ପ୍ରଗତିଶୀଳ ଓଡ଼ିଆ କବିତା

ଡକ୍ଟର ହୁସେନ୍‌ ରବିଗାନ୍ଧୀ

ଶୀର୍ଷକ ସୂଚନା

ଗ୍ରନ୍ଥ ପ୍ରବେଶ

ଫରାସୀ ରାଷ୍ଟ୍ରବିପ୍ଳବ ଓ ୟୁରୋପରେ ନବଜାଗରଣ ପୂର୍ବରୁ ବିଶ୍ଵ, ସାମନ୍ତବାଦୀ ଶୋଷଣ ଓ ବର୍ବରତାର ଶୀକାର ଥିଲା । ସାମନ୍ତବାଦୀ ସମାଜରେ ସମାଜକୁ ବଦଳାଇବାର ପ୍ରୟାସ ଥିଲା ସୀମିତ ।

ବସ୍ତୁତଃ ଶିଳ୍ପ ବିପ୍ଳବ ଓ ଫରାସୀ ରାଷ୍ଟ୍ର ବିପ୍ଳବ ପରେ ବିକଶିତ ବୁର୍ଜୁୟାଶ୍ରେଣୀ କର୍ତ୍ତୃକ ପଣ୍ୟ ଉତ୍ପାଦନ (Comodity Prouduction) ବିଶ୍ୱର ପ୍ରେକ୍ଷାପଟ୍ଟକୁ ବଦଳାଇ ଦେଲା । ଗଣତନ୍ତ୍ର ଓ ସମାଜବାଦ ପାଇଁ ଲଢେଇ ପଥ ପରିଷ୍କାର ହେଲା ।

୧୯୧୭ ମସିହାରେ ରୁଷରେ ଅକ୍ଟୋବର ବିପ୍ଳବ ବିଶ୍ଵ ଇତିହାସ ଓ ରାଜନୀତିରେ ଏକ ଚ୍ଛେଦ ବା ପରିବର୍ତ୍ତନର ବିନ୍ଦୁ ହୋଇ ଉଭା ହେଲା ।

ଅକ୍ଟୋବର ବିପ୍ଳବର ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ଉପନିବେଶବାଦ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଲଢ଼ୁଥିବା ବିଭିନ୍ନ ଜାତି ସମାଜ ନିର୍ମାଣ ପାଇଁ ଗଣତନ୍ତ୍ର ଓ ସମାଜବାଦ ପ୍ରତି ସ୍ଵତଃ ଆକୃଷ୍ଟ ହେଲେ । ଏହି ଉଭୟ ଚିନ୍ତାଧାରାକୁ ଭିତ୍ତିକରି ଲଢୁଥିବା ବିଭିନ୍ନ ଜାତିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ , ଯେଉଁଠି କୃଷକ ଓ ଶ୍ରମିକ ଶ୍ରେଣୀ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଅଗ୍ରଭାଗରେ ରହିଲେ, ସେଠାରେ ସମାଜବାଦ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ହେଲା । ଭାରତରେ କୃଷକ ଓ ଶ୍ରମିକ ଶ୍ରେଣୀ ବିପ୍ଲବର କର୍ଣ୍ଣଧାର ସାଜି ନପାରିବାରୁ ଏଠାରେ ସାମ୍ରାଜ୍ୟବାଦୀ ଶକ୍ତିର ସହଯୋଗରେ ବିକଶିତ ବୁର୍ଜୁଆଶ୍ରେଣୀ କ୍ଷମତା ଦଖଲ କଲା । ୧୯୪୭ ପରଠାରୁ ଏ ଯାବତ୍‌ ଭାରତବର୍ଷରେ ଧନୀକ ବର୍ଗ ମାର୍ଫତରେ ଏକ ସୀମିତ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ବୈଷମ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ସମାଜ ବିରାଜିତ । ଏହି ବୈଷମ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ବ୍ୟବସ୍ଥା ବିରୁଦ୍ଧରେ ମେହନତି ମଣିଷ, ଆଦିବାସୀ, କୃଷକ ଓ ଶ୍ରମିକର ଲଢେଇ ଏବେ ବି ବିଦ୍ୟମାନ । ଭାରତ ବର୍ଷରେ ମେହନତି ବର୍ଗର ଲଢେଇକୁ ଆଧାର କରି, ପ୍ରଚଳିତ ମୁଖ୍ୟ ଧାରାର ସାହିତ୍ୟର ବିକଳ୍ପଭାବରେ ପ୍ରଗତିବାଦୀ ସାହିତ୍ୟ, ଭାରତର ସବୁ ପ୍ରାଦେଶିକ ଭାଷାମାନଙ୍କରେ ପରିଦୃଶ୍ୟ ମାନ।

ଓଡିଆ ଭାଷାରେ ସେହି ଧାରାର ସାହିତ୍ୟର ଦୃଢ ଭିତ୍ତି ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ସମ୍ପ୍ରତି ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ସ୍ଥିତାବସ୍ଥା ବିରୋଧୀ ଯେଉଁ ସାହିତ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଛି, ତାହା ମୁଖ୍ୟତଃ ଦଳିତ ବର୍ଗ ଓ ଆଦିବାସୀ ତଥା ଶ୍ରମିକ ବର୍ଗର ମୁକ୍ତି ସଂଗ୍ରାମକୁ କଳାତ୍ମକ ଭାବେ ରୂପଦାନ କରୁଛି । ସମ୍ପ୍ରତି ଓଡିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ପ୍ରଗତିଚେତନା ଏକ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଏକକ ନୁହେଁ ବା ଛିନ୍ନ ମୂଳ ଚିନ୍ତାଧାରା ନୁହେଁ । ଭୀମଭୋଇ, ଫକୀର ମୋହନ, ଭଗବତୀ ପାଣିଗ୍ରାହୀ, ସର୍ଚ୍ଚି ରାଉତରାୟଙ୍କ ଠାରୁ ଏହା ସାମ୍ପ୍ରତିକ ସମୟର ପ୍ରଗତିଶୀଳ କବି ମାନଙ୍କ ଦେଇ ପ୍ରଲମ୍ବିତ । ପୂର୍ବସୁରୀ ମାନଙ୍କ ପ୍ରଦତ୍ତ ଧାରାର ଏହା ଏକ ଧାରାବାହିକତା ।

ପ୍ରଗତି ସାହିତ୍ୟର ଯୁଗୀୟ ଭିନ୍ନତା ଅନସ୍ଵୀକାର୍ଯ୍ୟ । ଭୀମଭୋଇ ଯେତେବେଳେ ଜାତି-ଧର୍ମର ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱରେ ଏକ ମାନବ ଧର୍ମର କଥା ତାଙ୍କ ସାହିତ୍ୟରେ କହୁଛନ୍ତି, ସେହି ସମୟର ବା’ ତା’ପୂର୍ବର ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ ମଧ୍ୟଯୁଗୀୟ ରୋମାଞ୍ଚବାଦ (Mediaval Romansticism) ଦ୍ୱାରା ଆଚ୍ଛାଦିତ ।

ଭୀମଭୋଇ ତାଙ୍କ ସମୟରେ ମଧ୍ୟଯୁଗୀୟ ରୋମାଞ୍ଚବାଦ କବଳରୁ ଓଡିଆ ସାହିତ୍ୟକୁ ମୁକ୍ତକରାଇ ପ୍ରଥମକରି ଦଳିତ-ମୁକ୍ତି ଭାବନାକୁ ପ୍ରକଟିତ କଲେ, ତାଙ୍କ ପରେ ଫକୀର ମୋହନ ନାରୀମୁକ୍ତି (ନାରୀମାନେ ବି ସମାଜର ଦଳିତ ବର୍ଗଙ୍କଠାରୁ କମ ନିଷ୍ପେଷିତ ନୁହଁନ୍ତି) ଓ ସମାଜର ସମସ୍ତ ନିଷ୍ପେଷିତ ବର୍ଗସପକ୍ଷବାଦୀ ରେବତୀ, ସାରିଆ, ଭଗିଆ, ରାଣ୍ଡିପୁଅ ଅନନ୍ତା ଭଳି ଚରିତ୍ରକୁ ରୂପଦାନ କଲେ ।

ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ବିଧିବଦ୍ଧ ଭାବରେ ପ୍ରଗତିସାହିତ୍ୟ ବା ପ୍ରଗତିଯୁଗର ଆରମ୍ଭ ହେଲା -‘ନବଯୁଗ ସାହିତ୍ୟ ସଂସଦ’ ମାଧ୍ୟମରେ । ଏହାଥିଲା ବିଂଶ ଶତାଦ୍ଦୀର ଚତୁର୍ଥ ଦର୍ଶକ । ବିଂଶ ଶତାଦ୍ଦୀର ତୃତୀୟ ଦଶକର ଓଡ଼ିଶାର କିଛି ପ୍ରଖ୍ୟାତ ସାହିତ୍ୟିକମାନେ (କାଳନ୍ଦୀ ପାଣିଗ୍ରାହୀ, ଅନ୍ନଦାଶଙ୍କର ରାୟ ଓ ବୈକୁଣ୍ଠନାଥ ପଟ୍ଟନାୟକ ପ୍ରମୁଖ) ନଭଙ୍କ ଭାଷାରେ - ‘‘ରୋମାଣ୍ଟିକତାର ନିଗଡରେ ଶରଣାର୍ଥୀ’’ (Refugees of Romanticism) । ଏହି ସମୟରେ ଗଡ଼ଜାତ ପ୍ରଜା ଆନ୍ଦୋଳନ ଓ ଓଡ଼ିଶାର କୃଷକ ଆନ୍ଦୋଳନର ଆହ୍ୱାନରେ, ସର୍ବୋପରି ମଣିଷର ସ୍ଵାଧୀନତା, ସାମ୍ୟ ଓ ମୁକ୍ତିର ନୂତନ ବାର୍ତ୍ତା ମାଧ୍ୟମରେ ରଚିତ ହେଲା ନୂତନ ସାହିତ୍ୟ । ତାହାହିଁ ହେଲା ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ପ୍ରଗତିବାଦୀ ଧାରା ବା ପ୍ରଗତି ଯୁଗ । ସଚ୍ଚି ରାଉତରାୟଙ୍କ ବାଜିରାଉତ, ପାଣ୍ଡୁଲିପି, ଅଭିଯାନ ଇତ୍ୟାଦି କାବ୍ୟ ଗ୍ରନ୍ଥର ବହୁ କବିତାରେ ପ୍ରଗତିଶୀଳ ଚେତନାର ବଳିଷ୍ଠ ସ୍ଵରର ଆତ୍ମପ୍ରକାଶ ଘଟିଲା । ସେହିପରି ନବଯୁଗ ସାହିତ୍ୟ ସଂସଦର ପ୍ରାଣ ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା, ପ୍ରଗତିବାଦୀ ସାହିତ୍ୟର ପ୍ରଥମ ସଂଜ୍ଞା ପ୍ରଦାନକାରୀ ପତ୍ରିକା ‘ଆଧୁନିକ’ର ସଂପାଦକ ଓ ଓଡ଼ିଶା କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ପାର୍ଟିର ଆଦ୍ୟ ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା, ଭଗବତୀ ଚରଣ ପାଣିଗ୍ରାହୀଙ୍କର ‘ଶିକାର’ ଗଳ୍ପ ପ୍ରଗତି ସାହିତ୍ୟର ଏକ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ନମୁନା ହୋଇ ଦେଖା ଦେଲା ।

ତା ୨୯.୧୧.୧୯୩୫ ଠାରୁ ତା ୪.୧୨,୧୯୩୫ ଯାଏ କଟକର ଶ୍ରୀରାମ ଚନ୍ଦ୍ର ଭବନରେ ଛଅଦିନ କାଳ ନବଯୁଗ ସାହିତ୍ୟ ସଂସଦର ଯେଉଁ ପ୍ରାରଂଭିକ ଅଧିବେଶନ ବସିଥିଲା, ତାହାଥିଲା ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ପ୍ରଗତିବାଦୀ ଯୁଗର ପ୍ରଥମ ସାଂଗଠନିକ ପଦକ୍ଷେପ । ଏହି ସାଂଗଠନିକ ପଦକ୍ଷେପର ଅନ୍ୟ ଏକ ସୋପାନ ହେଲା ସଂଗଠନର ମୁଖପତ୍ର ‘ଆଧୁନିକ’ ପତ୍ରିକାର ପ୍ରକାଶନ । ୧୯୩୬ ମସିହା ମଇ ମାସରେ ‘ଆଧୁନିକ’ର ପ୍ରଥମ ସଂଖ୍ୟା ପ୍ରକାଶିତ ହୁଏ । ପଣ୍ଡିତ ନୀଳକଣ୍ଠ ଦାସଙ୍କ ସଂପାଦିତ ‘ନବଭାରତ’ ପତ୍ରିକାରେ ‘ଆଧୁନିକ’ ପତ୍ରିକାର ବିଜ୍ଞାପନ ନିମ୍ନରୂପରେ ଦେଖାଦିଏ ।

-‘ଓଡ଼ିଶାର ପତ୍ରିକା ରାଜ୍ୟରେ ଯୁଗାନ୍ତର, ନବଯୁଗର ବାର୍ତ୍ତାବହନ କରି ଆସୁଛି ‘ଆଧୁନିକ’, ସଂଚାର କରିବ ଆଧୁନିକ ହୃଦୟରେ ଆଧୁନିକ ଜାଗରଣ । ଧ୍ୱଂସ କରିବ ଅପସାହିତ୍ୟର ଘୃଣ୍ୟ ଆବର୍ଜନା । ସୃଷ୍ଟି କରିବ ଉଚ୍ଚ ଚିନ୍ତାର ଯୁଗୋପଯୋଗୀ ଲେଖା ସନ୍ଦର୍ଭ । ପ୍ରଚାର କରିବ ଦେଶବିଦେଶର ପ୍ରଗତିଶୀଳ ସଜୀବ ଚିତ୍ର, ଶୁଣାଇବ ବାସ୍ତବକଥା, କବିତାର ମଧୁର ମଳୟ ସିଞ୍ଚନୀ ।’

ଆଧୁନିକ ପତ୍ରିକାର ଆଭିମୁଖ୍ୟ ସଂପର୍କରେ ‘ନିଜକଥା’ ଶିରୋନାମାରେ ଏହି ଘୋଷଣା ନାମା ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା- ‘‘ଜଗତର ସବୁ ଅଂଶରେ ଏକ ତୁମୂଳ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଆଭାସ ମିଳୁଛି ଏବଂ ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନ ନାନାସ୍ଥଳରେ ଯେଭଳି ବିବିଧ ଉପାୟରେ ଆତ୍ମପ୍ରକାଶ କରୁଛି , ଓଡ଼ିଶାରେ ଆଧୁନିକର ଆବିର୍ଭାବ ସେହିପରି ଗୋଟିଏ ପ୍ରାଥମିକ ଉପାୟର ଚିହ୍ନ ମାତ୍ର । ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନର ଆହ୍ୱାନ ଯେ ଓଡ଼ିଶାର ଯୁବ ପ୍ରାଣକୁ ଚଞ୍ଚଳ କରିଛି, ‘ଆଧୁନିକ’ ତାହାର ନିଦର୍ଶନ ।’’

ସାହିତ୍ୟ ଯେ କେବଳ ଆବେଗର ସ୍ଵତଃସ୍ପୃତ ସ୍ଫୁରଣ ନୁହେଁ, ତାହା ସମାଜ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଓ ସମାଜ ନିର୍ମାଣ ତଥା ଇତିହାସର ସଚେତନ ପ୍ରୟାସ- ୧୯୩୦ ରୁ ୧୯୫୦ ଯାଏ ଓଡ଼ିଶାରେ ଚଳଚଞ୍ଚଳ ଥିବା ଓଡିଆ ପ୍ରଗତିବାଦୀ ସାହିତ୍ୟ ତାହା ପ୍ରମାଣିତ କରିଥାଏ । ୧୯୩୦ ରୁ ଏଯାବଦ୍‌ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବା, ସମଗ୍ର ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ ମଧ୍ୟରୁ ୧୯୩୦ରୁ ୧୯୪୦ ମଧ୍ୟରେ ସୃଷ୍ଟି ପ୍ରଗତି ସାହିତ୍ୟର ଅବଦାନ, ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ । ଏହାର ଏକମାତ୍ର କାରଣ, ପ୍ରଗତି ସାହିତ୍ୟର ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠତା, ଇତିହାସ ବୋଧ-ଶ୍ରେଣୀ ଚେତନା-ପ୍ରଗତି ଓ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପ୍ରତି ଆଗ୍ରହ-ସର୍ବୋପରି ମଣିଷକୁ ସାମ୍ୟ, ମୈତ୍ରୀ, ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂପର୍କରେ ସଚେତନତା ସୃଷ୍ଟିର ପ୍ରୟାସ ।

ସାମ୍ପ୍ରତିକ କାଳରେ ଆମ ଭାଷାରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବା ବ୍ୟକ୍ତିବାଦୀ ସାହିତ୍ୟ ସହ ପ୍ରଗତିବାଦୀ ସାହିତ୍ୟର ତୁଳନା କଲେ ସେହି ଏକା କଥା ଲକ୍ଷ୍ୟ କରିବା । ଯଥା- ବ୍ୟକ୍ତିବାଦୀ ସାହିତ୍ୟଠାରୁ ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ସାହିତ୍ୟର ମୂଲ୍ୟ ଅଧିକ । ଯୁଗେ ଯୁଗେ କ୍ରାନ୍ତିକାରୀ ସାହିତ୍ୟ ହିଁ କାଳଜୟୀ ସାହିତ୍ୟ ।

ସମ୍ପ୍ରତି ଯେଉଁ ସାହିତ୍ୟିକମାନେ ସମାଜକୁ ଆଧାର କରି କବିତା, ଗଳ୍ପ, ଉପନ୍ୟାସ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କର କେତୋଟି ପ୍ରତିନିଧି ସ୍ଥାନୀୟ କବିତା ଏହି ସଙ୍କଳନରେ ସ୍ଥାନିତ ହୋଇଛି । ଉଲ୍ଲେଖ ଯୋଗ୍ୟ ଯେ, ସ୍ଵାଧୀନତା ପ୍ରାପ୍ତି ପରେ ପରେ ଭାରତବର୍ଷରେ ସାମାଜିକ ଓ ରାଜନୈତିକ ଜୀବନରେ ବେଶ୍‌ କିଛି ନିସ୍ତରଙ୍ଗତା ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଗଲା । ସମାଜର ମୂଳ ଉତ୍ପାଦିକା ଶକ୍ତିମାନଙ୍କୁ ସଂଗଠିତ କରୁଥିବା ଆନୁଷ୍ଠାନ ଗୁଡ଼ିକ କ୍ରମଶଃ ଦୁର୍ବଳ ହୋଇଗଲେ । ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରତି ମୋହ ହେତୁ ଜନଗଣଙ୍କର ଲଢେଇ ପ୍ରତି ଏମାନଙ୍କର ସ୍ପୃହା ମଧ୍ୟ କମିଗଲା । ଫଳତଃ, ପ୍ରଗତିଶୀଳ ସାହିତ୍ୟ ତା’ର ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିର ସଫଳତା ହରାଇଲା । ପ୍ରଜା ଆନ୍ଦୋଳନ, କୃଷକ ଆନ୍ଦୋଳନ ଓ ଉପନିବେଶ-ବାଦ ବିରୋଧୀ ସ୍ଵାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନ, ଯାହା ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟକାରମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଗତି ପଥରେ ଯିବାପାଇଁ ଅନୁପ୍ରେରିତ କରୁଥିଲା, ସ୍ଵାଧୀନତା ପରେ ସେହି ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଭଟ୍ଟା ପଡ଼ିଗଲା ।

ସାମାଜିକ ଆନ୍ଦୋଳନର ନିସ୍ତରଙ୍ଗତା ହେତୁ ସାହିତ୍ୟିକ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତି ମଧ୍ୟ ଶିଥିଳ ହେଲା । ଏସବୁ ସତ୍ତ୍ୱେ ସ୍ଵାଧୀନତା ପରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ଜନଗଣଙ୍କର ସୀମିତ ଲଢାଇର ପରିସର ଭିତରୁ ରବିସିଂଙ୍କ ଭଳି ପ୍ରତିଭାର ମଧ୍ୟ ଉଦ୍ଭବ ଘଟିଥିଲା ।

୧୯୬୭ ମସିହାରେ ଭାରତବର୍ଷରେ ଆଉ ଏକ ରାଜନୈତିକ ଘନଘଟା ଦେଖାଗଲା, ତାହାହେଲା ନକ୍ସଲବାଦୀ ଆନ୍ଦୋଳନ । ଆଜିର ମାଓବାଦୀ ଆନ୍ଦୋଳନ ସେହି ନକ୍ସଲ ବାଦୀ ଆନ୍ଦୋଳନର ଧାରାବାହିକତା । ୧୯୬୭ ମସିହାରେ ନକ୍ସଲବାଦୀ ଆନ୍ଦୋଳନର ପ୍ରଭାବରେ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଭାବରେ ରବି ସିଂଙ୍କ କବିତାରେ ଜନବାଦୀ ଧାରା ଅଧିକ ବଳିଷ୍ଠ ହେବା ସହ ‘ଆଭା’, ‘ବେଳା’ ଓ ‘ସ୍ପୁଲିଙ୍ଗ’ ଗୋଷ୍ଠୀ ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରଗତିଶୀଳ ସାହିତ୍ୟ ଯଥେଷ୍ଟ ବିସ୍ତାରିତ ହୋଇଥିଲା । ଆଜିର ନିସାନ୍‌ ପତ୍ରିକା ତା’ର ସୁଦୂର ପ୍ରତିଧ୍ଵନୀ । ମଧ୍ୟବର୍ତୀ କାଳରେ ‘ଅଗ୍ନିବୀଣା’ ଓ ‘ଅଭିଯାତ୍ରୀ’ ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରଗତିଶୀଳ ସାହିତ୍ୟ ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ବେଶ୍‌ ବଳିଷ୍ଠ କରିଥିଲା । ଏହି ସଂକଳନ-ମଧ୍ୟସ୍ଥ କବିତା ଉପରୋକ୍ତ ସାଂସ୍କୃତିକ ଆନ୍ଦୋଳନର ଫଳଶୃତି । ଏହିସବୁ ସାଂସ୍କୃତିକ ଆନ୍ଦୋଳନ ପରିସରରୁ ଗୋଟାଏ ସମୟରେ ପ୍ରସନ୍ନ ପାଟ୍ଟଶାଣୀ, ହୁସେନ ରବିଗାନ୍ଧୀ, ସଦାଶିବ ଦାଶ , ସମରେନ୍ଦ୍ର ନାୟକ ପ୍ରମୁଖ ସାହିତ୍ୟିକ ଜନ୍ମ ନେଇଥିଲେ । ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଆଶୁତୋଷ ପରିଡ଼ା,୰ ବସନ୍ତ ମୁଦୁଲି, କୁଳମଣି ଜେନା, ବିଜୟ ଉପାଧ୍ୟାୟ,ପୀତାମ୍ବର ତରାଇ , ଭାରତ, ଅଖିଳ, ଅରୂପ ଅଭିଷେକ, ଲେନିନ୍‌ କୁମାର, ବାସୁଦେବ ସୁନାନୀ ଇତ୍ୟାଦି ମଧ୍ୟ ସେହି ପରିସରର ପ୍ରତିଧ୍ଵନୀ ।

ଅଧୁନା ଓଡ଼ିଶାର ଜାତୀୟ ସାହିତ୍ୟ ଅବକ୍ଷୟମୁଖୀ । ଏକଦା ଓଡିଆ ଜାତିକୁ ଏକ ବଳିଷ୍ଠ ଆତ୍ମପରିଚୟ ଦେବା ସକାଶେ ଫକୀର ମୋହନ, ଗଙ୍ଗାଧର, ମଧୁରାଓ, ରାଧାନାଥ ଇତ୍ୟାଦି କଲମ ଧରିଥିଲେ । ସେମାନଙ୍କ ସାହିତ୍ୟରେ ଜାତୀୟତାବାଦୀ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ସ୍ପଷ୍ଟ ଥିଲା । ତା’ପରେ ଉପନିବେଶବାଦ ବିରୋଧୀ ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନର ବାର୍ତ୍ତା, ସାହିତ୍ୟରେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୋଇଥିଲା । ତାହାଥିଲା ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଯୁଗ । ସେହି ସୁବର୍ଣ୍ଣଯୁଗର ମହାନ୍‌ ଅଧିକାରୀ ଥିଲେ ଉତ୍କଳମଣି ପଣ୍ଡିତ ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସ ଓ ସତ୍ୟବାଦୀର ପଞ୍ଚସଖା ଗଣ।

ସ୍ଵାଧୀନତା ପରେ ସାହିତ୍ୟରେ ବ୍ୟକ୍ତିବାଦ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ପ୍ରାଧାନ୍ୟ ଲାଭ କଲା । ସାମାଜିକ ଅବସ୍ଥା, ମଣିଷ ସମାଜର ସମସ୍ୟା , ଦେଶ ବା ଜାତିର ଆଶା, ସ୍ଵପ୍ନ, ସାହିତ୍ୟରେ ରୂପାୟିତ ହେଲାନି । ସାମ୍ପ୍ରତିକ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ଅଧିକାଂଶ ସ୍ରଷ୍ଟା ନିଜର ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଆଶା ବା ସ୍ୱପ୍ନକୁ (ଯାହା ସାମାଜିକ ଆଶା, ସ୍ଵପ୍ନଠାରୁ ଭିନ୍ନ) ପ୍ରକାଶ କରୁଛନ୍ତି- ଯାହା ଜାତୀୟ ସାହିତ୍ୟ ପଦବାଚ୍ୟ ହୋଇପାରୁନାହିଁ । ସ୍ଥିତାବସ୍ଥାର ଅନ୍ଧ ଅନୁସରଣକାରୀ ସାଜି ଆଜିର ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟିକ ଓ ତାଙ୍କର ସାହିତ୍ୟ (ଅଧିକାଂଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ) ପଳାୟନ ପନ୍ଥୀ-ଭୂମିକାରେ ଅବତୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇଯାଉଛି । ଚିତ୍ରୋତ୍ପଳା ନଦୀ ଯେତେବେଳେ ଶୁଷ୍କ, ମଣିଷ ଜଳକଷ୍ଟ ଜର୍ଜରିତ ଓ ଶ୍ରୀରାଧା ନାମ୍ନୀ ଝିଅଟି ଯେତେବେଳେ ଅଧସ୍ତନ ଲିଙ୍ଗ (ସବଅର୍ତିନେଟ ଜେଣ୍ଡର) ଭାବରେ ସାମାଜିକ ନିପୀଡନର ଶୀକାର, ସେତେବେଳେ ପୁନରୁତ୍ଥାନବାଦ (Revivalism) ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରମୁଖ କବିଙ୍କର ମୁଖ୍ୟ ସାହିତ୍ୟିକ ଆଭିମୁଖ୍ୟ ହୋଇଛି । ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରମୁଖ କବିମାନେ ନିଜ ସାମାଜିକ ପ୍ରତିପରି ବା ପଦପଦବୀ ହେତୁ ରାଷ୍ଟ୍ରଦ୍ଵାରା ଶ୍ରେଷ୍ଠ କବିର ସ୍ଵୀକୃତି ପାଇ ପାରିଲେବି, ସତରେ କ’ଣ ସେମାନେ ଆମ ଭାଷା ସାହିତ୍ୟର ଶ୍ରେଷ୍ଠ କବି ? ଏ ପ୍ରଶ୍ନ ପଚାରିବାର ପ୍ରକୃଷ୍ଟ ସମୟ ଏବେ ଉପସ୍ଥିତ ।

