାହିଁ, ନାହିଁ’ ।

୭

ଚମ୍ପାରଣର            ପଥେ ଘାଟେ ପରା

ତାହାରି ଚରଣ ରେଣୁ ରାଜେ

‘ବରଦୋଳି’ କ୍ଷେତେ      କୃଷକ ବୁକୁରେ

ତାହାରି ମୋହନ ବେଣୁ ବାଜେ,

ସହିଦ-ଶୋଣିତେ ଜାଲିଆନା ବାଗେ

ଖେଳଇ ତା ବାଣୀ ନବ ଅନୁରାଗେ

ତା ନୂଆ ଆୟୁଧେ,             ରଣ କଉଶଳେ

ବଇରୀ ଗରବ ଚାହୁଁ ଭାଜେ

ଚମ୍ପାରଣର            ପଥେଘାଟେ ପରା

ତାହାରି ଚରଣ- ରେଣ ରାଜେ !

୮

ଜାତିର ଜୀବନେ             ଘାରିଲା ଯେବେ ରେ

ହିଂସାର ମହା ହଳାହଳ

ପିଇଲା ସେ ତାକୁ             ମହାକାଳ ସମ

ଢ଼ାଳି ଜୀବନକୁ ପଳ ପଳ ।

କାହିଁ ନୂଆଖାଲି, କାହିଁ କଲିକତା,

କାହିଁ ବା ବିହାର, ଦିଲ୍ଲୀ ଜନତା ।

ସବୁରି କାନେ ସେ             ବରଷିଛି ବୁଲି

ମିଳନ ମନ୍ତ୍ର ମଧୁକଳ

ଜାତିର ଜୀବନେ             ଘାରିଲା ଯେବେ ରେ

ହିଂସାର ମହା ହଳାହଳ ।

୯

କାହିଁ ଗୁଜୁରାଟ             ପୋର ବନ୍ଦର

କାହିଁ ଯମୁନାର ରାଜଘାଟ

ସହି ଅଣାଅଶୀ             ଖରା ଶୀତ ସେ ଯେ

ଧାଇଁଛି ତୋ ପାଇଁ ଏତେ ବାଟ ।

କହିବାର, ପୁଣି କରିବାର ଯାହା

କହି, କରି ତୋତେ ଦେଖାଇଛି ରାହା,

ଗଲେ ସେହି ପଥେ       ଭେଟିବୁ ତୁ ତାରେ,

ଚଳାଏ ସେ ତହିଁ ଜୟଥାଟ

କାହିଁ ଗୁଜୁରାଟ             ପୋର ବନ୍ଦର

କାହିଁ ଯମୁନାର ରାଜଘାଟ ।

ପନ୍ଦର, ଘେନ ବନ୍ଦନ !

ବୈକୁଣ୍ଠ ନାଥ ଦାସ (୧୯୦୩-୧୯୭୫)

ଅଗଷ୍ଟର ହେ ପନ୍ଦର, ଆଜି

ଘେନ ନବ ଅଭିନନ୍ଦନ

ଲକ୍ଷ-ଜନତା-ବକ୍ଷ-ନିହିତ

ବନ୍ଦନ ଘେନ ବନ୍ଦନ;

ବଦ୍ରିକା-ଶିଖେ ନିଦ୍ରିତ ଯୋଗୀ

ମନ୍ଦ୍ରିତ ନବ ଓଁକାର

ଇମ୍ପାଲ-ନଗ-କମ୍ପନଶୀଳ

ଯୁବ-ନାଗା-ଧନୁଷ୍ଟକାଂର ;

ଅମା ସନ୍ଧ୍ୟାର ଘନ ଅନ୍ଧାର-

ଗିରି-କନ୍ଦର-ରୂପବତୀ

ବନ୍ଧୁର ପଥେ ବନ୍ଧୁକ ଓଠେ

ଛନ୍ଦ-ମଧୁର ତୋଳେ ଗୀତି ;

କୋଇଲା ଖଣିର କୋକିଳ ଭାଷିଣୀ

କୁଲିକୁଳବତୀ-କଳକଥା

ଇଞ୍ଜିନ-ତଳ ଯୁଗ-ପୁଞ୍ଜିତ

ବୁକ-ପଞ୍ଜର ଗୁରୁବ୍ୟଥା;

ଶିକ୍ଷା ଶିବିରେ ଦୀକ୍ଷା-ପିଆସୀ

ଶିକ୍ଷାଶୀ-ଶିଶୁ ନବଗାନ

ହାଟେ ବାଟେ ଘାଟେ ଭିକ୍ଷାଶୀ ତାକ

କମ୍ପନ ଦୂର ଆସ୍ମାନ ;

ଜନପଦ-ବଧୁ ଓଠ-ପୁଟ-ମଧୁ

ଚୂପି ଚୁପି ତାର ମନ କଥା

ନଗରେ ନଗରେ ନାଗର ନାଗରୀ

ମୁକୁଳା ବିହାର ଗୀତ ଛଟା ;

ଅଗଷ୍ଟର ହେ ପନ୍ଦର ଆଜି

ଘେନ ଏହି ଅଭିନନ୍ଦନ

ଲକ୍ଷ-ଜନତା-ମମତା-ପିହିତ

ବନ୍ଦନ ଘେନ ବନ୍ଦନ ।

-ଦୁଇ-

ମୁଲକେ ମୁଲକେ ପୁଲକ-ଅତଳେ

ଉର୍ମି ଟେକିଛି କିବା ବାହୁ !

ତୁଟି ଯାଇଅଛି ଘୂର୍ଣ୍ଣି-ଆକୁଳ

ପ୍ରଚଳ-ପ୍ରଳୟ-ଶେଷ-ବାୟୁ;

ଶାନ୍ତ ଆଜି କ୍ଲାନ୍ତ ଆକାଶ

କାନ୍ତ କନକ କରଜାଳେ, .

ଲାଞ୍ଛିତ ଲଭେ ବାଞ୍ଛିତ ବର

ମୁକ୍ତି ପୁଲକେ ନାଚେ ତାଳେ ;

ଆମ୍ରତୋରଣ ସଜାଏ ତରୁଣୀ

କମ୍ର କୁସୁମେ ରଚେ ମାଳା

ଅଙ୍ଗନ-ଲେଖା ରଙ୍ଗିନ୍‌ ଚିତା-

ପାଟବେ ପୂରିତ ପୁରଶାଳା ;

ଆଷାଢ଼-ଆଦ୍ୟ ବାଦ୍ୟ ବଜାଏ

ଅମ୍ବର ତଳ ନୀଳ ଘନ

ଫୁଲ ସୌରଭେ ଗୌରବ ଦିଏ

ନବ କଦମ୍ବ-ଶ୍ୟାମ-ବନ ;

କିବା ମହାର୍ଘ ଅର୍ଘ୍ୟ ଅରପେ

ତମାଳ-ତାଳୀର କାନନିକା

ଚନ୍ଦ୍ର-ଆତପ ଶିଖରେ ଶିଖରେ

ଚନ୍ଦ୍ରିକାମୟୀ ଶିଖୀ-ଶିଖା;

ଅନାଦି ଯୁଗର ସାକ୍ଷୀ ହିମାଦ୍ରି

ତୁଷାର-ଶୁଭ୍ର-ଜଟା ଟେକି

ମୁଗ୍ଧ ଧୀଆନେ ଅଧ୍ୟାୟ ନବ

ଜାତିର ଆଜି ଏ ହସେ ଦେଖି;

ଗଙ୍ଗା-ଯମୁନା ଗଳିତ-କରୁଣା

ପୀନ ପୟୋଧରା-ନୀଳ-ବେଣୀ

ସଙ୍ଗମ ରଚେ ସଙ୍ଗାତ ତାନେ

ଯାତ୍ରୀ ଅୟୁତ ବୁକେ ଘେନି;

ପନ୍ଦର ତୁମେ ଅଗଷ୍ଟର ହେ,

ଘେନ ଏହି ଅଭିନନ୍ଦନ

ଲକ୍ଷ ଜନତା ମମତା-ପିହିତ

ବନ୍ଦନ ଘେନ ବନ୍ଦନ !

-ତିନି-

ପନ୍ଦର ତବ ଅମ୍ବର ତଳେ

ପତାକା ଉଡ଼େ

ମନ୍ଦିର-ଶିରେ ମସ୍‌ଜୀଦ-ଶିଖେ

ଗୀର୍ଜା ବୂଡ଼େ;

ପନ୍ଦର ତବ ସୁନ୍ଦର ଏହି

ପତାକା ତଳେ

‘ଜନଗଣ ମନ’-ବନ୍ଦନା ଗାନ

ଝରଣା ଝରେ;

ଗଗନେ ଗଗନେ ପବନେ ପବନେ

ପତାକା ଦୋଳେ

ନିରବଧି ଦୂର ନୀଳ ନୀର ନିଧି

ଲହରୀ କୋଳେ;

ଏ ପତାକା ତଳେ ଆନତ ଆନନ

ବିନତ ମଥା

ଏ ପତାକା ଆଜି ଯୁଗ ଯୁଗକର

କହେରେ କଥା;

ମୁକତିର ଏହି ପତାକା ତଳେ କେ

ଭକତି ଢ଼ାଳେ

ନିବିଡ଼ ତିମିର ଭେଦି ଏ ପତୀକା

ପ୍ରଦୀପ ଜାଳେ

ଏ ପତାକା ତଳେ ସପନ-ମଗନ

କି ଦେଖ ଛବି

ଯୁଗ ଯବନିକା ସେପାର ଭୂମିକା

କି ଲେଖ କବି-

ମସଲା ବୋଝାଇ ବୋଇତ କାହାର

ଲାଗେ ଏ ତୀରେ

କମ୍ପାନୀ କିଏ ଫମ୍ପା ଶାସନ

ଚଳାଏ ଧୀରେ

ମାନିଲାନି କିଏ ବିଦେଶୀ ଶାସନ

ନବାବ-ଶିଶୁ

ପଲାସୀ ଉରସେ ଜୀବନ-ପଲାଶ

ପଛକେ ମିଶୁ (୧)

ସାହାବ-ନୀତିର ଜବାବ ଦେଲା ଜେ (୨)

ୱାହବୀ ମିଆ

‘ଲର୍ଡ଼ ମେୟୋ’ରେ ହତ୍ୟା କରି କେ

ଜାଳିଲା ନିଆଁ ;

ବଣିକ ଥାପିଲା ରେଲ ପଥ ନିଜ (୩)

ବଣିଜ ଲାଗି

ଦେଶ ହେଲା ଦିନେ ବନ୍ୟା ମରୁଡ଼ି

ମଡ଼କ ଭାଗୀ

ମାଟି ସନ୍ତାନ କୋଟି ସାନ୍ତାଳ

ଘେନି ମମତା

ବିପ୍ଳବ-ଫୁଲେ ଅର୍ଚ୍ଚନା କଲେ

ମାଟି ଦେବତା;

ବର୍ଦ୍ଧମାନରୁ ପୂର୍ଣ୍ଣିଆ ଯାଏ

ବଙ୍ଗ ଭୂଇଁ

ଘୂର୍ଣ୍ଣି ନାଚିଲା ବୂର୍ଣ୍ଣ- ବଉଦ

ରଙ୍ଗ ଛୁଇଁ;

-ଚାରି-

ପନ୍ଦର ଏହି ପତାକା ତଳେରେ

ପତାକା ମୂଳେ

ଶତ ବର୍ଷର ଅଶ୍ରୁ-ଆକୁଳ

ଜୀବନ ଝୁରେ;

ଶତ ବର୍ଷର ବାର୍ଷିକୀ ଆଜି

କହେରେ କଥା

ଏ ପତାକା ତଳେ ଜଡ଼ିତ ଯାବତ

ବେଦନା ବ୍ୟଥା;

ମାଟିର ଭକତ ବକ୍ଷ - ରକତ

ଢ଼ାଳି ଯା ମୂଳେ

ମୁକତିର ଏହି ପତାକା ତୋଳିଲା

ଆକାଶ କୋଳେ ।

(ଏକ ଦୀର୍ଘ କବିତାର କିୟଦଂଶ)

୧- ୧୭୫୭ ସାଲ ପଲାସୀ ଯୁଦ୍ଧରେ ଶିଶୁ ନବାବ ସିରାଜଉଦୌଲା ତାଙ୍ଗ ସେନାପତିଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରତାରିତ ହୋଇଥିଲେ ।

୨- ଲର୍ଡ଼ କର୍ଣ୍ଣୱାଲିସଙ୍କ ସମୟରେ ବଙ୍ଗ ମୁସଲମାନମାନେ ଫିରିଙ୍ଗ ଶାସନ ବିରୁଦ୍ଧରେ ବହୁ ହିଂସାମୂଳକ ଆନ୍ଦୋଳନ ଚଳାଇଥିଲେ ।

୩- ୧୮୮୪ରେ ବ୍ରିଟିଶ କର୍ତ୍ତୃକ ପ୍ରଥମ ରେଳପଥର ସୂତ୍ରପାତ ହୋଇଥିଲା ।

ମାଙ୍ଗଳିକ

ବୈକୁଣ୍ଠନାଥ ପଟ୍ଟନାୟକ (୧୯୦୪-୧୯୭୯)

୧

କୋଟି ଜୀବନର ପରମାୟୁ ବହି

ଉଚ୍ଚ କର ହେ ମଥା

କୋଟି ନିଃସ୍ଵର ମହାବାଣୀ ତୁମେ,

ବ୍ୟଥାର ପରମ ବ୍ୟଥା ।

କୋଟି ମୂକ ଜନ ବେଦନାର ଭାରା

ହୃଦୟେ ଚାଲିଛ ବାନ୍ଧି

ହିମଗିରିଠାରୁ କୁମାରିକା ଯାଏ

ଗାନ୍ଧୀ ଜୟ ଗାନ୍ଧୀ ।

୨

ତୁମରି ବିଜୟେ ଆମ ଗୌରବ

ମୃତ୍ୟୁ ସେ ପରାଭବେ;

ଆକାଶର ଦୀପ ନିରାଶା-ତିମିର

ଭରି ଦିଅ ଉତ୍ସବେ ।

ଦୁର୍ଗମ-ପଥ-ସମ୍ବଳ ତୁମେ,

ଅନ୍ଧ ନୟନ-ତାରା

ମୂକ ଭାରତର ଭଗୀରଥ ତୁମେ

ବୁହାଅ ଜୀବନ-ଧାରା ।

୩

ସତ୍ୟ ତୁମର ଜାଣେ ନା ଆପୋଷ

ସତ୍ୟ-ପୂଜାରୀ ଲବେ,

ହିମଗିରି ସମ ଶାନ୍ତ ଅଚଳ

ଦୂର୍ନୀତି ଭୀମ ରବେ ।

ଚିର ନିର୍ଭୀକ ତୋଳିଛ ନିଶାଣ

ରଖିଛ ଜାତିର ଟେକ;

ଲକ୍ଷ କୋଟିର ସ୍ୱାଧୀନତା ଲାଗି

ହାଣକୁ ଦେଖାଅ ବେକ ।

୪

ସଂଗ୍ରାମ ତବ ଶିଖିନି ସୁପ୍ତି

ନ ହେବାର ତିଳେ ବଣା,

ଅମୃତ ପ୍ରାଣ-ସ୍ପନ୍ଦନ ତବ

ଶାନ୍ତି ଉତ୍ତେଜନା;

ସୁପ୍ତ ଭାରତ ଭାଗ୍ୟବିଧାତା,

ଚିର ଆଶ୍ରମବାସୀ-

ତୁମରି ପୁଣ୍ୟ କରଇ ଧୌତ

ନିର୍ଜୀବ ପାପରାଶି ।

୫

ମୂକ ଭାରତର ଅଶ୍ରୁ ବହିଛି

ନିର୍ଯ୍ୟାତିତର ପ୍ରାସ,

ଅବକାଶ ଦିନେ ଜାଣିନି ଶାନ୍ତ

ଅଧର ମନ୍ଦ ହାସ;

ଆଜି ନବୀନ ସଂଗ୍ରାମେ ତେଣୁ

ପ୍ରାଣେ ନାହିଁ ଅବସାଦ,

ନିଷ୍ପେଷିତର ପରମାୟୁ ବହ

ଘେନ ହେ ଆଶୀର୍ବାଦ ।

ଜୈତ୍ର-ଯାତ୍ରା-ସଂକଟେ ଦୂର

ସାଗର ଉଠଇ କାନ୍ଦି

ସ୍ଵାଧୀନ-ଭାରତ ବାର୍ତ୍ତାବହ ହେ

ଗାନ୍ଧୀ ଜୟ ଗାନ୍ଧୀ ।

ସେନା-ସଙ୍ଗୀତ

ନିୟତିକି କରୁଁ ଅଟ୍ଟହାସ୍ୟ

ମୃତ୍ୟୁକୁ କରୁଁ ଫୁତ୍କାର,

ବିଶ୍ୱନାଥର ସୈନିକ ଆମେ,

ଦୁର୍ଜୟ ଚିର ଦୁର୍ବାର !

ଦୁଃଖ କି ଭାଇ ଆମେ ବୈରାଗୀ,

ସତ୍ୟ ପରାଣେ ରହିଅଛି ଜାଗି,

ଶୋଚନା ଦୁଃଖ ହେବ କାହା ଲାଗି ?

ମିଥ୍ୟାର ହାତୁ ନିସ୍ତାର !

ମୃତ୍ୟୁକୁ କର ଫୁତ୍କାର ।

ଦୀପ୍ତ ଆମର ନୟନର ତେଜେ

ଶୃଙ୍ଖଳ ପଡ଼େ ଖସି,

ଲୁଚଇ ମୃତ୍ୟୁ ଅନ୍ଧକାର

ଉଚ୍ଚେ ଉଠିଲେ ହସି,

ଆମ ପାଦତଳେ କାନ୍ଦେ ଧରଣୀ

ପାଣ୍ଡୁର ଦିଶେ ନଭ,

ନିର୍ଜୀବ ମୋହ ଶାନ୍ତିରେ ଆଣୁ

ଧ୍ୱଂସର ଉପଦ୍ରବ ।

ଉଚ୍ଚେ ଉଠରେ ହସି !

ଶୃଙ୍ଖଳ ପଡ଼ୁ ଖସି !

ତାକେ ଭୈରବୀ ଶ୍ମଶାନ ଚଣ୍ଡୀ

ମୌନ ଶୋହେ କି ବସି ?

ଆମେ, ଅମର ଅଜୟ ବୀର;

ନୁହେଁ ନତ, ଉନ୍ନତ ଶିର;

ରଣ, ଭୂମିରେ ସଦା ଆନନ୍ଦ !

ସଦା, ମିଥ୍ୟା ସହିତେ ଦ୍ୱନ୍ଦ !

ନିଷ୍ପେଷିତ ଯଜ୍ଞେ ଆମର

ଶୋଣିତ ଆହୁତି ପରା !

ଆମରି ରକ୍ତେ ଜୀବନ ବିକାଶ

ଶାନ୍ତ ତପତ ଧାରା ।

ଆଜି ଅନ୍ତରେ ପ୍ରଳୟ ବିଳାସ !

ଆଜିରେ ଜଡ଼ତା ଦିଏ ବଡ଼ ପ୍ରାସ !

ଆଜି ମରଣର ମହା ଆନନ୍ଦ

ହୃଦୟ ତନ୍ତ୍ରେ ଝଙ୍କାର

ମୃତ୍ୟୁକୁ କର ଫୁତ୍କାର

ଆଜି, ମୁକ୍ତିର ଗୀତ ବୋଲ,

ଖୋଲ, ରୁଦ୍ଧ ଦୁଆର ଖୋଲ;

ଆସରେ ମୃତ୍ୟୁ ପଥ ସୈନିକ

ଅନ୍ତିମେକର କୋଳ ।

ଦୁଃଖ କି ଭାଇ ଆମେ ବୈରାଗୀ

ଘାତକକୁ ଡାକ ଦେଇ ଯାଉ ଦାଗି,

ଛନ୍ଦୁ ଗଳାରେ ମୃତ୍ୟୁର ଫାଶ

ଶାନ୍ତ ହେଉରେ ସଂସାର;

ନିର୍ଭୟ ଆମେ ଆମେ ଅମୃତ !

ଦୁର୍ଜୟ ଆମେ ଦୁର୍ବାର !

ବାପୁଜୀ

ମାୟାଧର ମାନସିଂହ (୧୯୦୫-୧୯୭୩)

ମସ୍ତକେ ମୋର ନିତ୍ୟ ପଡ଼ୁ ହେ

ବାପୁଜୀ, ତୁମର ଚରଣ-ଧୂଳି,

ଧନ୍ୟ ହେବ ଏ କ୍ଲିନ୍ନ ଅଙ୍ଗ,

ପୁଣ୍ୟେ ଯିବ ମୋ ପରାଣ ପୂରି ।

ଦେହ ଖାଲି ଯା’ର ସତ୍ୟ, ପୁଣ୍ୟ,

କରୁଣା, ମୈତ୍ରୀ, ସାଧନା ବହେ,

ତା’ର ପଦ ରେଣୁ କେବଳ ପଥର

ହୀନ ମୃତ୍ତିକା ନୁହେଁ ତ ନୁହେଁ ।

ସେ ରେଣୁ ପରଶେ ବକ୍ଷେ ମୋହର

ସତ୍ୟ-କୂସୁମ ଉଠିବ ଫୁଟି

ଯୁଗଯୁଗାନ୍ତ ଭ୍ରାନ୍ତି ଚିତ୍ତୁ

ମୋହର ପଲକେ ଯିବ ହେ ତୁଟି ।

ଇତିହାସେ ଯେହୁ ଜୈତ୍ର କେତନ

ଉଡ଼ାଇଲେ ନର-ରକ୍ତ ଢ଼ାଳି

ଆଜି ଅହିଂସ ତମର ବିଜୟେ

ହୃଦୟ ତାଙ୍କ ହୋଇବ ଘାରି ।

ତମ-ରଣଭୂମେ ନାହିଁ ଉଠେ କାହିଁ

କ୍ରନ୍ଦନ କୋଟି ଅବଳା ମୁଖେ

ତଥାପି ହେ ବୀର ସମର ଜିଣିଛ

ମୈତ୍ରୀ ଫୁଟାଇ ବଇରି-ବୁକେ ।

ବାର ବାର କରି ଜିଣିଲ ଯୁଦ୍ଧ

ହାରିଲେ ସକଳ ଶତ୍ରୁ ତବ,

ନିରୀହ କ୍ଷୁଦ୍ର ତପସ୍ୱି ହେ,

ଇତିହାସେ ପରା ଏ ଅଭିନବ ।

୨

ଦେଶେ ଦେଶେ ଯେତେ ଲାଞ୍ଛିତ ପଦ-

ଦଳିତ, ମଳିନ, ଅପମାନିତ

ତମ ଯୋଗୁଁ ବହୁ ଯୁଗ ପରେ ହେଲା

ମହତ ତାଙ୍କ ଉତ୍ତୋଳିତ ।

ଆପଣା ଆଲୋକେ ଆଲୋକିତ ଆଜି,

ଥିଲେ ଯେହୁ ଚିର ଅନ୍ଧକାରେ

ଯୁଗ ଯୁଗ ଭୀତ ବୁକେ ଦେଲ ତୁମେ

ସାହସ, ରୌଧନେ ଅତ୍ୟାଚାରେ ।

ନରଦେହ ହୀନ ମୃତ୍ତିକା ନୁହେଁ,

ନାରାୟଣ ତା’ର ଜୀବନ ରସ

ମହା ଚେତନାର ଅଂଶ ସେ ଏକ,

ବିଜାଶ ପାଇଁ କି ଶରୀର-ବଶ ।

ଖୋଲିଲେ କପାଟ ଉଠିବେ ଦେବତା,

ପରାଣ ଉଠିବ ପୁଣ୍ୟେ ପୂରି

ଅ-ମୃତ ଯେହୁ, ଚିହ୍ନି ନିଜରେ

ନ ଡ଼ରିବ କା’ର କମାଣ ଗୁଳି ।

ଏ ତତ୍ତ୍ଵ ଆଜି ଜଗତେ ବାପୁଜି

ଶିଖାଇଲ ପୁଣି ନୂତନ କରି

ନତ-ଦଳିତର ଅନ୍ତରେ ଆଜି

ନୂତନ ଜୀବନ ଉଠଇ ଥରି ।

୩

ଯେ କଥା ଶୁଣାଅ ପୟଗମ୍ବର

ସେ ଯେ ସନାତନ ନିତ୍ୟ ବାଣୀ

ମହାକାଳ-ଭାଲେ ମାନବ ପାଇଁ କି

ବିଧାତା ରଖିଛି ସେ ବାଣୀ ହାଣି ।

ଧରା-ମାଟି ଲୋଭେ ନର ଭୁଲିଯାଏ

ନିତ୍ୟ କାଳର ସତ୍ୟ କଥା,

ଯୁଗେ ଯୁଗେ ତେଣୁ ବୁଦ୍ଧ, ରସୁଲ୍‌

ଆସି ଓଠ ଧରି ଉଠାଏ ମଥା ।

ବୁଦ୍ଧ, ଖ୍ରୀଷ୍ଟ, କୃଷି, ନିମାଇଁ

ଯୁଗେ ଯୁଗେ ଦେଲେ ଯାଚି ଯେ ଦାନ

ସେଇ ବିତରଣ ପାଇଁ ତ ହେ ଯୋଗି

ତବ ଜୀବନର ଏ ଅଭିଯାନ !