ଅବଶ୍ୟ ସମାଜ କହିଲେ - ସମ୍ଭ୍ରାନ୍ତ କେବଳ ସ ବା ଏଲିଟ୍‌ ମାନଙ୍କୁ ବୁଝାଏ ନାହିଁ । ଏହି ସମ୍ଭ୍ରାନ୍ତ ବା ଏଲିଟ୍‌ ମାନଙ୍କର ପାଦତଳର ସମାଜଟି ପ୍ରକୃତ ସମାଜ । ସେହି ସମାଜର ମଣିଷମାନେ ଇତିହାସ ନିର୍ମାଣରେ ବ୍ରତୀ ଥାଆନ୍ତି ତାଙ୍କର ସଂଗ୍ରାମ ଓ ସ୍ୱପ୍ନକୁ ରୂପ ଦିଅନ୍ତି । ଅସମ୍ଭ୍ରାନ୍ତ, ପ୍ରକୃତ ମଣିଷର କବି । ଯଥାର୍ଥ କବିଟି ହୁଏତ ନିଜ ସମୟରେ କବିର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ନପାଇଲେବି ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ନିଶ୍ଚିୟ ତାହା ପାଇଥାନ୍ତି । ଏହାର ଜ୍ଵଳନ୍ତ ଉଦାହରଣ ମହାକବି ଭୀମ ଭୋଇ, ଯିଏ ନିଜ ସମୟରେ ନିଜ ଜୀବନକୁ ନର୍କରେ ଅକୁଣ୍ଠ ଭାବେ ନିପତିତ କରି ଜଗତକୁ ଉଦ୍ଧାର କରିବା ପାଇଁ ସାହିତ୍ୟ ସାଧନାରେ ତଲ୍ଲୀନ ହୋଇ ଏକ ମହାଯୁଗ ସୃଷ୍ଟି କରିବାରେ ସକ୍ଷମ ହେଲେ ।

ମଣିଷ ହିଁ ସାହିତ୍ୟର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଉପାଦାନ । ସମାଜର ଦଳିତ, ପତିତ, ନିଷ୍ପେସିତ ମଣିଷର ସ୍ଵରହିଁ ଆଜିର ଓଡିଆ ପ୍ରଗତିବାଦୀ ସାହିତ୍ୟ । ଆଜିର ପ୍ରଗତି ସାହିତ୍ୟର ଅଗ୍ରଭାଗରେ ଯେଉଁମାନେ ଅଛନ୍ତି, ସେମାନେ ଇତିହାସ ସଚେତନ, ଶ୍ରେଣୀ ସଚେତନ ଓ ସମାଜ ସଟେତନ । ସମ୍ପ୍ରତ୍ତି ଓଡିଆ ପ୍ରଗତିବାଦୀ ସାହିତ୍ୟ ହିଁ ପ୍ରକୃତ ସମାଜ ନିଷ୍ଠ ସାହିତ୍ୟ । ଏହି ସାହିତ୍ୟରେ ସାମାଜିକ ଦୁରାବସ୍ଥାର ଛବି ପ୍ରତିଫଳିତ, ସାମାଜିକ କ୍ରାନ୍ତିର ବାର୍ତ୍ତା ପ୍ରସାରିତ । ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରଗତିସାହିତ୍ୟ ବିଶ୍ୱବ୍ୟାପୀ ଧନବାଦୀ ସାଂସ୍କୃତିକ ଆଧିପତ୍ୟ ବିରୁଦ୍ଧରେ ପ୍ରତିବାଦର ସାମାନ୍ୟ ପ୍ରୟାସ ।

ଆଜିର ପ୍ରଗତିବାଦୀ ସାହିତ୍ୟକୁ ଅନେକ ସ୍ଥିତାବସ୍ଥା ସପକ୍ଷବାଦୀ ଓ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାଶୀଳ ଚିଂତାରବାହକ ଆଲୋଚକମାନେ ମାଓବାଦୀ ପ୍ରଚାରଧର୍ମୀ ସାହିତ୍ୟର ସଂଜ୍ଞା ଦେଇ ନିହିତ ସ୍ଵାର୍ଥର ସେବା ପାଇଁ ବିଶ୍ଵସ୍ତ ଭାବେ ପ୍ରଚାର କରିଚାଲିଥାନ୍ତି । ଏହି ଆଲୋଚକମାନେ ପ୍ରଗତିବାଦୀ ସାହିତ୍ୟକୁ ସାଧାରଣତଃ ଅସ୍ପୃଶ୍ୟ କରି ରଖିବା ପାଇଁ ସବୁ ପ୍ରକାର କୌଶଳ ଅବଲମ୍ବନ କରିଚାଲିଛନ୍ତି ଆଜି ଯାଏଁ । ମାତ୍ର ପ୍ରଗତିବାଦୀ ସାହିତ୍ୟରେ ଜନବାଦୀ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ହେତୁ ଏହା ଗ୍ରହଣୀୟ ଏବଂ ଏହାର ଆଲୋଚନା ଅପରିହାର୍ଯ୍ୟ ।

ଜନବାଦୀ ସାହିତ୍ୟରେ ଜମି, ଜଳ, ଜଙ୍ଗଲ- ସାହିତ୍ୟର ବିଷୟ ବସ୍ତୁ ପାଲଟି ସାରିଛି । ଫକୀର ମୋହନ ଥିଲେ ସାଧାରଣ ମଣିଷର କଥାକାର । ଭଗିଆ-ସାରିଆ ଥିଲେ ସାମନ୍ତବାଦୀ ଶୋଷଣର ପ୍ରତୀକ । କିନ୍ତୁ ଭଗବତୀଙ୍କୀ ଘିନୁଆ ଚରିତ୍ର ଥିଲା ଶ୍ରେଣୀ ସଂଘର୍ଷର ପ୍ରତୀକ, ଜଙ୍ଗଲ ଭିତର ମଣିଷର ଆତ୍ମିକ ପରିପ୍ରକାଶ । ଜମି ଓ ଜଙ୍ଗଲକୁ ଅତିକ୍ରମ କରି ବର୍ତମାନ ଦାନବାନ୍ଧୁ ଥିବା ଭବିଷ୍ୟତର ପ୍ରଗତିବାଦୀ ଓଡିଆ କବିତା ପାଉଁସତଳରୁ ନିଆ ଝଟକିଲା ପରି ସମୁଦାୟ ଜନବାଦୀ ସଂସ୍କୃତିର ଅତୃପ୍ତି ଓ ଆକାଂକ୍ଷାକୁ ସାକାର କରି ଅକ୍ଷର ଭିତରେ ଅବତରଣ କରାଇବା ପାଇ ଅଂଗୀକାରବଦ୍ଧ । ତା’ର ପ୍ରଥମ ପରିଣାମ ସ୍ଵରୂପ ଦଳିତ ସାହିତ୍ୟର ଉଦ୍‌ଗୀରଣ ଏବଂ ଜନବାଦୀ ଦର୍ଶନର ଉଦ୍‌ଘୋଷଣ । ସମକାଳୀନ ରାଜନୈତିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ଏହାର ପ୍ରତିରୋଧ ହୁଏତ କରାଯାଉଛି, ମାତ୍ର ନବପ୍ରଜନ୍ମର ପ୍ରଗତିବାଦୀ ସାହିତ୍ୟ ବା ନବ୍ୟ ପ୍ରଗତିବାଦା ସାହିତ୍ୟ ଏହି ଭାବଧାରାକୁ ସ୍ଵାଗତ କରିବାକୁ ସାହସ ପ୍ରକଟ କରିଛି ଏବଂ ଏହି ଜନବାଦୀ ସାହିତ୍ୟ ଭବିଷ୍ୟତର ପରିବର୍ତ୍ତନକାମୀ ସମାଜର ଐତିହାସିକ ଅନୁପ୍ରେରଣା ରୂପେ ସ୍ଵୀକୃତ ହେବାକୁ ବାଧ୍ୟ ।

ପ୍ରଗତିବାଦୀ ସାହିତ୍ୟ ପ୍ରତିବାଦର ଏକ ବଳିଷ୍ଠ ସାରସ୍ଵତଧାରା । ଏହି ଧାରାକୁ ଅଧିକ ବେଗବତୀ କରାଇ ଅଧିକରୁ ଅଧିକ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ଜନବାଦୀ ତଟିନୀର ନିର୍ମଳ ଜଳରେ ଗଙ୍ଗାସ୍ନାନ ଉପାରାନ୍ତେ ପବିତ୍ର ହେବା ପରି ଅବସ୍ଥାକୁ ଘେନିଯିବା ପାଇଁ ଏହି ସଂକଳନ ପ୍ରକାଶର ପରିକଳ୍ପନା । ଇତିହାସରେ ଏହି ଧାରାର ସାହିତ୍ୟର ଏକ ବିଶେଷ ଗୁରୁତ୍ଵ ଥିବା ହେତୁ, ଏହି ସଂକଳନର ପ୍ରକାଶ ଏକ ଐତିହାସିକ ଉଦ୍ୟମ, ଯାହା ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ତରଫରୁ ଏହାର ସଂସ୍ଥାପନାର ଦୀର୍ଘ ପଚାଶ ବର୍ଷରୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ଅବଧି ମଧ୍ୟରେ କରିବା ପାଇଁ କେହି ବି ଉଦ୍ୟମ କରି ନ ଥିଲେ ।

ଏହି ଉଦ୍ୟମ ପନ୍ଥରେ କବିବଂଧୁ ପୀତାମ୍ବର ତରାଇ, ଅଧ୍ୟାପକ କୁଳମଣି ଜେନା ଓ ଓଡ଼ିଶା ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀର ଅନେକ ସଦସ୍ୟଙ୍କ ସହଯୋଗ ସ୍ମରଣୀୟ ହୋଇ ରହିଥିବ ।

ସଂକଳନରେ ସ୍ଥାନୀତ ସ୍ରଷ୍ଟା ଓ ସୃଷ୍ଟି ସଂପର୍କରେ ମୁଁ କୌଣସି ଆଲୋଚନା କରି ନାହିଁ । କାରଣ ପ୍ରଗତିବାଦୀ ବା ଜନବାଦୀ ଧାରାର ସାହିତ୍ୟର ଵିଚାର ପାଠକମାନଙ୍କ ଉପରେ ନ୍ୟସ୍ତ କରୁଛି ।

ଭୁବନେଶ୍ୱର                                    (ଡକ୍ଟର ହୁସେନ ରବିଗାଂଧୀ)

ମେ’ ପହିଲା ୨୦୦୯                        ସଭାପତି, ଓଡ଼ିଶା ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ

ଅନନ୍ତ ପଟ୍ଟନାୟକ

୧୯୧୨-୧୯୮୭

ଅବିଭକ୍ତ ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲାର ଚଣାହଟ୍ଟ ଗ୍ରାମର ଚଉଧୁରୀ ଜୟକୃଷ୍ଣ ପଟ୍ଟନାୟକ ଓ ମହାଦେଈ ଦେବୀଙ୍କ ଔରସରୁ ଜ୍ୟେଷ୍ଠପୁତ୍ର ଭାବେ ୧୯୨୨ ମସିହା, ପ୍ରଥମ ରଜ ଦିନ ଭୂମିଷ୍ଠ ହୋଇଥିଲେ କବି ଅନନ୍ତ ପଟ୍ଟନାୟକ ।

ଏହି କ୍ରାନ୍ତିକାରୀ କବି କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ମହାନ୍‌ ପ୍ରବକ୍ତା, ସାମ୍ୟବାଦୀ ସାହିତ୍ୟର ବିଦ୍ରୋହୀ ବାର୍ତ୍ତାବହଙ୍କ କୈଶୋର କାଳରେ ପୁରୀଠାରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିବା ଉତ୍କଳ ସମ୍ମିଳନୀରେ ଉପସ୍ଥିତ ଦେଶପ୍ରେମୀମାନଙ୍କ ଭାଷଣପ୍ରତି ଆକୃଷ୍ଟ ହୋଇ କୈଶୋର ଜୀବନରୁ ହିଁ ବାଛି ନିଅନ୍ତି ସଂକଳ୍ପର ଅଗ୍ନିପଥ । ସେବେଠାରୁ ସାମନ୍ତବାଦ, ଶୋଷଣ, ଅତ୍ୟାଚାର, ଅନ୍ୟାୟ-ଅନାଚାର ବିରୁଦ୍ଧରେ ଉତ୍ସର୍ଗିତ କରିଦିଅନ୍ତି ଯୌବନକାଳର ଅୟଆରମ୍ଭ ।

ଆଉ ପଛକୁ ଫେରିନାହାନ୍ତି ସେ । ଦେଖିଛନ୍ତି ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଉତ୍କଳ ପ୍ରଦେଶର ସ୍ୱପ୍ନ, ସ୍ୱପ୍ନକୁ ଆହୁରି ଶାଣିତ କରିଛନ୍ତି ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମରେ ନିଜକୁ ସାମିଲ୍‌କରି । ଜାତୀୟ କଂଗ୍ରେସରେ ଯୋଗଦାନ କରି ସ୍ୱରାଜ୍ୟ ହାସଲପାଇଁ କେବେ ଯାଇଛନ୍ତି ଜେଲ୍‌ ତ କେବେ ଦେଇଛନ୍ତି ଜରିମାନା । କେବଳ ଦେଶର ମୁକ୍ତିପାଇଁ ନୁହେଁ, ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ସାହିତ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ତାଙ୍କର ଯେଉଁ ଅନବଦ୍ୟ ଅବଦାନ ରହିଚି ତାହା କାଳକାଳ ପାଇଁ ଖୁବ୍‌ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ । ସାମ୍ୟବାଦୀ ବିଚାରଧାରର ଅନ୍ୟତମ ପ୍ରବର୍ତ୍ତକଭାବେ ‘ନବଯୁଗ ସାହିତ୍ୟ ସଂସଦ’ ଗଠନ ର ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା ସଦସ୍ୟ ଭାବେ ପ୍ରଗତୀଶୀଳ ସାହିତ୍ୟର ଉତ୍ତର ଦାୟାଦମାନଙ୍କ ପାଇଁ ସେ ଏବେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରେରଣାର ଉତ୍ସ । ପତ୍ରପତ୍ରିକା ସଂପାଦନା ସହିତ ନାଟକ, ପ୍ରବନ୍ଧ ରଚନା ଓ ଅନୁବାଦ ସାହିତ୍ୟରେ କବିଙ୍କ ସୁନାମ ଶୀର୍ଷରେ ରହିଥିବାବେଳେ ଶିଶୁମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଅଜସ୍ର ଶିଶୁଲେଖା ସୃଜି ଶିଶୁସାହିତ୍ୟକୁ ସମୃଦ୍ଧି କରିଛନ୍ତି ।

ଜୀବନର ଶେଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଏହି ମହାନ ବିପ୍ଲବୀ କବି, ସ୍ୱାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମୀ ସାହିତ୍ୟର ଯେପରି ସାରଥି ସେହିପରି ସମାଜସେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିଜକୁ ଉତ୍ସର୍ଗିତ କରି ଜାତି ଓ ଦେଶ ପାଇଁ ଆଦର୍ଶ ହେବା କମ୍ କଥା ନୁହେଁ । ୨୫.୬.୧୯୮୭ ମସିହାରେ କବିଙ୍କ ମହାପ୍ରୟାଣ ଆଜି ବି ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରଗତିଶୀଳ ସାହିତ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଏକ ଅପୂରଣୀୟ ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ହୋଇ ରହିଚି ଓ ରହିଥିବ ।

ଉଦ୍‌ବୋଧନ ସଂଗୀତ

ନବୀନ ଯୁଗର ତରୁଣ, ଜାଗରେ

ଜାଗ ବଂଧନହରା.... !

(ଭାଜୁ, ବନ୍ଧନ ଭାରା...!)

ବକ୍ଷ ଶୋଣିତେ ଲକ୍ଷ ଜୀବନେ

ଖେଳାଅ ଆଲୋକ ଧାରା !

ଛିନ୍ନ କରରେ ବଂଧନରାଜି, କ୍ରନ୍ଦନ ହେଉ ଶେଷ

ଲୁପ୍ତ ହେଉରେ ଜାତି ଉପଜାତି, ଖଣ୍ଡିତ ଶତ ଦେଶ-

ମହାମାନବର ଶଙ୍ଖ ଶବଦେ

ଶମୁରେ ଦୁଃଖ ଜ୍ଵାଳା ।୧।

ନବୀନ......

ମରଣ ଦୁଆରେ ଚରଣ ଅରପି

ଗାଅରେ ଅମର ଗାନ ।

ପୋଛିଦିଅ ଆଜି ମାନବ ଶିରରୁଁ

ସଂଚିତ (ବଞ୍ଚନା) ଅପମାନ ।

ଲଂଘି ବନାନୀ ଶୈଳ କାନନ

ଚୂରରେ ତିମିର କାରା ।୨।

ନବୀନ.... ,

ମରୁ ପଥେ ପଥେ ନିର୍ଝର ସୃଜି

ଯାତ୍ରା କର ହେ (ରେ) କର !

ସ୍ପନ୍ଦନ ବହି ଅନ୍ତରୁ କୋଟି

ପ୍ରଦୀପ ଉଚ୍ଚେ ଧର

ଶଂକିତ ହେଉ କଂପିତ ପ୍ରାଣେ

ଚନ୍ଦ୍ର ତପନ ତାରା ।୩।

ନବୀନ.......

ସଂଧାନୀ ତବ (ତମ) ସଂଧାନ ପଥେ

କଂଟକ ଟେକେ ଶିର

ସମ୍ମୁଖେ ତବ (ତମ) କୁହେଳି ରୂପର

ମୋହ ମମତାର ନୀର

ଭିନ୍ନ କରି ସେ ତନ୍ଦ୍ରା-ପରଶ

ହସାଅ ଭୁବନ ସାରା ।୪।

ନବୀନ...

ଚିରି ଅତୀତର ଜୀର୍ଣ୍ଣ ଜୀବନ

ଜାଗ ଆରେ (ଜାଗ) ଭବିଷ୍ୟତ !

ଚୂର୍ଣ୍ଣ କରୁରେ ସ୍ୟନ୍ଦନ ତବ (ତୁମ)

ପୀଡ଼ନର ପରବତ !

ଭାଜିପଡ଼ୁ ଆଜି ଅର୍ଗଳରାଳି ଘେନ ବିଜୟର ମାଳା ।୫।

ନବୀନ...

‘ନବଯୁଗ ସାହିତ୍ୟ ସଂସଦ’ ର ଆଦ୍ୟାତ୍ମକ ଉପଲକ୍ଷେ ରଚିତ । ମିଳିତ କଂଠରେ ଗାଇଥିଲେ ଶ୍ରୀମତୀ ମାଳତୀ ଚୌଧୁରୀ, ଅଶୋକ ରାଓ ଓ ଖୋକନ୍‌ ଜୋଆରଦାର ପ୍ରମୁଖ । ୧୯୩୫, ନଭେମ୍ବର ୨୯ ତାରିଖ ।

ସର୍ବହରା

ଜୀବନ ଧରି ହେ ଢାଳିଲୁ ରକ୍ତ ତୋଳିଲୁ ସଉଧମାଳା

ଆମରି ଲାଗିରେ ଶାସନ ଶକ୍ତ ଆମେଇ ସର୍ବହରା ।

ଝାଂଝି ପବନ ସହିରେ ସଘନ ଗହିରେ ରୋଇଲୁ ଧାନ

ବରଷା କାଦୁଅ ଚକଟି କେତେରେ ଖିନ୍ନ କରିଲୁ ପ୍ରାଣ ।

ପଉଷ ପ୍ରଭାତେ କାଟିଲୁ ଶସ୍ୟ ହସିଲେ ନିଖିଳବାସୀ

ଶସ୍ତିଶାଳୀର କରାଳ କବଳ ନେଲାରେ ସକଳ ଗ୍ରାସୀ ।

କେତେ ଯେ ଦେଏଣା କେତେ ଯେ ପାଉଣା ମହାଚ୍ଚନ ଜମିଦାର

ନେଲେଟି ଶୋଷିରେ ଚାହିଁଲୁ ନୀରବେ ଘେନି କଙ୍କାଳମାଳ

ସନ୍ତାନ ଆମ ଆମରି ଆଗେରେ ଶମଶାନେ ପଡ଼େ ଟଳି

ମୂକ ପାଷାଣର ପରାଣ ବହିରେ ରହିଛୁ ସଭୟେ ଥରି ।

ଯେ ଯୁଗେ ମାନବ ଉଡ଼ଇ ଆକାଶେ ବୁଡ଼ଇ ସାଗର ଜଳେ

ସେ ଯୁଗେ ଆମେରେ ‘ହା ଅନ୍ନ ହା ଅନ୍ନ’ ଡାକି ବୁଲୁ ନତଶିରେ ।

ଭାଗ୍ୟ ଆଦରି ଦେଉଳ ଦୁଆରେ ମୁଣ୍ଡ ପିଟୁରେ ବସି

କରଭାର ସହି ଦୀନ ଦୁର୍ବଳ ନ ପାରୁ ଜୀବନେ ହସି,

ଆମେଇ ଗଢିଲୁ ବନ୍ଧୁକ, ତୋପ ତରବାରୀ ଆମ ପାଇଁ

ଆମେଇ ତୋଳୁରେ କାରାର ପ୍ରାଚୀର ବନ୍ଧନ ଗୀତ ଗାଇ

ସାମଜର ଶତ ଶୃଙ୍ଖଳ ଜାଲେ ଛନ୍ଦି ଆପଣା ଛାଏଁ

ଆଲୋକର ପଥ ରୁଦ୍ଧ କରୁରେ ଯୁଗ ଯୁଗାନ୍ତ ଯାଏ ।

ପୁଞ୍ଜିଚ ରୋଷେ ବଞ୍ଚିତ ଆମେ ଦୀପ୍ତ ଚେତେନା ବହି

ନ ବୁଲିବୁ ଆଉ ଭିକ୍ଷୁକ ଵେଶେ ଦୁଃଖ ବେଦନା ସହି ।

ପ୍ରାପ୍ୟ ଆମର ନେବୁରେ ମୁକର ଆମେ ଶ୍ରମିକର ଜାତି

ଫୁଟାଇବୁ ଆଜି ରକ୍ତ ପ୍ରଭାତ ଚିରି ଅନ୍ଧାର ରାତି ।

ନିଃସ୍ଵ ଯେତେକ ବିଶ୍ଵର କୋଳେ ସକଳ ଶ୍ରମିକ ଚାଷୀ

ମିଳିତ ହୁଅରେ ଆମରି ସଙ୍ଗେ ଶଙ୍କା ଜଡ଼ତା ନାଶି ।

ଥରୁ ରେ ଧରଣୀ ଆକାଶ ପବନ ଥରୁ ରେ ଶୋଷକ କୁଳ

ହସିଉଠୁ ଆଜି ସମତା ଜଗତେ ଭାଜୁରେ ପାହାଡ ଚୂଳ ।

ଆସିଚି ମୁଁ ଆସିଚି

ଆସିଚି ମୁଁ ଆସିଚି !

ଦୁଃଖର ଦୁର୍ଭେଦ୍ୟ ପ୍ରାଚୀର ଭାଙ୍ଗି

ମୁଁ ଆସିଚି,

ରକ୍ତର ଦୁସ୍ତର ପାରାବାର ଲଙ୍ଘି

ମୁଁ ଆସିଚି,

କୃମିକୀଟର ଉଲ୍ଲଙ୍ଗ ଉଲ୍ଲାସ ଚିରି

ମୁଁ ଆସିଚି,

ଲଲାଟରେ ଭବିଷ୍ୟର ଉତ୍‌କୀର୍ଣ୍ଣ ଲିପି ଘେନି

ସ୍ପୁଲିଙ୍ଗର ଚଳୋର୍ମ୍ମି

ମୁଁ ଆସିଚି,

ପ୍ରାଣର ଅଧିପ ମୁଁ ସୂର୍ଯ୍ୟ,

ସ୍ନେହର ପ୍ରତିଭୂ ମୁଁ ଚନ୍ଦ୍ର,

ପର୍ବତର ସ୍ରୋତ ଦି’ଭାଗ କରି ଆସିଚି !

ମୁଁ ଧ୍ୱଂସ କରିବି

ବତ୍ସହରା ନାରୀର ଦଗ୍‌ଧ ଚକ୍ଷୁର ଜ୍ଵାଳା

ମୁଁ ବର୍ଷିବି,

ସହସ୍ରଧାରା ଅଶ୍ରୁର ଏକ ବିନ୍ଦୁ !

ଲୌହଗର୍ଭା ଧରିତ୍ରୀର ନାଭିପଦ୍ମ ଓଟାରି

ମୁଁ ଆସିଚି,

ତା’ର ଆତ୍ମା ଶୋଷଣ କରି ମୁଁ ଆଣିଚି ସ୍ତନ୍ୟ,

ନାରୀ ! ତୁମର ସ୍ତନାଗ୍ରଚୂଡ଼ାରେ ଟଳମଳ କରୁ

କ୍ଷୀରବ୍‌ଧିର ବୀଚି !

ଶିଶୁଃ ! ତୁମର ସ୍ପୂର୍ତ୍ତି ମୁଁ ଆସିଚି !

ପ୍ରୀତିର କନ୍ଦୁକ ମୁଁ ଚନ୍ଦ୍ର,

ଜ୍ୟୋତିର ମନ୍ଦାର ମୁଁ ସୂଯ୍ୟ !

ଆସିଚି ମୁଁ ଆସିଚି !

କବନ୍ଧର ନୃତ୍ୟ ରଚନା କର କିଏ ? -ବନ୍ଦ କର !

ବିକୃତିର ବିଗ୍ରହ ରଚନା କର କିଏ ?- ତଫାତ୍‌ ହୁଅ !

ବନ୍ଧୁକର ବର୍ତ୍ତ୍ମ ରୋଧ କରି ମୁଁ ଆସିଚି ।

ବେକାର ପ୍ରତ୍ୟୁଷର ଚିତ୍କାର ଆଜି ପୋଛ,

କିରାନି ରାତ୍ରିର ପ୍ରଳାପ ଆଜି ପୋଛ

ପଶୁତ୍ଵର ବିବରମୁଖୀ ବନ୍ଧ୍ୟା ପ୍ରୀତିର ଭ୍ରୂଣ

ମୁଁ ଆସିଚି !

ପିଙ୍ଗଳ ଆକାଶରେ ତୁମର ଛିନ୍ନ ନଥିର ପତ୍ର

ଏଇ ଉଡେ,

ଶରତର ଶୁଭ୍ର ବାଦଲ

ଆଜି ସ୍ତବ୍‌ଧ !

ଆପଣାକୁ ଆପେ ଉଜାଡ କରି

ଜଳଧିର ମନ୍ଦ୍ର ନିନାଦ ଭଳି

ଭଲ ପାଅ, ମତେ ଭଲପାଅ

ମୁଁ ଆସିଚି

ଶସ୍ୟର ଶାଶ୍ୱତୀ ବାଣୀ, ମୁଁ ପ୍ରଜ୍ଞା !

ଚିମ୍‌ନିର ଆଲିମ୍ପନ ଲେଖି

କାର୍ପାସ୍‌ର ଚୂର୍ଣ୍ଣ କଥାରେ

କାଶ କିଏ ? କାଶ !

କାଶହାସରେ ଲୌହ- ଲାବଣ୍ୟ ଆଣି

କାଶ କିଏ ? କାଶ !

ତୁମର ପିଷ୍ଟ ପେଶୀରେ ବଜ୍ରର ବିଳାପ

ବାଜୁ !

ଅକାଳ ପକ୍ଵ କେଶରାଶିରେ ଚୀନାଂଶୁକର ସ୍ପର୍ଶ

ଲାଗୁ !

ଯୁଗର ବକ୍ଷରେ ମୁଁ ଅକାଳ ବସନ୍ତର ତିତିକ୍ଷା ।

ମୁଁ ପୁରୁ !

କପାଳର ଘର୍ମ ତୁମର ଓଷ୍ଠପୁଟରେ ନଇଁ

ମୁଁ ଆସିଚି, ମୁଁ ଆସିଚି !

ଯନ୍ତ୍ର-ମୁଖର ଦିବାକୁ ନିନିମେଷ ନୀରବତାରେ

ଦୀର୍ଣ୍ଣ କରି

ଆସିଚି, ମୁଁ ଆସିଚି !

ଆଣବିକ ଖଡ଼ଗ ଧର କିଏ ? - ଦୂର ହୁଅ !

ବୈଦ୍ୟୁତିକ ବାତ୍ୟା ଆଣ କିଏ ? -ଦୂର ହୁଅ !

ଆସିଚି, ମୁଁ ଆସିଚି !

ଯାଚ୍‌ଞ୍ଜାର ଅର୍ଜି-ସ୍ତୂପ ଠେଲି ମୁଁ ଆସିଚି !

ସ୍ଥବିରତାର ମର୍ମ ଭେଦ କରି

ମୁଁ ଆସିଚି,

ତାରୁଣ୍ୟର ଅଭିମାନ ମୁଁ !

ଲଙ୍ଗଳର ପଥ ରୋଧ କର କିଏ ?- ପ୍ରସ୍ତର

ଶସ୍ୟର ସ୍ମିତ ରୋଧ କର କିଏ ?-ପଙ୍ଗପାଳ !

ଆତ୍ମାର କଣ୍ଠ ରୋଧ କର କିଏ ?- ଆତତାୟି !

ଅନିରୁଦ୍ଧ ସ୍ମିତ ମୋର ଛୁଟେ

ଦିକ୍‌-ଦିଗନ୍ତ ଛୁଟେ ।

ପ୍ରାଣର ପ୍ରଣବରେ ଦୂର ହୁଅ

କାତରାଶ୍ରୁର ପ୍ରେତ,

ମାତୃଘାତୀର ପ୍ରୀତି !

ଆସିଚି ମୁଁ ! ଆସିଚି

ହୃତ୍‌କମ୍ପର ଜ୍ଵଳଦର୍ଚ୍ଚି ବର୍ତ୍ତି !

ନିଜ ବନ୍ଦନା ପଢ଼େ

ନିଜ ବନ୍ଦନା ପଢ଼େ, ସଜନି ରେ !

ନିଜ ବନ୍ଦନା ପଢେ,

ରଶ୍ମି-ଲୁଳିତ ରସ-ଉତ୍ସବେ

ଝୁମି ଝୁମି ଆଜି ପ୍ରୀତି-ସଞ୍ଜରେ

ନବ ତୃଷ୍ଣାର ଝଡ଼େ ।

ବିଦ୍ରୂପି ତମେ ମୁହଁ ମୋଡ଼ି ଯାଅ

ମୁହଁ ମୋଡି ରହ ଚାହିଁ

ମୁଗ୍‌ଧ୍‌ ମୋ ଧରା

ପ୍ରୀତି-ଅମ୍ୱରା,

ରସ-ଶୃଙ୍ଗାରେ ସଙ୍ଗୀତ-ଝରା,

ରଚେ ଅଭିସାର କାହିଁ !

ଶ୍ରମଶିଞ୍ଜନୀ ଘର୍ମିଳ ଛାୟା

ମନଅଙ୍ଗନେ ପଡ଼େ

ନିଜ ବନ୍ଦନା ପଢ଼େ !

ଏଇ ରାଜଧାନୀ ରାଜଘାଟ ତଳେ

ରୁଧିରେ ରୁଧିରେ ମର୍ମ ପଖାଳି

ନିଭୃତେ ଜଳେ

କେତେ ଉଷସୀର ଉଷା,

କେତେ ସଂଶୟ ମୁଦିରେ, ମୁଦିରେ

ତାର ବିଦ୍ୟୁତ-ଭୂଷା ।

ନିଜ ବନ୍ଦନା ପଢ଼େ, ସଜନି ରେ !

ଅନୁକମ୍ପାରେ ହସ !

ନିଜ କ୍ଷୁଦ୍ରତା ଅଞ୍ଚଳେ ଭୀରୁ !

ସୁର-ବିଭ୍ରମେ ପଶ !

ତମେ କି ଜାଣୁଚ ? ସେ ପାଖେ ଖଡ଼୍‌ଗ

ଏ ପାଖେ ଅଶ୍ରୁଧାରା,

ପଶ୍ଚାତେ ନାଚେ ମରୁ !

ସମ୍ମୁଖେ ଥରେ ଘନ-କୁଝ୍‌ଝଟି ରଣ-ଉଦ୍‌ଜାନ-ତାରା

ଧୀର ଅସ୍ଥିରେ

ହୃଦ-ବସ୍ତିରେ

ବୁଲେ ନିର୍ଭୀକ ବୋଧ୍‌କଳ୍ପର ତରୁ !!

ଶତ ଦର୍ଶନ ଶାଖାରେ ଶାଖାରେ !

ଆଶା -ଆଗ୍ନେୟ କଢେ

ନିଜ ବନ୍ଦନା ପଢ଼େ !

ଝଲମଲ କରେ ସମୀପେ, ସୁଦୂରେ

କେତେ ହତ୍ୟାର ପ୍ରେତ,

ମର୍‌ମରି ଉଡ଼େ ପ୍ରାଣ-ଉର୍ମିର ନେତ !

କେତେ ଉଦ୍ଧତ ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣର ହ୍ରେଷା, ମତ୍ତ ବାରଣ ଚାଲି,

କାହିଁ ନିଭିଗଲା...କାହିଁ !

ଇତିହାସ - କୂଳେ ଛିନ୍ନ, ସଜନି !

ଭ୍ରାତୃ-ବିବାଦେ ଅକ୍ଷକ୍ରୀଡାର ପାଲି,

ନିଃଶ୍ୱାସେ ମୋର

ନାହିଁ, ବାନ୍ଧବି ନାହିଁ !

ଠୁକ୍‌ ଠୁକ୍‌ବାଜେ ମୈତ୍ରୀ- ନିହଣ

ନିରୋଳ କର୍ମ-ନୀଡ଼େ

ସ୍ଵଚ୍ଛ ସ୍ଵପନ ସଂକେତେ ଅବଗାହି,

ଜରା-ଯୌବନ- ପକ୍ଷ-ଭହାଡେ

ଦରୋଟି ବାର୍ତ୍ତା ବିଡ଼େ ରେ ଚିତ୍ତ, ବିଡେ ।

କେତେ ବ୍ୟର୍ଥତା ବାଲିର ପାହାଡ଼େ

      ଇସ୍ପାତୀ କୁହୁ ଵଢେ !

      ନିଜ ବନ୍ଦନା ପଢେ !

ନିଜ ବନ୍ଦନା ପଢେ, ସଜନି ରେ !

      କୁଞ୍ଚିତ କର ନାସା !

ରୋଷ-କମ୍ପିତ ପକ୍ଷ୍ମରୁ ଢାଳ

ହୀନ ହିଂସୁକୀ ଭାଷା !

ନିଜ ବନ୍ଦନା ପଢ଼େ ସ୍ପର୍ଦ୍ଧାରେ,

ଗୀତି-ଶ୍ରଦ୍ଧାରେ,

ନବ-ଶୌର୍ଯ୍ୟର ସ୍ନେହ-ଶାଦ୍‌ବଳ ଗଡ଼େ ।

ନିଜ ବନ୍ଦନା ପଢେ !

ମୁଁ କି ଢାଳୁ ନାହିଁ କୁସୁମ- ଅର୍ଘ୍ୟ

ଦଗ୍ଧ ନୟନ-ପଥେ ?

ମୁଁ କି ଜାଳୁ ନାହିଁ ସୂର୍ଯ୍ୟ-ରୋଶନି

ହିମ-କୋଣାର୍କ-ରଥେ ?

ମୁଁ କି ତୋଳୁ ନାହିଁ ମୈତ୍ରୀ- ମୀନାର,

ମମତା-ସେତୁରେ ଅଶ୍ରୁ-ଝରଣେ ତାଜ୍‌?

ମୁଁ କି ଗୋଳୁ ନାହିଁ ଗହମ୍‌ ହସରେ

ବିସ୍ମୃତ ଏସ୍‌ରାଜ୍‌?

ମୁଁ କି ରେ ଦଳୁନି ନଥିରେ, ନଥିରେ

ଦୁର୍ନିତି- ବ୍ରତ

ଚିତ୍ରିତ ତନୁ,

ଦୁଃଖର କ୍ଷତ ?

ମୁଁ କି ରେ ଚାହୁ ନି

ଧୂଳି-ଘରଣୀର ଧୀର ଶର୍ମିଳ ଗାନ ?

ମୁଁ କି ରେ ଲୋଡ଼ୁନି

ବାହାରେ ଆକାଶ, ଭିତରେ ଆକାଶ,

ଅନ୍ତ୍ରନାଡିର ମଣିପଦ୍ମରେ ଭୃଙ୍ଗର ହାସ,

ମୁଁ କି ରେ ମାନିଚି

ବ୍ୟବଧାନ କଥା ସମ୍ମାନ-ଅବିଧାନ ?

ମୁଁ କିରେ ଖୋଳୁ ନି ମର୍ମର ଖଣି,

ମରୁ-ଖର୍ଜ୍ଜୂରେ ଫୁଲ- ଫଲ୍‌ଗୁର- ଧାରା,

ମୁଁ କି ରେ ବୁଣୁ ନି

ଜଗନ୍ନାଥର ବୀଜ ଓଁ କାରେ

‘ଜାରା’-ଜୀବନର କେତେ ଝୁମୁରୁର ଜ୍ଵାଳା ?

କାଶ୍ମିରୀ ବଧୂ-ରକ୍ତ- କପାଳେ,

ମୁଁ ଯେ ସତର୍କ,

ପ୍ରୀତି-ବିତର୍କ,

କେତେ ବିକରାଳ ନିଶି ଅଶ୍ଳେଷେ

ଅରାଳ ଲକ୍ଷ୍ମୀ, ମରାଳର ଅଭିଯାନ,

ସଂଗ୍ରାମୀ ମୁଁ ତ କାଳ-ତିତୀର୍ଷା,

ଚିର ଚଳିଷ୍ଣୁ ବୀର-ଚିକୀର୍ଷା,

ଅଣୁ-ଗର୍ଭରେ

ନିମିଷୁ ନିମିଷେ

ଜୀବନର ଅଭିଜ୍ଞାନ ।

ଲଢେ ମୁଁ ନୀରବେ

ଲଢ଼େ ମୁଁ ଧୀରବେ,

ମୃତ୍ୟୁର ସହ ଲଢେ !

ନିଜ ବନ୍ଦନା ପଢ଼େ, ସଜନି ରେ,

ନିଜ ବନ୍ଦନା ପଢେ !

ବର୍ଣ୍ଣାଳି-ପୁରେ ଯେ ହାତ ନଚାଏ

ବର-ବର୍ଣ୍ଣିନୀ ବିଭା,

ଯେ ହାତ-ଆତ୍ମା

ଋତ-ଯନ୍ତ୍ରୀର

କୃତି- ମନ୍ତ୍ରୀର,

ଗଢେ ମୁଁ, ଗର୍ବେ ଗଢେ ।

ଜେତେ କରବୀର କର୍ଣ୍ଣିକାରର

ବକ୍ଷେ ଜଳି ରେ

କ୍ଷୁବ୍‌ଧେ ଢଳି ରେ,

ରଣ-ଉତ୍ସବ ଦଳି ମୁଁ, ଦଳି ରେ

ନିଜ ବନ୍ଦନା ପଢେ !

ତୃପ୍ତି ବିହୀନ ତୃଣର ତୃଷାରେ

ସ୍ନେହ-ଶୀତ୍କାରେ ପଢେ,

ଭାଷା-ବିଭାଷାର ବନ୍ଧନ ଚିରି

ତୋର ଚୁମ୍ବନ-ଝଡେ

ସଜନି ଲୋ !

ତୋର ଚୁମ୍ବନ ଝଡ଼େ ।

ଚୁପ୍‌କର ! ଚୁପ୍‌କର !

ମୋ ବୁଟ୍‌ ବାଜିଲା

କପାଳେ, କପାଳେ,

ଠକ୍,ଠକ୍‌ ଏଇ

ସାମ୍ୟର ତାଳେ

ହୃଦୟେ ହୃଦୟେ

ଶାନ୍ତି ଉଦୟେ,

ଏ ପ୍ରୀତି- ଉଦ୍‌ବାହେ

ନିର୍ମମ ଥର ଥର !

ଚୁପ୍‌କର ! ଚୁପ୍‌କର !

ମୋ ବୁଟ୍‌ ବାଜିଲା ଠକ୍‌ ଠକ୍‌ ଏଇ,

ସୁନ୍ଦରତମ ସୃଷ୍ଟିରେ ଝର୍‌ଝର୍‌!

ସକାଳଟିଏ ଚାହେଁ ମୁଁ

ସକାଳ ! ସକାଳଟିଏ ଚାହେଁ ମୁଁ,

ଆଜିର ନୁହେଁ, କାଲିର ନୁହେଁ,

ସକାଳଟିଏ ଚାହିଁ ମୁଁ !

                  କାଳର ଘୂର୍ଣ୍ଣନରେ ସ୍ତବ୍‍ଧ ଯିଏ, ଶୁଣ !

ହଳୀର କର୍ଷଣରେ ମୃତ୍ତିକାରେ ମର୍ମରଣ ମୁଁ, ଶୁଣ !

ଚାହେ ମୁ ସକାଳ, ସେମିତି ଗୋଟିଏ ସକାଳ,

ଶ୍ରମର ବିଳାସରେ ହସିବାର ଦାୟିତ୍ୱ ନେଇ ଆସିବ ଯିଏ,

ବଲ୍‌ଗା-ଛାଡ ସୃଜନୀର ବାର୍ତ୍ତାରେ

ବସନ୍ତର ବ୍ୟାକୁଳତା ଭଳି-

ନିଷ୍କାମ କାମନାରେ ଓଲଟ ପଦ୍ମର ପାଖୁଡାରେ

ଆସିବ ଯିଏ

ପେଚକଷ୍‌ର ଫୁର୍ତ୍ତିରେ, ଗଇଁତିର ଗୀତିରେ-

ଆଗ୍ନେୟ ବାସନାରେ ବିହ୍ୱଳ କରି ନୁହେଁ,

ସଚେତ କରି ସତେଜ କରି ଯୁଗକୁ,

ଚାହେଁ, ମୁଁ ସେମିତି ଗୋଟିଏ ସକାଳ-

ମୁଁ ଚାହେଁ ସେମିତି ଗୋଟିଏ ସକାଳ-

ଯାହା ପାଇଁ ଆତ୍ମଘାତୀ କି ଶହୀଦ ହେବାକୁ ହେବ ନାହିଁ

ଖ୍ୟାତ କି ଅଖ୍ୟାତ କେତେ ଗାନ୍ଧୀ କି କିଙ୍ଗ୍‌କୁ,

ଘୃଣ୍ୟ ଯେତେ ଧର୍ମାନ୍ଧତାର ଚୋଟରେ

ଲୋଟିବ ନାହିଁ ରକ୍ତରେ-ଲୋଟିବ ନାହିଁ

ଇନ୍ଦିରାର ଇନ୍ଦୁ !

ଶଙ୍କିତ ଭାବନାରେ ଯାହା ପାଇଁ

ନିଦ୍ରିତ ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ନିତି,

ହିଂସାର ଶୃଙ୍ଗାରରେ ବୀଭତ୍ସ

ଛାଡିବ ନାହିଁ ଥୋଲାକୁ ଥୋଲା

ମୈତ୍ରୀର ମାଂସ-

ଗଡିବ ନାହଁ ଗୋଟାକୁ ଗୋଟା

ବର୍ଣ୍ଣିଳ ଯେତେ ବାରୁଦମୟ ଆକାଶ,

ଜନୟତ୍ରୀ ଧରିତ୍ରୀ ଆମର-ଆଃ

ନା, ହେବ ନାହିଁ - ଧର୍ଷିତା !

ଚାହେଁ ମୁଁ ସେମିତି ଗୋଟିଏ ସକାଳ !

ନିର୍ମାଣର ଚରମତମ ବିନ୍ଦୁରେ

ମୀମାଂସିତ ସମସ୍ୟାର ପ୍ରହେଳି !

ରୋମାଞ୍ଚିତ କରିବ ଆତ୍ମାକୁ ଯାହା ତୁମର ଆଉ ମୋର-

ଚମତ୍କୃ ତ କରିବ

ଗ୍ରହ ଆଉ ଗ୍ରହାଣୁର ପୁଞ୍ଜଳ !

ତାହିଁ ମୁଁ ସେମିତି ଗୋଟିଏ ସକାଳ !

ବିଦ୍ୟୁନ୍ମୟ ଚୁମ୍ବକର ଅଧରରେ ଯାହାର

ଥରିବି ମୁଁ ସଜାଗ ହୋଇ ବିହ୍ୱଳ ତାର ଚୁମ୍ବନରେ

ପ୍ରୀତିର ପଲ୍ଲବମୟ ଶଯ୍ୟାରେ ପ୍ରଗାଢ -

ପ୍ରଳୟଙ୍କର ଆଣବିକ ବକ୍ଷରେ ଯାହାର

ଝରିବି ମୁଁ ଶୀକରିଳ ସ୍ମୃତିରେ

ରାତ୍ରିର

ଉଷାର ଉଲ୍ଲାସ ।

ଚାହେଁ ମୁଁ, ନୂତନତମ ସକାଳ-

ବର୍ତ୍ତମାନର ଆବର୍ତ୍ତରେ-

ଭବିଷ୍ୟର ବିବର୍ତ୍ତମାନ କୃତି ମୁଁ ନିଜର-

ଅଣୁର ଅରଣ୍ୟରେ

ରଶ୍ମିର,

ଲତା ପତ୍ରର ଉତ୍ସବ ହେବ ଯାହା,

ନା, ନିଭିବ ନାହିଁ, ନିଭିବ ନାହିଁ

କୁସୁମର କ୍ରାନ୍ତିରେ

ଆମର ଅଶ୍ଲେଷରେ, ବନ୍ଧୁ !

ପ୍ରାଣର କନ୍ଦରରେ ଆମର- !

ଚାହେଁ ମୁଁ ସକାଳଟିଏ,

ତୁମେ କ’ଣ ଚାହଁ ନା ?

ଚାହଁ ନିଶ୍ଚୟ ସେମିତି ! !

ସଚ୍ଚିଦାନନ୍ଦ ରାଉତରାୟ

୧୯୧୬-୨୦୦୪

ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ କବିତାର ଆଦିକବି ପଦ୍ମଶ୍ରୀ ସଚ୍ଚି ରାଉତରାୟ ଆମ ସମୟରେ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଓ ସମଗ୍ର ଭାରତବର୍ଷରେ ବିରଳ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱର ବିସ୍ମୟ । ମାଟିର ମହାକବି ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ସାହିତ୍ୟର ସେ ହେଉଛନ୍ତି ପ୍ରବାଦ ପୁରୁଷ, ଅଗଣିତ ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ପାଇଁ ପ୍ରାତଃସ୍ମରଣୀୟ ।

ବିଂଶଶତାବ୍ଦୀର ଯୁଗସ୍ରଷ୍ଟା କାବ୍ୟକାର, ସଂଗ୍ରାମର ସାରଥୀ ସଚ୍ଚି ରାଉତରାୟ ଛାଡ଼ିଯାଇଛନ୍ତି ଅଜସ୍ର କବିତାର ଅଗ୍ନିଫୁଲ, ରକ୍ତର ରଚନା, ସର୍ଜନାର ସତ୍ୟପାଠ, କ୍ରାନ୍ତିର କାଳଜୟୀ ମୁକ୍ତି ଗୀତ ଓ ଆନ୍ଦୋଳନର ଆଣ୍ଟପଣ । ଏଇଥି ପାଇଁ କେବେ ହୋଇଛି ତାଙ୍କ ପ୍ରକାଶିତ ପୁସ୍ତକର ବାଜ୍ୟାପ୍ତ, କେବେ ସେ ଷଡଯନ୍ତ୍ରର ଶୀକାର ତ କେବେ ମିଳିଛି ତାଙ୍କୁ କାରାବାସ କେବେ ପୁଣି କର୍ମ କ୍ଷେତ୍ରରୁ ବିତାଡ଼ନ ।

‘ନବଯୁଗ ସାହିତ୍ୟ ସଂସଦ’ ରୁ ‘ଗଡ଼ଜାତ ପ୍ରଜାଆନ୍ଦୋଳନ’ ଯାଏ ଜଡିତ ଏହି ବରପୁତ୍ର ନିଜ ଜୀବନର ଶେଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ହାତଛାଡ଼ା କରିନଥିଲେ ପ୍ରାୟ କଲମ, କବିତାର ଆଲିଙ୍ଗନ ଓ ନିମ୍ନବିତ୍ତ ମଣିଷମାନଙ୍କ ସହିତ ଶବ୍ଦଗତ ସଂପର୍କ । ଏକାଧାରାରେ ଏକ ନୂତନ ସମୟର ପୁରୋଧା, ଯୁଗ ପ୍ରବର୍ତ୍ତନକାରୀ କବି, ଗାଳ୍ପିକ, ଔପନ୍ୟାସିକ, ପ୍ରବାନ୍ଧିକ ଓ ଚିର ସଂଗ୍ରାମୀ ମଧ୍ୟ । ଦୀର୍ଘ ବର୍ଷର ସାରସ୍ଵତ ସାଧନା ବଳରେ ଓଡିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ଯେଉଁ ସ୍ଥାପତ୍ୟ ନିର୍ମାଣ କରିଯାଇଛନ୍ତି, ତା ଉପରେ ଆଜି ଆଧୁନିକ କ୍ରାନ୍ତକାରୀ କବିତାର ଜୟଯାତ୍ରା ଜାରି ରହିଛି ଯୋଜନାରୁ ଯୋଜନ ଯାଏ ।

୨୦୦୪ ମସିହାର ଏହି ମହାକବିଙ୍କ ଅନ୍ତିମ ବିଦାୟ ଆମ ସାହିତ୍ୟ ଜଗତ ପାଇଁ ଅରୂପଣୀୟ କ୍ଷତିର କାରଣ ହୋଇଥିଲେ ବି ତଥାପି ସ କୋଟି କୋଟି ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ପ୍ରାଣରେ ବଞ୍ଚିଛନ୍ତି ଛୋଟ ମୋର ଗାଁଆ ଟିଏ...ର ମଧୁର ମୂର୍ଚ୍ଛନା ହୋଇ ।

ଲେନିନ୍‌

ଲେନିନ୍‌ ଲେନିନ୍‌ ଡାକେ ମୋ’ ? ଲେଖନୀ

ଯେତେବେଳେ ଯେତେଥର

ତୃପ୍ତି ମିଳେନା, ପୁଣି ଡାକିବାକୁ

ଇଚ୍ଛା ହୁଏ ବାରବାର

ଏ ଯେଉଁ କବିତା ଲେଖିଥିଲି ମୁହିଁ

ସତୁରି ସାଲରେ ଦିନେ

ଆଜି କିଆଁ ତାହା କୁହୁଳି ଉଠୁଛି

ଅଂତରେ ମୋର

ନୂଆସ୍ଵରେ, ନୂଆଗାନେ

ରହିଛି ଲେନିନ୍‌ରହିଛି ଦୁନିଆ

ମଣେ ନିରାପଦ ମହୀ

ସେହି ଲେନିନ୍‌କୁ କେଉଁଠି ଥାପିବ ଲାଲ ଚଉକରୁ ନେଇ

କହ କେଉଁ ଯାଦୁଘରେ ?

ସାରା ବିଶ୍ଵରେ ଛଡ଼େଇ ପଡିଚି ଯିଏ

ସାରା ଚେତନାରେ ଛୁଉଁ ଛୁଉଁ ମିଶିଯାଏ

ତାକୁ ଉତାରିବ କାହୁଁ ?