ମୁକ୍ତ ପୁରୁଷ ବଦ୍ଧ ପାଇଁ କି

ଲୁହା କାରାଗାରେ ବନ୍ଦୀ ହେଲ,

ଲାଞ୍ଚିତ ପାଇଁ କୋମଳ ଅଙ୍ଗେ

ହସି ହସି ପଦ ଆଘାତ ନେଲ ।

ସତ୍ୟ ଯେ କହେ ମୂର୍ଖେ ତାହାରେ

କ୍ରୁଶରେ ଚଢ଼ାଇ ମାରିବେ ଢ଼େଲା

ନୂତନ-ଖ୍ରୀଷ୍ଟ, ବାର ବାର କରି

ତମର ଜୀବନେ ତାର ତ ଦେଲା !

ବ୍ରାହ୍ମଣ ତମେ, ଉପବୀତ ତବ

ଅୟୁତ ପ୍ରାଣର ଗହନ ବ୍ୟଥା

ପୁରୁଷୋତ୍ତମ, ଜୀବନ ତମର

ବିରାଟ ଜାତିର ମରମ-କଥା ।

ଜୀବନ ପୋଡ଼ିଲ ବତୀପରି ଋଷି

ନେବାକୁ ଆମର ଅନ୍ଧକାର,

କଠୋର ତପସେ ଜୀବନେ କ୍ଷୟିଛ,

ଦେବାକୁ ଧରାରେ ଗଙ୍ଗ।ଧାର ।

ଆଜି ଭଗୀରଥ ତପସ୍ୟା ତବ

ଏତେ ଦିନ ପରେ ଧରିଛି ଫଳ

ପୂତ ଉର୍ବର ହେଉଅଛି ମାଟି

ଯହିଁ ଛୁଏଁ ତବ ଜୀବନ-ଜଳ ।

ମସ୍ତକେ ମୋର ପଡ଼ୁ ହେ ବାପୁଜି,

ତମର ଚରଣ-ସଲିଳ-କଣ

ଧନ୍ୟ ହେବ ଏ କ୍ଲିନ୍ନ ଅଙ୍ଗ

ପୁଣ୍ୟ୍‌ ହୋଇବ ପରାଣ, ମନ ।

ଜାଗ ଜାଗ ଦେଶବାସୀ

ଅନନ୍ତ ପଟ୍ଟନାୟକ (୧୯୧୦-୧୯୮୭)

ଜାଗ ଜାଗ ଦେଶବାସୀ ! ନିଶି ଅବସାନ ହୋ,

ଶଙ୍ଖ ଘୋଷୁ ମନ୍ଦିରେ ତୋ’

ଗାନ୍ଧି-ଜୟଗାନ ହୋ ।

ଆଣିଲା ଯେହୁ ଜୀବନେ ଜୋର

ନୟନୁ ପୋଛି ଅଶ୍ରୁ-ଲୋର

ତାହାରି ପୁଣ୍ୟହାସ୍ୟେ ଅନା

ହସୁଚି ଉଷାପ୍ରାଣ ହୋ !

କିଏ ସେ କାହିଁ ଅଛ ରେ ସୁପ୍ତ

ତରୁଣୀ ଶିଶୁ ବାଳୁତ ଯୁବା !

ସଂଗ୍ରାମେ ଯା’ ଭାରତ ମୁକ୍ତ

ସମ୍ମୁଖେ ତୋ ରହିଛି ଉଭା;

କେତେ ସେ ଦସ୍ୟୁ ଦର୍ପ ଚୂରି

ବଜାଏ ନୀତି-ସାମ୍ୟ - ତୁରୀ

କେତେ ସେ ହିଂସାହତ୍ୟା ମେଳେ

ପକାଏ ପ୍ରୀତିରାଣ ହୋ ।

ଅନ୍ୟାୟର ନୃତ୍ୟ ଦଳେ

ସତ୍ୟ କରବାଳ ହୋ,

ଆପଣା ଦେହୁଁ ଶୋଣିତ ଦେଇ

ଭରଇ ଦୁଃଖଖାଲ ହୋ ।

ଉଚ୍ଚ ନୀଚ ତା ପାଶେ ନାହିଁ

ସବୁରି ସାଥୀ ସବୁରି ଭାଇ

କହେ ସେ ଧୀରେ, - ମଣିଷ ଆରେ

ହୁଅନା ରକ୍ତସ୍ନାନ ହୋ ।

ଆହ୍ଵାନେ ତା ଧରଣୀ ପୂରୁଁ

ଲୁଚଇ ଭିକ୍ଷାଥାଳ ହୋ

ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଆଣେ ହକାରି ସୁଖେ

ଶ୍ୟାମଳି ବିଲମାଳ ହୋ ।

ଆସରେ ଚାଷୀ ମୁଲିଆ ମାତି

ସେହି ତୋ ବନ୍ଧୁ ସେହି ତୋ ମାଥୀ

ତୋହର ଉଷ୍ମ ଶ୍ଵାସ ସେ ଯେ

ଜାତିର ସୁନିଶାଣ ହୋ ।

ପଞ୍ଚାଇତି ଗଢ଼ି କହ

ଗାନ୍ଧୀ ଜିନ୍ଦାବାଦ ହୋ

ସେହି ଯେ ତୋର ସେନାପତି

ସାମ୍ୟ-ରଣନାଦ ହୋ ।

ସେହି ଯେ ତୋର ଅନ୍ନବାସ

ତୁଟାଏ ସବୁ ଦୈନ୍ୟଫାଶ

ତାହାରି ମନ୍ତ୍ରେ ଶପଥ ନିଅ

ଆହରି ମୈତ୍ରୀ ଜ୍ଞାନ ହୋ ।

ଫୁଟାଇବୁ ଆଜି ରକ୍ତ ପ୍ରଭାତ

ଜୀବନ ଧରି ହେ ଢ଼ାଳିଲୁ ରକ୍ତ ତୋଳିଲୁ ସଉଧ ମାଳା,

ଆମରି ଲାଗିରେ ଶାସନ ଶକ୍ତ; ଆମେଇ ସର୍ବହରା ।

ଝାଞ୍ଜିପବନ ସହିରେ ସଘନ ଗହୀରେ ରୋଇଲୁ ଧାନ,

ବରଷା କାଦୁଅ ଚକଟି କେତେରେ ଖିନ୍ନ କରିଲୁ ପ୍ରାଣ ।

ପଉଷ ପ୍ରଭାତେ କାଟିଲୁ ଶସ୍ୟ ହସିଲେ ନିଖୁଳବାସୀ,

ଶକ୍ତିଶାଳୀର କରାଳ କବଳ ନେଲାରେ ସକଳ ଗ୍ରାସି ।

କେତେ ଯେ ଦେଏଣା କେତେ ଯେ ପାଉଣା ମହାଜନ ଜମିଦାର,

ନେଲେଟି ଶୋଷିରେ ଚାହିଁଲୁ ନୀରବେ ଘେନି କଙ୍କାଳ ମାଳ ।

ସନ୍ତାନ ଆମ ଆମରି ଆଗେ ରେ ଶମଶାନେ ପଡ଼େ ଟଳି,

ମୂକ ପାଷାଣର ପରାଣ ବହିରେ ରହିଛୁ ସଭଯେ ଥରି ।

ଯେ ଯୁଗେ ମାନବ ଉଡ଼ଇ ଆକାଶେ ବୁଡ଼ଇ ସାଗର ଜଳେ,

ସେ ଯୁଗେ ଆମେ ରେ ହା’ ଅନ୍ନ ହା’ ଅନ୍ନ ଡ଼ୀକିବୁଲୁ ନତ ଶିରେ ।

ଭାଗ୍ୟ ଆଦରି ଦେଉଳ ଦୁଆରେ ମୁଣ୍ଡ ପିଟୁରେ ବସି,

କର ଭାର ସହି ଦୀନ ଦୁର୍ବଳ ନ ପାରୁ ଜୀବନେ ହସି ।

ଆମେଇ ଗଢ଼ିଲୁ ବନ୍ଧୁକ ତୋପ ତରବାରୀ ଆମ ପାଇଁ

ଆମେଇ ତୋଳୁରେ କାରାର ପ୍ରାଚୀର ବନ୍ଧନ ଗୀତ ଗାଇ ।

ସମାଜର ଶତ ଶୃଙ୍ଖଳ ଜାଲେ ଛନ୍ଦି ଆପଣା ଛାଏଁ,

ଆଲୋକର ପଥ ରୁଦ୍ଧ କରୁ ରେ ଯୁଗଯୁଗାନ୍ତ ଯାଏଁ ।

ପୁଞ୍ଜିତ ରୋଷେ ବଞ୍ଚିତ ଆମେ ଦୀପ୍ତ ଚେତନା ବହି,

ନ ବୁଲିବୁ ଆଉ ଭିକ୍ଷୁକ ବେଶେ ଦୁଃଖ ବେଦନା ସହି ।

ପ୍ରାପ୍ୟ ଆମର ନେବୁରେ ମୁକର ଆମେ ଶ୍ରମିକର ଜାତି,

ଫୁଟାଇବୁ ଆଜି ରକ୍ତ ପ୍ରଭାତ ଚିରି ଅନ୍ଧାର ରାତି ।

ନିଃସ୍ଵ ଯେତେକ ବିଶ୍ଵର କୋଳେ ସକଳ ଶ୍ରମିକ ଚାଷୀ,

ମିଳିତ ହୁଅରେ ଆମରି ସଙ୍ଗେ ଶଙ୍କା ଜଡ଼ତା ନାଶି ।

ଥରୁରେ ଧରଣୀ ଆକାଶ ପବନ ଥରୁରେ ଶୋଷକ କୂଳ,

ହସିଉଠୁ ଆଜି ସମତା ଜଗତେ ଭାଜୁରେ ପାହାଡ଼ ଚୂଳ ।

୧୯୩୫-୩୬ ଗଡ଼ଜାତ ଆନ୍ଦୋଳନ ଉପରେ ଆଧାରିତ ‘ରକ୍ତଶିଖା’ ପୁସ୍ତକରୁ ଗୃହୀତ ।

ଉଦ୍ଦାମ ସିଂ

ରାଧାମୋହନ ଗଡ଼ନାୟକ (୧୯୧୧-୧୯୯୯)

(ଉଦ୍ଦାମ ସିଂ ପଞ୍ଚାବର ଜଣେ ଶିଖ୍‌ ଯୁବକ । ଜେନେରାଲ ଡାୟାର ପଞ୍ଜାବର ସୈନ୍ୟ ବିଭାଗର କର୍ତ୍ତା ଥିଲା ବେଳେ ବ୍ରିଟିଶ୍‌ ସରକାର ଜାଲିଆନା-ୱାଲାବାଗ୍‌ ଓ ପଞ୍ଜାବରେ ଯେଉଁ ଅତ୍ୟାଚାର କରାଇ- ଥିଲେ ତାହା ଅବିସ୍ମରଣୀୟ । ସେଇ ରକ୍ତାକ୍ତ ଚିତ୍ର ଭାରତର ମୁକ୍ତିସଂଗ୍ରାମର ଭିତ୍ତି ସ୍ୱରୂପ । ଉଦ୍ଦାମ ସିଂ ଜେନେରାଲ ତାୟାର୍‌ଙ୍କୁ ଲଣ୍ଡନର ପାର୍ଲିଆମେଣ୍ଟ ଭବନରେ ହତ୍ୟା କରି ଫାସି ବରଣ କରିଥିଲେ । ସେଇ ଶହୀଦ ଭାରତ ଇତିହାସରେ ଅମର ।)

ଜନ୍ମଦା ମୋର ଭାରତଭୂଇଁର ବହୁ ଦୂରେ ସାଥି, ବହୁ ଦୂରେ,

ବନ୍ଦୀ ମୁଁ ଆଜି ଉଦ୍ଦାମ ସିଂ ଏଇ ଲଣ୍ଡନ କାରାପୁରେ ।

ସମ୍ମୁଖେ ମୋର ଫାସିକାଠ,

ଶିଖ-ସନ୍ତାନ ଶୁଣାଉଚି ମୁହିଁ ଜନ୍ମମାଟିର ଜୟପାଠ ।

ଅପରାଧ ମୋର, ଅପରାଧ ମୋର ଶୁଣ ତେବେ ସାଥି, ଶୁଣ ତେବେ

ତରୁଣ ଅରୁଣ ଜୀବନେ ମୋହର ମୃତ୍ୟୁ ଦରୁଚି କିଆଁ ଏବେ ?

ଝଡ ବିପ୍ଲବ-ସଂଘାତେ

ନରହନ୍ତା ସେ ଡାଇଆର-ବୁକେ ଗୁଳି ମାରିଚି ମୁଁ ଏଇ ହାତେ ।

ତୁମେ ଜାଣିଥିବ, ତୁମେ ଶୁଣିଥିବ, ଭଲ କରି ଶୁଣ ଏଇବାର,

ଆମରି ଦେଶର, ଆମରି ଜାତିର ଦୁଷ୍‌ମନ ସେଇ ଡାଇଆର ।

ପଞ୍ଚନଦୀର ଅଞ୍ଚଳେ

ରକ୍ତର ସୁଅ ବାହିଲା ସେଦିନ ଜାଲିଆନାବାଗ ଭୂଇଁତଳେ ।

ତୀବ୍ର ତେଜରେ ସଭା ବସିଥିଲା କ୍ଷୁବ୍‌ଧ ଦଳିତ ଜନତାର,

କଥା ଉଠୁଥିଲା, ‘‘ବଡ ଧପାବାଜ ଆମ ଏ ବିଦେଶୀ ସରକାର ।

ଯୁଦ୍ଧକୁ ଆମେ ସମ୍ପଦ ଦେଲୁ, ଢ଼ାଳିଦେଲୁ ଛାତି-ଲହୁଧାର

ଆମ ଦୂର୍ଦଶା ଦେଖବାକୁ ଟିକେ ବିଚାରିଲା ନାହିଁ ସରକାର ?

ଶାସନ ନୀତିର ଶୋଷଣ ପେଷଣ ସହିବାନି ଆଉ ମଥା ପାତି,

ଶକ୍ତି ଏଥର ଦେଖାଇବା ଆମେ, ଲୁହାରେ ଗଢ଼ିବା ଏଇ ଛାତି ।”

ଗୁଡୁମ ଗୁଡ଼ୁମ ଆବାଜ ଶୁଭିଲା, ହୁକୁମ ଦେଇଛି ଡାଇଆର,

ଅଗ୍ନି- ଶିଖାରେ କି ଖେଳ ଖେଳୁଚ ? ହୁସିଆର ଏବେ ହୁସିଆର ।

ବୁଲେଟ ଚାଲିଲା ଅସୁମାରି,

ଭାଗ ଭାଗ ହୋଇ ଛୁଟିଲେ ହଠାତ୍‌ ଥିଲେ ତହିଁ ଯେତେ ନରନାରୀ ।

ଝଡ଼ିପୋକ ପରି ଧରାତଳେ ତେବେ ଝଡ଼ିଲେ ମଣିଷ ଦଳ ଦଳ,

ଛାତି-କିଲାଲରେ ରଞ୍ଜିତ ହେଲା ଜାଲିଆନାବାଗ ଭୂଇଁତଳ ।

କ୍ଷିପ୍ତ ବ୍ୟଥିତ ପଞ୍ଜାବ ସାରା ଉଚ୍ଚେ ତୋଳିଲା ପ୍ରତିବାଦ,

ସରକାର ତହୁ ହୁଁଙ୍କାର ଦେଲା ‘‘ନ୍ୟାଯ୍ୟ ନୁହେଁ, ଏ ଅପରାଧ ।’

ପଞ୍ଜାବ ସାରା ରଣଭୂଇଁ ହେଲା, ଯୁଦ୍ଧ-ଆଇନ ହେଲା ଜାରି,

ପଥେ ପଥେ ଘୂରି ଫଉଜ କୁଦିଲେ, ବେଇଜତ ହେଲେ ପୁରନାରୀ ।

ଶମନ ପରାଏ ଦମନର ଲୀଳା ଚଳାଇଲେ ଆମ ସରକାର,

ପରିଶେଷ ଯେଉଁ ପ୍ରତିକାର ହେଲା, ତାହାରି ନାଁ କି ପ୍ରତିକାର ?

ବହୁ ଦିନ ପରେ ସେଇ କଥା ଶୁଣି ଜଳି ଜଳି ଏଇ ଛାତିତଳେ,

ଉଦ୍ଦାମ ମୁହିଁ ଗୁଳି ବସାଇଚି ସେଇ ଡାଇଆର ଛାତିପରେ ।

ଏଥିପାଇଁ ଆଜି କିଏ ଦାୟୀ ?

ଅତ୍ୟାଚାରୀକି ହତ୍ୟା କରି ମୁଁ ହୋଇଅଛି ଖୁନୀ ଆତତାୟୀ ।

ଜାଗିଥିଲା ଯେଉଁ ବହ୍ନିର ଲୀଳା ପଞ୍ଚନଦୀର ମାଟିପରେ

ନୟନରେ ତାହା ଦେଖି ନ ଥିଲି ମୁଁ, ଶୁଣିଥିଲି ଖାଲି ଶ୍ରବଣରେ ।

ପ୍ରଥମ କରି ମୁଁ ଶୁଣିଲି ଯେ ଦିନ ହୋଇଗଲି ସତେ ସତେ ଜଡ଼,

ଜଡ଼ତାକୁ ମୋର କମ୍ପିତ କରି ଉଥଳି ଉଠିଲା ମହାଝଡ଼ ।

ଅଜ୍ଞାତେ ଆସି କିଏ କରିଦେଲା ପଥେ ପଥେ ମୋର ଗତିରୋଧ,

ବିଦ୍ୟୁତ ସମ ଚିତ୍ତେ ସ୍ଫୁରିଲା ପ୍ରତିଶୋଧ, ଖାଲି ପ୍ରତିଶୋଧ ।

ଉନ୍ମାଦ ସମ ଛୁଟିଗଲି ମୁହିଁ ଜାଲିଆଳାବାଗ ଅଞ୍ଚଳେ,

ଉତ୍କଟ ଏକ ଉଦ୍‌ବେଗ ମୁହିଁ ଅନୁଭବ କଲି ଅନ୍ତରେ ।

ଧୋଇଲାଣି ସେଇ ପ୍ରାନ୍ତର-ଛାତି କେତେ ଆଷାଢ଼ର ବାରିଝର,

ଦେଖାଗଲା ମୋତେ ପ୍ରାନ୍ତର-ଛାତି ତାଜା ରକତରେ ଜରଜର ।

ଉନ୍ମାଦ ପରି ଶୋଇଲି ମାଟିରେ, ତାର ତଳେ ଯେଉଁ ଲାଭା ଥିଲା ,

ବହ୍ନିତାପରେ ଭରିଦେଲା ମୋର ସ୍ପନ୍ଦିତ ଶିରା ଉପଶିରା ।

ଚମକି ଉଠି ମୁଁ ସେ ପଥର ଧୂଳି ବୋଳି ହେଲି ମୋର ଦେହମୟ,

ଜଳିଗଲା ମୋର ମର୍ମ ଭିତର.....ଦୁଃସହ ବଡ଼ ଦୁଃସହ ।

ମାଟିରୁ ମୁଠାଏ ଘେନି ସଂଭ୍ରମେ ଚିପୁଡ଼ିଲି ମୁହିଁ ଜୋର କରି

ରକ୍ତର ରାଗେ କରତଳ ମୋର ଲାଲ ହୋଇଗଲା ଜବା ପରି ।

କେଉଁଠି ଧୋଇବି ଏଇ ଦାଗ ମୋର ?

କେଉଁଠି ଧୋଇବି କରତଳ ?

ଧୋଇ ପାରିବ ସେ କେଉଁ ଶତଲେଜ -ସିନ୍ଧୁ-ଝିଲମ-ନଦୀଜଳ ?

ଶପଥ କଲି ମୁଁ ଥରି ଥରି,

‘‘ଧୋଇବି ନାହିଁ ମୁଁ ଏ ହାତ ମୋହର,

ରହିଥାଉ ଏହା ଏଇପରି ।''

କାହିଁରେ ହୋଇବ ମନବୋଧ ?

ବିଦ୍ୟୁତ ସମ ଚିତ୍ତେ ସ୍ଫୂରିଲା ପ୍ରତିଶୋଧ, ଖାଲି ପ୍ରତିଶୋଧ ।

ଦୁର୍ଗମ ଏଇ ମହାନଗରୀର ରାଜପ୍ରତିନିଧି-ସଭା-ଘରେ

ଗୋପନେ ପଶି ମୁଁ ଗୁଳି ବସାଇଚି ସେଇ ଡାଇଆର - ଛାତିପରେ ।

ଶହ ଶହ ବାଣ ବଦଳରେ ମୁହିଁ ମାରିଅଛି ସେଇ ଏକ ବାଣ,

ଶହ ଶହ ପ୍ରାଣ ବଦଳରେ ଆଜି ନେଇ ଅଛି ସେଇ ଏକ ପ୍ରାଣ ।

ମାତୃଭୂଇଁର ଇଜ୍ଜତ ଲାଗି ଜୀବନରେ ଯାହା ଅଛି ସାଧି,

ଆମ ସରକାର ଚକ୍ଷୁରେ ମୁହିଁ ଆତତାୟୀ, ମୁହିଁ ଅପରାଧୀ ।

ସମ୍ମୁଖେ ମୋର ଫାସିକାଠ,

ମୃତ୍ୟୁରେ ଆଜି ଶୁଣାଉଚି ମୋର ଜନ୍ମମାଟିର ଜୟପାଠ

ଅଦ୍ଭୁତ ସେ ମାନବପଦେ

୧

କମାଣ ଗୋଳ ସମ୍ମୁଖରେ

ଛାତିର ହାଡ଼ ବଜ୍ର କରି

ଅହିଂସାର ଯୁଦ୍ଧ ରଚି

ଜିତିଲା ଯିଏ ହିଂସ୍ର ଅରି;

ସ୍ଵାଧୀନ କଲା ବିଶାଳ ଦେଶ,

ମୁକ୍ତ କଲା ବିରାଟ ଜାତି

ଅଦ୍ଭୁତ ସେ ମାନବ-ପଦେ

ଅର୍ଘ୍ୟ ତୋର ଢାଳରେ ସାଥି ।

୨

ସର୍ପ ଯେବେ ଦର୍ପଭରେ

ଦଂଶିବାକୁ ଆସିଲା ଧାଇଁ

ବାହୁରେ ତାକୁ ନେଲା ଯେ ତୋଳି

ଡରିଲା ନାହିଁ, ଥରିଲା ନାହିଁ ।

ଶମ୍ଭୁ ସମ ବୁକୁରେ ଧରି

କରିଲା ସାଥି, କରିଲା ଜ୍ଞାତି,

ଅଦ୍ଭୁତ ସେ ମାନବ ପଦେ

ଅର୍ଘ୍ୟ ତୋର ଢାଳରେ ସାଥି ।

୩

ଦଗ୍‌ଧୀଭୂତ ପ୍ରାଣର ଜ୍ୱାଳା

ମର୍ମେ ଘେନି ଯେ ଭଗୀରଥ

ଗଗନ ପଥୁ ଆଣିଲା ବାହି

ଗଙ୍ଗା-ଧାରା-ମୁକ୍ତି-ପଥ ।

ଶମଶାନର ଭସ୍ମପରେ

ଖେଳାଇ ଦେଲା ଜୀବନ-ଭାତି

ଅଦ୍ଭୁତ ସେ ମାନବ ପଦେ

ଅର୍ଘ୍ୟ ତୋର ଢାଳରେ ସାଥି ।

୪

ଭାରତ-ସୀତା ବନ୍ଦୀ ଥିଲା

ସିନ୍ଧୁପାରେ ବନ୍ଦୀଶାଳେ,

ମୁକ୍ତ କରି ତାହାକୁ ଯିଏ

ଆଣିଲା ପୁଣି ଭାରତ କୋଳେ ।

ଅରୁଣାଲୋକେ ପୁହାଇ ଦେଲା

ଲାଂଛନାର ତିମିର-ରାତି,

ଅଦ୍ଭୁତ ସେ ମାନବ ପଦେ

ଅର୍ଘ୍ୟ ତୋର ଢାଳରେ ସାଥି ।

ଚାଖି ଖୁଣ୍ଟିଆ

୧

“କାଲି ତେବେ ମୁହିଁ                  ଝାନ୍‌ସି ଯାଉଚି''

ପଉଷ-ରାତିର କକ୍ଷ କୋଳେ

ଗୃହିଣୀର ଆଗେ                  ଚାଖି ଖୁଣ୍ଟିଆ

ଶେଷ ଥର ପୁଣି ଚିତ୍ତ ଖୋଲେ ।

“ବିପଦରେ ପଡ଼ି                  ଚିଟାଉ ଲେଖିଚି''

ଝାନ୍‌ସିର ରାଣୀ ଲକ୍ଷ୍ମୀବାଈ,

କେତେ ଉପହାର                  କେତେ ସମ୍ପଦ

ପଠାଇ ଦେଇଚି ଆମରି ପାଇଁ ।

କାଳିଆ ଠାକୁର                  କୃପା-କଣା ଘେନି

ଛିଡ଼ା ହୋଇଗଲେ ଦୁଆରେ ତାର

କିଂଚିତ ହେଲେ                  ଲଘୁ ହୋଇଯିବ

ଦୁସ୍ଥ ମନର ବେଦନା-ଭାର ।

ତୁମେ ତ ଜାଣିଚ                  ପିତା ମାତା ତୁଲେ

‘ମନୁ’ ଆସି ଆମ ଏ ନୀଳାଚଳେ

ପ୍ରିୟ ମଣିଥିଲା                  ଆମ ପରିବାର

ଅତୁଳ ସେନେହ-ମମତା-ବଳେ ।

ପିତା ତୁଲେ ଯାଇ                  ମନୁର ନଅରେ

କୈଶୋର ମୋର କଟାଇ ଥିଲି,

ସ୍ମରଣର ପଥେ                  ଜାଗି ଉଠେ ଆଜି

ଭୁଂଜୁଥିଲି କି ଅତୁଳ ଶିରୀ !