ଲାଲ ପତାକାକୁ ରଖିବ କେଉଁଠି କହ

ଚାହୁଁ ଚାହୁଁ ସେ’ତ ଆକାଶେ ଉଡ଼ିବ

ଲାଲ ଛକେ ଆଖି ଆଗେ,

ସେ ପୁଣି ରଚିବ ସାମ୍ୟର ସମାରୋହ

ଗଢିବ ପୁଣି ସେ ଶାଂତିର ବୁନିଆଦ,

ଆକାଶେ ଆକାଶେ ଶୁଭେ ତାର ଜୟନାଦ

କୋଟି ମଣିଷର ଲହୁ ଲୁହେ ଯାହା ଆର୍ଦ୍ର

ପବିତ୍ର ସେଇ ପତାକା କ'ଣ ମରେ-

ଇତିହାସ ବୁଝ ? କହ କହ ପିଲେ

କାହୁଁ ତମ ଗ୍ରଂଥାଗାର

ଘରେ ଘରେ ଯାହା ଉଠିଥିଲା ଗଢି,

ସାମ୍ୟବାଦୀର ଘର

ସବୁ ଭୁଲିଲଣି, କିଛି ତ ଜାଣୁନା

ଯାହା ଜାଣ ମନେ ନାହିଁ ।

ଭୁଲିଗଲ ସବୁ ସ୍ମୃତି

ଯେ ସ୍ମୃତି ପାଲଟେ ଉପକଥା, କିଂବଦଂତୀ

ଜାତିର ମାନସ ରୂପ

ଦେବାକୁ ପ୍ରେରଣା

ନୂତନ ପିଢିକି ତାହା,

ଚେତନାର ଆଦିରୂପ,

ହୁଏ ଯାହା ଅତିକଥା ସମୟର ତୂଳିକାରେ

ସ୍ଥାନ ନିଏ ଯାହା

କାଳୁ ଯାଇ କାଳାଂତରେ ।।

ମାତିଛ ବାହାର ରଂଗେ

ବ୍ୟକ୍ତିର ତୁମେ ଚାହଁ ସ୍ଵାଧିକାର,

ଭାଂଗିଦେଇ ଗଣ-ସଂଘେ,

ଚାହଁ ସ୍ଵାଧୀନତା, ଭଲ କଥା ବାବୁ

ମୋତେ କହ ଦେବି ଆଣି

ଭୋକ ଓ ଅଭାବ ବେକାରୀରୁ ମୁକ୍ତି,

ସଂସ୍କୃତିର ଅବସର,

ବ୍ୟକ୍ତିର ବିକାଶମୂଳ ସ୍ଵାଧୀନତା ଯାହା

ସେହି ସ୍ଵାଧୀନତା ଲୋଡା ନା ଆହୁରି କିଛି,

ଦୁଃଖେ ଅଭାବେ ମରିବା ସ୍ଵାଧୀନ ହୋଇ

ମୁକ୍ତିର ଜୟ ଗାଇ !!

କେଉଁ ସ୍ଵାତଂତ୍ର୍ୟ ଚାହଁ ?

ଦେଖିଥିବ ତୁମେ ଲୁହାର ପରଦା ଠେଲି

ସୁନା ପରଦାର ଆରପାଖେ ବହୁ ଦୃଶ୍ୟ,

ଇହୁଦୀ ଚମରେ ଗଢ଼ା ଲ୍ୟାଂପ ସେଡ଼୍‌

ହିଟ୍‌ଲର ଟେବୁଲରେ,

ଦେଖିଥିବ ତୁମେ ମଣିଷ ଖାଇବା

ମଣିଷର କଂଚା ମାଂସ

ଶୋଷଣର ଦରବାରେ

କେଫେ ଓ କାବାରେ ଦେଖିଥିବ ବହୁ ବଣ ମଣିଷଂକ ନାଚ

ଦେଖିଥିବ ତୁମେ ଜୀବନଟା ଯହିଁ ବିଳାସର ଏକ ମଂଚ,

ଦେଖୁନାହଁ ତୁମେ ଆଜି ଆଖି ମେଲି ସାରା ଦେଶେ ନାଚି ବୁଲେ

ହଜାର ହଜାର ନାତ୍‌ସିର ମଡା ଅସଭଂବ ଉତ୍‌ଫୁଲେ

ଷ୍ଟାଲିନ୍‌ଗ୍ରାଡ୍‌ର ସଡକରେ...କବରରେ

ସେ ଦିନର କଥା ହେଜି

ଅବରୋଧ କରି ଲାଲ ବାହିନୀକୁ

ମାସ ମାସ ଥିଲେ ରଖି

ଖଂଡେ ସିଗାରେଟ୍‌ ବାଂଟି ଶୋଷୁଥିଲେ

ଦଶ ଜଣ ଲାଲରକ୍ଷୀ,

ରୁଟି, ପାଣି କଥା ଛାଡ

ଝଡ ବରଫରେ ମରୁଥିଲେ ଶହ ଶହ

ୠଷିଆର ପୁଅଝିଅ

ଟାନିଆର ବୁକୁ ତଳେ ଲୋଟିଥିଲା

ନାତ୍‌ସି ବୁଲେଟ୍‌ମାଡ଼େ

ସେଦିନର କଥା ଭାଳ

ଜାଣେ ପଛେଇଚ ଟେକ୍‌ନୋଲୋଜିର ରଣେ

ମାଂଦା ପଡ଼ିଛି ଦେଶର ଅର୍ଥନୀତି

କମି ଯାଇଅଛି ଉତ୍ପାଦନର ଅଂକ ପରିମାଣ ଆଉ ଗୁଣ

କାହାର ଏ ଗଫ୍‌ଲତି ।

ଶୃଂଖଳାକୁ ତ ଶୃଂଖଳ ମଣ ଶେଷେ ହେଲା ସବୁ ଇତି

ଯାହା ଥିଲା ତ୍ରୁଟି ସୁଧାରି ପାରଂତ

ସାମ୍ୟବାଦର ବାଟେ

ତା ନ କରି ବୁଦ୍ଧି ନାଶ

ଆମଦାନୀ କଲ ଦର୍ଶନ ପୁଣି ରୁଷ୍‌! !

ବୁଝ ଯଦି ଇତିହାସ

ଦେଖ ଭଲକରି ମେସ୍କୋର ଶିରେ

ଉଡୁଅଛି ଧ୍ଵଜା ଲାଲ,

ବିସ୍ମିତ ରାଜଧାନୀ,

ବିସ୍ମୟ ମଣେ ଯେତେ ଦର୍ଶକ,

ଯାତ୍ରୀ, ପର୍ଯ୍ୟଟକ

ମାର୍କିଣ୍‌ଦେଶ ଲୋକ ଧରି ଡଲାଲର ଜାଲ,

ରହିଛଂତି ଯେ ହୋଟେଲ୍‌ବଜାର ଭରି

ଭାଗ୍ୟ-ଶିକାରୀ ଦଳ ।

ବିଭ୍ରମୀ ! ହୁସିଆର ।।

ପତାକା ଓହ୍ଲାଅ ନାହିଁ

ପତାକା ଓହ୍ଲାଅ ନାହିଁ

ଏ ପତାକା ନୁହେଁ ସାଲୁକନା,

କୋଟି କୋଟି ମଣିଷର ରକ୍ତେ ତାହା ଲାଲ,

ଭୋକୀ ଦୁଃଖୀ, ଶୋଷିତର ଆଶାର ମଶାଲ,

ସେ ମୁକ୍ତିର ବାନା,

ପୃଥିବୀର ଭାରସାମ୍ୟ

ସାମ୍ୟର ବୈରଖ,

ଶତାବ୍ଦୀର ଶେଷ ସାଲିଆନା,

ମେହନତୀ ମଣିଷର ଝଣ୍ଡା

ଅଦଦୂତ ଚିରାଳ

ଏ ପତାକା ସକାଳର

ଭିଜାଅନା ତାକୁ ମୋ ଲୁହରେ

ବିନିଦ୍ର ରାତିରେ ।

ମୁଁ ନୁହେଁ କାହାର ଲୋକ,

ନୁହେଁ କେଉଁ ଦଳର ଗ୍ରାହକ

ମୁଁ ଏକ ସାଦାସିଧା ନିରୋଳା ମଣିଷ

(ବରଂ ଝଗଡା କରେ ଏକଚ୍ଛତ୍ର ସଙ୍ଗେ)

ତଥାପି ମୁଁ ମଣେ ଅସହାୟ

ବଡ଼ ଏକୁଟିଆ ସାରାଟା ସଂସାରେ ।

ଅବନତ ନାଜୀସେନା ଓଳଗି ଯାହାରେ

ଯାଇଥିଲା ହଟି,

ଦୁର୍ଦ୍ଧର୍ଷ ପୁଂଜିର ହାତ ଛୁଇବାକୁ ଖୁଂଟି

ଯାର ଦିନେ ପାରିନି ଭରସି

ତାକୁ ତୁମେ ହଟାଅନା, ଲୋଟାଅନା ତଳେ...

ଦାଣ୍ଡେ ବା ବଜାରେ ।

ଏ ପତାକା ଲେନିନ୍‌ର

ଏ ପତାକା ମାକ୍‌ସିମ୍‌ ଗର୍କିର

ଗଙ୍ଗାଠୁ ଭଲ୍‌ଗା ଯାଏ

ସାରା ସଂସାରର ଏହା ଇତିହାସ

ଏ ସାରା ମଣିଷ ଜାତିର ଦିବ୍ୟ ଉଆରସ ।

ତା ଲାଂଛନ ଦାଆ ଓ ହାତୁଡି

ଗାଇଅଛି ପୃଥୁବୀର ସର୍ବହରା

ହରାଇବ କେବଳ ଶିକୁଳି,

ଉଠାପଡା ଗଣ ସଂଗ୍ରାମରେ

ଏ ପତାକା ମୋ ହାତରୁ ନେଇଛି ସଲାମ

ଦେଇଛି ସଲାମ ତାହା ଅଗଣିତ

ଲାଲ ଫଉଜର, ବିଶ୍ୱ ସାରା

ଲାଲ ନଭେମ୍ବରେ ।

କହିଥିଲି ଝିଅକୁ ମୁଁ ମା’ଲୋ

ବରିନେବୁ ସେହି ଜନେ ବକ୍ଷେ ଯା ଅଂକା ଧ୍ଵଜା ଲାଲ

ତୋର ପାଣି ପ୍ରାର୍ଥୀ ହୋଇ ଆସିବେ ଯେଦିନ

ଯମ,ଅଗ୍ନି, ବରୁଣ ସମେତ

ବ୍ରହ୍ମା ଓ କୁବେର

ଚିହ୍ନିନେବୁ କେ ତୋହର ନଳ,

ସେ ପତାକା କଢାହୁଏ ନାହିଁ,

ତାର ଜନ୍ମ ଚିରକାଳ ଉଡିବାର ପାଇଁ

ହୃଦୟେ ହୃଦୟେ ଅସ୍ତ ଓ ଉଦୟେ

ଆଜି କାଲି ସବୁଦିନ ପାଇଁ ।

ପତାକା ଓହ୍ଲାଅ ନାହିଁ, କାହକିଁ ଓହ୍ଲାଅ,

ମୁଁ ଦିଏ ଆଦେ

ଛାଡିଦିଅ, ତାକୁ ଛାଡିଦିଅ, ଉଡିବାକୁ ଦିଅ-

ଉଦାର ଆକାଶେ ।

ସେ ପତାକା ଆକାଶର

ଉଡୁଥାଉ ଫରଫର ଚୂରି ଅବକ୍ଷୟ

ସେ ପତାକା ଅମର ଅକ୍ଷୟ ।

ଲାଲ ଝଂଡ଼ା

ପୁଣି ଲାଲ ଝଣ୍ଡା ଖେଳିଲାଣି ଆକାଶରେ,

ହସୁଛି ଦେଖି ସେ ମଣିଷଂକ ଆପଣାରେ ।

ମାଆ ପରି ସେ ତ ଦେଇଥିଲା କେତେ କ୍ଷୀର

ମଣିଷ ଜାତିକୁ ଯୁଗ ଯୁଗ ବାରବାର,

କାହିଁ ଚାଲିଗଲା ବିତିଲାଣି ଦୁଇ ସାଲ ।

ହଠାତ୍‌ ଦେଖେ ମୁଁ ଲାଲ ହଂସ ପରି ଡେଣା

ମେଲାଇ ସେ ଆସେ, ଚାଲିଛି ତା ବନ୍ଦାପନା

ଆକାଶେ ଆକାଶେ, ମାଟିରେ ତା ଆବାହନୀ

ମଣିଷକୁ କରେ ଉତ୍ତଳା, ସ୍ଵାଭିମାନୀ ।

ଚାରିଆଡେ ଶୁଭେ ସାମ୍ୟର ଜୟ-ଘୋଷ,

ଶାନ୍ତି ସିଞ୍ଚିଇକଲ୍ୟାଣ ବାରି, ଦୁସମନ୍‌

ହା ହତାଶ ।

ଫେରି ଆସୁଛି ମୋ ମାଆ ।

ମଙ୍ଗଳ ଗୀତ ଗାଆରେ ମଣିଷ

ମଙ୍ଗଳ ଗୀତ ଗାଆ ।

ଶିଶୁପା ବୃକ୍ଷର ଡାଳେ -

ମୁଁ ଦେଖେ ମାଆର ଫେରିବାର ପଥ

ଭରିଛି ପଦ୍ମ ଫୁଲେ ।।

ହେ ବଂଧୁ ମିଳାଅ ହାତ

ହେ ବଂଧୁ ମିଳାଅ ହାତ

ମୈତ୍ରୀ ଆମର ଆଣିବଯେ ଡାକି

ଶାଂତିର ସୁପ୍ରଭାତ ।

ସାମ୍ୟର ତାହା ଆଣିବ ନୂତନ ଯୁଗ

ଆକାଶରେ ପୁଣି ଜଳିବ ଲାଲ୍‌ତାରା

ଲାଲ୍‌ପତକା ଯେ ପୁଣି ଉଡ଼ିବ

ଆକାଶେ ବିଶ୍ଵସାରା ।

ଫାସିବାଦ ଆଜି.

ବିଶ୍ୱରେ ତୋଳେ ମଥା

ଶୋଷଣ ବାଦର

ତାହାହିଁ ତ ଶେଷ ଆସ୍ଥା ।

ଆସିଲାଣି ବେଳ

ଉଠିଯିବ ତାର ଡେରା

ଏହି ତ ହେ ବଂଧୁ

ଦୁଗ ପତନ ବେଳା ।

ମଣିଷର ଯୁଗ ପୁଣି ଆସିବ

ଖେଳାଇ ତା ପତିଆରା

ସମୟ ଆସିଛି, ସମୟ ଆସିଛି ଆଜି .

ଡାକେ ମୁକ୍ତିର ଦୂତ ।

ଏକତା

ଏକତାର ଭୁର୍ଜପତ୍ରେ ‘ଏକ ବିଶ୍ୱ ଲେଖା,

ପୃଥିବୀ ଗୋଟିଏ, ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ମାନବତା ।

ସମଗ୍ର ମଣିଷ ମିଳି ଗୋଟିଏ ସଭ୍ୟତା ।

ତେଣୁ ତମେ ସବୁ ଯିଏ ଗଢୁଅଛ ଭେଦର ପ୍ରାଚୀର,

ପୃଥିବୀ କି କରୁଅଛ ଖଂଡ଼ ଖଂଡ଼,

ବୃତ୍ତି ଯାର ମୁନାଫା ଶିକାର ।

ଉଦ୍‌ବୃତ୍ତଜୀବୀର ଦଳ ଯେତେ ପଂଗପାଳ,

ତମର ବିଲୟ ଧ୍ରୁବ ଜନ୍ମି ଅଛ ଯେତେ ଭସ୍ମାସୁର ।

ମଣିଷ ମଣିଷ ସଦା ନୁହେଁ ସେ କିଂକର,

ଧନତନ୍ତ୍ରୀ-ବଣିକ ବାଦର ।

ସେ ଗଢୁଛି ଏକ ବିଶ୍ଵ ପ୍ରତି ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ,

ତମେ ତାହା ଦେଖ ବା ନ ଦେଖ ଅବିଭାଜ୍ୟ ସମସ୍ତ ସଂସାର ।

ଖାଦ୍ୟ

ଖାଦ୍ୟ ଥାଉ ଯେଉଁଠାରେ ତାହା ମୋର,

ଯେଣୁ ମୁଁ କ୍ଷୁଧିତ,

ଥାଉ ତାହା ପୁଲିସ ଘେରରେ

ଅବା କାହା ଖାଦାନ ଖମାରେ

ତାହା ମୋ କ୍ଷୁଧାର ଅନ୍ନ, ଅଗ୍ର ଦାବି ମୋର ।

ଯେହେତୁ ବଂଚିବା ମୋର ଜୀବନର ସର୍ତ ।

ମୋତେ ବଂଚିବାକୁ ଦିଅ, ମୁଁ ଏକ ମଣିଷ

ତଳେ ମାଟି ଉପରେ ଆକାଶ ।

ତା ମଧ୍ୟରେ ମୁହିଁ ଛିଡା, ଧୁବ ମୋର ସ୍ଥିତି,

ଏଠାରୁ ହଟିବି ନାହିଁ,ନିଜେ ମୁହଁ ମୋର ନିୟତି ।

ଖାଦ୍ୟ କାହିଁ ? ଲୁଚାଇଛ କହ କେଉଁଠାରେ ?

ମୂଷା ଓ ଅସ୍ରପା ଯାହା ଜାଣେ ନାହିଁ ।

ମଣିଷର ଶିଶୁ ଜାଣେ ନାହିଁ ।

ପିଲାଦିନୁ ହୋଇଅଛି କୁହା -

ଏଟା ନୁହେଁ ମୋର, ସେଟା ତାର, ତାହା ଅନ୍ୟ କାର,

ମୋର ତେବେ କ'ଣ ?

ଜମି, ପାଣି, ପବନ,ଆଲୁଅ

ନାହିଁ ମୋର କିଛି ଅଧିକାର,

ଉପୁଜାଇ ସବୁ ଶସ୍ୟ, ଧନ ଆଉ ପଣ୍ୟ

ମୁଁ ମରୁଛି ଭୋକ ବିକଳରେ ।

ମୁଁ କ’ଣ ଆସିଛି ଉଡ଼ି

ଫୁଂକି ଦେଲେ ଉଡ଼ିଯିବ ଯେପରି ପିଂପୁଡି ?

ଏଠାରୁ ହଟିବି ନାହ

ଆସିନି ମୁଁ ହଟିଯିବା ପାଇଁ ।

ଆସିଛି ମୁଁ କରିବାକୁ ଏଠାରେ ସାବ୍ୟସ୍ତ

ମୋର ଜନ୍ମ ଅଧିକାର ।

ଖାଦ୍ୟ ଥାଉ ଯେଉଁଠାରେ ତାହା ମୋର,

ଯେଣୁ ମୁଁ କ୍ଷୁଧିତ ।।

ମନମୋହନ ମିଶ୍ର

୧୯୧୭-୨୦୦୦

କବି ମନମୋହନ ମିଶ୍ର ମୁଖ୍ୟତଃ ମେହନତୀ ମଣିଷଙ୍କ ମଙ୍ଗୁଆଳ ଓ ମଙ୍ଗଳ ମାନସୀ କବି । ତାଙ୍କର କବିତା କହିବାଠାରୁ ଗାଇବାରେ ଥିଲା ଗୀତମୟତା, ଯାହାର ସ୍ୱର ଖୁବ୍‌ ଶଣିତ ଓ ସ୍ୱର୍ଗୀୟ । ଉପକୂଳ ଠୁ ପଶ୍ଚିମାଞ୍ଚଳ ଯାଏ ସେ ଥିଲେ ଜନଗଣମନଙ୍କର ଗାୟକ-କବି, ତାଙ୍କ ରଚିତ ମୁକ୍ତଗୀତିର ଗାୟନ ଶୈଳୀରେ ବିଭୋର ହୋଇପଡ଼ୁଥିଲେ ଉପସ୍ଥିତ ସଭାସଦ୍‌ବର୍ଗ ।

୨୦୦୦ ନଭେମ୍ୱର ୧୯ ତାରିଖ ଶୀତ ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ଶେଷ ନିଶ୍ୱାସ ତ୍ୟାଗ କରିଥିବା ଏହି ମହାନ ବିପ୍ଲବୀ କବି କେବଳକ ଆଧୁନିକ ଯୁଗର ଜଣେ ଯଶସ୍ୱୀ ସାହିତ୍ୟକ ନ ଥିଲେ, ସେ ଏକାଧାରରେ ଥିଲେ ବରିଷ୍ଟ ସ୍ୱାଧିନତା ସଂଗ୍ରାମୀ, ଗଡ଼ଜାତ ପ୍ରଜା ଆନ୍ଦୋଳନ ପଛରେ ପ୍ରେରଣାଦାୟକ ଶକ୍ତି, ବାମପନ୍ଥୀ ଆନ୍ଦୋଳନର ଏକ ସ୍ପର୍ଦ୍ଧିତ ସ୍ତମ୍ଭ ।

ପ୍ରଗତିଶୀଳ କବି ରୂପେ ଅତି ଆଦୃତ ମନମୋହନ ମିଶ୍ରଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ରଚିତ ବୈପ୍ଲବିକ ଉଦ୍ଦୀପନାରେ ଭରପୁର ସଙ୍ଗୀତ ଓଡ଼ିଶାର ଗ୍ରାମ - ନଗରର ଜନସାଧାରଣଙ୍କୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଥିଲା ଏବେ ମଧ୍ୟ କରୁଅଛି । ତାଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ରଚିତ କବିତା ସଂଗ୍ରହ ‘କୋଟି କଣ୍ଠେ’ (ସରକାର ଦ୍ୱାରା ବାଜ୍ୟାପ୍ତ) ମୁକ୍ତି ଡାକରା, ଜୀବନର ଜୟଜାନ, ଜନତାର ଡାକ,ଲୁହକୁ ତୋର ସମ୍ଭାଳ, ଆବାଜ ପ୍ରଭୁତି ଅଶେଷ ଲୋକପ୍ରିୟ । ସଚ୍ଚି ରାଉତରାୟ, ଅନନ୍ତ ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କ ସଙ୍ଗେ ମିଶି ମନମୋହନ ପ୍ରଗତି ଯୁଗର କ୍ରାନ୍ତିକାରୀ ସାହିତ୍ୟର ଧାରାକୁ ଆଗକୁ ବଢାଇ ନୂତନ ପୀଢ଼ିପାଇଁ ସେ ହୋଇଛନ୍ତି ପ୍ରେରଣାପ୍ରଦ ।

ଏହି ମହାନ୍‌ କବିଙ୍କ ପାଇଁ ସାହିତ୍ୟ ସେବା ଏକ ସୌଖୀନ କଳା କର୍ମ ନଥିଲା, ଥିଲା ତାଙ୍କ ଜୀବନର ନିର୍ଯ୍ୟାସ ବିଶ୍ୱାସ । ଆଜିମଧ୍ୟ ଛାତ୍ର, ଯୁବକ, ଶ୍ରମିକ ଆନ୍ଦୋଳନ ମାନଙ୍କରେ ତାଙ୍କ କାଳଜୟୀ କ୍ରାନ୍ତିର କବିତା ‘ଏକହୁଅ’ ରକ୍ତ ତତାଏ, ଜାଗ୍ରତ କରାଏ ଏବଂ ସଂଗ୍ରାମ ପାଇଁ ଉତ୍ସାହିତ କରେ ।

ହେ ମୋର ଲେଖନୀ

ହେ ମୋର ଲେଖନୀ

      ମୋହରି ଆରତତ୍ରାଣ

            ମୋହରି ପଞ୍ଚପ୍ରାଣ

      ଆଜି ତୋତେ ମୋର ଏହି ରାଣ ।

ମିଳାଇଛୁ ମୋତେ

ଏ ମାଟିର କୋଟି କୋଟି

      ମଣିଷର ସାଥେ

ମୋର ଏହି ଭଙ୍ଗା ହୃଦୟର

      ରଙ୍ଗା ରାକ୍ଷୀ ଟିକୁ

      ବାନ୍ଧିଛୁ ତୁ ସର୍ବହରା

            ଶ୍ରମିକର ହାତେ ।

ଏ ଜନନୀ ଉତ୍କଳର

      ମହେନ୍ଦ୍ରରୁ ମେଘାସନ ଗିରି

      ବିନ୍ଧ୍ୟାଚଳୁ ମହୋଦଧି ବାଲି

ଅସ୍ତରଙ୍ଗ ଧୀବରର ମାଛଧରା ଜାଲି

ବଡ଼ବିଲ ଖଣିର ଅଳନ୍ଧୁ ଯେତେ

      ତାଳଚେର କୋଇଲା କଟାଳି

ଇବନଦୀ, ଇନ୍ଦ୍ରାବତୀ ଆଉ ନାଗାବଳୀ

ଗହନ କାନନ ଘେରା

      ବକ୍‌ସାଇଟ ଖଣି ଭରା

                  ମାଲକାନଗିରି ।

ପାବନି ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ତଟ ଇସ୍‌ପାତ ଶ୍ରମିକର ମେଳା

ଧୂମ ଧୂସରିତ ଧାମ ସେ ରାଉରକେଲା,

ଗିରିଜନ ପଲ୍ଲୀମାଳ ବୀରମିତ୍ରପୁର ।

ହେ ମୋର ଲେଖନୀ ନୁହଁ ବାଟବଣା

ପ୍ରତି ହୃଦେ ଅଙ୍କିତ ତୋ ତୋଫାନୀ ମୂର୍ଚ୍ଛନା ।

ବହୁ ଶତ ବର୍ଷତଳେ

      ବୃକ୍ଷ ଡାଳେ ଶୁଣିଥିଲା

            କ୍ରୋଞ୍ଚର ବନିତା ।

            ଆଦି କବି ଅଶ୍ରୁଳ କବିତା ।

ଅଶୋକ ବନେ ବନ୍ଦିନୀ ଏ ଭାରତ ସୀତା

ତା’ର କର୍ଣ୍ଣେ ତୁହିଥୁଲୁ ବାଲମିକ ତୂରୀ

ଏ ମାଟିର ଦେଓମାଳି ଠାରୁ ଦେବଗଡ଼

      ତୋ’ର ଧ୍ଵନି ରହିଅଛି ପୂରି

      ସେହି ମୋର ବିନୀତ ସ୍ଵାକ୍ଷର

      ଦଳିତ ଶୋଷିତ ପ୍ରାଣ

            ରକ୍ତ ଇସ୍ତାହାର ।

ହେ ଲେଖନୀ !