ସେଇ ସମୟର                  ପରିଚିତା ମନୁ

ଆଜି ହୋଇଅଛି ଲକ୍ଷ୍ମୀବାଈ,

ଶିରେ ବହିଅଛି                  ଝାନ୍‌ସିର ଶିରୀ

ଝାନ୍‌ସିର ରାଜ-ମୁକୁଟ ପାଇ ।

ବିପଦରେ ଆଜି                  ପଡ଼ିଅଛି ସେ ତ

ହୃଦରେ ତାର କି ବେଦନା ଭରା

ଏତେ ଦୂର ଦେଶୁ                  ଲୋଡ଼ିଅଛି ମୋତେ

କହିଲ କିପରି ନ ଯିବି ଭଲା ?

ସୁନ୍ଦରୀମଣି                  ଶୁଣିଲେ ସକଳ

କଣ୍ଠ ଥରିଲା ବେଦନାତୁର

“ଦୁରୁବହ ଦିନ                  କିପରି କଟିବ

ତୁମେ ତ ଯାଉଚ ରାଇଜ ଦୂର !’’

ଗୃହିଣୀର ମଥା                  ଆଉଁସି ଆଉଁସି

ପଣ୍ଡା କହିଲେ ସରାଗ ବାଣୀ,

“ଏପରି ହେଲେ କି                  ଚାଖି ଖୁଣ୍ଟିଆ

ଦୁନିଆରୁ କିଛି ପାରିବ ଆଣି ?

ବଡ଼ ଦେଉଳର                  କାଳିଆ ଠାକୁର

ଜଗତର ନାଥ ଆମରି ସାହା,

ଘନ ଅଂଧାରେ                  ବିଦ୍ୟୁତ ପରି

ଗହନେ ଲେଖିବେ ଆଶାର ରାହା ।’’

କାଳିଆ ଠାକୁର                  ନାମ ଶୁଣି ନାରୀ

ତୁନି ହୋଇଗଲେ ନ କହି କଥା,

ଆଉ ଥରେ ପୁଣି                  ଚାଖି ଖୁଣ୍ଟିଆ

କରେ ପୋଛି ଦେଲେ ପ୍ରିୟାର ବ୍ୟଥା ।

ତହିଁ ଆର ଦିନ                  ଘରୁ ବିଦା ହୋଇ

ବଡ଼ ଦେଉଳର ପ୍ରସାଦ ଧରି,

ଲଛମନ ରାଓ                  ଦଳବଳ ସାଥେ

ଚାଖି ଖୁଣ୍ଟିଆ ଛାଡ଼ିଲେ ପୁରୀ ।

୨

ରାଜପ୍ରାସାଦର                  ମନ୍ତ୍ରଣାଗାରେ

ଝାନ୍‌ସି-ରାଣୀର ବାଜିଲା ବାଣୀ,

କି କରିବା ଏବେ                  କୁହ ପଣ୍ଡାଜି

ଦେଶର ଦଶାତ ପାରୁଛ ଜାଣି ?’’

ଝାନ୍‌ସି ରାଣୀର                  କଣ୍ଠ ଥରିଲା

ଥନ ଥନ ଆଖି, ବିକଳ ସ୍ଵର,

“ଦେବଶିଶୁଟିଏ                  ପାଇଥିଲି କୋଳେ

ଚାଲିଗଲା ଦେଇ ଆଖିରେ ଜଳ ।

ପଛେ ପଛେ ତାର                  ରାଜା ଗଲେ ଚାଲି

ପ୍ରାଣପୁର ମୋର ଶୂନ୍ୟ କରି’’,

କହୁ କହୁ ହାୟ                  ଆହତ ମନରୁ

ଲୋତକର ଧାରା ପଡ଼ିଲା ଝରି ।

“ମଣିଷ ଜନମ                  ପାଇ ଏ ମରତେ

କିଏ ଏଡ଼ି ଦେବ ନିୟତି-ଧାରା,

ଆସିବା ଯିବା ତ                  ଲାଗିଥିବ ଭବେ

ମଣିଷ ସହିବ ଶୋକର ଜାଳା ।

ସେଥିପାଇଁ ରାଣୀ                  ତୁମ ପକ୍ଷରେ

ଲୁହ ଢାଳିବାର ବେଳ ଏ ନୁହେ,

ହୁତ୍‌ ହୁତ୍‌ ହୋଇ                  ବହ୍ନିର ଶିଖା

ଜଳି ଉଠୁଅଛି ଦେଶର ଗୃହେ ।

ଆପଣାର ପାଇଁ                  ନୁହ ତୁମେ ଆଜି

ଝାନ୍‌ସି ଦେଶର ତୁମେ ଗୋ ରାଣୀ,

ଧୈର୍ଯ୍ୟ ଧର ଗୋ                  ଦମ୍ଭ ଧର ଗୋ

ଧର୍ମ କି ତବ ପାରୁ ନ କାଣି ?”

“ଧୈର୍ଯ୍ୟ ଅଛି ମୋ                  ଦମ୍ଭ ଅଛି ବି

ଧର୍ମ ବୁଝୁଚି ଏ ମୋର ପ୍ରାଣେ,

ଆତ୍ମାର ଅତି                  ଆତ୍ମୀୟ ଲାଗି

ମମତାର ଧାରା ବାଧା କି ମାନେ ?

ରାଜା ଚାଲିଗଲେ                  କେ ହେବ ଦାୟାଦ ?

ବଣିକ ଦେଖିଲା ସୁନାର ବେଳା,

ସର୍ବଗ୍ରାସୀ ତା’                  ଶାସନ ଭିତରେ

ଝାନ୍‌ସିକି ତେଣୁ ମିଶାଇ ନେଲା ।

ଯେତେ ଜଣାଇଲି                  ମୁଁ ଅଛି ଦାୟାଦ

ଦେଶର ଶାସନ ଚାଳିବି ମୁହିଁ,

ସବୁ ଅଭିଯୋଗ                  ଅନୁଯୋଗ ମୋର

ନ ପାରିଲା ତାର ବିଚାର ଛୁଇଁ ।

ପୁରୁଷ କେବଳ                  ରାଜ୍ୟ ଚାଳଇ

ନାରୀ କି କେବଳ ଅବଳା ଅତି ?

ଦେଶ-ସଂଗ୍ରାମ                  ଚଳାଇ ନାହିଁ କି

ଏଇ ଭାରତର ଦୁର୍ଗାବତୀ ?

ରାଜା ଚାଲିଗଲେ                  ପର ଅଧୀନେ କି

କଟିବ ଆମର ଜୀବନ ଚିର ?

କେତେ ବା ସହିବା                  ପଣ୍ଡାଜି କୁହ

କୁଟିଳ ବେଭାର କଂପାନୀର ?”

“ସହିବାର ନୁହେଁ                  ଝାନ୍‌ସି ରାଣୀ ଗୋ,

ସହିବାର ନୁହେ.... ସହିବା ନାହିଁ,

ଜାଗୃତି ଆଜି                  କାମ୍ୟ ଆମର

ବନ୍ଦୀ ଦେଶର ମୁକ୍ତି ପାଇଁ ।

ସୁପ୍ତ ଭାରତ                  ନ ଜାଗିବ ଯେବେ

ନ କରିବ ଯେବେ ନିଗଡ଼ ଦୂର,

ବିଦେଶୀ ଶାସନ                  ଧର୍ମ କର୍ମ

ଜ୍ଞାନ ଗୌରବ କରିବ ଜୁର ।

ଆଜି ସେଥିଲାଗି                  ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୁଅ

ଭାରତ ଯୁବକ, ଭାରତ ନାରୀ,

ଭାରତର ଯେତେ                  ରାଜା ଜମିଦାର

ହୁଅ ଜାଗ୍ରତ ଅସ୍ତ୍ରଧାରୀ ।

ଶସ୍ୟ ସବୁଜ                  ଖେତ ମାୟା ଛାଡ଼ି

କୃଷାଣ ଅଚିରେ କୃପାଣ ଧରୁ,

ହଜାର ହଜାର                  ସଂଖ୍ୟାରେ ଆଜି

ଦେଶର ସକାଶେ ମରଣ ବରୁ ।

ଗୋଟାଏ ରାତିରେ                  ଏ ଦେଶରୁ ତେବେ

ବିଦେଶୀ ଶାସନ କରିବା ଶେଷ,

ସୁନାର ପ୍ରଭାତେ                  ମୁକ୍ତ ସ୍ଵାଧୀନ

ଦେଖିବା ଆମର ଭାରତ ଦେଶ ।”

“ଦେବଦୂତ ସତେ                  ଆସିଅଛ ତୁମେ

ବଡ଼ ଦେଉଳର ପୁଣ୍ୟ ପୁରୁ !

ତୁମ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ                  ଧର୍ମ ମୋହର

ତୁମେ ଆଜି ମୋର ଦୀକ୍ଷା-ଗୁରୁ ।’’

ତୁମ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ                  ଧର୍ମ ମୋହର

ତୁମେ ଆଜି ମୋର ଦୀକ୍ଷା-ଗୁରୁ

୩

“ବିଦେଶୀଶାସନ                  ବୁର୍ଣ୍ଣିବା ଆମେ

ବଣିଜ-ବେପାର କରିବା ଶେଷ,

କେତେ ଦିନ ଆଉ                  ଧରିଥିବା ଆମେ,

ପରାଧୀନତାର ଘୃଣ୍ୟ ବେଶ ।

ବିଦ୍ରୋହୀ ଆଜି                  ହିନ୍ଦୁ ଆମେ ରେ

ବିଦ୍ରୋହୀ ଆମେ ମୁସଲମାନ,

ମୁକ୍ତ କରିବା                  ଭାରତ ଆମର

ସ୍ଵାଧୀନ କରିବା ହିନ୍ଦୁସ୍ଥାନ ।’’

ବଂ ବଂ ହର                  ଆଲା ଦିନ୍‌ ଦିନ୍‌

କଳକଲ୍ଲୋଳ ଉଠିଲା ମାତି,

ଭାଗେୟା ଜେନ୍ଦା                  ପତାକା ସାଥିରେ

ଚନ୍ଦ୍ର-କେତନ ଭିଡ଼ିଲା ଛାତି ।

ଭେଦାଭେଦ ଭୁଲି                  ଭାଇ ଭାଇ ଡାକି

ଜାଗିଲା ହିନ୍ଦୁ ମୁସଲମାନ,

କୋଟିଏ କୋଟିଏ                  ସଂଖ୍ୟା ଅଚିରେ

ହେଲା ପୁଞ୍ଜିତ ଗୋଟିଏ ପ୍ରାଣ ।

ଦୁଇତିନି ମାସେ                  ଉତ୍ତରା-ପଥେ

ବିଦ୍ରୋହ-ନିଆଁ ଉଠିଲା ଜଳି,

ହଜାର ହଜାର                  କ୍ଷୁବ୍‌ଧ ଛାତିର

ଧୂମ୍ର ପଟଳ ଦୀର୍ଣ୍ଣ କରି ।

ଦାବାନଳ ସମ                  ବିଛୁଡ଼ି ପଡ଼ିଲା

ଜଳିଲା ମିରଟ, ବାରାକ୍‌ପୁର, ..

ଆହୁତି ଢାଳିଲା                  ବାହାଦୂର-ସାହ,

ନାନାସାହେବର ଅରୁଣ ବାଣୀ

ଆହୁତି ଢାଳିଲେ                  ତାନ୍ତିଆ ଟୋପି,

ଚାଖି ଖୁଣ୍ଟିଆ, ଝାନ୍‌ସି ରାଣୀ ।

ଆହୁତି ଢାଳିଲେ                  କୁଆଁର ସିଂ

ଦଗ୍‌ଧ ଭାରତ ଉଠିଲା ମାତି,

ହଜାର ହଜାର                  ଗୋରାର ରଜତ

ପିଇଲା ତୃଷିତ ଭାରତ-ଛାତି ।

ଶଂକିତ ମନେ                  ଦିଲ୍ଲୀ-ଭବନେ

ଲର୍ଡ଼ କ୍ୟାନିଂ ଛାଡ଼ିଲେ ରଡ଼ି,

“ବିଦ୍ରୋହୀ ଆଜି                  ଭାରତ ମାଟିରେ

ଇଂରେଜ ଜାତି ଯିବ କି ସରି ?’’

ଆନ୍‌ ସାନ୍‌ ସାଥେ                        ବାର୍ଣାତ୍‌ ରିଡ୍‌

ଆଉ ଯେତେ ଥିଲେ ସେନାନୀଗଣ,

ଫଉଜ ଚଳାଇ                  ଜଣାଇଲେ ‹'ଆମେ

ଋଣ ଲାଗି କଲୁଁ ଜୀବନ ପଣ ।’’

ଭାରତର କେତେ                  ଦେଶଦ୍ରୋହୀରେ

ରଖି ଇଂରେଜ ଆପଣା ଦଳେ,

କେତେ କେତେ                  ପୁଣି କିଲ୍ଲା ସହର

ହରା ଅଧିକାର ଦଖଲ କଲେ ।

ସମର ଭୂଇଁରେ                  ମରଣ ବରିଲେ

ବହୁତ ହିନ୍ଦୁ ମୁସଲମାନ,

ଜନମଭୂଇଁର                  ସନମାନ ଲାଗି

ତଥାପି ଲଢ଼ିଲେ ତେଜିଲେ ପ୍ରାଣ ।

୪

ତାନ୍ତିଆଟୋପି                  ଚାଖି ଖୁଣ୍ଟିଆ,

ଝାନ୍‌ସିର ରାଣୀ, ସିପାହୀଦଳ,

ଦେଶର ଉଡ଼ାଇ                  ମୁକ୍ତି-ନିଶାଣ

ମାଡ଼ି ବସିଗଲେ ଗୁଆଲିଅର ।

କପ୍ତାନ ରୋଜ୍‌                  ଗଭୀର ନିଶୀଥେ

ଚଢ଼ାଉ କରିଲେ ଫଉଜ ଧରି,

ଗୁଡ଼ୁମ୍‌ ଗୁଡ଼ୁମ୍‌                  ଗୁଳିର ଆବାଜ

ଘଡ଼ଘଡ଼ି ପରି ଉଠିଲା ରଡ଼ି ।

ତାନ୍ତିଆ ଟୋପି                  ନିର୍ଦ୍ଦେଶେ ତହୁଁ

ମୁକ୍ତି-ପାଗଲ ସିପାହୀଦଳ,

ବଜ୍ର ଆରବେ                  କମାଣ ଫୁଟାଇ

ଫଟାଇଲେ ଗୋରା-ଫଉଜ-ବଳ ।

ଘୋଟକ ବାହନେ                  ପୁରୁଷର ବେଶେ

ଅସି ଚଳାଇଲେ ଲକ୍ଷ୍ମୀବାଈ,

ଚାଖି ଖୁଣ୍ଟିଆ                  ବଇରୀ ହାଣିଲେ,

ଝାନ୍‌ସି ରାଣୀର ପାଶରେ ଥାଇ ।

ଘାତ ପ୍ରତିଘାତେ                  ଦୁଇ ଦଳେ ତହିଁ

ତୁମୁଳ ହୋଇଲା ସମର ଘଟା,

କିଏ ହଟିଗଲା,                  କେ ମାଡ଼ି ଚାଲିଲା,

ସାଗରେ ଯେସନ ଜୁଆର ଭଟା ।

ଝାନ୍‌ସି ରାଣୀର                  ପୃଷ୍ଠେ ସହସା

ବସିଗଲା ଆସି ଦାରୁଣ ଗୁଳି,

ଖିର ପଲକେ                  ବୀର-ଅଙ୍ଗନା

ଅଶ୍ଵ - ବାହନୁ ପଡିଲେ ଟଳି ।

ଚାଖି ଖୁଣ୍ଟିଆ                  ତରତରେ ଯାଇ

କୋଳେ ତୋଳିନେଲେ ଆହତ ଦେହ,

ସ୍ପର୍ଦ୍ଧିତ ଭାଲ                  ଆଉଁସି କାତରେ

ଢାଳିଲେ ଲୋତକ-ସଜଳ ସ୍ନେହ ।

ଲକ୍ଷ୍ମୀବାଈର                  କଣ୍ଠୁ ଝରିଲା

ବିଦାୟର ବାଣୀ, ‘‘ଗୁରୁଜି ଶେଷ,

ମରଣର ଆଗୁ                  ଦେଖି ନ ପାରିଲି

ମୁକ୍ତ ସ୍ୱାଧୀନ ଭାରତ ଦେଶ ।’’

“ଗୋଟିଏ ତୁମେ ଗୋ            ଭାରତ ଭୂଇଁରେ

କୋଟି ଶକ୍ତିରେ ଜନମ ନେବ,

ଭାରତ ଏଲାଗେ                  ମୁକ୍ତ ହେଉ ନି

ସେତେବେଳେ ଯାଇ ମୁକ୍ତ ହେବ ।’’

କହିବାର ଆଉ                  ରହିଥିଲା ଯାହା

ଛଳ ଛଳ ହେଲା ସଜଳ ଡ଼ୋଳେ,

ଚିରଦିନ ପାଇଁ                  ମୁକ୍ତି ସହୀଦ

ନୟନ ମୁଦିଲେ ଗୁରୁଜି-କୋଳେ ।

ତାନ୍ତିଆ ଟୋପି                  ସମ୍ବାଦ ପାଇ

ବିଜୁଳି ଗତିରେ ଆସିଲେ ଛୁଟି,

ଦେଖିଲେ ରାଣୀର                  ଦୃପ୍ତ ଛାତିରୁ

ଜୀବନ ନାଟିକା ଯାଇଚି ତୁଟି ।

ପଛକୁ ହଟିଲେ,                  ପଛକୁ ହଟିଲେ

ଭଗ୍ନମନା ସେ ସିପାହୀ ଦଳ,

କପ୍ତାନ ରୋଜ୍‌                  ଫିରିଂ ଫୌଜ

ଦଖଲ କରିଲେ ଗୁଆଲିଅର ।

୫

ବାହାଦୂର ସାହା                  ସଢିଲେ ହାଇ ରେ

ବ୍ରହ୍ମ ଦେଶର ବନ୍ଦିଶାଳେ,

ନାନାସାହେବର                        ସ୍ୱପ୍ନ ହଜିଲା

ନେପାଳ-ତରାଇ କାନନମାଳେ ।

ତାନ୍ତିଆ ଟୋପି                  ଗୋପନେ ଗୋପନେ

ଦକ୍ଷିଣେ ହେଲେ ଅଗ୍ରସର,

ଶକୁନି ପରାଏ                  ସଜାଗ ରହିଲେ

ପଛେ ପଛେ ତାର ଗୁପ୍ତଚର ।

ଡ଼େଲାହାଉସୀର                  ଭାରତ-ସପନ

ଏତେ ଦିନେ ଜାଣି ସଫଳ ହେଲା,

ଚାଖି ଖୁଣ୍ଟିଆ                  ଲକ୍ଷ୍ୟ କରିଲେ

ମଝି ଦରିଆରେ ବୁଡ଼ିଚି ଭେଳା ।

କେଉଁଠାରେ ଯାଇ                  ଆଶ୍ରୟ ନେବେ

ବହୁତ ଭାଳିଲେ ମର୍ମଗତେ

ଝଟିକା ପରାଏ                  ଛୁଟିଲେ ସୁଦୂରେ

ସ୍ୱାଧୀନ ରାଇଜ ନେପାଳପଥେ ।

ପଥେ ଯାଉଁ ଦେଖି                  ସର୍କାରୀ ଚର

ପଳାତକ ବୀର ଭାଗ୍ୟହୀନ

ରାସ୍ତାର ଏକ                  ଶଙ୍ଖ ଭିତରେ

କାତରେ କାଟିଲେ ସତର ଦିନ ।

ତାହାପରେ ଯାଇ                  ପରିଚୟ ଦେଲେ

କାଲାକାଙ୍କର ନୃପତି ପାଶେ,

ବୀର ଜୀବନରେ                  ଚାଖି ଖୁଣ୍ଟିଆ

ମରଣ ପାଳିଲେ ଗୁପ୍ତବାସେ ।

୬

ବହୁ ଦିନ ପରେ                  ବହୁ ଦିନ ପରେ

କାର୍ତ୍ତିକ ମାସ ସଞ୍ଜ ବେଳେ,

ଉତଳା ପରାଣେ                  ଚାଖି ଖୁଣ୍ଟିଆ

ଅଗଣାରେ ଆସି ଚରଣ ଦେଲେ ।

ଆତୁର ନୟନେ                  ଯାହା ସେ ଦେଖିଲେ

ବିଶ୍ଵାସ କରି ପାରିଲେ ନାହିଁ,

ଗୃହିଣୀର ଆଜି                  ଏ କି ବେଶ ବାସ

କାଚ ସିନ୍ଦୂର ଗଲା ଯେ କାହିଁ ।

ଅଦ୍‌ଭୁତ କେତେ                  କଳ୍ପନା ଆସି

ମଥାଟା ଭିତରେ ଉଠିଲା ଭରି,

ଲୁହେ ଫାଟିଗଲା                  ବିସ୍ମିତ ଆଖି

ଜିଜ୍ଞାସୁ ମନ ଉଠିଲା ଥରି ।

“ସମଲପୁରର                  ଦୁବେ ବୋଲି କିଏ

ଥିଲା ଯାଇ ପରା ସିପାହୀ ଦଳେ,

ମିଶ୍ର ଭାଇନା                  ପାଖକୁ ଚିଟାଉ

ଲେଖିଥିଲା ବହୁ ଦିବସ ତଳେ ।

ଅଶ୍ରୁ ଆବେଗେ                  କଣ୍ଠ ଥମିଲା,

ମଣି ଆଉ କହି ପାରିଲେ ନାହିଁ,

ତପତ ବୁକୁରେ                  ଆଉଜାଇ ନେଲେ

ହଦଭାଗିନୀର ଭାବଗ୍ରାହୀ ।

ଗଦଗଦ ଭାଷେ                  ହିଆ ମେଲିଦେଲେ,

‘‘କାଳିଆ ଠାକୁର ଆମର ସାହା,

କାଳିଆ ଠାକୁର                  ଦୂର କରିଦେଲେ

ଦୁଃଖ ଦୁର୍ଗତି ଥିଲା ଗୋ ଯାହା ।

“ଜଗତଠାକୁର                  କରୁଣା କରିଲେ,

କଟିଲା ଆମର କଷଣ ଘୋର,

ତୁମରି ଛାତିରେ                  ମରିଯାଏ ମୁହିଁ

କଜଳ ସିନ୍ଦୂର ପାଇଲି ମୋର ।’’

୭

ସକାଳ ନୋହୁଣୁ                  ରାଷ୍ଟ୍ର ହୋଇଲା

ଟିକିଏ ମାତର ହେଲା ନି ଡ଼େରି,

“ଯୁଦ୍ଧଭୂଇଁରେ                  ମରି ନ ଥିଲା ମ,

ଚାଖି ଖୁଣ୍ଟିଆ ଆସିଚି ଫେରି ।’’

ଖୁଣ୍ଟିଆ-ଘର                  ବାହାର ଭିତର

ଜନଗହଳରେ ଉଠିଲା ପୂରି,

ଚାଖିଆରେ ଭିଡ଼ି                  ମିଶ୍ର ଭାଇନା

ଗଲା ହୃଦୟର ବେଦନା ଭୁଲି ।

ସମ୍ବାଦ ପାଇ                  ସରକାରୀ ଦୂତ

ପରବାନା ଆଣି ଦେଖାଇ ଦେଲା,

“ଚାଖି ଖୁଣ୍ଟିଆ                  ହାକିମ ପାଖକୁ

ଆସ ଏଇଲାଗେ ନ କର ହେଳା ।”

“ହାକିମକୁ ତୋର                  କହିବୁ ଯାଇ ରେ,

ଚାଖି ଖୁଣ୍ଟିଆ ଡରେ କି ୟାକୁ ?

କେତେ ଯେ ସାଇବ            ଶେଷ କରିଅଛି

ହିସାବ ନେବୁ କି ଆଜି ମୋ ପାଖୁଁ ?

ଦୂତ ଚାଲିଗଲା,                  କହିଦେଲେ ସିନା,

ମନରେ ସେଲାଗେ ଚେତନା ହେଲା,

“ବୁକୁର ରକତ                  ତାତୁଚି କାହିଁକି

ଜୀବନେ ଅଛି କି ଆଉ ସେ ବେଳା ?’’

ଘଣ୍ଟାକ ପରେ                  ଚାଖିର ଦୁଆରେ

ସିପାହୀ ଫଉଜ ମିଳିଲେ ଆସି,

ହାକିମ ପାଖକୁ                  ଗଲେ ଖୁଣ୍ଟିଆ,

ମଣିର ନୟନେ ଅଶ୍ରୁ ରାଶି

ସାହେବ ପୁଛିଲେ,                  ଖୁଣ୍ଟିଆ ତୁମେ

ସିପାହୀ ଦଳର ଥିଲ କି ନେତା ?’’

‘ହଁ ମୁଁ ଥିଲି”                  ନିର୍ଭୟ ସୁରେ

ଜବାବ ଦେଲେ ସେ ସତେ କି ଜେତା ।

“ଆଜିଠାରୁ ତୁମେ                  ଅଟକବନ୍ଦୀ,

ଜୀବନ କାଟ ଏ ପୁରୀରେ ଥାଇ

ସରକାର ଦେବେ                  ମାସିକ ଖରଚ,

ପୁରୀ ତୁମେ ଛାଡି ପାରିବ ନାହିଁ ।''

ହସ ହସ ହୋଇ                  ଚାଖି ଖୁଣ୍ଢିଆ

ଚଞ୍ଚଳ ପଦେ ଫେରିଲେ ବାସେ,

“ହାକିମ କାହିଁକି                  ଧରି ନେଇଥିଲା ?”

ପ୍ରିୟା ପଚାରିଲା ଆକୁଳ ଭାଷେ ।

“ଡର ନାହିଁ ତୁମେ’’                  ଚାଖିଆ କହଇ,

“ଡର ନାହିଁ ଆଉ କୋଉଥି ପାଇଁ,

ତୁମରି ପାଶେ ମୁଁ                  ଅଟକ ବନ୍ଦୀ,

ପୁରୀ ଆଉ କେବେ ଛାଡ଼ିବି ନାହିଁ ।’’

ରାଇଜ ଛାଡ଼ି ଯେ ପଳାଇ ଆସିଚୁ ଆମେ

ଭୀରୁ ବୋଲି ସିନା ଭାବୁଥିବ ତୁମେମନେ ।

ନୋହୁ ଆମେ ପ୍ରାଣରଙ୍କ,

ଆମେରେ ଏଇଠି ବଜାଇବୁ ଆଜି

ମଣିଷର ଜୟ ଶଙ୍ଖ ।

ମଣିଷରେ ଯହିଁ ପିଶାଚ ଯାଇଚି ଘୋଟି

ମଣିଷର ପାଦ ଚିପୁଚି ମଣିଷ-ତୋଟି,

ସେଇଠି କି ହେବ ଘର

ଶହେ ଗୁଣ ଭଲ ଏ ଖରା ବରଷା

ଏ ଶୀତ କାକର ଏଇ ଖୋଲା ତରୁତଳ ।

ତାଳଚେର ଆଉ ଢେଙ୍କାନାଳର

ଷାଠିଏ ହଜାର ପ୍ରଜା

ଏଇ ଅନୁଗୁଳେ ଶିବିର ଗଢ଼ିଛୁ,

ତୋଳିଛୁ ଆମର ଧ୍ଵଜା

ରଜାଘର ପାଇଁ ଆମେ ବିଦ୍ରୋହୀ

ଆଉ କରିବୁନି ବେଠି,

ଭଲମନ୍ଦରେ ମାଗଣ ଦେବୁନି

ଦେବୁ ନାହିଁ ଆଉ ଭେଟି ।

ଡରିବୁ ନାହିଁ ରେ ଆଉ

ଆମ ମୁଲକରୁ ଦୂର କରିଦେବୁ

ତରିବୁ ନାହିଁ ରେ ଆଉ

ଆମ ମୁଲକରୁ ଦୂର କରିଦେବୁ

ଅନ୍ୟାୟ ପୀଡ଼ା ଦାଉ ।

ଯେତେ ଦିନ ଯାଏ ଥିବ ଏ ଅତ୍ୟାଚାର

ଯେତେ ଦିନ ଯାଏ ମିଳିବନି ସୁବିଚାର

ରହିଥିବୁ ଏଇ ଠାଇଁ,

ଫେରିବୁ ନାହିଁରେ ଫେରିବୁ ନାହିଁ

ଫେରିବୁ ନାହିଁରେ ନାହିଁ

ମୁକ୍ତି ରଣର ସୈନିକ ଆମେ

ବିପ୍ଳବୀ ଆମେମାନେ

ବିଜୟ ଅମର ହାସଲ କରିବୁ

ମୁକ୍ତିର ଅଭିଯାନେ ।

୧୯୩୭-୩୮ରେ ସେତେବେଳର ରାଜାଙ୍କ ଅତ୍ୟାଚାରରେ ଉତ୍ପୀଡ଼ିତ ହୋଇ ତାଳଚେର ଓ ଢେଙ୍କାନାଳ ଷ୍ଟେଟରୁ ୬୦ ହଜାର ପ୍ରଜା ପଳାଇଯାଇ ଅନୁଗୋଳରେ ମୁକ୍ତିର ଶିବିର ସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ । କୋଶଳା, କାମଶଲା, ସନ୍ତରାବନ୍ଧ ଓ ପାଣିଓନା ପ୍ରଭୃତି ଗ୍ରାମମାନଙ୍କରେ ସେହି ଶିବିରକୁ ହିଯାରତ କ୍ୟାମ୍ପ୍‌ କୁହାଯାଉଥିଲ। ।

(ଲେଖକ)

ଏ ମାଟିର ଅମର ସହିଦ

କୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ତ୍ରିପାଠୀ (୧୯୧୧-୧୯୯୭)

୧

ତା’ ଦେହ ଅସ୍ଥିମାଂସର ଅବଶେଷ

ରହିଥିବ ଏଇ ଧୂଳି କଣିକାରେ ପଡ଼ି,

ଆକାଶ ପବନ କମ୍ପାଇ ଯାହା ତଳୁ

ଫୁଟିଥିଲା ଦିନେ ଶତ ସିଂହର ରଡ଼ି ।

କହିଥିଲା ଦିନେ ବ୍ରିଟିଶ ଜାତିକୁ ସିଏ

ବଜ୍ର ପରାଏ ଦମ୍ଭକରି ତା’ ଛାତି,

ଜୀବନ ଭିକ୍ଷା କରିବି ତୁମରି ଆଗେ

ମୃତ୍ୟୁର ଭୟ ଦେଖାଉଚ ଦିବାରାତି ?

ଏ ଦେଶ ଜାତିର ସମ୍ପଦ ଗଉରବ

ସଂପିଦେବି ମୁଁ ତୁମ କରେ ଡରି ଡରି,

ଏ ମୋର ସ୍ୱାଧୀନ କଣ୍ଠେ ମୁଁ ପରା ନିଜେ

ପରାଧୀନତାର ଶୃଙ୍ଖଳ ନେବି ବରି !

ସ୍ଵାଧୀନ ଜୀବନ ଅଗ୍ନି ବୁକୁରେ ଧରି

ମରିଯିବା ଭଲ ସିଂହ ପରାୟେ ଲଢ଼ି,

ବଞ୍ଚିବା ପାଇଁ ନିର୍ଲଜ୍ଜ ଦେହ ଧରି,

ଶତ୍ରୁ ଶରଣ ଯିବିନି ଭିକ୍ଷା କରି !

ଏ ମୋର ଜୀବନ ମୋହର ନୁହେତ ଖାଲି

ମୋ ସାରା ଦେଶର ଏ ଯେ ନିଶ୍ଵାସ ନଳୀ,

ମୋ ଦେହର ପ୍ରତି ରେଣୁରେ ରେଣୁରେ ପରା

ମୋ ଦେଶ ଜାତିର ଗର୍ବ ଉଠଇ ଥରି ।

ମଥା ନତକରି ତୁମରି ଚରଣ ତଳେ

ଆଜି ମୁଁ ଯେବେ ମୋ ଜୀବନ ଭିକ୍ଷା କରେ,

ମୋ ଜାତି ଭିତରୁ ବହ୍ନି ନିଭାଇଦେଇ

ରଖିବି ସିନା ମୁଁ ନେଇ କେଉଁ ରସାତଳେ ?

ତା’ ଦେହ ଅସ୍ଥିମାଂସର ଅବଶେଷ

ରହିଥିବ ଏଇ ଧୂଳି କଣିକାରେ ପଡ଼ି,

ଆକାଶ ପବନ କମ୍ପାଇ ଯାହା ତନୁ

ଫୁଟିଥିଲା ଦିନେ ଶତସିଂହର ରଡ଼ି !

୨

ସେଦିନ ନୁହେଁତ ବହୁତ ଦିନର କଥା,

ଏଇ ଯେ ଦେଖୁଚ ଦୁର୍ଗମ ଗିରିଗଡ଼,

ଫାଶୀଦିଆ ବର ଏଇଠି ଯେ ଠିକ୍‌ କଲା

ସେଇ ଯେ ବ୍ରିଟିଶ ଜାତି ନିର୍ମମତର ।

ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗରେ ଫଉଜ ରହିଲେ ଘେରି,

ଯମ ଦୂତ ପରି ଭୀଷଣୁ ଭୀଷଣତର,

ଫାସୀପ୍ରାନ୍ତର କିଣି କିଣି ଦେଲା ଡାକ

ମଣିଷ ତହିଁରେ ପଶିବା କଷ୍ଟକର ।

ପିଠିରେ ଚାବୁକ, ହାତେ ହାତକଡ଼ା ଦେଇ

ଏ ଜାତିର ମେରୁଦଣ୍ଡକୁ କିଏ ଆଣେ ?

ନିର୍ମମତାର ସକଳ ଅସ୍ତ୍ର କିଏ ଭୁଷି ଭୁଷି ଦିଏ

ତାହାରି ସ୍ଵାଧୀନ ପ୍ରାଣେ !

ମୁକ୍ତିର ସୁରା ଏଇଭଳି ମିଠା କିରେ,

ମୁକ୍ତି ସପନ ଏ ଭଳି ମଧୁରତର !

ଯା ପାଇଁ ମଣିଷ ସକଳ ନିର୍ମମତା

ସହିବା ପାଇଁ କି ହୁଅଇ ଅଗ୍ରସର ।

ସମ୍ମୁଖେ ତାର ଫାଶୀର ବୃକ୍ଷ ଦିଶେ

ଦିଶଇ ଦୁର୍ଗ ବିଲ ବନ ପ୍ରାନ୍ତର,

ସମ୍ମୁଖେ ଖାଲି ଚାଲିଛି ନ କହି ବାଣୀ

ଏ ବୀର ଜାତିର ଗଉରବ ଅନ୍ତର ।

ରହରେ ସିପାହୀ ରହରେ ଫଉଜ ରହ

ଏତେ କିମ୍ପାଇ ନିର୍ମମ ତାହାପରେ,

ଆକାଶ ପବନ ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗରୁ ଅବା

ଭାସି ଆସେ ବାଣୀ ଗିରି ଗଡ଼ ତଳେ ତଳେ ।

ସେଦିନ ନୁହେଁତ ବହୁତ ଦିନର କଥା,

ଏଇ ଯେ ଦେଖୁଛ ଦୁର୍ଗମ ଗିରି ଗଡ଼,

ଫାସୀ ଦିଆବର ଏଇଠି ଯେ ଠିକ୍‌ କଲା

ସେଇ ଯେ ବ୍ରିଟିଶ ଜାତି ନିର୍ମମତର ।

୩

ଏ ମହା ଜାତିର ସନ୍ତାନ ହେଲା ଠିଆ

ବରଗଛ ତଳେ ଫାଶୀରେ ଲଗାଇ ମଥା,

ଅନ୍ତର ତାର କହୁଥିଲା ଅବା କଥା ;

ମୃତ୍ୟୁ ଭିତରେ ମରେ ନାହିଁ ସ୍ଵାଧୀନତା ।

କେହିତ ନ ଥିଲେ କେହି ତ ନ ଥିଲେ ତହିଁ

ଦେଖିବାକୁ ତାର ଗୁରଗମ୍ଭୀର ମୁହଁ,

ଦେଖୁଥିଲା ଦୂରୁ ନଗର ଓ ଜନପଦ

ଦେଖୁଥିଲା ବନ ପର୍ବତ ଝର ସୁଅ ।

ଆଣିଲା ବୁଲାଇ ନିର୍ଭୀକ ଆଖି ଡୋଳା,

ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗେ ତା ଜନମ ମାଟିର ପରେ,

ସେ’ ଯେ ଆଖି ବୀରଦର୍ପ ଶୋଣିତେ ଗଢ଼ା

ନିୟତ ଯହିଁରୁ ଉନ୍ନାଦନା ଯେ ଝରେ ।

ସେ’ଆଖି ଭିତରୁ ଫୁଟିଥିବ ବୀରବାଣୀ

ବିରାଟ ଶୂନ୍ୟେ ଲେଖା ହୋଇଥିବ ରହି,

ଆଜିର ଯାତ୍ରୀ ବିରାଟ ଶୂନ୍ୟେ ଭାଲେ

ନୟନ ପକାରେ ଅଗ୍ନି ଆସୁଛି ବହି !

ପ୍ରଳୟଙ୍କର ଝଡ଼ ମାଡ଼ି ମାଡ଼ି ଆସୁ,

ଆକାଶ ଭାଙ୍ଗୁ ପଛେ ମସ୍ତକ ପରେ;

ଚାଲିବାକୁ ହେବ ପ୍ରତି ମଣିଷକୁ ଏଥି

ସ୍ଵାଧୀନ ପ୍ରାଣର ନିଆଁ ଜାଳି ବୁକୁତଳେ !

ବଞ୍ଚିଲା ପରି ପାରିବ ବଞ୍ଚି ସିଏ,

ନଚେତ୍‌ ଧରାରେ ମଡ଼ା ମୁର୍ଦ୍ଦାର ପରି,

ତା’ର ଜୀବନରେ କିବା ସମ୍ପଦ ଥାଏ ?

ହଜାରେ ବରଷ ରହିଲେ ଜୀବନ ଧରି ।

ଏ ମହା ଜାତିର ସନ୍ତାନ ହେଲା ଠିଆ

ବରଗଛ ତଳେ ଫାଶୀରେ ଲଗାଇ ମଥା, ।

ଅନ୍ତର ତା’ର କହୁଥିଲା ଅବା କଥା

ମୃତ୍ୟୁ ଭିତରେ ମରେ ନାଇଁ ସ୍ଵାଧୀନତା ।

୪

ଦୁର୍ଗମ ଗିରି ତୁଙ୍ଗ ଚୂଡ଼ାରେ ଚାହିଁ

ପଚାରେ ଭଗ୍ନ ଦୁର୍ଗର ପ୍ରତି ଶିଳା,

କେଡ଼େ ନିର୍ମମେ ପାଇଲା ସେ ଏଥି ଫାଶୀ,

ଏ ମାଟିର ସେ ଯେ ପୁଅ ପରି ପୁଅ ଥିଲା ।

ଗଡ଼ ପ୍ରାନ୍ତର ଅସୀମ ଶୂନ୍ୟେ ଚାହିଁ,

ନିର୍ଜନ ରାତିରେ ପଚାରଇ ବେଳେ ବେଳେ,

ଏଭଳି ନେତାର କଣ୍ଠେ ଦେବାକୁ ଫାଶୀ

ଶାନ୍ତ ଶୀତଳ ସମୀରଣ ଦୂରୁ ଆସି ।

ଘନ ବନ ଦେହେ ଛୁଇଁ ଛୁଇଁ ଦିଏ କହି,

ଜୟୀ ରାଜଗୁରୁ ଏଇଠି ପାଇଲା ଫାଶୀ,

ନ ଥିଲେ ତାହାର ସୈନ୍ୟ ପଦାତି ରହି ?

ଦୂର ଧେନୂପଲ ଗୁରୁ ଗୁରୁ ଟିପା ନାଦେ

ମନ୍ଦ୍ରି ଉଠଇ ଯେହ୍ନେ ଏ ବୀର ବାଣୀ,

ଜୟୀ ରାଜଗୁରୁ ପାଇବାର ବେଳେ ଫାଶୀ ।

ମରିନି ତାହାର ବୁକୁର ସିଂହଠାଣି ।

ପ୍ରତି ଜନପଦ ଜନପଦେ ଚାହିଁ କହେ

ଜୟୀ ରାଜଗୁରୁ ପାଇଲା ପଛକେ ଫାଶୀ,

ନିଜକୁ କିନ୍ତୁ ଶତ୍ରୁର ପାଦ ତଳେ

ବିକିନି ବିକିନି ପ୍ରଲୋଭନରେ ଭାସି ।

ଅସୀମ ଶୂନ୍ୟ ଏ ମାଟିର ପ୍ରତିକାନେ

କହିଚି କହୁଚି କହୁଥିବ କାଳ କାଳ,

ଜୟୀ ରାଜଗୁରୁ ଅନ୍ତିମ ଆଖି ଡ଼ୋଳା

କହିଥିଲା ଯେଉଁ ବାଣୀ ଚିର ବଳିୟାର ।

‘‘ପ୍ରଳୟଙ୍କର ଝଡ଼ ମାଡ଼ି ମାଡ଼ି ଆସୁ

ଆକାଶ ଭାଙ୍ଗୁ ପଛେ ମସ୍ତକ ପରେ

ଚାଲିବାକୁ ହେବ ପ୍ରତି ମଣିଷକୁ ଏଥି

ସ୍ଵାଧୀନ ପ୍ରାଣର ନିଆଁ ଜାଳି ବୁକୁତଳେ ।”

ଦଶହରା ଭେଟି

ଘନଶ୍ୟାମ ମହାନ୍ତି (୧୯୧୧-୧୯୮୪)

ଆଉ ଯେତେ ଅତ୍ୟାଚାର             ଅଥରା ଛାତିରେ ପଥରଗାର ହେ,

ଗଡ଼େ ନୀରବେ ନୟନ୍ତୁଁ ନୀର ।

ରଣପୁର ଫାଶିକାଠେ             ରଘୁ ଦିବାକର ରକତ ଛୁଟେ ହେ,

ଭାବି ପଥର ଛାତି ମୋ ଫାଟେ ।

ଗାଙ୍ଗପୁର, ତାଳଚେର             ଦରବାର କଲେ ଯେଉଁ ବିଚାର ହେ,

ହେଲା ମେସିନଗନ୍‌ କାରବାର ।

ଦାବୀକୁ କାନେ ନ ଧରି             ଅସଂଖ୍ୟ ପରଜା ଦେଲ ଯେ ମାରି ହେ,

ବଣଜନ୍ତୁ କି ମାରେ ଶିକାରୀ ।

ଢ଼େଙ୍କାନାଳ ଗୁଳିମାଡ଼             ଭାଙ୍ଗିଲା ଲକ୍ଷ୍ନଣ ଛାତିର ହାଡ଼ ହେ,

ନଟ ହୃଷୀ ମଲେ ଖାଇ ମାଡ଼ ।

ନୀଳକଣ୍ଠପୁର ଗାଆଁ             ନଈତୁଠେ ଉଠେ ବାଜିଆ ନାଆଁ ହେ,

ମଲା ପଛେ ନ ଛାଡ଼ିଲା ନାଆ ।

ଆଜି ବାଜେ କାନେ ମୋର             ବାଜିରାଉତ ବିକଳ ଚିତ୍କାର ହେ,

ହେଲା ପୁଲିସ ଗୁଳି ଶିକାର ।

ଆଖିଆଗେ ଯାଏ ଦିଶି             ସଜଫୁଟା ଫୁଲ ହୋଇନି ବାସି ହେ,

ସତେ ସରଗେ ହସଇ ବସି ।

ଦେଖ ଛାମୁ ଦୂରେ ଦେଖ             ଦିଶେ ସାନଭାଇ ବାଜିର ମୁଖ ହେ, ।

କାନେ ବାଜେ ବୀର ବାଜି ତାକ ।

ଛାତି ମୋ ଯାଉଛି ଫାଟି             ଆଖିରେ ଲୋତକ ଉଠୁଛି ଫୁଟି ହେ,

କଥା ରହୁ ମଥା ଯାଉ ତୂଟି ।

ଶିଶୁ ବିଚିତ୍ର କରମା             ଗଢ଼ି ଚାରୁ କୋଣାରକ ଧରମା ହେ,

ରଖିଥିଲା ତା ଜାତି-ଗାରିମା ।

ଗଢ଼ି କୋଟି କୋଣାରକ             ରଖିଗଲା ବାଜି ମୋ ଦେଶ ଟେକ ହେ,

ଧନ୍ୟ ଯା ଲାଗି ଅମରଲୋକ ।

ମୋଜାତି ହାତୀ-ମାହୁନ୍ତ             ହଜିଯାଇନାହିଁ ବାଜିରାଉତ ହେ,

ଖୋଜିବୁଲେ କି ରାଜ-ରକତ ।

କରନ୍ତା କେହି ଅର୍ପଣ             ଲକ୍ଷ ରାଜରକ୍ତେ ତିଳ ତର୍ପଣ ହେ,

ତୃପ୍ତ ହୁଅନ୍ତା ପ୍ରେତ ପରାଣ ।

ରାଜ୍ୟ ଛାରଖାର କରି             ସାରା ଦେଶଟାକୁ ଦେଇଛ ସାରି ହେ,

ନର-ରାକ୍ଷସ ରୂପକୁ ଧରି ।

କେତେ ଯେ ଫିକର ଖଞ୍ଜି             ପରଜା ପୁଅକୁ ମାରିଛ ଗଞ୍ଜି ହେ,

ତୁମେ ସବୁ ଏକା ଲାଉ ମଞ୍ଚି ।

ଚିର ଅବହେଳା କରି             ଭାବିଥିଲ ଦେବ ଶଳାଙ୍କୁ ମାରି ହେ,

ଗାଡ଼ିଚକ ଏବେ ଗଲା ଘୁରି

ଆମରି ରକତ ଶୋଷି             ରାଜକୋଷେ ଧନ ଦେଇଛ ଠେସିଁ ହେ,

ଆଉ ନାହିଁ ବେଳ ଡେରି ବେଶି ।

ଗଲାଣି ସେ ବେଳ ଗଡ଼ି,             ଗଲା ସବୁ ଏବେ ଦାଣ୍ଡରେ ପଡ଼ି ହେ,

ଦେବୁଁ ନାହିଁ କଡ଼ା କ୍ରାନ୍ତି ଛାଡ଼ି ।

ଅସଲେ ମିଶାଇ ସୁଧ             ନିଶ୍ଚେ ନେବୁ ଆମେ ୟା ପ୍ରତିଶୋଧ ହେ,

ଆଉ ନ ଘେନିବୁଁ ପିଲା ବୋଧ ।

ଭାବିଛ କରିବ ବୋଧ             ଦେଇ ଗୋଟେ ଗୋଟେ ମନ୍ତ୍ରୀର ପଦ ହେ,

ଅଛି ତୁମ ପରି କେ ଅବୋଧ ।

ଭାବିଛ ପ୍ରଜାମଣ୍ଡଳ             ଠକାଇବ ଗଢ଼ି ପ୍ରଜାମଙ୍ଗଳ ହେ,

ହାରିଯିବ କି ହଳ ଲଙ୍ଗଳ ।’’

୧୯୪୭ ମସିହାରେ ପକାଶିତ ଓଡ଼ିଶାରେ ରାଜ-ଅତ୍ୟାଚାରର କରୁଣ ଚିତ୍ର ସମ୍ବଳିତ ଲେଖକଙ୍କର “ଦଶହରା ଭେଟି’’ ପୁସ୍ତିକାର କିୟଦଂଶ ।

ଗାନ୍ଧୀଜୀ

ନିତ୍ୟାନନ୍ଦ ମହାପାତ୍ର (୧୯୧୨ -)

ଭାରତ ରକ୍ତ ଶତାବ୍ଦୀ ଗତେ

ଅତୀତ ବକ୍ଷେ ଲିଭି,

ଉଦିଛି ଯୋଦ୍ଧା ତବ ନାମେ ବାଜେ

ଡିଣ୍ଡିମ ଡ଼ିବି ଡ଼ିବି ।

ତବ ନାମ ଆସେ ସାଗର ସେପାରୁ

ମୋସୁମୀ ସାଥେ ଭାସି,

ତବ ନାମ ଗାଏ ହିମାଳୟ ସୀମା

ତରଳ ତୁଷାର ରାଶି ।

ସମର ସଜ୍ଜା ନାହିଁ ତବ ଆଜି

ମଜ୍ଜା ଚରମ ସାର

ତଥାପି ଦେହର ପ୍ରତି ପଞ୍ଜର

ଋଷି ଦଧିଚିର ହାଡ ।

କଳା ମଥା ପରେ ସହି ସୈନିକ

ଗର୍ବୀ ଗୋରାର ଲାଠି,

ତେଜି ଯାଇନାହିଁ ଉପନିବେଶୀର

ନିଗ୍ରୋ ଦେଶୀୟ ମାଟି ।

ଦେଶ ଭାଇ ସାଥେ ନିଗ୍ରହ ନେଇ

ହସି ହସି ନିଜେ ସହି,

ବୁହାଇଲ ବୀର ଶୀତଳରକ୍ତ

ସମରେ ସତ୍ୟାଗ୍ରହୀ ।

ଦୁର୍ବଳ ପରେ ପଶୁବଳି ଦଳ -

ପୀଡ଼ନ ଚମ୍ପାରନେ,

ଦେଖି, ଅଭିନବ ନିର୍ମାଣ କଲ

ନିରସ୍ତ୍ର ମହାରଣେ ।

ଇସଲାମ୍‌ ପରେ ଆଫତ୍‌ ଦେଖୁ ଯେ

ଖିଲାଫତ୍‌ କଲା ଜାନ୍‌,

ଏକତାହିଁ ବଳ’ ଏ କଥାରେ ଯୋଖି

ହିନ୍ଦୁ-ମୁସଲ୍‌ମାନ ।

ପର ଉପକାରେ ପେଶି ଭାରତରୁ

ଯୋଦ୍ଧା ଯେ ଜରମାନେ,

ଜଲିଆନାବାଲା ନାଲା ମଇଦାନ୍‌-

ଜ୍ୱାଳା ପାଇ ପ୍ରତିଦାନେ;

ତଥାପି ଧଇଲା ଅହିଂସ ଭାବେ

ଅସ୍ତ୍ର ଅସହଯୋଗ,

ସତ୍ୟ ହିଁ ତାର ଜନମ ସାଧନା,

କର୍ମହିଁ ଉପଭୋଗ ।

ସର୍କାର-କର-ଅର୍ଦ୍ଦଳି ଡ଼ରେ

ଯେବେ ହାହାକାର ରବ,

ପଡ଼େ, ଜଗାଇଛ ବର୍ଦ୍ଦୋଳି ଦେଶେ

ସର୍ଦ୍ଦାର ବଲ୍ଲଭ ।

ଭାରତ ସୁଭାଷ ଭାରତ ଜହର

ଜଳିଉଠି ଯାର ଡ଼ାକେ,

ଜଡ଼ ଜଗତର ଯୁବକ ଜୀବନ

ଜଗାଏ ଦୁର୍ବିପାକେ ।

ଆରବ ସାଗର ଢ଼େଉରେ ଢ଼େଉରେ

ଶବ ଭସାଇବା ପଣେ,

ବଦ୍‌ ଲୁଣ କର ରଦ୍‌ କଲ ଯାଇ

ଆଇନ୍‌-ଅମାନ୍ୟ ରଣେ ।

ସୁପ୍ତ ଭାରତ ଲୁପ୍ତ ବିଭବ

ଚର୍ଖା ଫେରାଇ ଆଣି,

ସ୍ୱଦେଶ ପ୍ରୀତିର ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଶେ

ଘୋଷିଲ ମନ୍ଦ୍ର ବାଣୀ-

ଭାରତର ଯେତେ ଭୋକୀ ଶୋଷୀ ଅଛ

ଆସ ଆଜି ଦଳେ ଦଳେ, ,

“ସ୍ଵଦେଶୀ ହିଁ ଧନ, ସ୍ୱଦେଶ ସ୍ୱାଧୀନ

କର ସ୍ଵଦେଶୀର ବଳେ !’’