ଫେରି ନାହିଁ ଅରି,

ସରି ନାହିଁ ଯୁଦ୍ଧ

ବିଶ୍ରାମ ନାହିଁ ତୋହରି ହେ ମୋର ଆୟୁଧ,

ଘେନ ଏ ପ୍ରଣାମ, ହେବୁ ନାହିଁ ଆତୁର ତୁ’

ସାହୁକାର ତରାଜୁରେ ହେବାକୁ ନିଲାମ

            ଏବେ ଯାଏ ସରିନି ସଂଗ୍ରାମ ।

ମୋର ପରିଚୟ

ମୁଁ ଏକ ବେଗବାନ୍‌ ଜାତିର ପ୍ରତିନିଧି

ଏକ ବେଗବାନ୍‌ ଏକଚକ୍ରର ସାରଥି,

ଏକ ରହସ୍ୟମୟୀ, ହାସ୍ୟମୟୀ,

      ଜନ୍ମ ମାଟିର

            ରଙ୍ଗା କଳାକାର ।

କେତେ ଖଣ୍ଡ ଛୋଟ ବଡ଼ ପର୍ବତମାଳା ।

କେତୋଟି ଜୀର୍ଣ୍ଣ ମୁଗୁନିର ଅଶ୍ଳୀଳ ମୂର୍ତ୍ତି

ଦୁଇ ପଇସା ଡାକ ଟିକଟର ସୁଦର୍ଶନ ଘୋଡ଼ା

ପାଷାଣରେ ଲତାୟିତା କେତୋଟି କାମରତା

      ପଦ୍ମବନର ପକ୍ଷ- ବତୀ-ପରୀ-

      ମୋର ପରିଚୟ ନୁହେଁ ।

ଛୋଟ ବଡ କେତୋଟି ନଦୀ

ଏବଂ ସେହି ନଦୀର ରୋଷ-ବହ୍ନିକୁ ଅଟକ ରଖିଥିବା

ଜଉଗଡ଼ର ଫାଟକ ମୁଁ ନୁହେଁ

ଇତିହାସର ଯାତ୍ରାପଥରେ ଝରୁଥିବା

      ମାଇଲ ପାଷାଣର

      ମିଶିାଣ ମୁଁ ନୁହେଁ-

ମୁଁ ଏକ ବେଗବାନ୍‌ ଜାତିର ପ୍ରତିନିଧି

ମୁଁ ସ୍ରଷ୍ଟା

ମୋ ବିନା ଆଜିର ଏ ସୃଷ୍ଟି ସାଧ୍ୟ ନୁହେଁ

ମୁଁ ଖଟୁଲିରେ ପୋକର ଖାଦ୍ୟ ନୁହେଁ

କୌଣସି ମୁନି-ଅତୀତର ମନ୍ତ୍ର-ବିଧିରେ

ମୁଗ୍‌ଧ ନୁହେଁ, ବାଧ୍ୟ ନୁହେଁ

ତୁମର କି ଅଧିକାର ଅଛି

      ଅତୀତର ମନୁମେଣ୍ଟର ଆଢୁଆଳରେ

      ମୋତେ ଖୋଜିବାକୁ

ଏଭରେଷ୍ଟ୍‌ର ଉନ୍ନତ ଚୂଡ଼ାର

ଅଚଳାୟତନ ମୁଁ ନୁହେଁ

ହୀରାକୁଦର

ପ୍ରତି ବୁଦ୍‌ବୁଦର

      ମୁଁ ଅସ୍ଥିରତା ।

ପ୍ରତି ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ମୁଁ ଶକ୍ତି ରୂପେ

ବର୍ତ୍ତୀ ରୂପେ ଜନ୍ମ ହୁଏ

ପ୍ରତି କୂଟୀରର ଆଲୋକ -ଠଣାରେ

ଇସ୍ପାତର ଚଞ୍ଚଳ ରଶ୍ମି-କଣାରେ

ଅହରହ ମୋର କ୍ଷୟ ଆଉ ଜନ୍ମ

ଜନ୍ମ ଆଉ କ୍ଷୟ-

      ସେହି ମୋର ପରିଚୟ ।

ମୋର ପ୍ରଚଣ୍ଡ ଦାହନର ନିଶ୍ଵାସରେ

ଅତୀତର ଯାହା ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ରହେ

      ତାହା ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ହୁଏ

ମୋର ମାନଦଣ୍ଡର ଉଦ୍ଭାସରେ

ଅତୀତର ଯାହା ଚୂର୍ଣ୍ଣ ହୁଏ

      ତାହା ଚୂର୍ଣ୍ଣ ହୁଏ

ଏକାମ୍ର କୋଣାର୍କର

ସ୍ମାରକ ମୁଁ, ବାହକ ମୁଁ

ବସୁଧାର, ତୂଳିର, ରଞ୍ଜନର

ନୂପୁର ସିଂଜନର

      ଆଖିର ଅଞ୍ଜନର

ପାଠକ ମୁଁ ଗ୍ରାହକମୁଁ

ମୋର ଜନ୍ମଭୂଇଁର ବକ୍ଷ ଛୁଇଁ

      ଯେତେ ଅଭାବ ଜଳେ

      ଦୁଃଖ ବଳେ,

      ତାର ଦାହକ ମୁଁ

କର୍ମ-ମୁଖର, ଚରମ ସୁଖର ଗାୟକ ମୁଁ,

ନାୟକ ମୁଁ

ଭବିଷ୍ୟତର ପୌର୍ଣ୍ଣମାସୀର ଶଶାଙ୍କ ମୁଁ

ମୁଁ ଶାନ୍ତିଜୟୀ

      ଶାନ୍ତିମୟୀ ସୃଷ୍ଟିର ଭାରତୀ

ମୁଁ ଏକ ବେଗବାନ୍‌ ଏକଚକ୍ରର ସାରଥି,

ମୁଁ ଏକ ସ୍ଵପ୍ନିଳ ବାସ୍ତବର କର୍ମ-ବିଧି,

ମୁଁ ଏକ ବେଗବାନ୍ ଜାତିର ପ୍ରତିନିଧି ।

ଆହେ ଓଡ଼ିଶାର ଜନତା

ଆହେ ଓଡ଼ିଶାର ଜନତା

ପୋଡ଼ିଯାଉ ମୋର            ଲେଖକ ହେବାର

ନଗଲା ଯଦି ମୋ ବାରତା ।

ପୋଡିଯାଉ ମୋର            ସଳଖ ସୁନ୍ଦର

ନାନା କାରୁକାମ ଶବଦ,

ପୋଡ଼ିଯାଉ ମୋର            ସଜଫୁଟା ଫୁଲ

ଭଳି ସନାତନ ଦରଦ ।

ମୋ ଗୀତ ପଦିକେ            ତୁମର କାହାଣୀ

ତୁମେ ଯଦି ବୁଝି ନ ପାର,

ଧିକ ଧିକ ମୋର            କବି ବୋଲାଇବା

ଧିକ ମୋ ଲେଖକ ହେବାର

ତୁମେ ଯଦି ହେଲ            କଚେରୀ ଦୁଆରେ

ସାହୁକାରେ ହାତେ ନିଲାମ

ବାଲି ଗରଡ଼ାଟି            ପାଲଟିଲା ସିଏ

ମଣିଥିଲ ଶାଳଗିରାମ ।

ଆଠ କାଳି ବାରମାସି      ଖଟି ଖଟି

ପେଟକୁ ଦାନା ନ ଯୁଟିଲା

ସେହି ପେଟ ଲାଗି            ଏକଠୁଳ ହେନ

ଏକଥା ଯେବେ ନ ଫୁଟିଲା,

ଯାଏ ଆସେ କେଡ଼େ      କେତେଟା ପତ୍ରିକା

ମୋ କବିତା ଲେଖା ଛାପିଲେ

ଯାଏ ଆସେ କେତେ      କେଉଁ ଗୁଣିଆ ସେ

ମୋ କବିତା ଗୁଣ ମାପିଲେ,

ଆହେ ଓଡ଼ିଶାର ଜନତା

ତୁମକୁ କରିଲି ଅବ୍ୟୟ ମୁହିଁ ଆପେ ବୋଲାଇଲି କରତା ।

ମୋତେ ବହଲାଇ            କେତେ ବଚନିକା

କରି ନାହିଁ ମୁହଁ ତିଆରି !

‘କବିତା କି ତୁଚ୍ଛା            ଅଦାର ବେପାର

ମୁରୂଖର ସାଗ କିଆରି ?’

ତୁମକୁ କରିଲି            ଅଳ୍ପ ମୂରୁଖ

ମୋ ଲେଖାକୁ କଲି ଆରସି

ତୁମକୁ ବିଚାରେ            ଅରସିକ ଜନ

ମୋ ଗୀତକୁ ନାହିଁ ପରଶି ।

ମୋ କବି ପଣିଆ            ରହିଲା ମୋ ପାଶେ

ତୁମେ କଲ ଦୂରୁଁ ଜୁହାର

ଢାଳେ ନ ଢାଳିଲ            କରୁଣା ପଲକ

ଯେତେ ବହି କଲି ବାହାର ।

ନବ ଯଉବନୀ            ଛବି ଚମକାଇ

କେତେ ପତ୍ରିକା ଛାପିଲି

କେତେ ନାଗରୀର            ଚରଣ ଅଳତା

ଲେଖି ଲେଖି କାଳ ଯାପିଲି ।

ନୂଆ ରସକେଳି            ନବ ନଟୁଚୋରୀ

ଯେତେ ଯେତେ କଲି ବାହାର

ଜନନୀ ଭଗିନୀ            ଅପମାନେ ମଲେ

ତେବେ ନ ଚଳିଲା ବେପାର !

କିଏ ମନ କଲୁଁ            ବିଲାତର କବି

ଏଲିଏଟ୍‌ ହେବୁ ଏ ଦେଶେ

ନବୀନ ଭଞ୍ଜ            ସମରାଟ ହେବୁଁ

ଜନତାକୁ ଦେବୁ ଆଦେଶେ ।

କିଏ ସେ ସାଜିଲୁଁ            ବଢିଆ କଥକ

ମୋ-ପାସାଁ ବନିଲୁ କଟକେ

କିଏ ସେ ମାଜିଲୁ            କଲମ ମୂନରେ

ନୋବେଲ ପ୍ରାଇଜ ଝଟକେ ।

ଆପେ ଲେଖି ଆପେ      ଗ୍ରାହକ ହୋଇଲୁ

ପରସ୍ପରେ ଦେଲୁ ବଧାଇ,

ଆମେ ପାଲଟିଲୁ            ଶିରୀ ଚଇତନ

ଆମେ ହିଁ ଜଗାଇ ମାଧାଇ ।

ତଥାପି ତୁମର            ଚେତନା ନୋହିଲା

ହେଲ ଅଗୁଆଁର ଏତିକି

ଶାରଳା ଭାରତ,            ଭାଗବତ ପୋଥି

ଲଗାଇଲା କେଉଁ ଭେଳିକି ।

ସୁଖେ ଖାଇପିଇ            ମୁଖ ପୋଛେ ଯିଏ

ସେ ଲେଖେ ଭୋକର ବେଦନା,

ହେ ଭୋକିଲା ଦଳ,            ତୁମେ ନ ପଢିଲ

ଏଥୁ ବଳି ଅଛି ଶୋଚନା ?

ଆହେ ଓଡ଼ିଶାର ଜନତା

ତୁମର କବିଏ            ଘୋଷଣା କରୁଛି

ଅକାତରେ ଏଇ ବାରତା

ନହେଉ ପଛେ ମୋ            ରବୀନ୍ଦ୍ର ହେବାର

ଭାବ ବିନୋଦିଆ ପରବ

ନ ହେଉ ପଛେ ମୋ      ଅଭିଜାତ ପୁର

କବି ତୁମେ ଗଣା ଗରବ ।

ନ ପଡ଼ୁ ପଛେ ସେ            ଏକାଡ଼େମୀ ଘରେ

ମୋ ନାଆଁର ଗାର ନ ପଡ଼ୁ,

ଭାନୁମତୀ ଦେଶ            ଉପମା ଫସଲେ

ମୋ ଭାବ ଅମାର ନ ବଢ଼ୁ ।

ଯେତିକି ପାରିବି            ସେତିକି ତୁମକୁ

ଯେସନେ ପାରେ ମୁଁ ଫୁଟାଇ,

ସେଥିପାଇଁ ଯେତେ            ପୋଲା ବାହାଦୁରି

ସବୁ ତକ ଦେଲି ଉଡ଼ାଇ ।

ଆହେ ଓଡ଼ିଶାର ଜନତା

ଏତିକି ମାଗୁଣି            ମୋହରି ବାଣୀରେ

ତୁମେ ହୁଅ ଚିର କରତା ।

ଏକ ହୁଅ

କାରଖାନା, ଖଳାବାଡ଼ି, ଖାଦାନ, ବାଗାନରେ

ଏକ ହୁଅ

ଏକ ହୁଅ ତୁ ଭାରତ ଜନତା

ସଂଗ୍ରାମର ମଇଦାନରେ ।

ନାରୀ ବା ପୁରୁଷ, ତୁବା ହିନ୍ଦୁ ମୁସଲମାନରେ

ଭାତ, ଭୁଇଁ, ସ୍ଵାଧୀନତା

      ଦାବୀ ତୋ ସମାନରେ

ହେଉ ପଛେ ଶତ ପାର୍ଟି, ଶତ ଅନୁଷ୍ଠାନରେ

ଏକ ହୁଅ,

ଏକ ହୁଅ ତୁ ଭାରତ ଜନତା

ସଂଗ୍ରାମର ମଇଦାନରେ । ୧ ।

ହପ୍ତାକ ଖୋରାକେ ସାରି ମାସକ ମଜୁରୀରେ

ମରନା ମରନା ତୁହି ପଡ଼ି ପାଇଁ ଝୂରୀରେ

ଗୋରା କଳା ସେଠ ଦଳ ବୁନିୟାଦ ଚୂରିରେ

ଉଠା ଉଠା ବଦ୍ଧ ମୁଠା ହାଣୁ ଆସମାନରେ

ଏକ ହୁଅ

ଏକ ହୁଅ ତୁ ଭାରତ ଜନତା

ସଂଗ୍ରାମର ମଇଦାନରେ । ୨ ।

କାରଖାନା, ଖଳାବାଡ଼ି, ଖାଦାନ, ବାଗାନରେ... ।

ଭୁଲନା ତୁ ଭୁଲନା ।

ନିପୁଳ ତୋ ଲଢ଼ାଇର ମୁକତିର ମୂର୍ଚ୍ଛନା,

ଭୁଲନା ତୁ ଭୁଲନା

ଯେ କୌଣସି ଜାତି ତୁଲେ

      ହୁଏ ତୋର ତୁଳନା,

ଭୁଲନା ତୁ ଭୁଲନା

ବନ ଭୂମି ଜନପଦେ ରକତର ଝରଣା

ଅକାତରେ ବୁହାଇଛୁ ନକରି ତୁ ଶୋଚନା,

ଭୁଲନା ତୁ ଭୁଲନା

ଧନ୍ୟ ତୋର ଜନ୍ମମାଟି ବୀର ବଳିଦାନରେ

ହେଉ ହେଲେ କେତେ ଜଣ

            ଲୋଚା ବେଇମାନରେ

ବିଦେଶୀ ଦଲାଲ ସିଏ ଜାତି ଅପମାନରେ

ଝୁଠା ସିଏ, କୁଟାଖିଏ ମୁକତି ତୋଫାନରେ

ଏକ ହୁଅ

ଏକ ହୁଅ ତୁ ଭାରତ ଜନତା

      ସଂଗ୍ରାମର ମଇଦାନରେ ।୩।

ଏ ଦେଶ ମାଲିକ ହୋଇ ରହିଲୁ ଗୋଲାମ

ଦର ବଢ଼ଇ ମଜୁରୀ ନ ବଢ଼େ ଛଦାମ

ଫସଲ ଫଳାଇ ଚାଷୀ ଦୁଃଖେ କାଟେ ଯାମ,

ଜିନିଷ ପତ୍ର ଭରିଛି ବିରଳା ଗୋଦାମ

ଭିଟାହରା କୁଳାବାଳା ମାଉଁସ ନିଲାମ

ମାନ୍ୟବର ସାଆନ୍ତଙ୍କ ଭୋଜି ଧୁମ୍‌ ଧାମ୍‌

ଭୋକି ତୁଣ୍ଡେ ଭରି ଦିଏ ରଘୁ ରାଜା ରାମ

ମନେ କରେ ଅନ୍ଧ ତୁ’ରେ ନାହିଁ ଆଖି କାନରେ

ନିଶବଦେ ଜଳେ ଜୁଇ

      କୋଟି କୋଟି ପ୍ରାଣରେ ।

ଏସିଆର ପଥେ ଘାଟେ ମୁକତି ନିଶାଣରେ

କଲୋନୀର ଯୁଗଯୁଗ ରାତି ଅବସାନରେ

ଏକ ହୁଅ

ଏକ ହୁଅତୁ ଭାରତ ଜନତା

      ସଂଗ୍ରାମର ମଇଦାନରେ ।

କାରଖାନା, ଖଳାବାଡ଼ି, ଖାଦାନ, ବାଗାନରେ ।୪।

ଦୁନିଆର ଜନତାରେ ଜୁହାରରେ ଜୁହାର

ମୁହାଣରେ ଲାଗିଛି ତୋ ଜୁଆରରେ ଜୁଆର

ଶାନ୍ତିର କପୋତ ଉଡ଼େ ଦୁଆରରେ ଦୁଆର

ଚାଇନା ଜନତା ମାଡ଼େ ହୋଇଲାଣି କାବାର

ଆମେରିକା ଯୁଦ୍ଧ ପେଚା ହୋଇଲାଣି ବାହାର

ତୋରି ବୁକେ ଅବଶେଷେ ଲୋଡ଼ିମରେ ଥାନରେ

ଏକ ହୁଅ...

ଏକ ହୁଅ ତୁ ଭାରତ ଜନତା

      ସଂଗ୍ରାମର ମଇଦାନରେ ।

କାରଖାନା, ଖଳାବାଡ଼ି, ଖାଦାନ, ବାଗାନରେ....

ଏ ଆକାଶ ଏହି ବାୟୁ

      ଯେବେ ତୁହି ଭଲପାଉ,

      ଏକ ହୁଅ, ଏକ ହୁଅ

ମଣିଷର ପରମାୟୁ

      ଯେବେ ତୁହି ଭଲପାଉ,

      ଏକ ହୁଅ, ଏକ ହୁଅ

ଶାନ୍ତିକାମୀ, ମୁକ୍ତିକାମୀ

      ଏକ ହୁଅ, ଏକ ହୁଅ

ତୋ’ଭୋକିଲା ପେଟ ଡାକେ,

      ଏକ ହୁଅ, ଏକ ହୁଅ

ତୋ ଫସଲ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଡାକେ,

      ଏକ ହୁଅ,ଏକ ହୁଅ

ତୋ ଖଣି, ଖାଦାନ ଡାକେ

      ଏକ ହୁଅ, ଏକ ହୁଅ

ତୋ ବନ ଜଙ୍ଗଲ ଡାକେ,

      ଏକ ହୁଅ,ଏକ ହୁଅ

ତୋ କୁଟିର ରାଣୀ ଡାକେ      

      ଏକ ହୁଅ, ଏକ ହୁଅ

ତୋ କୋଣାର୍କ, ତାଜ ଡାକେ

      ଏକ ହୁଅ, ଏକ ହୁଅ

ତୋ ସ୍କୁଲ, କଲେଜ ଡାକେ

      ଏକ ହୁଅ, ଏକ ହୁଅ

ତୋ ବଡ଼ ଦେଉଳ ଡାକେ

      ଏକ ହୁଅ, ଏକ ହୁଅ

ଗିର୍ଜା, ଗୁରୁଦ୍ୱାର ଡାକେ

      ଏକ ହୁଅ, ଏକ ହୁଅ

ମନ୍ଦିର,ମସ୍‌ଜିଦ୍‌ ଡାକେ

      ଏକ ହୁଅ, ଏକ ହୁଅ

ତୋ ପିଲା କବିଲା ଡାକେ

      ଏକ ହୁଅ, ଏକ ହୁଅ

ତୋ ଜନମ ମାଟି ଡାକେ

      ଏକ ହୁଅ, ଏକ ହୁଅ

ମଣିଷକୁ ମାରିବାର ପରମାଣୁ ବାଣରେ

ଯେହୁ ଗଢ଼ି ଗଦା କରେ ମେରୁ ପରିମାଣରେ

ଅୟୁତ ଯୋଜନୁ ଯିଏ ଏ ମାଟି ଚଟାଣରେ

ମୁନାଫା ବଜାର ଲାଗି ଅସ୍ତ୍ର କରେ ଶାଣରେ

ତା’ବିନାଶେ ନିର୍ବିଶେଷେ ହୁଅ ତୁ ନିଶାଣରେ

ହେଉ ପଛେ ଶତ ମତ

      ଏକ ଅଭିଯାନରେ....

ଏକହୁଅ,

ଏକ ହୁଅ ତୁ ଭାରତ ଜନତା

      ସଂଗ୍ରାମର ମଇଦାନରେ

କାରଖାନା, ଖଳାବାଡ଼ି,ଖାଦାନ,ବାଗାନରେ....

ଭଗବତୀ ପ୍ରିୟ ସାଥୀ

ଭଗବତୀ ପ୍ରିୟ ସାଥୀ

      ସେ ଦିନ ନିର୍ଜନ ରାତି

ଆଦିବାସୀ ଛୁଆ ଘିନୁଆ ବାଣୁଆ

      ପାରିଧିରେ ଥିଲା ମାତି ।

ପଶୁ ମହାବଳ ପଶିଥିଲା ଗୋଠେ

ମଣିଷ ରକତ ଭରି ନିଶ ଓଠେ

ମାଇଲା ଘିନୁଆ ବନ୍ଧୁକ ଚୋଟେ

ହୁକୁମ ହୋଇଲା ଦଶଟଙ୍କା ମୋଟେ

ତଥାପି ସେ ଗୋରା ପ୍ରଶଂସା ପତର

ଲେଖି ଦେଲା ହାତ କାଟି ।

କେତେ ଦିନ ଗଲା ବିତି

ମଣିଷ-ବାଘର ହୋଇଲେ ଶିକାର

କେତେ ଲୋକ ନିତି ନିତି ।

କାହା ଭୂଇଁ ଗଲା,            ଗଲା କାହା ଘର      

କା’ହଳ ଫିଟିଲା            କେ ଗୋତି ଚାକର

କୁଳ ଭୂଆଷୁଣି            ଝିଅ ବୋହୂଙ୍କର

ମହତ ହୋଇଲା            ତୁଠର ପଥର

ଜଣେ ଅଧେ ନୁହେ            ଶହ ଶହ ଘର

ହା’ହା’କାରେ ଗଲା ଫାଟି ।

ସେ ଦିନ ନିର୍ଜନରାତି !

ଲହୁ ସର ସର ଗାମୁଛା ଗୁଡ଼ାଇ

ଚାଲିଛି ଘିନୁଆ ତରବର ହୋଇ

ପହିଲି କଚେରୀ ସକାଳ ବସଇ

ହାକିମ ଆସିବା ମଟର ଶୁଭଇ

ଜମା ହେଲେ ଲୋକେ କିଭଳି ବାଘ ସେ

ବାଣୁଆ ଆଣିଛି କାଟି ।

ହଟିଗଲେ ଲୋକେ            ଏତ ରାମ କାର୍ଜି !

କେତେ ଭୂଇଁ ବାଡ଼            ବାହୁ ବଳେ ଅର୍ଜୀ

ଥିଲା ଲୋକଟାଏ            ଥିଲା ପରି ଥିଲା

ଆବ୍‌ବା, ଆବ୍‌ବା!            କେହ୍ନେ ଏଡ଼େ କଥା ହେଲା !

ଶୁଣିବୁ ସାହେବ            କହିଲା ଘିନୁଆ

ବାଘ ମହାବଳ            ହେଲେ ପଶୁଛୁଆ

ମଣିଷ ପେଟରୁ            ଜନମି ଏ ଶଳା

ମଣିଜ ସର୍ବଦା            ନିତି ପଦା କଲା

ଶହେ ବାଘ ଠାରୁ            ଅଧିକ ଏ ଶଳା

ବଧାଇ ନ ଦେବୁ କାଟି

ଏଥର ତାଲୁକା            ଉଶ୍ୱାସ ହୋଇଛି

ଉଶ୍ୱାସ ହୋଇଛି ମାଟି ।

ଗରଜେ ନିର୍ଜନ ରାତି,

      ଭଗବତୀ ପ୍ରିୟ ସାଥୀ !

ବଧାଇ ବେଳର ଘଣ୍ଟି ବାଜିଲା

ହାତ ଗୋଡ଼ ବେଡ଼ି ଛନ୍ଦ ଶୁଭିଲା

ତେଲ ସରସର ଚିକ୍‌କଣ ସେ ରସି

ବଧାଇ ପାଗଳ ସେ ବାଣୁଆ ହସି

ହସି ଛାତି ଦେଲା ପାତି,

ପେଶଳ ବୁକୁର ଶିରା ଫୁଲି ଫୁଲି

ଚୁମିଲା ଜନମ ମାଟି ।

ଗରଜିଲା ନିଶାରାତି ।

ବାଘର ପାରିଧି            ଆଉ ହୁଏ ନାହିଁ

କାହାର ନ ପାଏ ଛାତି

ବହୁ ଦିନ ତଳେ ଥରେ

ଫାଶି ପାଇଥିଲା            ଲେନିନ୍‌ର ଭାଇ

ରୁଷିଆର ବନ୍ଦୀ ଘରେ ।

ପୋଛି ପୁତ୍ରହରା            ଜନନୀର ଚକ୍ଷୁଲୁହ

ପୁକାରିଲା ଦମ୍ଭେ            ମଣିଷର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ପୁଅ

ନୁହେଁ ଏଇ ବାଟ            ବଜାରେ ଦଳିତ ବାଜା

ତୋ ବୁକୁ ଲୁହରେ            ତୋ ନିଶାଣ ତୁହି ଭିଜା ।

ଜାଗରେ ସର୍ବହରା,

ହାରିବାକୁ ହେବ            ବନ୍ଧନ ଫାଶ

      ଜିଣିବାକୁ ହେବ ଧରା ।

ଘିନୁଆ ଛାଡ଼ିଛି ଡାକ

ବିପୁଳ ମୋ କାନ୍ଧ            ଉପରେ ଏ ପଟେ

ମୋ ଜାତି ନିଶାଣ ଟେକ ।

ଶିଆଳର ପରି            ପଳାଉ ଶେଠଜୀ

ମରୁ ମହାରାଜା            ବିଲାତକୁ ଭଜି

ଜାତିର ସମରୁ            ଯାଇଅଛି ହଜି

କଂଗ୍ରେସୀ ବୁର୍ଜୁଆ ରଜା ।

ଆଜି ନୂଆ କରି            ଜାତି ଗଢ଼ା ହେବ

ବଜାଅ ସମର ବାଜା ।

ଭଗବତୀ ପ୍ରିୟ ସାଥୀ

ଫୁଲି ଫୁଲି ଉଠେ            ଲହୁର ଲହରି !