ହକାରି କହିଛ-ସ୍ୱାଧୀନତା ଅଟେ

ହକ୍‌ଦାବୀ ମାନବର,

ପ୍ରାଣ ଦେଇ ଆଣ ! ନାହିଁ ତହୁଁ କିଛି

ପୁଣ୍ୟ ଅଧିକତର !

ଭୟଠାରୁ ବଳି ପାପନାହିଁ ଆଉ ।

ନିର୍ଭୟ ସ୍ଵାଧୀନତା,

ସ୍ଵାଧୀନତା ଅଟେ ସ୍ଵପଥେ ଚଳନ

ଆତ୍ମ-ନିର୍ଭରତା’’ ।

ଶିଖାଇଚ ତମେ ଦୁର୍ବଳ ଜନେ

ଆତ୍ମ-ଶକତି ବଳ,

ଶତ୍ରୂ-ହୃଦୟ ଜୟ କରିବାର

ଅଭିନବ କଉଶଳ ।

ଧନ୍ୟ ହେ ଆଜି ଜଗତ ଧନ୍ୟ

ତମର ଆଲୋକ ଲଭି,

ନବ ଭାରତର ପ୍ରାଚୀ ନଭେ ତମେ

ପ୍ରାଚୀନ ଅରୁଣ ଛବି ।

ଚାତୁର୍ବଣ୍ୟ ଭୁଲି ଯେବେ ଆଜି

ଅବନତ ଭାରତୀୟ,

ଆଦର୍ଶ ତମେ, ଶୁଦ୍ର, ବୈଶ୍ୟ

ବ୍ରାହ୍ମଣ, କ୍ଷତ୍ରିୟ :-

ସଂଯତ ଯାର ପ୍ରତି ଇନ୍ଦ୍ରିୟ

ସଂଯମୀ ଫଳତ୍ୟାଗୀ,

ଜୀବନକୁ ଯେହୁ ପଣ କରିଅଛି

ଭାରତ ମୁକତି ଲାଗି ।

ଅରଟ ଯାହାର ଆଦରର ଧନ

ଖଦଡ଼ ଯା’ ର ପ୍ରାଣ,

ହରିଜନ ଯାର ବୁକୁର ବେଦନା

ସେବା ଯା’ର ସମ୍ମାନ ।

ଉଦିଛ ହେ ତମେ ଆଦର୍ଶ ଋଷି

ଭାରତର ହିତକାରୀ,

ଗରିବର ସଖା ଗରିବର ଧନ

ଦୀନ କୌପୀନଧାରୀ ।

ଜଗତ ଆଗରେ ବୀର ସନ୍ନ୍ୟାସୀ

ଥୋଇ ଆଜି ନୂଆ ରୀତି,

ଗଙ୍ଗା ଯମୁନା ଯୋଗ କରାଇଛ

ଧର୍ମ ଓ ରାଜନୀତି ।

ଜନମିଛ ତମେ ପରମ ହିନ୍ଦୁ

ସଂଯମୀ ଚିରତ୍ୟାଗୀ,

ଜଗତର ଆଜି ଦ୍ଵିତୀୟ ଖ୍ରୀଷ୍ଟ

ପ୍ରାଣ ଦେଇ ପର ଲାଗି ।

ସତ୍ୟ ପାଇଁ କି କରିଛ ଲଢ଼ାଇ

କୋରାନ୍‌ ଧର୍ମ ଭାଷି,

ଧନ୍ୟ ହେ ତମେ ସାବରମତୀର

ନବତନ ସନ୍ନ୍ୟାସି !

ଜଗତରେ ଯେବେ ଜଳି ଉଠିଥିଲା ।

ହିଂସାର ହୁତାଶନ

ତମେ କହିଗଲ-“ପାପ-ମହାପାପ-

ଅରଯିବା ଧନ ଜନ ।’’

ବିଦେଶୀ ସମରେ ଲୁଣ୍ଠିତ ଦେଶ

ଦେଖି ଦେଲ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ,

“ଛାଡ଼ରେ ଭାରତ ଛାଡ଼ ଇଂରାଜ-

ଏ ଦେଶ ମୋହର ଦେଶ ।’’

ସେହି ମନ୍ତ୍ରରେ ଜାଗ୍ରତ ଆଜି

ଭାରତର ଗଣ-ଦେବ,

ପୂର୍ଣ୍ଣ ଆହୁତି ବେଳ ପଡ଼ିଲାଣି

ଏ ଦେଶ ସ୍ୱାଧୀନ ହେବ ।

ସବୁ ଜାତ ସବୁ ଧର୍ମର ଯେତେ

ଭାରତୀୟ ନରନାରୀ,

ଗାଅ ଆଜି ସବୁ ‘ଗାନ୍ଧୀର ଜୟ’

ନବଯୁଗ ସଂଚାରୀ ।

ଭାରତର କୋଟି ଗରିବ ଦୁଃଖୀ

ପାଇଁ ଯିଏ କାନ୍ଦିଛି,

ଅତ୍ୟାଚାରିତ ପୀଡ଼ିତର ସଖା

ସେଇ ତମ ଗାନ୍ଧିଜୀ !

ସେଇ ତମ ନେତା ସେଇ ତମ ଗୁରୁ

ସେବା ଗ୍ରାମର ଯତି,

ସେଇ ତମ ଆଶା ସେଇ ରେ ଭରସା

ସତ୍ୟ ପ୍ରେମର ବ୍ରତୀ ।

ପତିତୋଦ୍ଧାର ପାଇଁ ଉପବାସେ

ତିଳେ ତିଳେ ଦିଏ ପ୍ରାଣ,

ଗାଅ ଗାଅ ସେହି ଗରିବ ବଂଧୁ

ଗାନ୍ଧୀର ଜୟ ଗାନ ।

ଚାଳିଶ କୋଟି ଏ ଭାରତୀୟ ପ୍ରାଣ

ଗାଅ ଆଜି ସମୁଦାୟ....

ଗାଅ ଗାଅ ଆଜି ଉପବାସୀ ବୀର ।

‘ଗାନ୍ଧୀର ଜୟ ଜୟ’-

ଭାରତର କୋଟି ଗରିବ ଦୁଃଖୀ

ପାଇଁ ଯିଏ କାନ୍ଦିଛି,

ଅତ୍ୟାଚାରିତ ପୀଡ଼ିତର ସଖା

ଜୟ ଜୟ ଗାନ୍ଧିଜୀ !’’

ପାଞ୍ଚଜନ୍ୟ

ଏଇ ଶୁଣ ଶୁଭେ ମନ୍ଦ୍ର ଗଭୀର

ମୁକତି-ପାଞ୍ଚଜନ୍ୟ !

ମୁକ୍ତ ଭାରତ ଆକାଶର ତଳେ

ଲୋକେ ଆଜି ଲୋକାରଣ୍ୟ !

ଆଶାର ଆଲୋକ ଉଠେ ଆଜି ଜାଗି

ମନ୍ଦ୍ରିତ ତାର ସ୍ପନ୍ଦନ ଲାଗି,

ଜାଗ୍ରତ ଆଜି ଜଗତ ପୃଷ୍ଠେ

ଏ ଦେଶ ଅଗ୍ରଗଣ୍ୟ;

ଏଇ ଶୁଣ ଶୁଭେ ଗରଜି ଉଠଇ

ମୁକତି-ପାଞ୍ଚଜନ୍ୟ ।

ହିଂସାଦାନବ କମ୍ପିତ ଦେହେ ।

ଚାହେଁରେ ହୋଇ ସଶଙ୍ଗ,

ଅନାଗତ ଏକ ବିଧାତାର ମୁଖେ

ଧ୍ଵନିତ ବିଜୟ ଶଙ୍ଖ ।

ଡ଼ାକୁଛିରେ ଆଜି ତୁହାଇ ତୁହାଇ,

ବାଜେରେ ସମର ବାଜେ ପରିଘାଇ,

ଉଷତ ଉଭାରି ଚାଲ ଆରେ ଶିର

ଶାନ୍ତି ପ୍ରଗତି ସୈନ୍ୟ !

ଏଇ ଶୁଣ ଶୁଭେ ମନ୍ଦ୍ର ଗଭୀର

ମୁକତି-ପାଞ୍ଚଜନ୍ୟ !

ହତ୍ୟାର ଯେତେ ହତିଆର ଆଜି ଏ

ପକାଇ ଅବନୀ ପୃଷ୍ଣେ

ଆପଣା ଶବରେ କବର ଗଢ଼ରେ

ଜୀବନ ଅରପି ତୁଷ୍ଟେ

ରକତ ବୁହାଇ ଦିଅ ନିଜ ନିଜ

ଭାଜିବରେ ଆଜି ଶୋଷଣ ପହିଜ,

ମନିଷକୁ ଦିଅ ଦେବତା ଆସନ .

ନୁହେଁରେ ସେ ପଶୁ ବଣ୍ୟ;

ଏଇ ଶୁଣ ଶୁଭେ ଗରଜି ଘୋଷଇ

ମୁକତି-ପାଞ୍ଚଜନ୍ୟ ।

ଉନ୍ନତି ନୁହେଁ ରଣ-ଧନ୍ଦୋଳ,

ଭାଇ ସନେ ଭାଇ ଯୁଝିବାର ଗୋଳ,

ଉଡ଼ାଅରେ ଚିର ଶାନ୍ତି ଚିରାଳ

ଏ ଜାତି ହୋଇବ ଧନ୍ୟ,

ଏଇ ଶୁଣ ଶୁଭେ ନବ ଇଙ୍ଗିତେ

ମୁକତି-ପାଞ୍ଚଜନ୍ୟ

ବିଦ୍ରୋହୀ ମଙ୍ଗଳ ସିଂହ

କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ଦାଶ (୧୯୧୪-୧୯୯୪)

କହିଲା ମଙ୍ଗଳ-

ବାରାକପୁରେ ଯେତେ ସିପେହି ଶୁଣ

ଗୋଲାମ୍‌ ହୋଇ ଶତ ସଲାମ୍‌ ଦେବା ଯେଉଁ ଜାତିର ଗୁଣ

ଭାଗ୍ୟ ତା’ର ଚିର ଅନ୍ଧକାରେ ଘୋର ଅନ୍ଧକାରେ

ମୁକ୍ତି ଆସେ ନାହିଁ କଲମ ଗାରେ ଆସେ ବଲମ ଧାରେ । ।

ଜନମ ମାଆଟି ସେ ଜନମ ମାଟି !

କାଟ ଚରଣ ଫାଶ

କହିଲା ମଙ୍ଗଳ ବାରାକ୍‌ପୁରେ ଯେତେ ସିପେହି ଆସ ।

ଲଜ୍ଜା ନାହିଁ କେତେ ଭୋଗିବ ଲାଞ୍ଚ୍ଥନା ବିଦେଶୀ ହାତେ

ବ୍ରିଟିସ୍‌ ସିଂହର ମୁଚ୍ଛ ଓଟାରିବି ଆସ ମୋ ସାଥେ ।

ଡରିବ ଯେତେ ତର ଡରାଉ ଥିବ ତେତେ ଥରାଇ ଛାତି

ଡାକେ ମୁଁ ମଙ୍ଗଳ ଡାକେ ମୋ ଦେଶ ଆଜି

ଡାକେ ମୋ ଜାତି ।

ସୈନ୍ୟ ଭେକ ସାଥେ ଫିଙ୍ଗିଦିଅ ଯେତେ ଗୋଲାମ୍‌ଗିରି

କ୍ରୋଧରେ ତମ୍‌ ତମ୍‌ ପୋଷାକ ଟିକି ଟିକି ଦେଲା ସେ ଚିରି

ବୁଲେଟ୍‌ ଘାତେ

ମେଜର୍‌ ଓଲଟିଲା କଲିଜା ଲହୁ ବୋଳି ନେଲା ସେ ହାତେ,

ରକ୍ତବୋଳା ହାତ ହଲାଇ ବୋଲେ ଯେତେ ସିପେହି ଶୁଣ ।

ହେବାରୁ ପୋଷାଶ୍ୱାନୀ କେଶରୀ ହତ୍ୟାରେ ନାହିଁ କି ଗୁଣ ?

ପ୍ରଥମବଳି ଲହୁ ଭାରତ ମୁକ୍ତିର ଘେନ ରେ ଚିତା

ରକ୍ତ ଶ୍ରାବଣରେ ଭସାଇ ରାବଣରେ ଆଣିବା ସୀତା ।

“ଶତେକ ବର୍ଷର କ୍ରୋଧର ପ୍ରତିଶୋଧ ଗୋଟିଏ ଶିର ?’’

“ଆଉରି ଚାହୁଁ ଆମେ ରକ୍ତ’’ ଏକସ୍ଵରେ କହିଲେ ବୀର ।

“ରକ୍ତ ଚାହଁ ?

ଗୋଟିଏ କଣ୍ଠରେ ଜନ୍ମଭୂମି ଗୀତି ଗାଅ ହେ ଗାଅ ।”

ଆସିଲା ଲେପ୍‌ଟନାଁଟ ସିଂହ ପରେ କ୍ରୋଧ ନୟନ ଢ଼ାଳି

ଛିଡ଼ିଲା ମୁଣ୍ଡ ତା ଆଗକୁ ନ ଆସୁଣୁ ଦି ପାଦ ଚାଲି ।

ବୁଲାଇ ଚଉଦିଗେ ଫିରିଂ ଲହୁ ଧୁଆ ଲୋହିତ ହାତ

ବୋଲଇ ବିଦ୍ରୋହୀ “କଲି ମୁଁ ବେନି ଗୋରା ଜୀବନ ପାତ

ନିପାତ କରିବା ରେ ନିପାତ ଏହିପରି ବିଦେଶୀ ସେନା

ଆଦାୟ କରିନେବା ଯେତେକ ଦେଶୀ ଲହୁ ନେଇଛି ଦେଣା ” ।

ବାର୍ସି କରି ହାତେ ଆମରେ ବିଦେଶୀର ଶାସନ ଚଳେ

ଦେଇଛୁ ଲାଞ୍ଛନା ଦେଶବାସୀରେ ପଶି ଶାସନ କଳେ ।

ମଡ଼କ ମହାମାରୀ ନଅଁକ ସାରାଦେଶେ ଦେଇଛୁ ବୁଣି ।

ଗୋଲାମୀ ଶିକ୍ଷାରେ ସ୍ୱଦେଶ ସ୍ଵଧରମେ କରିଛୁ ଖୁଣି ।

ଆମ ଦୁର୍ବଳତା

ବିଦେଶୀ କୂଟନୀତି ପୁଞ୍ଜି ହୋଇ କାଟେ ଆମରି ମଥା ।

ଦୁଃସାହସ ଦେଖି ସହସା ପ୍ରବେଶିଲା ବ୍ରିଟିସ୍‌ ଥାଟ

ଭାରତ ତାଡ଼ି ଅବା ଫୋପାଡ଼ିଦେବେ କ୍ରୋଧେ ନ ଦିଶେ ବାଟ ।

କାଲିର ବନ୍ଧୁଏ ହଠାତ୍‌ ବନ୍ଧୁକ ଧଇଲେ ତୋଳି

ନାଚିଲା ମଙ୍ଗଳ ଫିରିଂ ଲହୁ ସାରା ଶରୀରେ ବୋଳି ।

‘‘ମରିବି ନାହିଁ ଅରି କଳୁଷ ହାତେ କେଭେଁ ମରିବି ନାହିଁ’’

ଧର୍ମ ଦେଶଜାତି ପୁଣ୍ୟ ଗୀତିକା ସେ ଉଠିଲା ଗାଇ ।

ନିଜର ବକ୍ଷରେ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରି ବେଗେ ମାଇଲା ଗୁଳି

‘‘ମୁକ୍ତ ଭାରତ ରେ’’ ‘‘ଭାରତ ମୁକ୍ତ ରେ’’ ବଜାଇ ତୂରୀ ।

ସବୁଜ ଭୂମି ପରେ “ଭାରତ ମୁକ୍ତ ରେ’’ ଲେଖିଲା ବାରେ ।

ଅଗ୍ନେ ଦେଖିଲା ସେ ଅଗ୍ନି ଶିଖା ହୋଇ ଉଠଇ ଜଳି ।

ମୁକ୍ତିବାଣୀ ତାର, ପଡ଼ଇ ବିଦେଶୀର ଶାସନ ଟଳି ।

“ଜୟ ହେ ମଙ୍ଗଳ’’ ସିପେହି ପଟୁଆର ଗର୍ଜି ଚାଲେ

ଶହୀଦ୍‌ ଆଦରଣେ ଅସ୍ତରବି ଭାସେ ରକ୍ତ ଧାରେ ।

ପବନ ଖରତର ଅଗ୍ନିବୀଣା ତାର ବକ୍ଷେ ଧରି

ଯହିଁ ସେ ବିଚରିଲା ବିପୁଳ କାଳାନଳ ଉଠିଲା ଜଳି ।

ଧୂମ ଯେ ତାର

ବିଦେଶୀ ସଉଧରେ ଭରିଲା ମେଘମୟ ଅନ୍ଧକାର ।

ମଙ୍ଗଳସିଂହ ପାଣ୍ଡେ ସିପାହୀ ବିଦ୍ରୋହର ପ୍ରଥମ ଶହୀଦ୍‌ । ସେ ବୁଲେଟ୍‌ ଆଘାତରେ ମେଜର ହଗ୍‌ସେନଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କଲେ, ଲେଫନାଣ୍ଡ ବଗ୍‌ଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଖଡ଼୍ଗାଘାତରେ ବିନାଶ କଲେ । ଉଭୟଙ୍କ ରକ୍ତ ହାତରେ ବୋଳି ଲାଲ୍‌ ହାତ ହଲାଇ ହଲାଇ ସେ ସିପାହିମାନଙ୍କୁ ବିପ୍ଲବ ଲାଗି ଉତ୍ତେଜିତ କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ଇଂରେଜୀ ସେନାପତି ହେର୍‌ସେ ଗୋରାବାହିନୀ ଘେନି ତାଙ୍କୁ ଆରେଞ୍ଚ କରିବାକୁ ଆସିବା ଦେଖି ଶତ୍ରୁର ଅପବିତ୍ର ହସ୍ତରୁ ନିଜକୁ ରକ୍ଷା କରିବା ଲାଗି ନିଜ ବକ୍ଷକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରି ଗୁଳି ମାଇଲେ । ଏହା ୧୮୫୭ର ଘଟଣା ।

(ଲେଖକ)

କୋଟି ଜନତାରେ ଦେଇଛି ଶପଥ

ବୈଷ୍ଣବ ଚରଣ ପଟ୍ଟନାୟକ (୧୯୧୪)

ବୀର ବାଜିରାଉତ ଜାତି ମୁକୁଟ ସେ

ତା’ର କଥା ଶୁଣି ତୁ ଯା’ ।

ଢ଼ାଳି ଛାତି ରକତ ବାଜି ଡ଼ାକିଛି ଯା

ତା’ର ଡ଼ାକ ଶୁଣି ତୁ ଯା’ ।

କୋଟି ଜନତାରେ ଦେଇଛି ଶପଥ

ରକତ ବଦଳେ ହୁଅରେ ମୁକତ

ଶପଥ ଦେଇଛି ବାଜି-ନିକାଲରେ ସବୁ ପାଜି

କାରାର ପ୍ରାଚୀର ଭାଙ୍ଗି-ଶୋଷଣର ଯେତେ ଫନ୍ଦି

ଯେତେ ଜାଲ ଜୁଆଚୋର.......... ।

ସରିନାହିଁ ଯୁଦ୍ଧ ଫେରିନାହିଁ ଅରି

ଡାକି ଯାଇଅଛି ବୀଜି ରଣ ଭେରୀ

ବାଜି ରଣଭେରୀ ଯାଇଅଛି ତାକି ।

ବିଜୟ ହୋଇନି ଆଉ ଅଛି ବାକି

ବାଜି ଡାକ ଶୁଣି ଆସରେ ବାହାରି

ଦଳିତ ଶୋଷିତ କୋଟି ମୁଠା ତୋଳି ।

ଯାଇଅଛି ଡାକି ବାଜି

ଦିଅରେ କଳଙ୍କ ମାଜି

ଦିଅରେ ଶୃଙ୍ଖଳ ଭାଜି

ଉଠ, ଉଠ, ଉଠ ଆଜି

ଶତ ବାଜି ଉଠ ଗର୍ଜି ।

ବାଜି ରାଉତ

ସଚ୍ଚିଦାନନ୍ଦ ରାଉତରାୟ(୧୯୧୮-)

ପରିଚୟ-

......ବାଜି ରାଉତ ଆଜି ଆଉ ଖାଲି ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷ ନୁହେ, ସେ ଏ ଦେଶର ବୃହତ୍ତମ ଅନୁଷ୍ଠାନ । .......... ବାଜି ରାଉତ ବାର ବର୍ଷର ପିଲା । ଢ଼େଙ୍କାନାଳ ରାଜ୍ୟର ନୀଳକଣ୍ଠପୁର ଗାଆଁରେ ଏକ ଗରିବ ନାଉରୀ ଘରେ ତାର ଜନ୍ମ । ବୁଢ଼ୀ ମା ତାର ଧାନ କୁଟି ପେଟ ପୋଷେ ଆଉ ବାଜି ନଈ ପାଣିରେ ନାଆ ମେଲି ଦେଇ ମନ ଖୁସିରେ ଗୀତ ଗାଇ ଗାଇ ନେଳିଆ ଆକାଶ ତଳେ ହାଲୁକା ଦିନଗୁଡ଼ିକ କଟେଇ ଦିଏ........ ।

ସନ ୧୯୩୯ । ଢ଼େଙ୍କାନାଳ ଆନ୍ଦୋଳନ...... । ସେ ଦିନ ରାତିରେ ମେଘ, ବର୍ଷା, ଘଡ଼ଘଡ଼ି, ବିଜୁଳି, ତିନିଦିନ ଧରି ଝଡ ଲଗେଇଚି । କଳା ମିଚିମିଚି ଅଂଧାର ରାତିରେ ବାଜି ଘାଟ ଡଙ୍ଗାଟି ଜଗି ତଇଁ ଉପର ଚାଳିଘରେ ହାଲିଆ ହୋଇ ଶୋଇ ପଡ଼ିଚି.......।

ଅଧରାତିରେ ଦରବାରର ପୁଲିଶ ଫୌଜ ଭୁବନ ଗାଆଁରେ ଗୁଳି ଫାଏର କରି ସାରି ରକ୍ତମୁହାଁ ହୋଇ ଫେରି ଆସିଲେ । ନଈ ପାର ହବା ପାଇଁ ବାଜିକୁ ଡଙ୍ଗ। ମାଗିଲେ । ବାଜି ନିଦ ମଳ ମଳ ଆଖିରେ ଫୌଜ ମୁହଁକୁ ଅନାଇଲା । ତା‘ପରେ କହିଲା ‘‘ପ୍ରଜାମଣ୍ଡଳର ହୁକୂମ ନାଇଁ, ମୁଁ ଡ଼ଙ୍ଗା ଛାଡ଼ିବି ନାଇଁ....... ! ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଚାଲିଲା ଗୁଳି । ବାଜିର ଛୋଟ ଟାଣୁଆ ଦିହଟା ବନ୍ଧୁକ କୁନ୍ଦାରେ ଭୂଇଁରେ ଭାଙ୍ଗି ପଡ଼ିଲା । ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ କୂଳରେ ଡ଼ଙ୍ଗା ଦଉଡ଼ିକୁ ଅଣ୍ଟାରେ ବାନ୍ଧି ଠିଆ ହୋଇଥିବା ହୁରୁଷି, ନଟ, ଗୁରି ପ୍ରମୁଖ ଆଉ କେତେ ଜଣ ବୀର ସୈନିକ ମଧ୍ୟ ମୁର୍ଦ୍ଦାର ହୋଇ ତଳେ ପଡ଼ିଗଲେ ....।

ଅନ୍ଧାରି ମୁଲକର ସେଇ ନିଛାଟିଆ ଅଂଧାର ରାତିରେ ସାତ ସାତଟା ମଣିଷ ଦିହର ଗରମ ରକରେ କାଳିଆ ନଈ ପାଣି ହଠାତ୍‌ ସେ ଦିନ ନାଲ ହୋଇ ଉଠିଥିଲା ।

..........ଶବଗୁଡ଼ିକୁ କଟକକୁ ଅଣା ହେଲା । କଟକରେ ବିରାଟ୍‌ ପଟୁଆର କରି ସହୀଦ ମାନଙ୍କର ଶବକୁ ସମ୍ମାନ ଦେଖାଇବା ପରେ ଡାକ୍ତରୀ ମାଇନା କରାହେଲା । ତାପରେ ମୁଁ, କର୍ମେଡ଼୍‌ ଅନନ୍ତ ପଟ୍ଟନାୟକ (ବର୍ତ୍ତମାନ ଜେଲରେ), ରବିଘୋଷ ଓ ମୋତିଲାଲ ତ୍ରିପାଠୀ ପ୍ରମୁଖ କେତେଜଣ ବନ୍ଧୁ ସାତୋଟି ଯାକ ଶବକୁ ନେଇ କଟକ କାଠଯୋଡ଼ିକୂଳ ଖାନ୍‌ନଗର ମଶାଣିରେ ଗୋଟିଏ ଚିତାରେ ଶୁଆଇ ଦେଇ ଆସିଲୁଁ ।

ସେ ଦିନ ସେଇ ଭୟାବହ ଚିତାର ନାଲ ଜିଭ ତଳେ ବସି ମୋ’ ମନରେ ଯେଉଁ ଅସଂଲଗ୍ନ ଭାବନାର ଉଦ୍ରେକ ହୋଇଥିଲା, ତାରି ସ୍ମରଣରେ ଏ କବିତାଟି ରଚିତ ହୋଇଛି ।

ନୁହେଁ ବନ୍ଧୁ, ନୁହେଁ ଏହା ଚିତା

ଏ ଦେଶ ତିମିର ତଳେ

ଏ ଅଲିଭା ମୁକତି ସଳିତା !

ନୁହେଁ ଏହା ଜଳିବାର ପାଇଁ,

ଏହାର ଜନମ ଏଥି ଜାଳି ପୋଡ଼ି

ଦେବାକୁ ଧସାଇ ।

ଏ ଶିଖା ଦେଇଚି ଆଜି

ଇତିହାସେ ହାତଟେକି ଦାନ

ଶତାଦ୍ଦୀର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଫୁଲ,

ମୁକୁଳିତ ମୃତ୍ୟୁହୀନ ପ୍ରାଣ ।

ନିରନ୍ନ ଏ ଜନତାକୁ

ଦେଇଚି ଏ

ତାହାର ଚାଳକ

କ୍ଷୁଦ୍ର ଏକ ନାଉରୀ ବାଳକ ।

ବାହିବୀକୁ ଏ ଦେଶର ତରୀ

ଭିଡ଼ି ନାହିଁ ଘାଟେ ନାଆ,

ନାଉରିଆ ପାରେ କିରେ ମରି ?

ପଛୁ କିଏ ଡାକୁଚି ତୂହାଇ,......

“ରହ ରହ ଆରେ ଶିଶୁ

ଛିଡ଼ା ହୁଅ ବାରେ, ଯାଆ ନାଇଁ ।

ଅଛି ଝଡ଼, ଅଛି ରାଜା

ଅଛି ପୁଣି ରାଜାର ସଇନ,

ଗରଜୁଚି କଳା ମେଘ, ଝଡ଼ ରାତି,

ହୋଇ ନାଇଁ ଦିନ ।

ଫୁଲି ଫୁଲି ନାଚେ ନଇ ପାଣି

ଅଂଧାରରେ ଖାଲ, ବିଲ କିଛିହିଁ ତ

ହେଉ ନାଇଁ ଜାଣି ।’’

‘ଏଡ଼ିକି ସେ ଅମାନିଆ ପିଲା’ !

ଫଉଜର ଗୁଳିଗୁଳା, ରଜା, ଝଡ଼ ।

କିଛି ନ ମାନିଲା ।

ଧୂଳି ଖେଳ ଛାଡ଼ି

ଗୁଳି ଆଗେ ଜୀବନକୁ ହସି ହସି

ଦେଲା ସିନା ବାଢ଼ି !

ଝଡ଼ଠାରୁ ସେ ଯେ ବଡ଼

ମେଘଠାରୁ ଆଉରି ସେ କଳା,

ସାନ ଦେହେ ଖେଳେ ତାର ।

ଜୀବନର ଅଲିଭା ଚପଳା !!

ରାତି ପରି ହୁଏ ବାଟବଣା

ପଥ ଭୁଲି ଏଣେ ତେଣେ

ବୋହିଯାଏ ସେ ପରା ଝରଣା !!

ଛୋଟ ପୁଣି ଏଡ଼େ ସେ ବିରାଟ !

ଜୀବନ ପାରିଲା ନାଇଁ ରଖି ତାକୁ ,

ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ଛାଡ଼ିଦେଲା ବାଟ !

ଲୁହାର ଫଉଜ ଗଲେ ଫାଟି

ମାଟିର କଂକାଳ ସେ ଯେ, କାହିଁଗଲା ?

ମାଟି ଖାଲି ମାଟି !!

ଏ ଦେଶର ମାଟି !!

ତାହାକୁ ସେ ଭଲପାଏ, ତାହା ଲାଗି

ନୂଆ ବାରବାଟି

ଗଢ଼ିଲା ସେ ହାଡ଼ମାଂସେ,

ନିଃଶ୍ୱାସରେ ଦେଲା ଜୀବନ୍ୟାସ ;

ହଳଦିଘାଟରୁ ବଡ଼

ଗଢ଼ିଗଲା ଦେଶ ଇତିହାସ ।

ଲହୁଢ଼ାଳି ତହିଁପରେ ଲେଖିଲା ସେ

ମୁକତିର ଛବି

ଛବି ନୁହେଁ, ତୂଳୀ ନୁହେ, ନୁହେ ରଂଗ,

ସେ ରକ୍ତ-କରବୀ !!

ଏ ମାଟିର ସ୍ତନ୍ୟ ପିଇ ଗାଇଲା ସେ

ଏମାଟିର ଜୟ

ବିଶ୍ଵର ଦୁରନ୍ତ ଶିଶୁ

ମୃତ୍ତିକାର ଚିର ସ୍ତନନ୍ଧୟ !

ଚଂପକ ସମ ସେ ଯେ ସଉରଭ

ରଖିଗଲା ମରି

ମରଣ ପାରିଲା ନାଇଁ କଦାପି ତ

ଛୋଟ ତାକୁ କରି ।

ପଦ ଚିହ୍ନ ତାର.,....

ଶମଶାନେ କଲା ତୀର୍ଥ, ଦେବାଳୟ

ହେଲା ଶବାଗାର !!

ଭାଙ୍ଗିବାର କବି !

ଗଢ଼ିବାର ପର୍ବ ଶେଷେ ଗାଇଲ କି

ମରଣ-ଭୈରବୀ ?

ନିଜର ଶୋଣିତ ରାଗେ

ଲେଖିଗଲ ଏ ଯେଉଁ କବିତା

ସଂଧ୍ୟାର ତୋରଣେ ଥରେ

“ତାହା ଦେଖି ଭୟରେ ସବିତା ।

ହସି ଉଠେ କଳା ରାତି, ଫିଟି ପଡ଼େ

ଝଡ଼ର କବରୀ

ଆଗାମୀ କାଲିର ବାର୍ତ୍ତା

ଜନ୍ମ ଲଭେ ଭ୍ରୁଣ ସମ ଥରି ।

ଯା ଆସିବ, ତାହା ଲାଗି

ଚାରିଦିଗେ ଲାଗେ ଅଭିସାର

ତବ ନ୍ୟାୟ-ଅନୁଷ୍ଠାନେ

ଅତୀତର ନିଷ୍ଠୁର ବିଚାର...

ହୋଇଲାଣି ଶେଷ ।

ଶାସ୍ତି ତାର ମୃତ୍ୟର ଆଦେଶ ।

ତୁମରି କବିତା ଆଜି ବୋହି ଆଣେ

ଅବା ସେ ଘୋଷଣା,

ମୃତ୍ୟୁର କରାଳ ହାସ୍ୟ ତହିଁ ବାଜେ

ଯେସନ ବାଜଣା ।

ଆହେ ବିଚାରକ !

ଅତୀତର ମୃତ ଦେହେ ରଖ ତବ

ସ୍ୱାକ୍ଷର ସ୍ମାରକ !!

ଦୂରେ ଡାକେ ଉଦାର ଅଂଧାର

କାଠଯୋଡ଼ି କଥା କହେ,

କଥା କହ ଆଜି ହେ ମୁର୍ଦ୍ଦାର !!

ନୁହେ ବଂଧୁ ନୁହେ ଏହା ଚିତା

ସେ ତୁମର କ୍ଷମାହୀନ ମୃତ୍ୟୁମିଶା

ଅମର କବିତା !

ଆଜିଠାରୁ ବହୁ ବର୍ଷ ପରେ

ତୁମେ କି ଜାଣିଚ ବଂଧୁ

କେବେ କେଉଁ କଳ୍ପାନ୍ତ ଶେଷରେ

ହେବ ପୁଣି ତବ ଆବିର୍ଭାବ

ଶତ ଦେହ, ଶତ ମନେ

ଢ଼ାଳି ନବ ଜୀବନ ଆସବ ?

ଲଭି ପୁଣି ନବ ନବ ରୂପ

ତୁମେ ଯେ ଆସିବ ଫେରି

ମରଣର ଲଘିଂ ଅନ୍ଧକୂପ

ଏ ଦେଶର ବିରାଟ ଜୀବନେ,

କେଉଁ ଶୁଭ ଗୋଧୂଳିର

ଛାୟା-ମ୍ଳାନ ଉଦାର ଲଗ୍ନେ ।

ସେ ଦିନ ସେ ଶୁଭକ୍ଷଣେ

ଦେଶେ ଦେଶେ ତୁମରି ଅର୍ଚ୍ଚନ:

ସେଇ ଅନାଗତ ଲଗ୍ନେ

ଆଜି ମୁଁ ଯେ କରଇ ବନ୍ଦନ ।

ଆହେ ଅନାଗତ !

ଅତୀତର ଫଗୁ ଖେଳ ସାଥେ ହେଲା

ତୁମର ଯା ଗତ,

ଯାହା ଗଲା ମରି,

ଆଜି ଯାରେ ପାରିଲାନି ଧରି,

କାଲି ତାକୁ ଦେବ ଯେ ଫେରାଇ ।

ଏ ଦେଶର କୋଟି ବୁକେ

ଧାରା ତାର ନିଭିବ ମିଳାଇ ।

ଇତିହାସେ ସେଇ ତାର ଦାନ

ସେଇ ତାର ଉପହାର, ମୃତ୍ୟୁଜୟୀ

ଉଦାର, ମହାନ ।

ତୁମକୁ ହରାଇ ‘ଆଜି’

ରଣଗ୍ରସ୍ତ, ଦରିଦ୍ର, ନିର୍ଜୀବ

ଆଗାମୀ ସେ ମହାକାଳ ପାଶେ,

ତୁମେ ତାକୁ କଲ ଛୋଟ ଭୟାବହ

କ୍ରୁର ଉପହାସେ ।

କ୍ଷମ ଆହେ କ୍ଷମ

ହେ ରୁଦ୍ର ନିର୍ମମ !

ଭୁଲିଯାଅ ତାର ଅପରାଧ

ଆଜିର ଏ ଜନତା ଉନ୍ମାଦ

ତୁମକୁ ତ ପାରି ନାଇଁ ବୁଝି,

ତେଣୁ ତବ ଋଣ ଭାରେ ଭାଜି ପଡ଼େ, ।

ପାରେ ନା ତା’ ଶୁଝି ।

ବାରେ ତାରେ କର ଗୋ ମାର୍ଜନା ।

ଯୌବନର ରକ୍ତ-ଅଶ୍ଵ !

ଶତାବ୍ଦୀର ହେ ମୂକ ସାଧନା ! !

ଆଜିଠାରୁ ବହୁବର୍ଷ ପରେ

କର୍ମକ୍ଲାନ୍ତ ଗୋଧୂଳି ପ୍ରହରେ

ତୁମେ ଯେବେ ଆସିବ ଗୋ ଫେରି

ମୃତ୍ୟୁ - ଜାଲ ଠେଲି,

ମୁଁ ତୁମରେ ଆଗେ ନେବି ଚିହ୍ନି

ହେ ଅଗ୍ରଣୀ !

ଶତ ଶତ କବି ହାତେ ପଠାଇବି ମୁଁ ତବ ବନ୍ଦନ

ମୁଁ ପୁଣି ଉଠିବି ଜୀଇ ଛିନ୍ନ କରି ମୃତ୍ୟୁର ବନ୍ଧନ

ସେ ଦିନ ଫେରିବି ମୁଁ ଯେ

ମରଣର ଅତଳ ଗହ୍ଵରୁ

ଭସ୍ମସ୍ତୂପ ଶମଶାନ କୋଳୁ

ହାତେ ଧରି ମାନ-ପତ୍ର ତବ

ଶତ କଣ୍ଠେ ଉଚ୍ଚାରିବ ଶବ ମୋର

ତବ ମନ୍ତ୍ର ସ୍ତବ ।

ଆଜିଠାରୁ ଶତ ବର୍ଷ ପରେ

ମୁଁ କବି ରହିବି ଜାଗି କୋଟି ଜନ

ନିଦ୍ରିତ ଅଂତରେ !

ଶତ ଶତ ଯାତ୍ରୀ ଜନ ମେଳେ

ଦୁଃସାହସୀ ମୁକତିର ଖେଳେ,

ତୁମେ ଯେବେ ଆସିବ ଗୋ ଫେରି

ବହୁ ଦୂରୁ ଶୁଣାଯିବ ତବ ମୌନ

ରଣଜୟୀ ଭେରୀ,

ପ୍ରଭାତର      ଦେବାଳୟ ଶିରୁ

ତବ ସମାଗମ ଶଂଖ ମୁଖରିବ

ଦିଗନ୍ତର ତୀରୁ ।

ମୁଁ ତୁମରେ ବରି ନେବି ଆଗେ

ମୁଁ ଦେବି ପ୍ରଥମ ଟିକା

ଆଗୋ ବଂଧୁ ତବ ଶିରୋଭାଗେ ।

ଫାଲ୍‌ଗୁନର ନବ ପତ୍ର ରାଜି

ଗତି ମୁକ୍ତ ଅଶ୍ଵାରୋହୀ ସମ

ବେଗେ ଛୁଟାଇ ତା ବାଜି

ପଉଷର ଜରା ବୁକେ ରଚେ ଯଥା ତାର

ଯାତ୍ରା ପଟୁଆର ।

ସେହିପରି

ଏ ଦେଶ ସ୍ଥବିର ମନେ ଅଭିଷେକ

ହେବ ଯେ ତୁମରି ।

ସେ ଦିନ ସେ କୋଟି ବର୍ଷ ପରେ

ଅନାଗତ ସେଇ ଲଗ୍ନେ

ଆଶୀର୍ବାଦ କବି ମୁଁ ଯେ କରେ।

ଛିଡ଼ା ହୁଅ କ୍ଷଣେ ହେ ବାଟୋଇ

ଏଇ ପଥ ପାଶେ ସେ ଯେ

ଅଭିମାନେ ପଡ଼ିଅଛି ଶୋଇ ।

ବାରେ ମଥା କର ଏଥି ନତ ।

ଏ ଯେ ମହା ତୀର୍ଥ ଭୂଇଁ-

ନୁହେଁ ଏହା ଖାଲି ରାଜପଥ ।

ଏଇଠି ଶୋଇଛି ସେ ଯେ ଧୂଳି ଶେଯେ

ମୁହଁ ମାଡ଼ି ତଳେ

ଟିକି ଦେହେ ଦେଖ ତାର ଦାବାନଳ

ହୁତୁ ହୁତୁ ଜଳେ ।

କେହି ତାରେ ଲୋଡ଼ିଲା ନି

ଡ଼ାକିଲାନି କେହି ଥରେ ଆସି

ଅଭିଯୋଗ କେହି ତାର

ଶୁଣିଲାନି ଅଭିମାନ ନାଶି ।

ରୁଷି ତେଣୁ ଶୋଇଚି ବା ତଳେ

ଶିଥିଳ ତା ଧନୁଶର

ତିନ୍ତିଲାଣି କେତେ ଆଖି ଜଳେ !

ମୁଠିଏ ପାଉଁଶ ତାର ସାରା ଦେଶ

ଛାଇଗଲା କେହ୍ନେ

ନଅମୀର ଚୂର୍ନ ଚାଂଦ

ବୁଣିଯାଏ ଶଣ ଖେତେ ଯେହ୍ନେ

ଶରତର ଆଡ଼ୁରୁଷା ଜହ୍ନ

ବଉଦର କଳା ଦେହେ ।

ଲୁଚାଇଚି ତା ଅଧା ଲପନ,

ତୁମେ ତାରେ ପାରୁନା କି ଦେଖି

ରାତ୍ରିର ରହସ୍ୟ ପରି

ନିଜକୁ ସେ ଯାଇଅଛି ଲେଖି

ଦର୍ଶକର ଗୁପ୍ତ ମର୍ମପଟେ,

ଦେଇନାଇଁ ଧରା ସେ ତ

ବାହାରର ଖୋଲା ଦୃଷ୍ଟି-ପଥେ ।

ଅମାବାସ୍ୟା ସମ

ନିଜର ରହସ୍ୟେ ସେତ ନିଜ ଅର୍ଥ

ନିହିଚି ଚରମ !

ବାରେ ପାନ୍ଥ ମଥା ଯାଆ ନୋଇଁ

ଅସମାପ୍ତ ସେ ଗୀତର ଛନ୍ଦଂ ନିଅ

ମର୍ମପୁଟେ ବୋହି ।

ତେବେ ତାରେ ପାରିବ ବା ବୁଝି

ଅଦେୟ ତା ଋଣ ଭାର ତେବେ କିଛି

ପାରିବ ବା ଶୁଝି !!

ଆହେ କବି ବାରେ ହୁଅ ଠିଆ !

ନେଇଯାଅ ତାର ମାଳା,

ନୁହେଁ ଫୁଲ ସେ ତ ଦୀପ୍ତ ନିଆଁ ।

ପ୍ରାଣର ଗୋପନ ଲିପି

ମରମର ଆଦିମ ବେଦନ

ତହିଁ ମଧ୍ୟେ ଲଭେ ରୂପ,

ଲଭେ ଭାଷା, କରୁଣ ମୋହନ ।

ସୃଷ୍ଟିର ଗୋପନ ଉସ୍ଥ;

ଜଳିବାର ଅନିବୀର କ୍ଷୁଧା

ଦୀପଦାନି ସମ ଜଳି;

ଢ଼ାଳିବାର ଶୁଭ୍ର ଜ୍ୟୋତି ସୁଧା,

ପରକାଶ ଲଭିଅଛି ତହିଁ

ଜୀବନର ମହୋତ୍ସବେ

ମରଣର ସ୍ଵପ୍ନ ରହି ରହି

ଆପଣାରେ କରିଛି ଘୋଷଣା,

ମରଣର ସଭା-କବି ଦେଇଯାଏ

ଆଜି ତା ସୂଚନା ।

କମଳ ବିଳାସୀ କବି ! ଦେଖିଯାଅ

ନୁହେ ଏ ଛଳନା

ନୁହେ ଏହା ନିଶାନ୍ତର ସ୍ଵପ୍ନମିଶା ।

ଗତାୟୁ କଳ୍ପନା ।

ସପନର ସ୍ୱାତି ତାରା ସମ ଏହା

ନିଭିବନି ବାରେ

ତିମିର ସାଗର ତଳେ

ରଜନୀର ଶାଣିତ ଅଂଧାରେ ।

ଜଳିବାର ଏ ମହା ତପସ୍ୟା

ନିଜେ ସେ ଜଳିଚି ଜାଳି କୋଟି ବୁକେ

ଜ୍ୱଳନ ପିପାସା !

ପୋଛ କବି ପୋଛି ଅଶ୍ରୁନୀର,

କ୍ରୌଞ୍ଚ ମିମୁନର ଶୋକେ ଅଭିଭୂତ

ତବ ନେତ୍ର-ତୀର ।

ମଣିଷର ଦେଖି ଏ ସାଧନା

ବୁଣିଦଉ ଅଗ୍ନିକଣା, ବଜ୍ରଗର୍ଭ

ଝଡ଼ର ସୂଚନା ।

ନିଭିଯାଉ ଲୋତକର ନଦୀ

ଆସନ୍ନ ଝଡ଼ର ବାଣୀ ପ୍ରତି କଣ୍ଠେ ଝରୁ

ନିରବଧି ।

ବହୁ ଦିନ ତଳେ

କିରାତର ଶରବିଦ୍ଧ ବନ ପକ୍ଷୀ କରୁଣ ଦୁଃଖରେ

କାନ୍ଦିଥିଲ ବାରେ

କାନ୍ଦିଥିଲା ତୁମ ସାଥେ ବନଲତା,

ତରୁଦଳ ମାଳେ ।

ଆଜି ଏଥି ମଣିଷର ଶିଶୁ

ପଡ଼ିଚି ଭୂଇଁରେ ଲୋଟି ଅସହାୟେ

ମରଣର ବିଷୁ ।

ଶର କିହେ ଗଲା ସରି

କବି ତବ ନୟନ ତୂଣୀରୁ

ବ୍ୟଥାର କରୁଣା ଲିପି

ହରାଇଲ ଆଜି କି ବାଣୀରୁ ?

କାନ୍ଦ କବି ଶେଷ ଥର ପାଇଁ,......

ଗଗନ ପବନ ଯାଉ ସେଇ ମ୍ଲାନ

ବ୍ୟଥାରେ ମିଳାଇ ।

ବନେ ବନେ ଉଠୁ ହାହାକାର.......

ଧରଣୀରେ ହେଉ ବନ୍ୟା,

ମାଡ଼ି ଆସୁ ଅଶ୍ରୁ ପାରାବାର ।

ତଳେ ମାଟି ଉପରେ ଆକାଶ

ଭରି ଦେଉ ଅଶ୍ରୁ-ଜଳ ତହିଁ ମଧ୍ୟେ

ଯେତେ ଅବକାଶ !

ପୋଛ ମାତା ପୋଛ ଅଶ୍ରୁ ରାଶି

ତୁମରି ସ୍ତନର ଜୟ ଗାଏ ଆଜି ଚରାଚରବାସୀ !!

ତୁମର ଯା ଥିଲା ଦିନେ, ବିଶ୍ୱ ତାରେ କରିଚି ନିଜର

ନିଖିଳର ଗର୍ଭେ ଆଜି ଶିଶୁ ତବ

ଲଭେ ଜନ୍ମାନ୍ତର ।

ନବ ନବ ଆଗନ୍ତୁକ ମେଳେ

ଫେରି ଆସେ ବୀର ଶିଶୁ ରୂପହୀନ

ଅଦେହର ଖେଳେ ।

ଶତ ଶତ ନବାଗତ ଦେହେ

ନିଅ ଖୋଜି ତାରେ କୋଳେ,

ଦିଅ ଚୁମା ଗାଲେ ତାର ସ୍ନେହେ ।

ପ୍ରତି ନିଶା ଉଷା ଉଦୟନେ

ତାର ଜନ୍ମ ଏ ଦେଶର କୋଟି ମନେ

ନିଭୃତ ସପନେ ।

ଶେଷହୀନ ମୁକତିର ରଣେ

କୋଟି ନବାଗତ ସୈନ୍ୟ ମନେ ଯେହୁ

ଆସଇ ସ୍ମରଣେ,

ନବଶକ୍ତି କରେ ଯେ ସଂଚୟ

କ୍ଷତଠାରୁ ଆପଣାର, ମୃତ୍ୟୁଠାରୁ ବଳି ସେତ ପୟ !

ସେଇ ତବ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ଦାନ

ଆଗୋ ମାତା ଗର୍ଭଧାରୀ ସେହି ତବ ଅମର ସନ୍ତାନ

କେଉଁ ଦୂର କ୍ଷୁଦ୍ର ପଲ୍ଲିଗ୍ରାମେ

ହେ ଜନନୀ ପେଟ ପୋଷ ଧାନ କୁଟି

ନିଶି ଶେଷ ଯାମେ

ଢ଼ିଙ୍କି ଗାତେ କରାଙ୍ଗୁଳି ଚାଳି

ଜରାରେ ଶିଥିଳ ତନୁ ବାରେ ବାରେ

କାହା କଥା ଭାଳି

ଭୂଇଁ ତଳେ ଲୋଟିପଡ଼େ ହେଳେ

ଜାନେ ତବ ‘‘ମାତା, ମାତା’’

ରୋଳ ଅବା ବାଜେ ବେଳେ ବେଳେ !!