ତୋଳି ଏ ମହାନ୍‌ ଜାତି ।

ଘିନୁଆର ଏବେ ହେବ ଦିନେ ଅଭିଷେକ

ସାଥୀ ଭଗବତୀ ନୂଆ ଗପଟିଏ ଲେଖ ।

ରଘୁନାଥ ଦାସ (ଜଟାୟୁ)

୧୯୧୯-୧୧୮୪

ଖୋର୍ଦ୍ଧା ଜିଲ୍ଲାର ଷଣ୍ଢପୁର ଗ୍ରାମରେ ୩-ଜୁଲାଇ ୧୯୧୯ ରେ ରଘୁନାଥ ଦାସଙ୍କ ଜନ୍ମ । ବାଲ୍ୟ କାଳରେ ମାତୃ ବିୟୋଗ ଓ ହାଇସ୍କୁଲ ଶିକ୍ଷା ସମୟରେ ପିତାଙ୍କ ଦେହାନ୍ତ ହେବାରୁ ପିତୃମାତୃହୀନ କବି ରଘୁନାଥ ଆପଣା ଉଦ୍ୟମରେ ଉଚ୍ଚଶିକ୍ଷା ଲାଭ କରିଥିଲେ । ମାତ୍ର ଦଶ ବର୍ଷ ବୟସରେ କବିତା ଲେଖା ଆରମ୍ଭ କରି ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ପ୍ରଗତିଶୀଳ ସାହିତ୍ୟକୁ ସମୃଦ୍ଧ କରିବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ତାଙ୍କର ଅବଦାନ ଅବିସ୍ମରଣୀୟ ।

କଟକର ରେଭେନ୍ସା କଲେଜରେ ପାଠ ପଢୁଥିବା ସମୟରେ ୧୯୩୫ ସାଲରେ ବିପ୍ଲବୀ ଭଗବତୀ ଚରଣ ପାଣିଗ୍ରାହୀଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ‘ନବଯୁଗ ସାହିତ୍ୟ ସଂସଦ’ର ଜଣେ ସକ୍ରିୟ ସଦସ୍ୟ ହେବା ସହ ସାହିତ୍ୟ ପ୍ରତି ଆକୃଷ୍ଟ ହୋଇ ମାର୍କ୍ସବାଦୀ, ପ୍ରଗତିବାଦୀ କବିତା ରଚନାରେ ବ୍ରତୀ ହୋଇଥିଲେ ।

ପରେ ଓକିଲାତି ବୃତ୍ତିରେ ପ୍ରବେଶ କରି ଦୀର୍ଘ ଦିନ ସାରସ୍ୱତ ସାଧନାରୁ ନିବୃତ୍ତ ରହି ଜୀବନର ଅନ୍ତିମ ବର୍ଷମାନଙ୍କରେ ପୁନରାୟ ସେ ସାହିତ୍ୟ ସାଧନାରେ ତଲ୍ଲୀନ ହୋଇଥିଲେ ।

ଏହି ମହାନ ବିପ୍ଲବୀ କବିଙ୍କ ୧୯୮୪ ମସିହାରେ ଦେହାବସାନ ପ୍ରଗତି ଶୀଳ ସାହିତ୍ୟର ଏକ ବିରାଟ ଶୂନ୍ୟସ୍ଥାନ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଉତ୍ତରପିଢି ପାଇଁ ଆଜି ବି ଏହି ମହାନ୍‌ କବି ପ୍ରେରଣାର ପ୍ରଗଣାରେ ପଲ୍ଲବିତ ତରୁର ପ୍ରତୀକ ।

ଆମେ ଜନସାଧାରଣ

ଅନାହତ ପଥେ କାର ପଦଧ୍ୱନି-

ଚମକି ଚାହିଁଲା ଚକିତ ବନାନୀ,

ଚରଣ ପରଶେ ବିକାଶେ ପାଷାଣୀ

ଆମର କାହାଣୀ ପୁରାତନ ଅତି,

ରଚିଥିଲୁ ରାମାୟଣ

      ଆମେ ଜନସାଧାରଣ ।

ଧମନୀରେ ଛୁଟେ ଯୌବନ ଉଦ୍ଦାମ,

ଏ ଧରଣୀ ହେଉ ସୁନ୍ଦର ସୁଠାମ,

ଛବିଳ ନଗର ସୁଗଠିତ ଗ୍ରାମ,

ମହାୟସୀ ଗ୍ରୀସ୍‌, ମନୋରମ ରୋମ,

ଉଷାର ସ୍ଵର୍ଣ୍ଣ ତୋରଣ

      ଆମେ ଜନସାଧାରଣ ।

କୁଠାର ଆଘାତେ ନିପାତ ଜଙ୍ଗଲ,

ମୁଠାରେ ଲଙ୍ଗଳ, ଉଠାରେ ଫସଲ,

ଆମ ହାତେ କିଆଁ, ଜଡ଼ିତ ଶୃଙ୍ଖଳ ?

ହାଣ ଅମଙ୍ଗଳ, ଜାଗ ପ୍ରମିଥସ୍‌,

ମୁକ୍ତିର ଦୃପ୍ତ ସପନ

      ଆମେ ଜନସାଧାରଣ ।

କେତେ ଯେ ଅମୀର ଜାର ବାଦଶାହ

କାଳସ୍ରୋତେ ଫୁଲି ବୁଦବୁଦ ପ୍ରାୟ

ଝଟକି କ୍ଷଣକେ ଫାଟିଗଲେ ହାୟ

ବିପୁଳ ପ୍ରବାହେ ଆମ ଜୀବନର

ଅବିନଶ୍ୟ ଚିରନ୍ତନ ।

      ଆମେ ଜନସାଧାରଣ ।

ଦଳିତର ଗଣ୍ଡେ ତପ୍ତ ଅଶ୍ରୁଧାରା,

ନିରନ୍ନ ଜଠର ତୀବ୍ର ବହ୍ନିଜ୍ଜାଳା,

ବଞ୍ଚିତ ଲାଞ୍ଚିତ ଆମେ ସର୍ବହରା,

ବିଷାଦ ଜଡ଼ିତ ଜଡ଼ ବାଷ୍ଟାଇଲ,

ନିଃସ୍ଵର ମହାକ୍ରନ୍ଦନ

      ଆମେ ଜନସାଧାରଣ ।

ଶ୍ରମୁଁ ବଳି କାହିଁ ଅଛିରେ ପୁନିଅଁ ?

ମାଟିରେ ରୋପିଲା ରସାଳ ଅମୀୟ,

ଜୀବନେ ରଚିଲା କଳା କମନୀୟ

ପ୍ରଗତି ପୀଠର ପ୍ରିୟ ମହାଯାଗେ

ଅସ୍ଥିକୁ କରୁ ଇନ୍ଧନ

      ଆମେ ଜନସାଧାରଣ ।

ଖେତେ ଖେତେ ଘନ ଶିହରଣ ଲାଗେ,

ସୃଜନର ବାଣୀ ବାଜେ ଅନୁରାଗେ,

ମୃଦୁ କଳରବେ କେହୁ କିରେ ଡାକେ !

କୋଟି ପ୍ରାଣେ ଜାଗେ ଗୋଟିଏ ସେ ଛନ୍ଦ

ବିଶ୍ଵବୁକୁର ସ୍ପନ୍ଦନ

      ଆମେ ଜନସାଧାରଣ ।

ପ୍ରେମ-ଯମୁନାର ଆମେ ନୀଳ ସ୍ରୋତ,

ଦେଶେ ଦେଶେ ଉଡ଼େ ଶାନ୍ତି କପୋତ,

ରଣ ଓ ମରଣ କରିବୁ ବିରୋଧ,

ମାନବିକତାର ବୋଧେ ବଳିୟାର

ନାହିଁ ଚାହୁଁ ଆକ୍ରମଣ ।

      ଆମେ ଜନସାଧାରଣ ।

ଆମେ ଚିକାଗୋର ଲୋହିତ ନିଶାଣ,

ଭଲ୍‌ଗା ତଟ ଛୁଇଁ ଛୁଟେ ଯେ ତୋଫାନ,

ନୂଆ ଚାଇନାର ବିପ୍ଳବୀ କିଷାନ

ଆମ ଅଭିଯାନେ ଦଳିତ ଜାତିର

ଛିନ୍ନ କରିବୁ ବନ୍ଧନ

      ଆମେ ଜନସାଧାରଣ ।

ମାଳୟ ବଣର ପ୍ରଳୟ ଝଟିକା

କୋରିଆର ବୀର ସମର ଗୀତିକା

ଆମେ ରକ୍ତନଦୀ ଦୁର୍ଗମ ପରିଖା

ଆମେ ଲାଲଶିଖା ନବୀନ ଆଶାର,

ଏସିଆର ଜାମରଣ

      ଆମେ ଜନସାଧାରଣ ।

ଜୀବନପଥରେ କୋଟିଏ ପାହାଚ

ପଦେ ପଦେ ପୁଣି ନୂଆ ନୂଆ ନାଚ

ସ୍ମୃତି, ଅନୁଭୂତି, କାଲି ଲାଗି ପାଞ୍ଚ,

ବିପୁଳ ରୋମାଞ୍ଚେ ଗଢ଼ା ଆମ ପାଞ୍ଜି

ସବୁଜ ନିତ୍ୟ ନୂତନ

      ଆମେ ଜନସାଧାରଣ ।

ଜଟାୟୁ

ଶିହରୁଛି ପଞ୍ଚବଟୀ

କାହାର ଏ ବିକଳ କ୍ରନ୍ଦନେ ?

ଶିହରୁଛି ବନଲତା-

ବିଶ୍ୱପିତା ଥରେ ଯଥା

ଆଶ୍ରିତର ଆର୍ତ୍ତ ନିବେଦନେ ।

କାହା ନେତ୍ରୁ ଝରିପଡ଼େ

ବିନ୍ଦୁ ବିନ୍ଦୁ ଉଷ୍ଣ ଏ ଲୋତକ ?

ପତ୍ରେ ପତ୍ରେ ରଖିଯାଏ

ବେଦନାର ନିଶ୍ଚିତ ସନ୍ତକ ।

କରେ କେ ଘର୍ଘର ନାଦ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱନଭେ ?

ଅଶ୍ଳୀଳ ଶବଦ !

ପ୍ରକମ୍ପିତ କରେ ଦର୍ପେ ?

ବନସ୍ଥଳୀ ହେଉଛି ବିକ୍ଷୁବ୍ଧ ।

ଛୁଟିଆସେ ଉତ୍ତରରୁ

ପଳାତକ ପୁଷ୍ପକ ବିମାନ

ଶୋକାକୁଳା ସତୀ ସୀତା,

ପାଶେ ତାଙ୍କ ବସିଛି ରାବଣ ।

ଯତିବେଶେ ଲଙ୍କାପତି

ନେଉଛି ତ ସତୀଙ୍କୁ ଚୋରାଇ,

ଅସହାୟେ ସତୀ ଡାକେ ‘ପତି’ ‘ପତି’

ପତି ପାଶେ ନାହିଁ ।

ଜଡ଼ ହେଲା ପଞ୍ଚବଟୀ ?

ବ୍ୟର୍ଥ ଯିବ ଏତେ ଅଶ୍ରୁପାତ ?

ନଗ୍ନ ବ୍ୟଭିଚାରେ ଏଥି

କରିବେନି କେହି ପ୍ରତିବାଦ ?

ଆପଣାର ହୀନ ବଳେ

ମନେ ବୁଥା ଜାଗିଛି ସଂଶୟ

ବପୁର ଶକ୍ତି ମୋ କ୍ଷୀଣ,

କିନ୍ତୁ ମୋର ଆତ୍ମା ଯେ ଅଜେୟ ।

ମୁଁ ଛାର ଜଟାୟୁ ପକ୍ଷୀ

ପ୍ରତିପକ୍ଷ ପ୍ରବଳ ପ୍ରତାପୀ

ନୁହେଁ ତାର ସମକକ୍ଷ

ପ୍ରତିବାଦ କରିବି ତଥାପି ।

ପାରେ ବା ନ ପାରେ ମୁହିଁ,

ଅନୀତିର ରୋଧିବି ଗତିକୁ,

ସତ୍ୟ ଲାଗି ଯୁଝିବି ମୁଁ,

ଆଶ୍ଵାସନା ହେବ ସେ ସତୀକୁ ।

ଛୁଟିଲି ଆକାଶ ମାର୍ଗେ-

ଦୁରାଚାରି ! ରଥନୁଆଁ ତଳେ,

ନୋହିଲେ ରୁଧିରସିକ୍ତ

କରିବ ହିଁ ତୀକ୍ଷ୍ମ ମୋ ନଖରେ ।

ଅବଜ୍ଞା କରିଲୁ ମୋତେ !

ରାବଣରେ ପ୍ରଥମ ଆଘାତ

କରେ ଆଜି ଶକ୍ତିହୀନ ପକ୍ଷୀ ଏକ

ଅଜ୍ଞାତ ଅଖ୍ୟାତ

            କରେ ରକ୍ତସ୍ନାତ ।

ମୋ ଲାଗି ଧରିଛି ଖଡ଼୍‌ଗ ଲଙ୍କାପତି,

      -ଏକ ପକ୍ଷ ଛେଦେ

ବିଚ୍ଛୁରିତ ହୁଏ ସତ୍ୟ- ରକ୍ତବୀଜ

ଆକାଶର ଖେତେ ।

ଆନ ପକ୍ଷେ ପ୍ରତିରୋଧ କରିବି ମୁଁ

      ଛାଡିବିନି ବାଟ,

ମୋର ପଦାଘାତ ଶିରେ ତାର

ବହିବ ହିଁ ଲଙ୍କାର ସମ୍ରାଟ ।

ବେନିପକ୍ଷ ଛିଡିଗଲା

ଛିଡିଯାଇ, ନାହିଁ ମୋ ଶୋଚନା

ମୁଁ ରହିବି ଯୁଗେ ଯୁଗେ ଯୁଯୁସ୍ ର

ଜ୍ଵଳନ୍ତ ପ୍ରେରଣା ।

            ଲେଖିବ ବାଲ୍ମୀକି ,ସତୀ ଲାଗି ପକ୍ଷୀ ଏକ

ରାମ ଆଗୁଁ ଯୁଝିଥିଲା ବିଂଶବାହୁ ପ୍ରତିପକ୍ଷେ

ଯୁଝିଛି ଏକାକୀ ।

ଏକକ ସେ ସେନା

ପକ୍ଷେ ସତ୍ୟ, ପକ୍ଷେ ନ୍ୟାୟ

ଅବିନୀତ ଜଟାଯୁର ଡେଣା ।

ରାମଲକ୍ଷ୍ମଣ ଦାଶ

୧୯୨୮-୨୦୦୩

କୈଶୋରାବସ୍ଥାରୁ ଅନ୍ୟାୟର ଦୃଢ ପ୍ରତିବାଦ କରିବା କବିଙ୍କ ପ୍ରବୃତ୍ତ । ଜଣେ ଅପ୍ରତିଦ୍ୱନ୍ଦୀ ଜନନାୟକ ଭାବେ ବେଶ୍‌ ପରିଚିତ କବି ରାମଲକ୍ଷ୍ମଣ ଦାଶ ଚାଷୀ, ମୂଲିଆ ଓ ଅଭାବ ଅସୁବିଧା ଭିତରେ ପେଶି ହେଉଥିବା ମାମୁଲି ମଣିଷଙ୍କ ଅଧିକାର ପାଇଁ ସଂଗ୍ରାମ କରି ଜେଲ୍‌ ଆଉ ଜରିମାନାରେ ବିତିଛି ତାଙ୍କ ଜୀବନକାଳ । ଯୌବନର ଆଦ୍ୟ ଭାଗରୁ ସେ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ଆଦର୍ଶ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ପାର୍ଟିରେ ଯୋଗ ଦେଇ ବିଭିନ୍ନ ସଭାସମିତିରେ ଆଶୁ କବି ଓ ସଂଗ୍ରାମୀ ଭାବରେ ଏବେ ବି ଜନସାଧାରଣ ସ୍ମରଣରେ ଉଦ୍‌ଭାସିତ ।

ଯଦିଓ ନିଜର ସ୍ୱାଧିନଚେତା ପ୍ରକୃତି ଯୋଗୁଁ ସେ କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ପାର୍ଟିରେ ଶେଷଯାଏଁ ସଦସ୍ୟ ହୋଇ ରହି ନଥିଲେ, ମାତ୍ର ସେ ଶେଷ ନିଶ୍ୱାସ ତ୍ୟାଗ କରିବା ଯାଏଁ ମାର୍କସବାଦୀ ଚିନ୍ତନରୁ ବିଚ୍ୟୁତ ହୋଇନଥିଲେ ।

ଅତିସରଳ, ଅମାୟିକ, ସାଦାସିଧା ଏହି ସୃଜନ ସାଧକ ସାଲିସ୍‌ବିହୀନୀ ସଂଗ୍ରାମୀ ମଣିଷ ଭାବେ ସମଗ୍ର ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାରେ ସେ ଥିଲେ ବେଶ୍‌ ପରିଚିତ । ଏହି କବିଙ୍କର ୨୦୦୩ ସାଲ୍‌ରେ ବିୟୋଗ ହେତୁ ଓଡ଼ିଶା ଜଣେ ଶ୍ରେଷ୍ଠପୁତ୍ରକୁ ହରାଇ ନିଜ କୋଳରେ ସାଇତିଛି ଶୋକର ସ୍ୱାକ୍ଷର ।

ରକ୍ତ-ସୂର୍ଯ୍ୟ

ବିଶ୍ୱ-ପ୍ରାଚୀ- ଗଗନ- କ୍ଷେତ୍ରେ

      ରକ୍ତ-ସୂର୍ଯ୍ୟ ଉଠେ

ବିଶ୍ୱ-ଶୋଷିତ- ମନ- ସରୋବରେ

      ରକ୍ତ-ପଦ୍ମ ଫୁଟେ ।

ମୁକୁଳା-କେଶର- ବିନ୍ୟାସେ ନାରୀ

      ରକ୍ତ - ଓଢଣା ଟାଣି

ରକ୍ତ-ଡାଲାରେ ରକ୍ତ -ଗୋଲାପ

      ପାରିଜାତ ରଖେ ଆଣି ।

ରକ୍ତ-ମାନସେ ହୃଦୟ- ହରଷେ

      ରକ୍ତ -ଝୁଣା-ସୁଗନ୍ଧେ

ରକ୍ତ -ପ୍ରଦୀପ ଜଳାଏ ସରାଗେ

      ରକ୍ତ-ନୃତ୍ୟ-ଛନ୍ଦେ ।

ରକ୍ତ -ନୂପୁର ବାଜି ଉଠେ ତାର

      ରକ୍ତ -ବାଜଣା ଶୁଣି

ରକ୍ତ-ଲାସ୍ୟେ ରକ୍ତ-ମାନବ

      ରକ୍ତ-ହୁଦୟ ଝୁଣି...

ରକ୍ତ- ବିଭୂତି ବୋଳି ସେ ରକ୍ତ

      ତାଣ୍ଡବେ-ମାତି ଚଳେ

ରକ୍ତ- ସୂର୍ଯ୍ୟ- ରକ - ଆଲୋକେ

      ରକ୍ତ-ଅଗ୍ନି ଜଳେ ।

ଏକ ଶୀତାର୍ତ୍ତ ସାଂଧ୍ୟାର ଷ୍ଟାଣ୍ଡାର୍ଡ କବିତା

ବିରଳା ନାତୁଣୀ କାନର ହଜିଛି ଦୁଲ୍‌

ଖବର କାଗଜ ହକର୍‌ ଗଳିରେ ଡାକେ

ସୁନା ହଜିଗଲେ ସବୁଠି ଚହଳ ପଡେ,

ମଣିଷ ହଜିଲେ କିଏ କି ଖବର ରଖେ ?

ଟ୍ରେନ୍‌ ପଛରେ ମଟର୍‌ ମେଲିଛି ଧାଡି

ଫାଙ୍କ ପଡିଲେ ଚଲା ମଣିଷର ଭିଡ

ଯିବା ଆସିବାର ଗହଳି ଭିତରେ ପଶି

ଜୀବନ ଚାଲିଛି ମଣିଷକୁ କୁଦି ମାଡି-

ବିଡି ବୋଳା ପିଲା କାମରୁ ପାଇଣ ଛୁଟି

ସିନେମା ଟିକଟ୍‌ ତରତରେ କିଣି ନିଏ

ଜୀବନ ହଜାଇ କେନ୍ଦୁ ପତର ମାଳେ

ଛବି ପରଦାରୁ ସପନ ଟିକିଏ ପାଏ-

ରାସ୍ତା କଡର ଅଇଁଠା ପତର ଖୁଣ୍ଟି

ଭୋକ ବିକଳେ କେ ଉଦର ପୁରେଇ ନିଏ

ମଣିଷଟି ଯାଏ ଜନ୍ତୁଟି ପଡିଥାଏ

ମଣିଷଟି ଗଲେ ଜନ୍ତୁ କିଆଁ ପଡିଥାଏ-

ମାଇଲ -ମାଇଲ ସମୟର ନଈବାଲି

ମଣିଷର ହାଡ କୁଢ କୁଢ ଅଛି ଜମା

ମଣିଷତ ଆହା ହଜି ଯାଇଅଛି କାହିଁ

ହାଡ ଗଦା ଡେଇଁ ଡେଇଁ ନଈବାଲି ସୀମା-

ରାସ୍ତାରେ ଆସେ ଜନତାର ପଟୁଆର୍‌

ସାମ୍ୟ ମୈତ୍ରୀ ପ୍ରଗତୀ ନିଶାଣ ତୋଳି

ଝଡର ଆବାଜ କଣ୍ଠୁଁ ନିରତ ଛୁଟେ

ହଜିଲା ମଣିଷ ସତେ କି ଆସିଛି ଫେରି

ମନ୍ତ୍ରୀ ଭବନେ ସିପାହୀ ପହରା ଦିଏ

ମନ୍ତ୍ରୀ ନବରେ ମଣିଷ ପଶିବେ କାଳେ

ମଣଷ ରହେନା, - ମନ୍ତ୍ରୀ ରହନ୍ତି ଏଠି

କ୍ଷମତାର ତୋଡେ ମଣିଷ ହଜିଛି ଦୂରେ

କ୍ଷମତାର ତୋଡେ ମଣିଷ ହଜିଲା କିଆଁ

ଆମେ ଦେଇଛୁ ନା କ୍ଷମତା ହାତକୁ ଟେକି

ମଣିଷକୁ ଇୟେ ମଣିଷ କରିବେ ବୋଲି

ଚୁପ୍‌ କର ତୁମେ କହି ନ ପାରିବ କିଛି

ପାଇ ହଜିବାର ଲୁଚୁକାଳି ଖେଳ ତଳେ

ହଜାଇ ପାଇବା ମଣିଷ କରିଛି ଆଶା

ଆଶାର ସଳିତା ନିରାଶାରେ ପଛେ ମିଶୁ

ଆଶାରେ ତ ଥାଏ ମଣିଷ ମନର ଭାଷା ।

ରବି ସିଂ

୧୯୩୩-

ସଦ୍ୟ ସ୍ୱାଧୀନତା ପରବର୍ତ୍ତି ପ୍ରାରମ୍ଭରୁ କବି ରବି ସିଂ ପ୍ରଗତିବାଦୀ କାବ୍ୟ ଆନ୍ଦୋଳନର ଅନ୍ୟତମ ଅଗ୍ନି-ପୁରୁଷ, ମାର୍କ୍ସବାଦୀ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ମହାନ ମଂତ୍ରଗୁରୁ । ଆଜି ବି ଚଳଚଞ୍ଚଳ, ସୃଷ୍ଟିମଗ୍ନ ।

ଦୀର୍ଘ ଅର୍ଦ୍ଧଶତାବ୍ଦୀରୁ ଅଧିକକାଳ ‘ନିଃସଙ୍ଗ ନିବାସ’ ର ଏହି କ୍ରାନ୍ତିକାରୀ କବି ସାହିତ୍ୟ, ସାମ୍ୱାଦିକତା ଓ ସମାଜସେବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମସାମୟିକ ମାନଙ୍କଠୁଁ ଅନନ୍ୟ, ଭିନ୍ନ ଭାବନର ଭାବନା ଭୁଇଁରେ ବିରଳ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ବ । ବାରିହୋଇପଡନ୍ତି ପ୍ରଚଳିତ ବିଧି, ବିଧାନ ଓ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଆରପାରିରୁ ପ୍ରତିବାଦର ପ୍ରଜ୍ଵଳିତ ବତୀଘର ସମ । ଭାଗ୍ୟ,ଭୋଗ, ଭଗବାନର ସମାଧି ଉପରେ ତାଙ୍କ ନିରବଚ୍ଛିନ୍ନ ସାରସ୍ୱତ ସର୍ଜନା ପ୍ରତିଘାତର.....ବସ୍ତୁତଃ କ୍ରନ୍ତିର କବିତା । ସେ କ୍ରାନ୍ତି ଏକ ନୂତନ ସମାଜ ବ୍ୟବସ୍ଥାର....ଆଗ୍ନେୟ ଆଦ୍ୱାନରେ ଜର୍ଜରିତ ।

ଦଶକ ପରେ ଦଶକ ହେଲାଣି ଅତିକ୍ରାନ୍ତ । ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରଗତିବାଦୀ ସାହିତ୍ୟର ମଂଚରୁ କ୍ରମେ ଅନ୍ତର୍ହିତ ହୋଇଛନ୍ତି ତାଂକ ସମୟର ଅନେକ ଚରିତ୍ର ଅଚାନକ । ନିରବୀ ଯାଉଛି ସେମାନଙ୍କ ଶାଣିତ ସ୍ୱର ଓ ସଂଭାବନାର ସକାଳ । ବଦଳିଯାଇଛି କାହାର ନା କାହାର ପଥ ଓ ପାନିପଥ । କିନ୍ତୁ ରବି ସିଂ ସେହି ଅପରିବର୍ତ୍ତିତ ସତ୍ୟ ଓ ପ୍ରତ୍ୟେୟର ସ୍ପର୍ଦ୍ଧିତ ସ୍ୱୁଲିଙ୍ଗ ପରି ଆଜି ବି ଅନିର୍ବାଣ, ଆଜି ବି ଚର୍ଚ୍ଚିତ...... । ଆଜି ବି ଅନେକ ତରୁଣ ସାଧକ କବିଙ୍କର କ୍ରାନ୍ତିକାରୀ କାବ୍ୟଧାରା ଓ ଧାରଣାକୁ ଧାୟୀ ଧ୍ୟାନରତ ।

ଜନ୍ମଗ୍ରାମ : ପ୍ରଣାମ, ପ୍ରଣାମ !