ନିଦ୍ରାହୀନ ଚକ୍ଷୁ ତଟୁ ଝରି

ଖସି ପଡ଼େ ମ୍ଳାନ ବାସେ ଦୁଇ ଟୋପା

ଉଷ୍ମ ଅଶ୍ରୁବାରି ।

ଜଗତ କି ଖବର ତା ପାଏ ?

ହୃଦୟର ସେ ସମ୍ବାଦ ହୃଦ ପୁଟେ

ନିଭେ ଛାଏଁ ଛାଏଁ ।

ଭଙ୍ଗା ତବ ପଂଜରର ତଳେ

ହେ ଜନନୀ ଯେଉଁ ଖେଦ

ମୁହୁ ର୍ମୁହୁ ଚିତା ସମ ଜଳେ,

ଉପହାର ଦିଅ ମୋତେ ତାରେ,

ନିରମିବି ଶିଳାଲିପି ମୁଁହି ଏକ

ତାହାରି କଂକାଳେ ।

ବେଦନାର ବିରାଟ ମିନାର,

ମୁଁ ଗଢ଼ିବି ନିଜ ହାତେ

ବୁକୁ ପରେ ସେ ମହାବ୍ୟଥାର ।

ହେ ଜନନୀ ! ହେ ଗର୍ଭ ଧାରିଣୀ !

ଅଭିମାନ ତେଜ ଗୋ ମାନିନୀ !

ଏ ଜାତିର ଉଦାର ସ୍ମରଣେ

ଶିଶୁ ତବ ବଡ଼ ହୁଏ

ତିଳେ ତିଳେ ଜିଣି ଗୋ ମରଣେ !

ପ୍ରତି ଜୟ ପରାଜୟ ବେଳେ........

ତାହାରି ଅଭୁଲା ସ୍ମୃତି ଏ ଦେଶର ପ୍ରତି

ମନେ ଖେଳେ ।

ଜୟେ ସେହୁ ଦିଏ ଦଂଭ,

ପରାଜୟେ ଦେଇ ଯାଏ ଆଶା,

ସେ ନୁହେ ତୁମ୍ଭର ଖାଲି,

ସେ ଯେ ମାତା ବିଶ୍ଵର ପିପାସା !!

(୧୯୪୧ ମସିହାରେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିବା ‘ବାଜି ରାଉତ’ ଶୀର୍ଷକ କାବ୍ୟପୁସ୍ତକାଟିର ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ପାଠ ଲେଖକଙ୍କ ଭୂମିକା ସହ ଏଠାରେ ଉଦ୍ଦୃତ ହେଲା । ଏହାର ମୂଲ୍ୟ ସେତେବେଳେ ଥିଲା ଏକଅଣା । ପ୍ରକାଶକ ଥିଲେ ଶ୍ରୀ ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ବୋଷ, ସ୍ଵାଧୀନ ପ୍ରେସ, ଚୌଧୁରୀ ବଜାର-କଟକ । ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ଏହି କାବ୍ୟ ପୁସ୍ତିକାଟିର କଳେବର ସ୍ପୀତ ଓ ବର୍ଦ୍ଧିତ ହୋଇଛି । ଆଲୋଚକ -ମାନଙ୍କ ତୁଳନାତ୍ମକ ଅଧ୍ୟୟନ ପାଇଁ ମୂଳ ପୁସ୍ତିକାର ଆଦ୍ୟପାଠ ଅବିକଳ ଏଠାରେ ସନ୍ନିବିଷ୍ଝ । - ସଂକଳକ)

ମାର୍‌ ତୁ ଯେତେ ଗୁଳି

ମାର୍‌ତୁ ଯେତେ ଗୁଳି,

ରଚନାକାଳ - ୧୯୩୮

ଏକ ହୁଅ

ମନମୋହନ ମିଶ୍ର (୧୯୨୦-୨୦୦୦)

ଜାରଖାନୀ ଖଳାବାଡ଼ି ଖାଦାନ ବାଗୀନ୍, ଏକ ହୁଅ.....

ଏକହୁଅ ତୁ ଭାରତ ଜନତା ସଂଗ୍ରାମର ମଇଦାନରେ ।।ଠ।।

ନାରୀ ବା ପୁରୁଷ ତୁ ବା ହିନ୍ଦୁ ମୁସଲମାନରେ

ଦେଶମାଟି ସ୍ଵାଧୀନତା ଦାବୀ ତୋ ସମାନରେ

ହେଉପଛେ ଶତ ପାର୍ଟି ଶତ ଅନୁଷ୍ଠାନରେ, ଏକ ହୁଅ ତୁ ଭାରତ... ।୧।

ହପାଜ ଖୋରାକେ ସାରି ମାସକ ମଜୁରିରେ

ମରନା ମରନା ତୁହି ପଡ଼ି ପାଇଁ ଝୁରିରେ

ଗୋରାକଳା ଭେଦଭାବ ବୁନିଆଦ ଚୁରିରେ

ଉଠା ଉଠା ଶକ୍ତ ମୁଠା ହାଣି ଆସ୍‌ମାନରେ, ଏକ ହୁଅ ତୁ ଭାରତ...... ।୨।

ଭୁଲନା ତୁ ଭୁଲନା, ବିପୁଳ ତୋ ଲଢ଼ାଇର ମୁକତିର ମୁର୍ଚ୍ଛନା

ଭୁଲନା ତୁ ଭୁଲନା, ବନଭୂମି ଜନପଦେ ରକତର ଝରଣା

ଅଜାତରେ ବୁହାଇଚୁ ନ କରିଛୁ ଶୋଚନା, ଭୁଲନା ତୁ ଭୁଲନା

ଧନ୍ୟ ତୋର ଜନ୍ମମାଦ୍ରି ରୀର ବଳିଦାନରେ,

ହଉପଛେ ଉଣା କେତେ ଲୋଚା ବେଇମାନରେ

ବିଦେଶୀ ଦଲାଲ ସିଏ ଜାତ ଅପମାନରେ, ଝୁଟାସିଏ କୂଟାଖିଏ ମୁଜତି ତୋଫାନରେ ଏକ ହୂଅ..... ।୩।

ଦୁନିଆ ମାଲିକ ହୋଇ ରହିଲୁ ଗୋଲାମ, ଦର ବଢ଼ଇ ମଜୁର ନ ବଢ଼େ ଛଦାମ

ଜିନିଷପତ୍ର ଭରଇ ମାଲିକ ଗୋଦାମ, ମାନ୍ୟବର ସାଆନ୍ତଙ୍କ ଭୋଜି ଧୁମ୍‌ଧାମ୍‌

ଭୋକି ତୁଣ୍ଡେ ଭରିଦିଏ ଲହୁର ଆରାମ, କୁଳବାଳା ଭିଟାହରା ମାଉଁସ ନିଲାମ୍‌

ମନେକରି ଅନ୍ଧ ତୁରେ ନାହିଁ ଆଖି କାନରେ,

ନିଶବଦେ ଜଳେ ନିଆଁ କୋଟି କୋଟି ପ୍ରାଣରେ

ଏସିଆରେ ପଥେ ଘାଟେ ମୁକତି ନିଶାଣରେ, କଲୋନିର ଯୁଗଯୁଗ ରାତି ଅବସାନରେ ଏକ ହୁଅ... ।୪।

ମୁହାଣରେ ଲାଗିଲାଣି ଜୁଆରରେ ଜୁଆର, ଦୁନିଆର ଜନତାରେ ଜୁହାରରେ ଜୁହାର

ଶାନ୍ତିର କପୋତ ଉଜଡ଼େ ଦୁଆରରେ ଦୁଆର,

ଦୁନିଆ ଜନତା ମାଡ଼େ ହୋଇଲାଣି କାବାର

ଯୁଦ୍ଧଖୋର ଅତ୍ୟାଚାରୀ ହୋଇଲାଣି ବାହାର,

ତୋରି ବୁକେ ଅବଶେଷେ ଲୋଡ଼ି ମରେ ଥାନରେ ଏକ ହୁଅ..... ।୫।

ଏ ଆକାଶ ଏହି ବାୟୁ ଯେବେ ତୁହି ଭଲପାଉ, ଏକ ହୁଅ ଏକ ହୁଅ

ମଣିଷର ପରମାୟୁ ଯେବେ ତୁହି ଭଲପାଉ, ଏକ ହୁଅ ଏକ ହୁଅ

ତୋ କୁଟୀର ରାଣୀ ତାକେ, ଏକହୁଅ ଏକହୁଅ, ତୋ ଫସଲ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଡାକେ ଏକହୁଅ ଏକହୁଅ

ତୋ ବଣ ଜଙ୍ଗଲ ଡାକେ, ଏକହୁଅ ଏକହୁଅ, ତୋ ଜନମ ମାଟି ଡାକେ ଏକହୁଅ ଏକହୁଅ

ତୋ କୋଣାର୍କ ତାକ ଡାକେ, ଏକହୁଅ ଏକହୁଅ, ଗିର୍ଜା ଗୁରୁଦ୍ଵାର ତାକେ ଏକହୁଅ ଏକହୁଅ

ତୋ ବଡ଼ ଦେଉଳ ଡାକେ ଏକହୁଅ ଏକହୁଅ....

ମଣିଷର ମାରିବାର ପରମାଣୁ ବାଣରେ, ଯେହୁ ଗଢ଼ି ଗଦାକରେ ମେରୁ ପରିମାଣରେ

ଅୟୁତ ଯୋଜନୁ ଯିଏ ଏ ମାଟି ଚଟାଣରେ, ମୁନାଫା ବଜାରଲାଗି ଅସ୍ତ୍ରକରେ ଶାଣରେ

ଦଳମତ ନିର୍ବିଶେଷେ ହୁଅ ତୁ ମିଶାଣରେ, ହେଉପଛେ ଶତମତ ଏକ ଅଭିଯାନରେ ଏକ ହୁଅ.... ।୬।

ଆହ୍ୱାନ

ରଘୁନାଥ ଦାସ (୧୯୨୦-୧୯୮୪)

୧୯୪୭ ସ୍ୱାଧୀନତା ପରେ ପରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ପଣ୍ଡିତ ନେହେରୁ ଭାରତରେ ୟୁରୋପୀୟ ଢ଼ାଞ୍ଚାରେ ଶିଳ୍ପବିପ୍ଲବ ଗଢ଼ି ତୋଳିବା ଆମର ପ୍ରଥମ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ବୋଲି ଭାରତୀୟ ଜନତାକୁ ଉଦ୍‌ବୋଧନ ଦେଇଥିଲେ (Build Factiries First) । ତହିଁର ଅବ୍ୟବହିତ ପରେ ଜାତିର ପିତା ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କର ଆହ୍ଵାନ ଥିଲା ଭିନ୍ନ ଏକ ଆଦର୍ଶଲାଗି ‘ପହିଲେ ମଣିଷ ଗଢ଼’ (Build Men First) । ଶେଷୋକ୍ତ ଆଦର୍ଶର ଅବଲମ୍ବନରେ ଏ କବିତା ;

ବୃଦ୍ଧ ଜଣେ କହୁଛି ତାକି ମତ୍ତ ଜନତାରେ :

ମଣିଷ ଗଢ଼, ମଣିଷ ଗଢ଼, ମଣିଷ ଗଢ଼ ଆରେ ।

ରାମକୁ ଛାଡ଼ି ନାମକୁ ଭଜୁ,

ଯିଶୁକୁ ତେଜି ପଶୁରେ ମଜୁ;

ଶିଳାକୁ ପୂଜି ଶିବରେ ଖୋଜୁ ;

ଆତ୍ମା କାହିଁ ପାଇବୁ ଭଲା ନିପଟ ଜଡ଼ତାରେ ?

ବୃଦ୍ଧ ଜଣେ କହୁଛି ଡ଼ାକି ମତ୍ତ ଜନତାରେ-

ମଣିଷ ଗଢ଼, ମଣିଷ ଗଢ଼, ମଣିଷ ଗଢ଼ ଆରେ ।।

ପ୍ରହେଳିକା ସେ ଭେଳିକି ଦେଖା,

ଏ ପଟେ ଗଢ଼େ ଅଟ୍ଟାଳିକା,

ସେ ପଟେ ଚାଲେ କଲିଜା ବିକା,

ରକ୍ତ ଦେଇ ଶକ୍ତ କରେ ମୃତ୍ୟୁ-ହତିଆରେ । ।

ବୃଦ୍ଧ ଜଣେ କହୁଛି ଡ଼ାକି ମତ୍ତ ଜନତାରେ

ମଣିଷ ଗଢ଼, ମଣିଷ ଗଢ଼, ମଣିଷ ଗଢ଼ ଆରେ ।।

ଜୀବନ ଲାଗି ଶିଳ୍ପ ଗଢ଼ି

ଦେହରୁ ମାଂସ ଗଲାତ ଝଡ଼ି

ଝାଉଳି ପଡ଼େ ସବୁଜ କଢ଼ି,

ତତଲା ନିଆଁ, ଚିମିନିଧୂଆଁ, ଯନ୍ତ୍ର ହାହାକାରେ

ବୃଦ୍ଧ ଜଣେ କହୁଛି ଡ଼ାକି ମତ୍ତ ଜନତାରେ

ମଣିଷ ଗଢ଼, ମଣିଷ ଗଢ଼, ମଣିଷ ଗଢ଼ ଆରେ ।।

ସୃଷ୍ଟି ତୋର ଆବିଳ ନୁହେଁ,

ସ୍ୱଚ୍ଛଧାରା ଗଙ୍ଗା ବହେ;

ବିନ୍ଦୁ ତୁ ତ ତାହାରି ସୁଏ,

ନିଜକୁ ନିଜେ ବନ୍ଦୀକରୁ ରୁଦ୍ଧ କାରାଗାରେ ।

ବୃଦ୍ଧ ଜଣେ କହୁଛି ଡ଼ାକି ମତ୍ତ ଜନତାରେ :

ମଣିଷ ଗଢ଼, ମଣିଷ ଗଢ଼, ମଣିଷ ଗଢ଼ ଆରେ ।।

ତୋହରି ତୁହି ମୁକ୍ତିଦାତା,

ଆପଣା କାରା ଫିଟାରେ ଫିଟା,

ବ୍ୟକ୍ତି ପ୍ରାଣେ ବିଶ୍ୱପିତା,

ସବୁରି ସାଥେ ମିଳାରେ ପାଦ ମୁକ୍ତି - ପଟୁଆରେ ।

ବୃଦ୍ଧ ଜଣେ କହୁଛି ଡ଼ାକି ମତ୍ତ ଜନତାରେ

ମଣିଷ ଗଢ଼, ମଣିଷ ଗଢ଼, ମଣିଷ ଗଢ଼ ଆରେ ।

ଶହୀଦ

ଦୁର୍ଗା ଚରଣ କୁଅଁର (୧୯୨୫-)

ନ ହେଉଁ ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ

ଜୀବନର ସଂନ୍ଧ୍ୟା ତୋର ଦେଇଛିରେ ଦେଖା

ଧୂଳିଧୂସରିତ ଏହି ମହା ବିଶ୍ଵପଥେ,

ମାଡ଼ିଆସେ କଳାମେଘ,. ପଥ ନାହିଁ ଦିଶେ

ଯିବୁରେ ତୁ କେତେ ବାଟ-ଡେରି କିଆଁ ଆଉ ?

ଅପେକ୍ଷା ତୁ କରୁ କାରେ ? ଆଉ କିବା ଉଣା

କ୍ଷୁଧା ପଥ ଦେଇଛି ଓଳାଇ, ରୋଗ ତହିଁ

ରଚିଅଛି ଦିବ୍ୟ ଶଯ୍ୟା ପାରିଜାତ ଫୁଲେ

ଦିଗମ୍ବରଧାରୀ ତୁହି ମାନବର ଶିଶୁ

ଚାଲ ଗାଇ ଗାଇ ‘ଜୟ ଜନତାର ଜୟ’ ।

ନୋହୁଁ ତୁରେ ଏକା

ଖଣ୍ଡେ ଦୂରେ ସାଥୀ ତୋର ଅଛନି ଅନାଇ

ଗଢି ତହିଁ କଙ୍କାଳର ମହା ପଟୁଆର

ମାନବକୁ ଭେଟି ତାଙ୍କ ରକ୍ତ, ମାଂସ, ଚର୍ମ

ପିନ୍ଧିଛନ୍ତି ଅସ୍ଥିମାଳା ଶୁଭ୍ର ବେହରଣ ।

ଯାଅ ଭାଇ! ମିଳ ତାଙ୍କ ସାଥେ

ଲଗାଅ ତାଣ୍ଡବ ନୃତ୍ୟ କମ୍ପୁ ବସୁନ୍ଧରା

ପୋଡ଼ିଜଳି ଭସ୍ମ ହେଉ ଏ ଅନ୍ଧ ସଭ୍ୟତା

ସତ୍ୟନାମେ ଅସତ୍ୟର ନ ହେଉ ପ୍ରସାର

ଅନନ୍ତ ଏ କାଳରାତ୍ରି ଘୁଞ୍ଚୁ ହେ ଅଚିରେ ।

କିନ୍ତୁ ଭାଇ । ଅନ୍ତିମ ବିଦାୟ

କ୍ଷୁଦ୍ର ଭିକ୍ଷା ମମ-

ଯେକାଳେ ଉଇଁବେ ରବି ପୂର୍ବ ଭାଲ ପଟେ

ରକ୍ତସ୍ନାତ ରଣଜୟୀ ଗାଣ୍ଡିବୀର ରୂପେ

ଲାଗିଯିବ ଜୟୋତ୍ସବ-ସାମ୍ୟ, ମୈତ୍ରୀ, ଦୟା

ନୃତ୍ୟରଙ୍ଗେ ମୋହିଦେବେ ଏ ସାରା ଅବନୀ

ସେ କାଳେ ହେ ଆସିବ ନିଶ୍ଚୟ

ତେଜି ସବୁ ମାନ ଅଭିମାନ

ଘେନିଯିବ ମୁକ୍ତି-ଜୟ - ଟୀକା

ଅଗ୍ରଗାମୀ ଶହୀଦର ରୂପେ !

ସହକାର, ୧୯୪୩

ଲାଲ୍‌କିଲ୍ଲା ଖୋଲିଦିଅ...

ଶ୍ରୀବତ୍ସ ନାୟକ (୧୯୨୫ -)

ଲାଲ୍‌କିଲ୍ଲା ଖୋଲିଦିଅ.... ଖୋଲିଦିଅ ଲାଲ୍‌ କିଲ୍ଲା ଆଜି, ।

ଭାରତର କୋଟିକଣ୍ଠ ଭାଜିପଡ଼େ ବକ୍ର ପରି ବାଜି !

ନିପୀଡ଼ିତ ଅବସନ୍ନ ସ୍ନାୟୁତୀରେ ଆସିଛି କି ବନ୍ୟା...

ଶୁଣ ଶୁଣ ହନ୍ତାରକ ! ଅଟ୍ଟହାସେ ହସେ କଳଝର୍ଣ୍ଣା,

ଡ଼ାକେ ବକ୍ର...ଝଡ଼େ ଉଲ୍‌କା...ଥରଥରେ ହିମାନୀ ଶିଖର

ତୁଷାର ଝରଣା କୂଳେ ଆସିଅଛି ସ୍ରୋତ ଅତିଖର !

କାରାଗାର ଦିଏ ପ୍ରତିଗୀର,

ଚାହଁଚାହଁ ଫାଶୀଖୁଣ୍ଟ ! ଦୋହଲଇ ମନ୍ତ୍ରଣା ଶିବିର !!

ନିରନ୍ଧ୍ର ରାତ୍ରିର ଚର୍ବି ଚାଖିଲ କି ଆଜିର ଫାଲ୍‌ଗୁନି !

ଗାଣ୍ଡବୀର ହୁଳ ଶୁଣ ତୀର କାନେ କରଇ ମାଗୁଣି

ଶତାବ୍ଦୀର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ରକ୍ତ !,,,ପଶ୍ଚିମର ଶେଷ ମଧୁଶଯ୍ୟା !

ପ୍ରାଚୀର ଲଲାଟେ ତେଣୁ ଫୁଟିଉଠେ କୁଙ୍କୁମର ଲଜ୍ଜା,

ତନ୍ଦ୍ରାର ମୁହାଁସ ଚିରି ଫାଟିଯାଏ କାଲିର ରଜନୀ

ଆଗାମୀର ସ୍ଵସ୍ତି ସ୍ଵାଦେ..ତମେ କିଁପା ହୋଇଅଛ ତୁନି ?

ପରିହର...ତନ୍ଦ୍ରା ପରିହର,

ଏ ତନ୍ଦ୍ରାରେ ପାଣ୍ଡବର ଅତିବଡ଼ ଭାଗ୍ୟର କବର !

ଦରିଆର ପରପାରୁଁ ଭାସିଆସେ ବାଣୀ-ମୌନାବତୀ

ଅଶକରୀରୀ ଆତ୍ମା କା'ର ଶୁଣଶୁଣ କରଇ ମିନତି

କୁମ୍ଭକର୍ଣ୍ଣ ତନ୍ଦ୍ରା ତେଜ...ଶତାଦ୍ଦୀର ସ୍ୱପ୍ନ ହେଉ ଭଙ୍ଗ

ବିଶ୍ଵଜୟୀ ପୁଷ୍ପଧନୁ ଧରି ଜାଗ ଅଦ୍ଭୁତ ଅନଙ୍ଗ !

ବିଜୟର ଝଣ୍ଡା ତୋଳି...ଦୀପ ଜାଳି କାରାର ଶିବିରେ,

ଶାହାନୱାଜ ର କଣ୍ଠ ଶୁଣ ଶୁଣ ରାତ୍ରିର ତିମିରେ

ବନ୍ୟା ସମ ଫୁକାରଇ ଆଜି,

ମାଣିକ୍ୟର ସିନ୍ଧୁପାରେ ପ୍ରବାଳର ସ୍ତମ୍ଭ ପଡ଼େ ଭାଜି !

ଜନତାର ଆର୍ତ୍ତ ଡ଼ାକେ...ଉତ୍ତରଳ ଶୋଣିତ ପ୍ଲାବନେ

ଝଞ୍ଜାର ବିକଟ ହାସେ, ବୈଶାଖୀର କ୍ରୁର ଆବାହନେ

ସଂକ୍ରମିତ ରାତ୍ରି ତଳେ ମୌନ ଭୀରୁ ଆଶଙ୍କାରେ ଥରି

ବିମୁଗ୍ଧ ଚୈତାଳି ଦେଖ ନିଭିଯାଏ ଦୀପଶିଖା ପରି...

ବକୁଳର କମ୍ର ଫୁଲଝରି

ହେ ଫାଲ୍‌ଗୁନି ! ଦେଖ ଦେଖ କା’ର ପାଦତଳେ ଯାଏ ମରି !!

ବିଚାରକ ! କର ଯେ ବିଚାର,

‘ନ୍ୟାୟର ନିକିତି’ ଧରି ତଉଲୁଛ ଯା’ର ‘ଅନାଚାର’....

କାରାର ଶୃଙ୍ଖଳେ ଯାରେ ଆଜି ଭୀରୁ, ‘ସମ୍ମାନିତ’ କର

ଫାଶୀଖୁଣ୍ଟେ ଯା’ର କଣ୍ଠେ ଲମ୍ବାଉଛ ବରଣର ମାଳ,

କାଲିର ସେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ବିଚାରକ !

ତୁଳସୀବଣର ବ୍ୟାଘ୍ର ! ଅପରାଧୀ ତମେ, ହନ୍ତାରକ !!

ଦିଲ୍ଲୀର ଜଠର ତଳେ କେବେ ଘୋର ନୈଶ୍‌ ଦ୍ୱିପ୍ରହରେ,

ଶୁଣିନ ଜହ୍ଲାଦ ଦଳ, ନଗ୍ନନଭେ କୋଟିଏ ପ୍ରେତରେ..,

‘ଧୀଲନ୍‌’ର ନେତୃତ୍ୱ ଓ ‘ସେଗଲ’ର ରକ୍ତ ଚକ୍ଷୁଧାରେ

ବିକ୍ଷୁବ୍ଧ-ଜନତା-ସିନ୍ଧୁ ମଥା ପିଟେ ଧ୍ଵଂସ ଅଭିସାରେ !

କୋଟି ଅଶରୀରୀ ଆମ୍ମା କି କଳ୍ପନା କରେ ରହି ରହି...

କୌଟି ଅସନ୍ତୋଷ ରଶ୍ମି ଧୂମକେତୁ ସମ ସନ୍ତରଇ

ଧୁମ ନୀଳ ଆକାଶର ତୀରେ,

‘ରସିଦ୍‌’ ର କାରାଶାଳେ, ‘ବରାନୁଦ୍ଦିନ୍‌’ କାରାର ପ୍ରାଚୀରେ !

କା’ରେ ଭୀରୁ, କର ଆଜି ବନ୍ଦୀ ?

ଜାଣ ଜି ଚାଳିଶ କୋଟି ଆତ୍ମା ଆଜି ହୋଇଅଛି ଛନ୍ଦି-

ସେ ପ୍ରତିଭା ପଦତଳେ ?...ଏକମାତ୍ର ରକ୍ତବିନ୍ଦୁ କ୍ଷୟେ

ଲକ୍ଷ କୋଟି ଋକ୍ଷ କପି ପ୍ରାଣ ଯିବ ବନ୍ୟ ପଶୁ ପ୍ରାୟେ !