ଏ କବିର ଉତ୍ସଭୂମି, ଜନ୍ମଗ୍ରାମ, ହେ ନବାପାଟଣା,

ତମେ ତ ଦେଇଛ ମୋତେ ଜନ୍ଜଲଗ୍ନୁଁ, ରୁଦ୍ର-ଅଗ୍ନିବୀଣା ।

ଦେଇଅଛ ତ୍ୟାଗ- ଦୀକ୍ଷା,ଭୋଗବାଦ ବିରୋଧୀ-ମାନସ,

ହୃଦୟକୁ କରିଛ ମୋ ସୀମାହୀନ ଉଦାର ଆକାଶ

ଜନ୍ମ ପରେ ପୃଥିବୀର ପାଠଶାଳେ ଭର୍ତ୍ତି ଅଛ କରି,

ସେଠୁ ମୁଁ ଶିଖିଛି ମୋର ଧନୁର୍ବିଦ୍ୟା ଏକଲବ୍ୟ ପରି ।

ମଣିଷକୁ କରିଛି ମୁଁ ଜୀବନରେ ମହାଗୁରୁ ଦ୍ରୋଣ,

ଜ୍ଞାନର ଭଣ୍ଡାର ମୋତେ ଦେଇଛନ୍ତି ଜନସାଧାରଣ ।

ଦଳିତର ଦୀର୍ଘଶ୍ଵାସ ପାଲଟିଛି ମୋର ଅଗ୍ନି-ତୂଣୀ

ଦେଇଛନ୍ତି ଅଭିଶାପ ସମାଜର ଯେତେ ଜ୍ଞାନୀ, ଗୁଣୀ ।

ସେହି ଅଭିଶାପ ମୋତେ ଆୟୁଷ୍ମାନ କରିଛି ସଂଗ୍ରାମେ

ଘୂରିଛି ମୁଁ ଯାଯାବର ଜନାରଣ୍ୟେ ଗ୍ରାମେ ଗ୍ରାମେ ଗ୍ରାମେ ।

ମଣିଷକୁ ପଡିଛି ମୁଁ ଗ୍ରଂଥବତ୍ ଆଖିର ଆଲୋକେ,

ଅନୁଭୂତି, ଅନୁଭବ ଅର୍ଜିଛି ମୁଁ ଅନଶନେ,ଉପବାସେ, ଭୋକେ ।

ଆଗୋ ଜନ୍ମ- ଗ୍ରାମ,

ଯୁଦ୍ଧ କରି ବୃଦ୍ଧ ହେଲି

      ବହୁଦୁରୁଁ ଘେନ ମୋ ପ୍ରଣାମ ।

ଯେଉଁ ଯୁଦ୍ଧେ ଲଢୁଥିଲି

      ଶେଷହୀନ ସେ ମହାସମର,

ଥିଲି ତା’ର ସେନାପତି

      ଅଜେୟ ମୁଁ ବୀର ମହାବଳ ।

କୋଷବଦ୍ଧ ହୋଇନାହିଁ

      ଦିନେ ହେଲେ ତରବାରି ମୋର,

ଆଜି ବି ରହିଛି ଦେହେ

      ସାମରିକ ପୋଷାକ ଧୂସର ।

ଆଗୋ ମୋର ଜନ୍ମଗ୍ରାମ, ନିର୍ଝରର ହେ ଗିରି-ଜନନୀ,

ପଳାତକ ସ୍ରୋତ- ଶିଶୁ ମୁହିଁ ତବ, ପାରୁଛ ତ ଚିହ୍ନି ?

ପାର୍ବତ୍ୟ ଝରଣା କେବେ ଫେରେ ନାହିଁ ପର୍ବତର କୋଳେ,

ଅବିରତ ଧାବମାନ ସମ୍ମୁଖକୁ, କାୟା ସେ ବିସ୍ତାରେ ।

ବେଦନାର ଆବର୍ତ୍ତରେ ପାଲଟେ ସେ ସୁଗଭୀରା ନଦୀ,

ଆତ୍ମଦାନ କରେ ସେ ତ ସାଗରରେ ଧାଇଁ ନିରବଧି ।

ମୁଁ ସେହି ବିଶାଳ ନଦୀ, ପଳାତକ ତମରି ଝରଣା

ଆଗୋ ମୋର ଉତ୍ସଭୂମି, ଜନ୍ମଗ୍ରାମ ହେ ନବାପାଟଣା ।

ପିଲାଦିନେ ଯେ ଧୂଳି ମୁଠାକ-

ଧରିଥିଲି ଖେଳିବାକୁ, ତାକୁ ଆସି ସେ ରୁଦ୍ର-ବୈଶାଖ-

ଛଡାଇ ତ ନେଲା ପରେ, ଆସିଥିଲା ନୀଡଭଂଗା ଝଡ,

ସେ ଝଡର ପକ୍ଷପୁଟ ହେଲା ପରେ ମୋର ମାତୃକୋଳ ।

ଶିଖାଇଲା ଭାଂଗିବାକୁ ଯାହାକିଛି ସ୍ଥିତ, ବ୍ୟବସ୍ଥିତ,

ଅଶିବ ଓ ଅମଂଗଳ, ଯାହାକିଛି ଅଶ୍ଳୀଳ, କୁତ୍ସିତ ।

ଜନ୍ମଗ୍ରାମ, ତମେ ଅଛ ନାହିଁ ସେଠି ମୋ ପୈତୃକ ଗୃହ,

ଅଛି ତ ପୈତୃକ-ଭିଟା ସ୍ଵାଧୀନତା ସଂଗ୍ରାମର ବ୍ୟୂହ ।

ଏକସ୍ତରୀ ବର୍ଷତଳେ ସରସ୍ଵତୀ ପୂଜା ପ୍ରତ୍ୟୁଷରେ,

କୁଆଁ କୁଆଁ ରବ ମୋର ଶୁଭିଥିଲା ଏଇ ପୃଥିବୀରେ ।

      ପ୍ରଭାତର ଲୋହିତ - ଭୈରବୀ ।

ବିଦ୍ରୋହର ଦୀକ୍ଷା ମୋତେ ଦେଇଥିଲା, କରିଥିବା କବି ।

ଶୁଣିଥିଲି ମହାଧ୍ଵନି

      ଦେଖିଥିଲି କାବ୍ୟଦେବୀ ରୂପ,

ଧରଣୀର ନାଭିପଦ୍ମୁ

      ଆସିଥିଲା ଛଂଦର ଉତ୍ତାପ ।

ମଣିଷର କଂଠ-ଭାଷା

      ହେଲା ମୋର ଭାଷାର ଭାରତୀ,

ମାନବ ଜାତିର ମୁକ୍ତି

      ହେଲା ମୋର ବିଦ୍ରୋହର ଗୀତି ।

ଯୌବନ ଆସିଲା ନେଇ

      ମୋ ପାଖକୁ ରକ୍ତଧ୍ଵଜ-ରଥ,

ପ୍ରଣୟ ଆସିଲା ନେଇ

      ତା’ର ତୀବ୍ର ଭୀମ କଷାଘାତ ।

‘ବଂଧୁ’ ରୂପେ ପ୍ରତାରକ

      ଆସିଲେ ତ ହାତେ ଧରି ଛୁରା,

ଆସିଲାତ ରାଜରୋଷ

      ଆସିଲାତ କାରା ବଂଦୀଶାଳା ।

ଆସିଲା ତ ନିଂଦା, କୁତ୍ସା

      ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ର ପୁଣି ଆକ୍ରମଣ,

ହତ୍ୟାର ଉଦ୍ୟମ ଆସି

      ପରାଜିତ ହୋଇଲା ମରଣ ।

ସବୁ ସତ୍ତ୍ଵେ ଥମିଲାନି

      ମୋ ବିଦ୍ରୋହୀ ରଥର ଘର୍ଘର,

ମୋ ଅଶ୍ଵ ଇସ୍‌ପାତ ଖୁରା

      ଉଖାରିଲା ପଥ କଂକରିଳ ।

ରକ୍ତ -ପଦ୍ନାସୀନୀ ମୋର ଦେବୀ ବୀଣାପାଣି-

ଯୌବନେ ଦେଇଛି ମୋତେ ଅବିଜିତ ଦୁର୍ଜୟ ଲେଖନୀ ।

ଆଖିରେ ଦେଇଛି ମୋର ଆଦିକବି ବାଲ୍‌ମିକୀର ଲୁହ,

ଚେତନାରେ ଦେଇଛି ମୋ ଅସାମ୍ୟର ବିରୋଧୀ-ବିଦ୍ରୋହ ।

ସମାଜର ହୃଦୟରୁ ପୋଛିବାକୁ ଶ୍ରେଣୀ-କ୍ଷତ-ଜ୍ୱାଳା,

ବଜାଇବା ପାଇଁ ମୋତେ ଶିଖାଇଛି ଝଡ଼ର ବେହେଲା ।

ସଂଗ୍ରାମ ଦେଇଛି ମୋତେ ସାଧନାର ରୁଦ୍ର ଧ୍ୟାନ- ଗୁହା,

ମୃତ୍ୟୁକୁ କରିଛି କବି ଗୃହବଧୂ, ଭଗବାନେ ସ୍ଵାହା-

ହୋଇଛି ମୋ ହୋମକୁଣ୍ଡେ, ସୃଜିଛି ମୁଁ ନୂଆ ଭଗବାନ,

ସମାଜର ସିଂହାସନେ ପୂଜ୍ୟ ସେତ ମଣିଷର ଶ୍ରମ,

ମେହନତ- ମହାକାବ୍ୟ, ତାର ଯେଉ ଛଂଦର ଉତ୍ତାପ,

ସାରିବାକୁ ହୁଃଖ, ଦୈନ୍ୟ, ପୋଛିବାକୁ ଶୋଷଣର ପାପ

ମୋ ଗଦ୍ୟର ହାତୁଡିରେ ଚୁନାକରି ଅପସଂସ୍କୃତିକୁ,

କଳା ସୃଷ୍ଟି ନିହଣ ମୋ ଆଜିଯାଏ ବାଜେ ଠୁକୁଠୁକୁ ।

ଆଜି ବି ନହେଲେ କାଲି ଲୀନ ହେବ ଜାଣେ ମୋର ଦେହ,

ବସ୍ତୁର ସେ ରୂପାନ୍ତର, ସେପାଇଁ ମୁଁ ସଦା ବେପର୍ବାୟ ।

ଯୌବନର ଫୁଲଧନୁ ଫିଂଗିଛି ମୁଁ ସଂଗ୍ରାମ - ଅନଳେ,

ବିଶ୍ୱପ୍ରେମେ ମତ୍ତ କବି,ଥିଲି ଥିବି ଜନାରଣ୍ୟ ତଳେ ।

ଆଗୋ ମୋର ଜନ୍ମଗ୍ରାମ

ମୋର ପୂର୍ବପୁରୁଷର

      ଥିଲ ତମେ ଥିଲ ଯୁଦ୍ଧଘାଟି,

ସେ ଘାଟିରୁ ଆସିଛି ମୁଁ

ଚୁମି ତାର ଝଡଧୌତ ମାଟି ।

ସେ ମାଟିର ଲୁପ୍ତ ଇତିହାସ,

ପଢିବାକୁ କେହି ନାହିଁ

      ଧଡିବାଜ୍‌, ଯେତେ ବଦମାସ୍‌

ବସିଛନ୍ତି ସିଂହାସନେ

      ଚଳୁ କରି ଭାଷା ଓ ସଂସ୍କୃତି,

ତାଂକୁ ମୁଁ ଧିକାର କରେ

      ଗଣିକାଏ ସାଜିଛନ୍ତି ସତୀ ।

ଆଗୋ ମୋର ଜନ୍ମଗ୍ରାମ, ତବ ସ୍ମୃତି ପଡ଼ିବାରୁ ମନେ,

ଉନ୍ନତଶିର ମୋ ନତ ହୋଇଯାଏ ନିରବେ ମଉନେ ।

ମୁଁ ତ୍ୟକ୍ତ-ଅନଳକଣା, ବୁକୁରେ ମୋ ଧରି ଦାବାନଳ,

ତମକୁ ପ୍ରଣାମ କରେଁ ଦୂରୁଁ ତମ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଦୁଲାଳ ।

ଆଗୋ ପ୍ରେମଶୀଳା !

ପ୍ରେମଶୀଳା ଭୋଇ,

ଉପବାସେ ରହିରହି

      ସ୍ଵାମୀ ତବ ମରିଥିଲା

ତମେ ମଲ, ପାରିଲେନି

      କେହି ବି ବଞ୍ଚାଇ ।

ଜୀବନ ପାରିଲା ନାହିଁ

      ମୃତ୍ୟୁ ସାଥେ କରି ମୁକାବିଲା,

ମରଣର ବେଦୀ ମୂଳେ

      ଥୁଆ ହେଲ ହୋଇ ଫୁଲଡାଲା ।

ଅସହ୍ୟ ସେ ଛବି,

ସମ୍ବାଦପତ୍ରରୁ ଦେଖି ଦୀର୍ଘଶ୍ଵାସେ

      ସେ କରୁଣ ଦୃଶ୍ୟ ମୁହିଁ କବି

ତମରି ଶବକୁ ଲାଗି ତମରି ସେ

      ଦୁଇଗୋଟି ଶିଶୁ -ଭୋଳାନାଥ

ବସିଥିଲେ ଅସହାୟ

      ଅତର୍କିତେ ହୋଇ ତ ଅନାଥ ।

ନେତ୍ରପ୍ରାନ୍ତ ଲୋତକର ରେଣୁ -

ଝରୁଥିଲା ତମଦେହେ

      ବାଜୁଥିଲା କାରୁଣ୍ୟର ବେଣୁ ।

ନିହତର କଟାମୁଣ୍ଡ ଭଳି,

ମୃତ୍ୟୁର କୁଠାରଘାତେ

      ଛିଡି ତମେ ପଡିଲତ ନାରି !

ତମରି ଅନାଥ ସେହି

      ଅସହାୟ ଦୁଇଟି ଶାବକ,

କେମିତି ଅଛନ୍ତି କାହିଁ

      କାନ୍ଦୁଥିବେ ହୋଇବାରୁ ଭୋକ ।

କୋଳକୁ ନେବାକୁ ଟାଣି

      କେହିନାହିଁ ଶୂନ୍ୟ- ଉପତ୍ୟକା,

ଶୀତର ଲହରି ସାଥେ

      ନଗ୍ନ ଦେହ ଶୋକ ଓ ବୁଭୁକ୍ଷା ।

ମଣିଷ ପଳାଉଛନ୍ତି

      ପୁରପଲ୍ଲୀ ଛାଡି ଭିଟାମାଟି

ବେଛପରି ଚାଳତଳେ

      ଅସମର୍ଥ ମଣିଷ କେତୋଟି ।

ବୁଢା-ବୁଢୀ, ନାରୀ, ଶିଶୁ

      କଂକାଳ ଓ ନିଃସ୍ଵ ସର୍ବହରା

ଦେଖି ତାକୁ ଡରିଗଲ

      ନାଗରିକା ଆଗୋ ପ୍ରେମଶୀଳା ।

ଧିକ୍‌ ଆମ ‘ଗଣତନ୍ତ୍ର’

      ଧିକ୍‌ ଧିକ୍‌ ଆମ ସ୍ଵାଧୀନତା,

ଧୂକ୍‌ ରାମରାଜ୍ୟ ଆମ

      ଲାଜରେ ତ ନଇଁ ଯାଏ ମଥା ।

ତମ ଅନାହାର ମୃତ୍ୟୁ

      ଜାତି ପାଇଁ ମହା ଅଭିଶାପ

ଏ ଏକ ଜାତୀୟ ଲଜ୍ଜା

      ଯନ୍ତ୍ରଣାର ଭୀମ ଅନ୍ଧକୂପ ।

ଅନାହାରେ ମରିନାହଁ, ମରିଥିଲେ ହୋଇବ ‘ତଦନ୍ତ’

ମରିଛ ଅଖାଦ୍ୟ ଖାଇ ବୋଧହୁଏ ! ଖାଉ ଦଳବନ୍ତ

ସଂଦେହ କରନ୍ତି ବସି ଶୀତତାପନିୟନ୍ତ୍ରିତ ଘରେ

‘ମଲେ କ’ଣ ଭାସିଗଲା ? ସେ କଥା କି ଅଛି କା’ହାତରେ

ବାତ୍ୟା, ବନ୍ୟା, ମରୁଡି ତ ଦୈବ ହାତକଥା

ଏତେ ପାଟିତୁଣ୍ଡ କିଆଁ ? ଧୈର୍ଯ୍ୟଧର, ବୁଝିବା ସେ’କଥା !‘

      ଧନ୍ୟ ପଙ୍ଗପାଳ !

ଧନ୍ୟ ତମ ରାଜନୀତି, ଦୁର୍ନୀତିର ମହାବାହୁ ଦଳ !

ଗଣ୍ଡି ନାହିଁ, ମୁଣ୍ଡ ଅଛି, ହେ ରାକ୍ଷସ ରାହୁ ।

ନୀତି, ନୈତିକତା ଯେତେ ମୂଲ୍ୟବୋଧ କର ତା’ର ଭାଉ

କିଲୋ ନୁହେଁ, କୁଇଣ୍ଟାଲ୍‌ ଦରେ,

କାଢିଛ ଥନ୍ତଲ ପେଟ, ଛିନ୍ନକନ୍ଥା ଦେଇଛ ଜାତିରେ,

ନିଶାଚର ହେ ପିଶାଚ, ଚୋରିକର ଶବକୁ ରାତିରେ ।

ବ୍ୟାଭିଚାର- ମଧୁଶଯ୍ୟା ପରେ ଯେତେ ଅନୀତି - ଗଣିକା,

ତମରି ଅସୀମ କ୍ଷୁଧା, ତାର ଯେଉଁ ଲେଲିହାନ ଶିଖା,

ଜାଳିଦେଲା, ଭସ୍ମକଲା ମଣିଷର ଆଶା, ଭାଷା, ଗୀତ,

ବୁଲାଇଲା କଳାକନା ଘରେ ଘରେ ବାଳକ ଅନାଥ,

ଟୋକାଙ୍କୁ ବେକାରୀ ଦେଲ, ନାରୀକୁ ତ କଲରେ କୁଳଟା

ମୁନାଫା ଲୁଟିବ ବୋଲି କ୍ଷମତାର ଯେତେ ଖଲିଚଟା ।

କଥାବାର୍ତ୍ତା କିଛିନାହିଁ ନିସ୍ତୁକ ତ ଦରକାର ମାଡ଼

ଗାଆଁ ଦାଣ୍ଡେ, ରାସ୍ତାକତେ ଛେଚା ହେବା ଚାହି ହାତଗୋଡ ।

ପ୍ରହାର ଭିତରେ ପ୍ରଶ୍ନ କରିଉଠେ ମଶାଣିରୁ ହାଡ

ପଚାରେ ତ ଭୋକୀ, ଦୁଃଖୀ, ବୃଦ୍ଧ, ଯୁବା, ନିରନ୍ନ କଂକାଳ

ଦୁନିଆର ଦେଶସବୁ ଯେ ସାହାଯ୍ୟ ବାତ୍ୟା ପାଇଁ ଦେଲା,

ଚାଉଳ, କମ୍ବଳ, ଲୁଗା, ପଲିଥିନ୍‌ କେଉଁଆଡେ ଗଲା ?

କାହିଁଗଲା ଗୁଣ୍ଡଦୁଧ, ଗହମ ଓ ମାର୍କିନ୍‌ ଲହୁଣି ?

ପଚାରୁ, ପ୍ରହାର କରୁ ଖାଉଙ୍କୁ ତ ଘରୁ ଟାଣି ଆଣି ।

ବର୍ଷାହେଉ ଅବିରାମ ପ୍ରହାରର ରସ,

ତରଳିବ ଚର୍ବି, ମେଦ, ଦେଖିବ ଗୋ ହୋଇ ମୁକ୍ତକେଶ ।

ହେ ସ୍ଵର୍ଗତା ପ୍ରେମଶୀଳା ହୋଇ ଯାଜ୍ଞସେନୀ

ଥିଲ ତମେ ଆମରି ତ ଜଣେ ମାତା,ଗୋଟିଏ ଭଗିନୀ ।

ଏ ଜାତିର ଜନସିନ୍ଧୁ ହୋଇନି ଉଦ୍‌ବେଳ,

କ୍ଷମାକର ଏ କାତିକୁ, ଯାହାଥିଲା କଳିଙ୍କ, ଉତ୍‌କଳ ।

ପ୍ରଚୁର ସଂପଦ ଥାଉ ଓଡ଼ିଶାର ହାତେ ଭିକ୍ଷାଥାଳି,

ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ପରିଚୟ ଦାଦନ ସେ ମାଳି ଅବା କୁଲି !

ଦିଲ୍ଲୀର କରଦ ରାଜ୍ୟ, ରାଜ୍ୟବାସୀ ସମସ୍ତେ ଖାତକ

ବିହାର, ବଂଗଳା, ଆନ୍ଧ୍ର ସମସ୍ତେ ତ ଆମରି ଘାତକ ।

ତମ ଅନାହାର ମୃତ୍ୟୁ

ପ୍ରେମଶୀଳା ରହିଗଲା ଜମା

ତା'ର ଚକ୍ରବୃଦ୍ଧି ସୁଧ

କଡାକ୍ରାନ୍ତି ହେବ ଗୋ ତର୍ଜମା !

ଏ ଜାତି ଅନ୍ତରେ-

ଶୋକର ଦରିଆ ହୋଇ ଗହିଗଲ ତମେ କାଳେ କାଳେ ।

ଜୀବନଯୁଦ୍ଧରେ ତମେ ହାରିଗଲ ପରାସ୍ତ ସୈନିକା

ମୃତ୍ୟୁ ତ ହାରିବ ଦିନେ, ଜୀବନର ସବୁଜ ପର୍ଣ୍ଣିକା

ଫସଲର ଉଦ୍‌ଗତ ଅଂକୁର,

ତମ ବେଦିମୂଳେ ଅର୍ଘ୍ୟ ଢାଳିବ ସେ ତା’ର ନମସ୍କାର ।

ହେ ଭଗିନୀ, ଆଗୋ ମାତା

      ଘେନ ଏଇ କବିର ପ୍ରଣାମ ।

ତମେ ନାହୁଁ, ତୀବ୍ର ହୁଏ

      ବେଳୁବେଳ ଜୀବନ ସଂଗ୍ରାମ ।

ଆଜି ନହେଲେ କାଲି

      ମରିବେ ତ କୁରୁ ଶତଭାଇ

ମାନବଜାତିର ଶେଷ-

      ହାତାହାତି ଆସୁଛି ଘନାଇଁ ।

ତମରି ଏ ଶହୀଦତ୍ଵ ପ୍ରେମଶୀଳା ହେ ନିରପରାଧୀ ।

ବଂକାକୁ ଅଲନତ୍‌ ଦିନେ କରିବ ସେ ସିଧା ।

ତମରି ସେ ଦୀର୍ଘଶ୍ୱାସେ ସବୁକଥା ହେବ ସମାଧାନ

ମରିବତ କଂସାସୁର, ଜରାସନ୍ଧ,କୁରୁ ଦୁଃଶାସନ ।

ଆକାଶରେ ହୋଇ ରକ୍ତତାରା,

ରାତିର ଆକାଶେ ତମେ ଜଳୁଥିବ ଆଗୋ ପ୍ରେମଶୀଳା ।

ତମରି ସେ ଅକାଳ ମରଣ-

ହୋଇକମାଣର ଗୋଳା, ଭାଙ୍ଗିବ ସେ ଦୁର୍ଗର ତୋରଣ ।

ସିଂହାସନ,ସୁନାବାଡି, ପାଟଛତା ଯିବ ସବୁଜଳି

ପ୍ରତିଶୋଧ ନିଆଁ ଦିନେ ଦାଉଦାଉ ଉଠିବ ମୋ ଜଳି,

ଅନଳ-ନନ୍ଦିନୀ ହୋଇ, ଲହଲହ କରି ନିଜ ଜିଭ,

ନିରନ୍ନର ରକ୍ତମାଂସେ ଠୁଳ ଯେତେ ବିପୁଳ ବିଭବ,

ସବୁକୁ ଲେହନ କରି ଶାନ୍ତ ହେବ, କ୍ଲାନ୍ତ ଏଇ ଜାତି

ସେହି ଯୁଦ୍ଧେ ପ୍ରେମଶୀଳା ତମେ ହେବ ତା’ର ସେନାପତି ।

ବ୍ୟାଘ୍ର - ପ୍ରଣାମ

ଗୁଳିରେ ମରିନ, ଶୂଳୀରେ ଚଢିନ, ଅଥବା ଖଡ଼ଗାଘାତେ -

ତମେ ମରିନାହଁ, ମରିଛ ନୀରବେ ଜଂଗଲୁ ଆସି ଏଥେ ।

ବିନା ଅପରାଧେ, ବିନା ବିଚାରରେ ଭୋଗୁଥିଲ କାରାବାସ,

ଅକାଳ- ମରଣ, ନତୁବା ହତ୍ୟା କଲା ତ ତମକୁ ଗ୍ରାସ ।

କରି ତ ନଥିଲ ମହାବଳୀ ତମେ କାହାକୁ ଆକ୍ରମଣ,

ବିନାକାରଣରେ ମହାବଳୀ ଦେଲ ଜୀବନ ବିସର୍ଜନ ।

ସ୍ଵାଭାବିକ ନୁହେଁ, ଅସ୍ଵାଭାବିକ ଏ ଏକ ହତ୍ୟାଲୀଳା ।

ବିଧାନସଭାରେ ସେପାଇଁ ଲାଗିଛି ଦିନଯାକ ବାଦୀପାଲା ।

ତମ ହତ୍ୟାର ପ୍ରମାଣ ମିଳୁନି, ପ୍ରମାଣ ଗାଏବ୍‌ ସବୁ,

ଫେରି ତ ଗଲେଣି ପ୍ରାଣୀ ବିଷାରଦ, ଅବାକ୍‌ ତ ଆମେ ସବୁ ।

ଅଦାଲତ ମନେ ଉଦ୍‌ବେଗ- ଝଡ଼, କିଛି ଆଉ ଲାଭ ନାହିଁ,

ପିଞ୍ଜରା ଆଜି ଶୂନ୍ୟ ନୀରବ, ଖୋଜେ ଶିଶୁ ମାଆ କାହିଁ

ତମେ ସିନା ହେଲ ବାଘ,

ଖାଦ୍ୟ ପାଇଁ କି ତମେ ତ ହିଂସ୍ର କରିବାକୁ ଉପଭୋଗ

ଦୀନ- ଦଳିତର ଅର୍ଜିତ ଧନ କରିବାଳୁ ଲୁଂଠନ,

ଗଢିତ ନଥିଲ ଶାସନର କଳ, ଆଇନ, ବିଧାନ ମାନ ।

ତମେ କରୁଥିଲ ଖାଦ୍ୟ ଯୋଗାଡ଼ ଅରଣ୍ୟେ ବୁଲିବୁଲି

ଜମାଉଁ ନଥିଲ ମୁନାଫା ପୁଞ୍ଜି କାଲିକି ଚଳିବ ବୋଲି ।

ଆମ ଏ ଦେଶରେ ଇଟା, ସିମେଣ୍ଟର ଲୁହାଛଡ ଜଙ୍ଗଲ

ଖାଲି କଂକ୍ରିଟ୍‌-ଘନ-ଅରଣ୍ୟ, ତା’ଭିତରେ ମହାବଳ-

ମଉଜେ ଛନ୍ତି ହାରମ୍‌ଖୋରର ଦିଗୋଡିଆ ବାଘଜାତି

ମଣିଷକୁ ମାରି, ଦେଶଟାକୁ ସାରି, ସରିନାହିଁ ବଜ୍ଜାତୀ ।

ତାରି ଫଳେ ଆଜି ସବୁ ତ ବିକଳ, ବିକୃତ ସବୁ କିଛି,

ଜୀବନ ତ ନାହିଁ, ମରଣ ବି ନାହିଁ, ଯନ୍ତ୍ରଣା ଖାଲି ଅଛି ।

ମଖମଲଦେହୀ-ବାଘ-ବାଘୁଣୀର ଭୀମରତି ଏ ଭାରତେ-

ଚାଲିଥିଲା ବେଳେ ଦିବସ-ରଜନୀ ପ୍ରେତ-ପଟୁଆର ପଥେ,

ଭୀଷଣ-ଭାଷଣ, ଢିଲା ପଞ୍ଜାବୀ, ଚାରିଦିଗେ ସଂତ୍ରାସ,

ଆଜି ବି ଆକାଶେ ଲୋଟୁଛି ଯାଜ୍ଞସେନୀର ମୁକୁଳାକେଶ ।

କୁରୁସଭା ତଳେ ବଧୂ ବିବସନା, ଧର୍ଷିତା କୁଳବାଳା,

ଉଦ୍‌ଗତ ଫସଲର ଅଂକୁରେ ପଙ୍ଗପାଳର ଜ୍ଵାଳା ।

କଟାହୋଇ ଲୁଟି ହୋଇସାରିଲାଣି ଅରଣ୍ୟ ବନଭୂମି

କଂକ୍ରିଟ୍‌- ବନ ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗରେ ଉଠୁଛି ଆକାଶ ଚୁମି ।