ଏକର କେଶର ସ୍ପର୍ଶେ ଥରିଯିବ ବିନ୍ଧ୍ୟ ହିମାଚଳ,

‘ଲକ୍ଷ୍ମୀ’ର ଲକ୍ଷ୍ମୀ-ଶ୍ରୀ ଦେଶେ ଚରିଯିବ ବାଡ଼ବ ଅନଳ !

ଘୂର୍ଣ୍ଣିତ ସଂସାର ତୋ’ର, ପଦତଳେ ଘୂର୍ଣ୍ଣତ ଧରିତ୍ରୀ...

କିଏ ଜାଣେ ସତ୍ତା ତୋ’ର କାହିଁ କେବେ ହୋଇଯିବ ଇତି !!

ସାବଧାନ....ସାଧୁ ସାବଧାନ !

ଏ ହତ୍ୟାରେ ପୃଥିବୀରେ ଲଷ କୋଟି ହେବେ ରକ୍ତ-ସ୍ନାନ !!

(ନେତାଜୀ ସୁଭାଷ ଚନ୍ଦ୍ର ବୋଷଙ୍କ ଜାତୀୟ ସେନାବାହିନୀ (ଆଇ.ଏନ୍‌.ଏ.)ର ସେନାପତିବୃନ୍ଦ ଧରାହୋଇ ଯୁଦ୍ଧବନ୍ଦୀ ଭାବରେ ଲାଲ୍‌କିଲ୍ଲାରେ ସାମରିକ ବିଚାରର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇଥିଲାବେଳେ ବ୍ରିଟିଶ୍‌ ସରକାର ବିରୁଦ୍ଧରେ ଯେଉଁ ତୀବ୍ର ଆନ୍ଦୋଳନ ଦେଶସାରା ବ୍ୟାପି ଯାଇଥିଲା, ସେତିକିବେଳେ (୧୯୪୫- ୪୬) ଲିଖିତ ଓ ୩-୩-୪୬ର ‘‘ଦୈନିକ ଆଶା’’ରେ ପ୍ରକାଶିତ।)

ତସ୍‌ଲିମ

ମହମ୍ମଦ ମୁସାଖାଁ (୧୯୨୭-୧୯୮୧)

୧

ଅହିଂସାର ତର୍‌ଓଆର

ବୁଲାଇଣ ଅନିର୍ବାର

ଭାରତ ତାମସୀ ଆସ୍‌ମାନେ,

ହେ ଗାନ୍ଧୀ ଜଗତଗୁରୁ

କଲ ଅଭିଯାନ ସୁରୁ

ଜାଗରଣ ଆଣି ଦେଶ ପ୍ରାଣେ ।
୨

ରକ୍ତେ ରଙ୍ଗା ସମଶେର

ଦୁନିଆ ଦେଖିଛି ଢ଼େର

କିନ୍ତୁ ଶୁଣି ନାହିଁ ଯାହା କେବେ

ଖୋଦାର ପବିତ୍ର ନାମେ

ଆଣି ଏହି ଧରାଧାମେ

ପ୍ରତିଷ୍ଠା ଯେ କରି ଦେଲ ଏବେ ।

୩

ଯେତେ ଦିନ ହିନ୍ଦୁସ୍ଥାନ

ଜମୀନ ଓ ଆସମାନ

ସେତେଦିନ ନାହିଁ ମୃତ୍ୟୁ ତବ,

ନୁହେଁ ସେ ନୁହେଁ ଯଇଫ

ସେ ଯେ ଅମର ପ୍ରଦୀପ

ସେ ଯେ ଅନିର୍ବାଣ ଅଭିନବ ।

୪

ହେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ବିପ୍ଳବୀ ବୀର

ତୁମ୍ଭେ ଧୀର ତୁମ୍ଭେ ସ୍ଥିର

ତୁମ୍ଭର ଯେ ନାହିଁ ଅବସାନ,

ତୁମ୍ଭେ ଯେ ଆଲ୍ଲା (ହଃ) ରହମାନ

ତୁମ୍ଭେ ହିଁ ମୁସଲମାନ,

ଭାବି ମୁଁ ପାରେ ନା କିଛି ଆନ ।

୫

ଇସ୍‌ଲାମର ଶାନ୍ତି-ଗାନ

ଗାଉଅଛି ଖୋଲି ଜାନ

ଚାଲିଅଛ ନିର୍ଭୀକ ସୈନିକ,

ଲାଠି ଆଉ କମ୍ୱଳ

ଏକମାତ୍ର ସମ୍ବଳ ।

ଅବିଶ୍ରାନ୍ତ ଚାଲିଛ ଦୈନିକ ।

୬

ଅଠସ୍ତରି ବର୍ଷ ତଳେ

ଗୁଜରାଟ ପଲ୍ଲୀ କୋଳେ

ଦୋଳୁଥିଲ ଦିନେ ମୋହନିଆ

ଅଠସ୍ତରି ବର୍ଷପରେ

ଅଛ ବିଶ୍ଵ ଆକାଶରେ

ସ୍ତମ୍ଭୀଭୂତ କରିଣ ଦୁନିଆ ।

୭

ବିଶ୍ୱ ନତ କରି ମଥା

କହି ଖୁସିଆଲି କଥା

ପଠାଇଛି ବାର୍ତ୍ତା ନବ ନବ,

ଦୀର୍ଘଜୀବୀ ହୁଅ ବୀର

ହେ ଚିର ଉନ୍ନତ ଶିର

ମନସ୍କାମ ପୂର୍ଣ୍ଣ ହେଉ ତବ ।

୮

ଦରିଦ୍ର ଉତ୍କଳ ଦେଶେ

ଫକୀର ମୁସ୍ତାଫା ବେଶେ

ମୁସ୍‌ଲିମ ଜଣାଏ ସଲାମ,

ତୁମ୍ଭର ବିଜୟ-ଗୀତି

ହିନ୍ଦୁ ଓ ମୁସ୍‌ଲିମ୍‌ ପ୍ରୀତି

ଘୋଷୁ ଆଜି ଜଗତ ତମାମ ।

ଶତ ବାର୍ଷିକୀ

ଥରି ଉଠିଲା ଏ ଭାରତ ଗଗନ

ଝରିଗଲା ଲୁହ ଲହୁରେ,

ଶହେ ବରଷ ବି ବିତିଗଲା କାହିଁ

କାଳସ୍ରୋତେ କହୁଁ କହୁଁରେ

କେତେ ମହାଜନ, କେତେ ମହାପ୍ରାଣ,

କେତେ ଯେ ଜୀବନ ହୋଇଛି କୁର୍ବ୍ଵାନ,

କେତେ ସତ, ସନ୍ଥ, ମହତ ଭକତ

ଧନୀ ଅବା ଦୀନ ରୁପରେ,

ନିଜର ଜୀବନ ଦେଇଗଲେ ବଳି

ବନ୍ଧୁକ ବା ଫାଶୀ କୂପରେ,

କେହି ଚିନ୍ତି ନାହିଁ କି ଜାତି ତୋହର

ମୁସ୍ଲିମ ଅବା ତୁ ହିନ୍ଦୁ,

ଜନନୀ ଗୋ ଖାଲି ତୋହରି ଉଦ୍ଧାରେ

ଦେଲେ ଶେଷ ରକ୍ତ ବିନ୍ଦୁ ।

ଜନନୀ ଦେଇଛି ପୁତ୍ର ବଳି ତାର,

ଧ୍ୱଂସ ସ୍ତୂପ ହେଲା କେତେ ଯେ ସଂସାର

ମନ୍ଦିର ମସଜିଦ ଗିରିଜା ଡାକିଛି

ଗଗନ ଦେବତା ଠାରେ,

“ଜୀବନ ମୂଲ୍ୟରେ ଜନନୀର ମୁକ୍ତି

ଚାହୁଁ ଆମ୍ଭେ ବିଭୁବାରେ’’

ଯେ ବୀର ସିପାହି କରିଲା ବପନ

ବିଦ୍ରୋହର ବୀଜ ଦେଶେ,

ଫୁଲେ ଫଳେ ଆଜି ହେଲା ସୁଶୋଭିତ

ଜନ୍ମଭୂମି ଅବଶେଷେ,

ସେହି ଜନ୍ମଭୂମି ତିଆରି ଲାଗିରେ,

ଆଜି ଏ ପ୍ରାଣ ଯେ ଉଠିଛି ଜାଗିରେ

ଏ ହିନ୍ଦ୍‌ ସନ୍ତାନ କରେ ଅଭିଯାନ

ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ବିପକ୍ଷରେ,

ଶପଥ କରିଛି ରକତ ଦେଇ ସେ

ପହଞ୍ଚିବ ତା ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ।।

ଦୁର୍ଗମ ପଥେ ଅଭିଯାନ ତାର

ଦୁର୍ଗତି କରିବ ନାଶ,

ମା ଆଉ ମାଟି ଫେରି ପାଇଛି ସେ

ପୂର୍ଣ୍ଣ ତା’ ଅଭିଳାଷ ।

ଶାନ୍ତିର ପତାକା ତୋଳି ହାତେ ତାର

ପୂରୁବେ ପଶ୍ଚିମେ କରେ ସେ ବିହାର,

“ସହ ଅବସ୍ଥିତି, ପଞ୍ଚଶୀଳ ନୀତି”

ପ୍ରଚାର କରେ ସେ ଗରବେ,

ଏ ହିନ୍ଦ୍‌ ମାଟିର ମହାନ ବାରତା

ଉପଦେଶ ଦିଏ ସରବେ ।।

ଏ ହିନ୍ଦ୍‌ ଜନନୀ ଜନମ ଲଭିଛି

ମସ୍‌ଜିଦ୍‌, ଗିରିଜା, ମନ୍ଦିରରେ,

ଶତ ବରଷର ପ୍ରଚେଷ୍ଟାର ଫଳ,

ତେଣୁ ସର୍ବେ ଆଜି ଅଧୀରରେ ।

କଙ୍କାଳ, କାଙ୍ଗାଳ, ମଜଦୁର-ମୂଲିଆ,

ଆଜି ଏ ବେଳେ ତୁ ହୁଅନା ହାଲିଆ,

ଦୈନ୍ୟକରି ଦୂର ମାତୃ ଅଭିଷେକେ

ଆହରିବା ଉପଚାରରେ,

ସମ୍ମୁଖେ ଆମ୍ଭର ଶାନ୍ତିର ଆଲୋକ

ନାହିଁ ଆଉ ଅନ୍ଧକାରରେ ।

ଶତାବ୍ଦୀର ଆହ୍ୱାନ

ଜାନକୀ ବଲ୍ଲଭ ପଟ୍ଟନାୟକ (୧୯୨୭-)

ଅଗ୍ରେ ଚାଲରେ ତରୁଣ ଯାତ୍ରୀ ଦଳ;

ସନ୍ନ୍ୟାସୀ, ତୋର ବକ୍ଷରେ ବହି ଶତ ଝଞ୍ଜାର ବଳ ।୦।

ଯୁଗ ଯୁଗ ଧରି ବଞ୍ଚିବାପାଇଁ ଯେତେ ସଂଗ୍ରାମ ଘୋର,

ସମାଧାନ ତାର କରିବାକୁ ତୋର ରକ୍ତ-କେତନ ତୋଳ ।

କେତେ ସଭ୍ୟତା ରକ୍ତେ ତୋହର ସିକ୍ତ ଧରାର ପରେ,

ଜନ୍ମଲଭିଲା ଅତ୍ୟାଚାରର ଭୀମ ଇଙ୍ଗିତ ଫଳେ,

ପିନ୍ଧାଇବାକୁ ଶୋଷଣର ଡ଼ୋରି ଦାସତ୍ୱ ଶୃଙ୍ଖଳ

ତୋହରି ହସ୍ତେ ଗଢ଼ା ହେଲା କେତେ କଂସ-ଶାସନ-କଳ ।

କଙ୍କାଳେ ତୋର ନିର୍ମାଣି ଶତ ବିଳାସର ରାଜପଥ,

ଚିତ୍‌କାର ତୋର ଲୁଚାଇ ଚାଲିଲା ଅତ୍ୟାଚାରର ରଥ ।

ବୀଭତ୍ସ ସେହି ଶ୍ୱାନ-ସ୍ଵାର୍ଥର ମୁଖରେ ହେବାକୁ ବଳି

ମୃତ୍ୟୁ ବରିଲେ କେତେ ଯେ ମାନବ କିଏରେ ପାରିବ କଳି ?

ଆଜି ହେଉଅଛି ଯୁଗାନ୍ତକାରୀ ଚରମ ତା ଅଭିନୟ

ଅତ୍ୟାଚାରୀ ବା ଅତ୍ୟାଚାରିତ କିଏ ସେ ଲଭିବ ଜୟ ।

କରିବା ପାଇଁ ଏ ପ୍ରଶ୍ନର ସମାଧାନ,

ଆସିଛିରେ ଆଜି ତରୁଣ ଯାତ୍ରୀ ଶତାବ୍ଦୀ ଆହ୍ଵାନ ୧ ।

ଆସରେ ତରୁଣ ଯାତ୍ରୀର ଦଳ ଆସରେ ବୁଭୁକ୍ଷିତ,

ପୀଡ଼ିତ କ୍ଲିଷ୍ଟ କଙ୍କାଳ ତୋର ହେଉରେ ସଞ୍ଜୀବିତ ।

ମାନବ ଜାତିର ଚିର ଇପ୍ସିତ ବଞ୍ଚିବା ଅଧିକାର

ଶକ୍ତ କରରେ ଫିଙ୍ଗି ଦୂରେ ତୁ ଅତ୍ୟାଚାରର ଭାର ।

ଛିନ୍ନ ଜରରେ ଲୌହ -ଶୃଙ୍ଖଳ ଶୋଷଣର ନାଗପାଶ

ଚିରଦିନପାଇଁ ଲୁଚାଇ ଦିଅରେ ଦଳନ-ଅଟ୍ଟହାସ

ସଭ୍ୟତା ନାମେ ସ୍ୱାର୍ଥର ନାମେ ଦୁନିଆରେ ଯେତେ କଳି

ଅଭିନବ ତବ ଯାତ୍ରାର ପଥେ ଦର୍ପେ ଦିଅରେ ଦଳି ।

ପ୍ରଳୟ-ଯଜ୍ଞେ ପୁରୋଧା ଚଳାଅ ଦୀପ୍ତ ତୋ ଅଭିଯାନ,

ଜଳିଯାଉ ତହିଁ ମାନବର ଯେତେ କୃତ୍ରିମ ବ୍ୟବଧାନ

ଧରାର ପୃଷ୍ଠେ ଫେରାଇ ଆଣତୁ ନବ ଜୀବନର ରାସ,

ମରୁର ଅଧରେ ରଚିଦିଅ ଥରେ ଦୂର୍ବାଦଳର ହାସ ।

ମୈତ୍ରୀର ହେଉ ଜୟ

ତରୁଣ ଯାତ୍ରୀ ଧରାରେ ଅର୍ପ ମୁକ୍ତିର ବରାଭୟ ।

ଫିରିଙ୍ଗି ଶାସନ ଥରିଲାଣି

ସତ୍ୟାନନ୍ଦ ଚମ୍ପତିରାୟ

ଆମେ ଆମ କଥା ଭାବିଛେ କି ଭାଇ

ଆମ ଦୁଃଖ ଆମେ ବୁଝିଛେ କି ?

ଅକୁହା ଅଲେଖା ଇତିହାସ ଆମ

ଜୀବନରେ କେବେ ପଢ଼ିଛେ କି ?

ଗୋରା ରାଜୁତିରେ ଆମ ପରିଣତି

ଆମରି କରୁଣ ସମାଚାର,

କେହି ନ ବୁଝିଲେ ଆମେ ବୁଝିବା ତ

ବୁଝିବା ତ ଆମ ଅଧିକାର ।

ଏ ଦେଶର କୋଟି କୋଟି ଚାଷୀ ଭାଇ

ଆସ ଉଠି ହୁଅ ଆଗୁସାର

ନୁଆଁଣିଆ ହୋଇ ନ ରହିବା ଆଉ

ସହିବାନି ଗୋରା ସରକାର ?

ଆମ ମୁଣ୍ଡ ଝାଳ ତୁଣ୍ଡେ ମରେ ଭାଇ

ବୁକୁର ରକତ ପାଣି ଫାଟେ,

ଦୁହିଁ ହୋଇଯାଏ ଆମ ଷୋଳ ଶିରା

ପେଟରୁ ପିଳେହି କେତେ ଉଠେ ।

ଅକାଳରେ ଜରା ପହଞ୍ଚି ଯାଏଟି

ଆମ ଜୀବନର ଚଲାବାଟେ

ବିଦେଶୀ ଶାସନେ କର ଗଣି ଗଣି

ନିଇତି ଆମର କର୍ମ ଫାଟେ ।

କୁରୁଚିରେ ବସି କଲମ ଚଳାଇ

ଫିରିଙ୍ଗ କରମ ଜଳୁଥିବ,

ତାଙ୍କରି ପେଟକୁ ଦାନା କନା ଦେଇ

କରମ ଆମରି ଫାଟୁଥିବ ?

ଆସ ଚାଷୀ ଭାଇ ଆସ ମଜଦୁର

ଶୁଭ ଶଙ୍ଖ ଏବେ ଶୁଭିଲାଣି,

ଗାନ୍ଧୀ ଜବାହାର ଛାଡ଼ିଲେଣି ଡାକ

ଫିରିଙ୍ଗି ଶାସନ ଥରିଲାଣି ।

ଆମ ଭିଟାମାଟି ଆମରି ହୋଇବ

ଗଢ଼ିବା ଆମରି ସରକାର,

ଫିରିଙ୍ଗି ହଟିବ ମୁଲକ ଦେଖିବ

ତୁଟିଯିବ ତା’ର କାରବାର ।

ଆଜିଠାରୁ ଶତବର୍ଷ ତଳେ

ଚିନ୍ତାମଣି ବେହେରା (୧୯୨୭-)

୧

ଆଜିଠାରୁ ଶତବର୍ଷ ତଳେ

କେ ତୁମେ ଜାଳିଲ ବଂଧୁ             ଅଗ୍ନିଶିଖା କାରାଗାର କୌଳେ

ଆଣିବାକୁ ମୁକ୍ତି ଭାରତର

ଲେଖିଲ ଆପଣାରକ୍ତେ             ଉଦୟର ଆଦ୍ୟ ଇସ୍ତାହାର ।

୨

ଆଜିଠାରୁ ଶତବର୍ଷ ତଳେ

ସୂର୍ଯ୍ୟର ଜାତକ ଯେହ୍ନୁ             ଲେଖିଗଲେ ଅନ୍ଧକାର କୋଳେ

ଆଣିବାକୁ ମୁକ୍ତି-ଭାଗିରଥୀ

ସେ ଯୋଗ୍ୟ ତନୟେ କେବେ       ଭୁଲିପାରେ ଦେଶ ଅବା ଜାତି ?

(୩)

ଆଜିଠାରୁ ଶତବର୍ଷ ତଳେ

ଯେମନ୍ତ୍ର ସେଦିନ ହୃଦେ             ଉଚ୍ଚାରିତ ହେଲା ଅଳ୍ପମେଳେ

ମୁକ୍ତି ଯଜ୍ଞେ ଦେଇ ଆତ୍ମାହୁତି

ସହସ୍ର ରତ୍ଵିକ କରେ             ସେ ଶିଖାର ହେଲା ପୂର୍ଣ୍ଣାହୁତି ।

ମୈତ୍ରେୟୀ ସାଧନ ମାର୍ଗ ପରିତ୍ୟକ୍ତ ହୁଏ ତେଣୁ ଆଜି

ଭସ୍ମାସୁର ଶକ୍ତି ଖେଳେ ଆଶାବନ୍ଧ ବିଶ୍ଵେ ପଡ଼େ ଭାଜି ।

କିନ୍ତୁ ଯେ ମୁକ୍ତିର ଶିଶୁ ବଢ଼େ ଦୀପ୍ତ ତେଜ ପରାକ୍ରମେ

ନିର୍ଭୀକେ ସ୍ୟନ୍ଦନ ଚାଳି ଏଡ଼ି ମୋହ ମରୀଚିକା ଭ୍ରମେ ।

ଆଜିଠାରୁ ଶତବର୍ଷ ତଳେ

ଆରମ୍ଭି ଥିଲା ଯେ ଯାତ୍ରା             ଆଣିବାକୁ ଧରିତ୍ରୀର କୋଳେ

ମାନବିକ ମୁକ୍ତିର ଗଙ୍ଗୋତ୍ରୀ

ତାହାର ପ୍ରବାହ ହେବ             ବିଶ୍ୱବ୍ୟାପୀ ଜୀବନର ଧାତ୍ରୀ ।

ସହୀଦ ରଘୁ ବେହେରା

ଯଦୁନାଥ ଦାଶ ମହାପାତ୍ର (୧୯୨୮-)

ଉଣେଇଶ ବୟାଳିଶ ସଂଧ୍ୟା,

ପୁଲିଶର ରକ୍ତ ମାଡ଼

ଧରଣୀରେ କରିଗଲା ବଂଧ୍ୟା ।

ମରଣର ପୁଣ୍ୟ ତୀର୍ଥେ ।

ରଘୁପରି ସହସ୍ର ସିପାହୀ,

ମାନିଲେନି ବଂଧୁକ-କମାଣ

ଅପେକ୍ଷିଲେ ନାଇଁ ମାଆଭାଇ ।

ଏ’ ଭାରତ ଜୀବନରେ

ରଚିବାକୁ ନୂତନ ଅଧ୍ୟାୟ,

ଅଜୀବନ୍ତ, ଜଡ଼ ପ୍ରାଣେ

ଜୀବସାର ଦେବାକୁ କି ହାୟ !

ଶ୍ରାବଣ ତିମିର ସଂଧ୍ୟା-

ବରିନେଲା ତମକୁ ହେ ବୀର,

ବୁଢ଼ୀମାଆ ପଛୁ ଡାକି

କି କହିଲା

ଶୁଣିଚ ଅମର ?

ଦୁଃଖିତ ହେଇନି ସିଏ

ରଘୁ ତମେ ଯାଇଅଛ ଯାଅ,

ବୀରପରି ହସି ହସି

ମୁକତିର ରଣାଙ୍ଗନେ ଧାଆଁ ।

ଅଶୀତି ସାଲର ବୃଦ୍ଧା

ତମକୁ ଯେ’ ଦେଇଚି ଜନମ,

ଗଢ଼ିଅଛି ତମ ଭାଗ୍ୟ -

ଗଢ଼ିଅଛି ତମରି କରମ

ନର୍ମ ତା’ର ସ୍ତନ ମୁଖେ ଦେଇଚି ଅଜାଡ଼ି,

ଜାବନର ବିପୁଳତା ସ୍ନେହମାୟା

ଦେଇଅଛି ଝାଡ଼ି-

ଉତାରିଚି ଧରାଦେହେ

ସୁନାର ଫସଲ,

ପ୍ରସବର ମର୍ମାହତ ଧ୍ଵନି

କାନେ ଆଜି ଉପୁଜାଏ ଝଡ଼

ସେ’ ବୃଦ୍ଧା ଜନନୀ ଆଜି

ଆଶୀର୍ବାଦ ଦେଉଚି ଅଜାଡ଼ି,

ଏ’ ଦେଶର ମାଆସିଏ,

ପିନ୍ଧିଅଛି ଏ’ ଦେଶର ଶାଢ଼ୀ ।

ଜନନୀର ଚାରୁ ଆଶୀର୍ବାଦ,

ତମକୁ କରିଚି ବୀର,

ଦେବତାର ଅମୂଲ୍ୟ-ପ୍ରସାଦ ।

ଯୁଗ ଯୁଗ ଏଇ ମାଟି ଦେଖିବରେ

ତାହାରି ସପନ,

ଯେ’ କରିଲା ଏଇ ଦେଶେ

ମୁକ୍ତିବୀଜ ପ୍ରଥମେ ରୋପଣ ।

ଏଇମାଟି ତଳେ,

ମୁହୂର୍ତ୍ତର ଜ୍ୟୋତିଷ୍ମାନ ଫୁଲ

କ୍ଲାନ୍ତିହୀନ ଯାତ୍ରା ଶେଷ କରେ ।

ପ୍ରିୟ ରଘୁ ଦିଏଁ ନମସ୍କାର,

ବିଦଗ୍‌ଧ କବିର ହୃଦେ

ତୁ ଯେ ଶୁଚିମନ୍ତ

ନୂତନ ସଂସ୍କାର ।

(୧୯୪୨ ମସିହାର ଆନ୍ଦୋଳନ ସମୟରେ ବାଲେଶ୍ଵର ଜିଲ୍ଲାର ତୂଡ଼ି ଗଡ଼ି ଆଠାରେ ଗୁଳିକାଣ୍ଡରେ ମୃତ୍ୟୁବରଣ କରିଥିବା ରଘୁ ବେହେରାଙ୍କ ଉପରେ ଆଧାରିତ କବିଙ୍କର ଦୀର୍ଘ କବିତା ‘ରକ୍ତ ମୁଖୀ’ ର ଅଂଶବିଶେଷ । ପୁସ୍ତିକାଟି ୧୯୫୦ ମମିହାରେ ପକାଶିତ।)