      ସେହି କଂକ୍ରିଟ୍‌ ବନେ-

ବାସ କରନ୍ତି ଯେ ନରପିଶାଚ, ଯେ ନରବ୍ୟାଘ୍ରମାନେ-

ସେମାନେ ଭୀଷଣ, ଅତି ଭୟାନକ; ଜନମରୁ ବଦ୍‌ମାସ୍‌

ଆଖିରେ ତାଂକ ଯେଉଁ ନିଆଁ ଜଳେ, ସେ ନିଆଁରେ ସବୁ ଶେଷ ।

ପିଶାଚ ବୀର୍ଯ୍ୟୁଁ ଜନ୍ମ ସେମାନେ, ବାପ ନାଆଁ ନାହିଁ ଜଣା

ସେମାନେ ଦେଶର ‘ଭାଗ୍ୟବିଧାତା’ ତସ୍କରୀ ସବୁ ଜଣା ।

ବାଘ ଠାରୁ ବଳି ବିପଜ୍ଜନକ,ସାପ ଠାରୁ ବିଷଧର

ସମାଜ-ଜୀବନୁ ଏମାନେ ନ ମଲେ ଶାନ୍ତି ଓ ସାମ୍ୟର

ସୂଚନା ହେବନି, ତେଣୁ ତ ୟାଙ୍କ ଶିକାର ନିହାତି ଲୋଡା

ଏଇକଥା କହେ କାଲିର ସରଣୀ, କହେ ଇତିହାସ- ବୁଢା ।

      କହେ ତୋଫାନର ଭାଷା,

ସେ ଭାଷାକୁ ବୁଝେ ଝଡର କବି ମୁଁ ଅମାଅନ୍ଧାର ନିଶା-

କଟିବ ତ ଦିନେ ପୂର୍ବଗଗନେ ଉଦିବ ତ ନବରବି,

ଅଂକିତ ହେବ ନୂଆ ଦୁନିଆର ସାମ୍ୟ- ସମାଜ ଛବି ।

ତଳଟା ଆସିବ ଉପରକୁ ଉଠି, ଉପରଟା ଯିବ ତଳେ

ଦୈତ୍ୟଭୂବନ ହେବ ଶୂନ୍‌ଶାନ୍‌ ମରଣର ମହିମାରେ ।

ହାତେ ରାଇଫଲ୍‌,ଶାଣିତ ଛୁରୀକା ଧରି ଶିକାରୀର ଦଳ

ଶିକାର କରିବେ ଯେଉଁ ବାଘ ସିଏ ଶତ୍ରୁ ତ ମଣିଷର ।

ପ୍ରାସାଦ, ସୌଧ, ଶୟନମହଲ,କଂକ୍ରିଟ୍‌ କଂଦର-

ଭିତରୁ ଶୁଭିବ ବାଘମୃତ୍ୟୁର ଗର୍ଜନ, ହାହାକାର ।

ନମାରିଲେ ସେହି ବାଘ ମରିବେନି, ମରିବେ ସର୍ବହରା,

ସେ ବାଘଶିକାର ଅତି ଦରକାର, ସେ ବାଘ ଏ ଦେଶସାରା-

ଛାଇତ ଗଲେଣି ସହରେ ନଗରେ ଗ୍ରାମେ ଗ୍ରାମେ ସର୍ବତ୍ର

ସେ ବାଘ ଲାଂଜେ ଅଙ୍କା ତ ହୋଇଛି ମଶାଣିର ମାନଚିତ୍ର ।

      ସେ ବାଘ ଶିକାର ଲାଗି,

ବିପ୍ଲବୀ ମହାଶିକାରୀ ଫଉଜ କେବେ ତ ଉଠିବେ ଜାଗି ।

ଜୀବନ ତମାମ ତାଙ୍କରି ବାଟ ଚାହିଁ ମୋ ଉମର ଗଲା,

ଆସିବେ ସେମାନେ ସ୍ଥିର ନିଶ୍ଚିତ, ଥାଏ ମୁଁ ନଥାଏ ଭଲା ।

ତମେ ଯେ ନିରୀହ ବାର ଗୋଟି ବାଘ ନୀରବେ ବନ୍ଦୀଶାଳେ,

ଟଳିତ ପଡ଼ିଲ ମୃତ୍ୟୁ ନତୁବା ହତ୍ୟାର ବେଦୀମୂଳେ,

ଏଥିରୁ ପ୍ରମାଣ ମିଳି ତ ଗଲାହେ ମଣିଷ ତମଠୁଁ ପଶୁ

ୟାଙ୍କ ମାଲିକ ଦିଗୋଡିଆ ବାଘ ଦେଶକୁ କରିଛି ଖାସୁ ।

ତମେ ତ ମହାନ୍‌ ବ୍ୟାଘ୍ର-ଶହୀଦ୍‌ ତମ ହତ୍ୟାର ପ୍ରେତ -

ମୋକ୍ଷ ହେବନି, ଗର୍ଜନ କରି ଚାଲିବ ତ ଅବିରତ ।

କଂକ୍ରିଟ୍‌- ବଣ- ବାଘର ମରଣ ଯେଦିନ ହୋଇବ ସୁରୁ

ତମ ହତ୍ୟାର ପ୍ରେତ ତା ଦେଖିବ ‘ନନ୍ଦନକାନନ’ରୁ ।

ଲୁହର ଦରିଆ କୂଳେ ହୋଇ ଠିଆ ବ୍ୟାଘ୍ରକେତନ ଧରି

ଦେଉଛି କବି ମୁଁ ତମକୁ ମେଲାଣି

      ବ୍ୟାଘ୍ର- ପ୍ରଣାମ କରି ।

ପ୍ରତିହିଂସାର ନାମ ହେଉ ‘କ୍ଷମା’ ତମରି ସତ୍ତା କହୁ,

ଅକଲ୍ୟାଣ ଓ ଯାହାଟା ଅଶିବ ସବୁ ଜଳିପୋଡି ଯାଉ ।

ଶିଖାମୟୀ

ହେ ମୋର କାବ୍ୟ- ଅଗ୍ନି କନ୍ୟା, ଶିଖାମୟୀ ସୁଂଦରୀ,

ତମେ ମୋର ଦେବୀ, ମୁହିଁ ତମ କବି, ତମ ପାଇଁ ମହାବଳୀ ।

ଭାଷା ଭାରତୀର ତମେ ତ ରସନା

ତମେ ଛଂଦର ଉତ୍ତାପ, ବୀଣା

ଜୀବନର ଯେତେ କ୍ଷତ, ଯନ୍ତ୍ରଣା ଭୁଲିଛି ତମରି ଲାଗି,

ତମରି ମହିମା ମନ୍ତ୍ରେ ହୋଇଛି ଭୋଗୀ ବଦଳରେ ତ୍ୟାଗୀ ।

ହରାଇବାର ତ ଦେଇଛ ଦୀକ୍ଷା ବାଲ୍ୟ- ଜୀବନ ଦିନୁ,

ଭଂଗା-ଗଢାର ଖେଳ ଶିଖାଇଛ ଜୀବନ-ରଣାଂଗନୁ

ନୈତିକତାର ଖଡ଼୍‌ଗ କୃପାଣ

ଦେଇ ଶିଖାଇଛ ଅଗ୍ରଗମନ

ଲଢିଛି-ହାରିଛି, ପୁଉଣି ଲଢିଛି, ବଳାଇ ମୋ ବିଷ- ବେଣୁ,

ଅଗ୍ନିଗିରିର ଘୁତ୍‌କାର ଘେନି ବିଦ୍ରୋହୀ - ଯଉବନୁ ।

ଲାଭା-ଜାହ୍ନବୀ ସ୍ରୋତ ସମ୍ମୁଖେ ପାଲଟିଛି ଭଗୀରଥ,

ସାମଜ-ବଦଳା ଅଗ୍ନି-ଶଂଖ ବଜାଇଛି ଅବିରତ ।

ଜୀବନ ତମାମ୍‌ ଝଡ଼ ଓ ତୋଫାନ

ତାହାରି ଭିତରେ ମୁହିଁ ବେଗବାନ୍‌

ତମେ ତ ଦେଇଛ ଅଗ୍ନି -କୁଳନ, ଦେଇଛ ସୂର୍ଯ୍ୟ-ରଥ,

ଶାଶ୍ଵତୀ ତମେ ବୀର୍ଯ୍ୟବତୀ ଗୋ, ତମେ ମୋର ସୁର୍‌, ଗୀତ ।

ଆଗୋ ଅଲକ୍ଷ୍ମୀ, ତମେ ମୋ ଲକ୍ଷ୍ମୀ ତମେ ମୋ ଅଗ୍ନିବେଦ,

ତମେ ସନା ମୋର ଯୁଦ୍ଧଜୟର ନବ ନବ ସଂବାଦ ।

ଆଜି ସେ ଯୁଦ୍ଧ ସରି ନାହିଁ ଦେବୀ

ପୂର୍ବରେ ବାଜିନାହିଁ ଭୈରବୀ

ପ୍ରତିଭାର ଦୀପ ଯାଇନି ମୋ ନିଭି, ତମରି ମରାଳ-ହ୍ରଦ

ପଲ୍ୱଳେ ତମେ ରକ୍ତ - ପଦ୍ମ, ତମେ ମୋର ସଂପଦ ।

ବ୍ରଜନାଥ ରଥ

୧୯୩୬-

ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ କାବ୍ୟଧାରାକୁ ଔପନିବେଶିକ ମାନସିକତାର ଅଂନ୍ଧଗଳିରୁ ଉଦୀୟମାନ ଅଗ୍ନିଯୁଗର ଉତ୍ତରଣ - ପର୍ବରେ ଉପନୀତ କରାଇବା ଦିଗରେ ଯେଉଁ କତିପୟ କ୍ରାନ୍ତିକାରୀ କାବ୍ୟକାର ଆମମାନଙ୍କର ଅଗ୍ର ସ୍ମରଣୀୟ, ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କବି ବ୍ରଜନାଥ ରଥ ସୁନାମଧନ୍ୟ ସାର୍ଥକ ସ୍ରଷ୍ଟା ।

ବାଲିଆପାଳ ଘାଟୀ ସ୍ଥାପନର ଜନବିରୋଧୀ ଆଂଦୋଳନରେ କବିଙ୍କର ପ୍ରତ୍ୟେକ୍ଷ ସଂପୃକ୍ତି ଓ ସାମାଜ୍ର୍ୟବାଦୀ - ବିରୋଧରେ କବିଙ୍କ ରକ୍ତର ରଚନା ପ୍ରଗତିଶୀଳ ସାହିତ୍ୟକୁ କରିଛି ଅତିମାତ୍ରାରେ ଶାଣିତ, ବ୍ୟାପକ ଉର୍ବର । ଦେଶ, ଜାତି ଓ ଗଣ ଜୀବନ ପାଇଁ କବିଙ୍କର ରହିଛି ଅର୍ଦ୍ଧଶତାବ୍ଦୀର ସାଲିସ୍‌ ବିହୀନ ସାରସ୍ୱତ ସାଧନା । ପ୍ରକାଶିତ ପ୍ରଥମ କବିତା ପୁସ୍ତକ ‘ମରୁଗୋଲାପ’ ଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ‘ହେ ମୋର ସ୍ୱଦେଶ’ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅନେକ କବିତା ପୁସ୍ତକ ଓଡ଼ିଆ କାବ୍ୟଭୂମିକୁ କଳା ଓ କ୍ରାନ୍ତିରେ ଚେତନା ଓ ଚମକରେ କରଛି ରସସିକ୍ତ । କବିଙ୍କ ସ୍ୱକୀୟ ଶୈଳୀ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର, ଯାହା ତାଙ୍କୁ ସମସାମୟିକ ମାନଙ୍କ ଠାରୁ ଅଲଗା ଭାବରେ ଉଭା କରିଥାଏ ।

ବୟସର ଅନ୍ତିମ ଅପରାହ୍ନରେ ଏବେ ବି କବି ବ୍ରଜନାଥ ରଥ ଚଳଚଞ୍ଚଳ, ସୃଜନମଗ୍ନ-ଧୂସର ମରୁରେ ସୃଷ୍ଟି କରିଚାଲିଛନ୍ତି ଅଜସ୍ର ରକ୍ତଗୋଲାପ ।

ପ୍ରତିବାଦ କର

ପ୍ରତିବାଦ କର, ପ୍ରତିବାଦ କର ବନ୍ଧୁ !

ଶୟତାନ ପାଇଁ ସ୍ତୁତିଗାନ କର ବନ୍ଦ

ପ୍ରତିବାଦେ ଥରୁ ଉଚ୍ଛଳ ଜନ-ସିନ୍ଧୁ

ପ୍ରତିବାଦେ ସିନା ମୁକ୍ତିର ମଧୁଛନ୍ଦ ॥

ଅତ୍ୟାଚାରକୁ ସହିବାର ନାମ ମୃତ୍ୟୁ

ଅନ୍ୟାୟ-ପଦ ବନ୍ଦନା କରେ ମୂର୍ଖ

ମୁକ୍ତିର ପଥେ ପ୍ରତିବାଦ ଚିର ସତ୍ୟ

ଭୀରୁ ମରେ ନିତି ନ କରି ଯୁକ୍ତି-ତର୍କ ॥

ଦୁର୍ବଳ ସହେ ଆତ୍ମାର ଅପମାନ

ନପୁଂସକର ମୁଖେ ଝୁଲୁଥାଏ ଚାବି

କାପୁରୁଷ କରେ କ୍ଷମତାର ଜୟଗାନ

ମୁକ୍ତି ଖୋଜଇ ପାଷଣ୍ଡ-ପଦ ସେବି ॥

ପ୍ରତିବାଦ କରି ଜାଣେନାହିଁ ଯେଉଁ ବ୍ୟକ୍ତି

ଆଖି ବୁଜି ଯିଏ ମିଥ୍ୟାକୁ କହେ ସତ୍ୟ

ସେ କାହୁଁ ଜାଣିବ ଆଲୋକର ମହାଶକ୍ତି

ହୀନ-ସ୍ୱାର୍ଥର ସେତ ପଦସେବୀ ଭୃତ୍ୟ ॥

ପ୍ରତିବାଦ ଏକ ଲୋହିତ ଅଗ୍ନିଶିଖା

ଅତ୍ୟାଚାରୀର ଦୁର୍ଗକୁ ପାରେ ଜାଳି

ଅନ୍ଧାରେ ଟାଣେ ମୁକ୍ତି-ଆଲୋକରେଖା

ଭଗ୍ନ ହୃଦୟେ ବଜାଏ ବଜ୍ର-ତାଳି ॥

ଦଳିତ-ମଥିତ-ଅତ୍ୟାଚାରିତ ଯେତେ

ଭାଗ୍ୟ ଆଦରି ନୀରବେ ରହିଛ ଶୋଇ

ଝରୁଅଛ ନିତି ବିଶ୍ଵର ପଥେ ପଥେ

ପ୍ରତିବାଦ-ସ୍ଵର କଣ୍ଠେ କି ଫୁଟେନାହିଁ ??

ରକ୍ତ-ଚାବୁକେ ଖାଉଚ ଶକ୍ତ ମାଡ଼

ଶକ୍ତି ନାହିଁକି ଖୋଲିବାକୁ ଟିକେ ପାଟି ?

ନୁହେଁ ନୁହେଁ ଏତ ଜୀବନ ମୁକ୍ତିପଥ

ଏ ଯେ ମରଣର ଦୁର୍ଗମ ଗିରିଘାଟୀ ॥

ତୁମେକି ଜାଣିନ ବୀରର ମୃତ୍ୟୁ ନାହିଁ

ଦୁର୍ବଳ ନିତି ମରଇ ଲକ୍ଷେ ଥର

ଭୀରୁର ଜୀବନେ ମରଣେ ତଫାତ୍‌ କାହିଁ ?

ଜୀଇବା ମରିବା ସବୁ ତାର ଏକାକାର ॥

ସ୍ତୁତିଗାନେ କେବେ ଫିଟେନି ମୁକ୍ତିବାଟ

ନୀରବେ ସହିବା ଆତ୍ମଘାତୀର ନୀତି

ଅନ୍ଧରାଜାର ଦରବାରେ ଯେତେ ଭାଟ

ଜାଣିରଖ କେବେ ଚାଟୁରେ ପାହେନା ରାତି ॥

ପ୍ରତିବାଦ କର, ପ୍ରତିବାଦ କର ବନ୍ଧୁ !

ଅନ୍ୟାୟ ଆଗେ ଶାଣିତ ଖଡ୍‌ଗ ତୋଳ

ପ୍ରତିବାଦେ ଥରୁ ଉଚ୍ଛଳ ଜନ-ସିନ୍ଧୁ

ଗଣସଂଗ୍ରାମେ ପ୍ରାଣ ହେଉ ଉଦ୍‌ବେଳ ॥

‘ସ୍ୱାଧୀନତା’ ତୁମ ହେଉ ନବ ଅଭିଷେକ

॥ ଏକ ॥

ତୁମକୁ ଆଜି ମୁଁ ବନ୍ଦନା କରେ

ସ୍ୱାଧୀନତା ମୋନ ପ୍ରିୟ !

ଅଭିନନ୍ଦନ ନିଅ ତୁମେ ମୋର

ଅଭିନନ୍ଦନ ନିଅ ।

ଘେନ ଆଜି ମୋର ଲୋହିତ ଅର୍ଘ୍ୟ

ବୁକୁର ରକ୍ତ-ଧାରେ

ଆଖିର ଅଶ୍ରୁ-ଗାରେ ॥

॥ ଦୁଇ ॥

ମନେପଡ଼େ ମୋର ମନେପଡ଼େ ଆଜି

ପଚାଶ ବର୍ଷ ତଳେ

ସେହି ଅଗଷ୍ଟ ପନ୍ଦର ରାତି

ଘନ ଅନ୍ଧାର କୋଳେ

ମୋ ଦେଶର ପ୍ରତି ଗ୍ରାମେ ଓ ନଗରେ

ହର୍ମ୍ୟ- କୁଟୀର ଦ୍ୱାରେ

ତୁମେ ଯେବେ ଆସି କରାଘାତ କଲ

ତୁମରି ପରଶ ଲାଗି

ହିମାଳୟ ଠାରୁ କନ୍ୟାକୁମାରୀ

ସହସା ଉଠିଲା ଜାଗି

ଜାଗିଲା ଆକାଶ, ଜାଗିଲା ଧରଣୀ

ପବନେ ଉଡ଼ିଲା ନେତ

ସ୍ୱାଧୀନ ଭାରତ ନେତ

ପ୍ରତିଟି ମନର ନନ୍ଦନ-ବନେ

ଫୁଟିଗଲା ପାରିଜାତ

ସ୍ଵପ୍ନର ପାରିଜାତ ।

ଶତେକ ଯୁଗର ପରାଧୀନତାର

ନିଗଡ଼ ପଡ଼ିଲା ଚଳି

ଶତେକ ପ୍ରାଣର ଦିଗ୍‌ବଳୟରେ

ଆଶାର ଆଲୋକ ଜାଳି

ମୁକ୍ତିର ନୂଆ ରକ୍ତ-ସୂର୍ଯ୍ୟ

ଉଠିଲା ଉଠିଲା ଜଳି ॥

॥ ତିନି ॥

ସେହି ଅରୁଣର ଲୋହିତ କିରଣେ

ଚହଟିଲା ସାରା ଦେଶ

ଧରିଲା ନୂତନ ବେଶ,

ଗଙ୍ଗା, ଯମୁନା ଉଚ୍ଛୁଳି ଉଠିଲେ

ଉଛୁଳି ଉଠିଲା ପୁଣି

ଗୋଦାବରୀ ନୀଳ ପାଣି,

ଉଚ୍ଛୁଳି ଉଠିଲା ବ୍ରହ୍ମପୁତ୍ର,

ସିନ୍ଧୁନଦୀର ଜଳ

ମହାନଦୀ ଆଉ କୃଷ୍ଣା-କାବେରୀ ବେଣୀ ॥

॥ ଚାରି ॥

ଗଗନେ ପବନେ ମନ୍ଦ୍ରିତ ହେଲା

‘ଜୟ ସ୍ୱାଧୀନତା ଜୟ’

ବନ୍ଧନ କାଟି ଉଠିଲା ଭାରତ

ତୁଟିଲା ମନରୁ ଭୟ ।

ନବୀନ ଛନ୍ଦେ, ନବୀନ ସ୍ଵପ୍ନେ ମାତି

ନବ ଉତ୍ସାହେ ଜାଗିଲା ମହାନ ଜାତି

ଯୁଗାନ୍ତର ଶୃଙ୍ଖଳ ତେଜି

ତେଜି ଶତ ଅବସାଦ

ଦୃପ୍ତ ଚରଣେ ନବ ଉନ୍ମାଦେ ଥରି

ବଢ଼ାଇଲା ସିଏ ଆଗକୁ ଆଗକୁ

ଆହୁରି ଆଗକୁ ପାଦ ॥

॥ ପାଞ୍ଚ ॥

ଆଜି ଏତେବେଳେ ମନେପଡ଼େ ମୋର

ପ୍ରିୟ ମୋର ସ୍ଵାଧୀନତା

ତୁମ ପାଇଁ କେତେ ବୁକୁରୁ ରୁଧିର

ଅକାତରେ ଗଲା ଝରି

କେତେ ଅଶ୍ରୁଳ ଆଖିର ଚାହାଣି

ନୀରବେ କହିଲା କଥା ।

କେତେ ‘ଇଞ୍ଚୁଡି’ ‘ଇରମ’ର ମାଟି

କେତେ ‘ଜାଲିଆନାବାଗ’

ସ୍ମୃତିର ଶୁଭ୍ର ମର୍ମ୍ମର ପରେ

ରଖିଲେ ରକ୍ତଦାଗ ।

‘ଚଷାଖଣ୍ଡ’ର ଶାନ୍ତ, ସରଳ

ଶ୍ୟାମଳ ପଲ୍ଲୀଭୂଇଁ

ଅମର ସହିଦ ବାଘା ଯତୀନର

ଶୋଣିତରେ ଅବଗାହି

ଯୁଗଯୁଗ ପାଇଁ ଗଲା ଯେ ଧନ୍ୟ ହୋଇ ।

ପ୍ରିୟ ମୋର ସ୍ଵାଧୀନତା !

ତୁମ ପାଇଁ ଜଳି ଉଠିଲା କେତେ ଯେ

‘ବାଜିରାଉତ’ର ଚିତା ।

ଆଦିବାସୀ ନେତା କେତେ ‘ଲକ୍ଷ୍ମଣ’

ଜୀବନ କରିଲେ ପାଣି

କେତେ ‘ଉଦ୍ଦାମ’ ‘ଭଗତ ସିଂହ’

କେତେ ‘ଖୁଦିରାମ’ ପୁଣି

ବକ୍ଷ ଣୋଣିତେ ରୁଧିର-ଅର୍ଘ୍ୟ ରଚି

କାଳକାଳ ପାଇଁ ଲେଖିଦେଇଗଲେ

ମହାମୁକ୍ତିର ଲୋହିତ ସୂର୍ଯ୍ୟ-ସୂଚୀ ।

॥ ଛଅ ॥

ମୁଠାଏ ଲୁଣରେ ଅଧିକାର ପାଇଁ

ଦାଣ୍ଡିର ଅଭିଯାନ

ଭରିଲା ଜାତିର ଭଗ୍ନ-ହୃଦୟେ

ଜୀବନର ସ୍ଵାଭିମାନ ।

ମହାନାୟକ ସେ ନେତାଜୀର ଖର-

ଖଡ଼ଗ-କୃପାଣ ଝଳି

ସୀମାନ୍ତ ପଥେ ବିଦ୍ୟୁତ୍‌ ସମ ଜଳି

ଦୁର୍ବଳ-ଭୀରୁ ବକ୍ଷରେ ଦେଲା

ମୁକ୍ତି-ଅନଳ ଜାଳି ।

‘ସୁଦର୍ଶନ’ ର ପରି

ହିମାଚଳ ଠାରୁ ସୀମାଚଳ ଯାଏ

ଚରଖା-ଚକ୍ର ଘୂରି

କାଟିକାଟି ଗଲା ଶତବର୍ଷର

ବିଦେଶୀ ଶାସନ ଫାଶ

ଲୁହରେ ଲହୁରେ ରଚନା ହୋଇଲା

ନୂଆ ଏକ ଇତିହାସ

ନବ ଭାରତର ମୁକ୍ତିର ଇତିହାସ ॥

॥ ସାତ ॥

ସେଦିନର ସେହି ସ୍ୱପ୍ନଭିଜା ଏ

ମୁଗ୍‌ଧ ନୟନ ତୀରେ

କିନ୍ତୁ ଆଜି କି ଚିତ୍ର ଦେଖେ ମୁଁ

ପଚାଶ ବର୍ଷ ପରେ ?

ଜୀବନ-ବିଳାସୀ, ମୁକ୍ତି-ଲାଳସୀ କବି

ଦେଖେ ମୁହିଁ କେଉଁ ନବଭାରତର

ବର୍ଣ୍ଣିଳ ଚାରୁ ଛବି ?

ମୁଁ ଦେଖିଛି ମୋର ସମ୍ମୁଖ ଭାଗେ

ଲମ୍ବି ଯାଇଛି ଦୂରେ -

ମାଇଲ ମାଇଲ ବ୍ୟାପୀ

କୂଟଚକ୍ରୀର ହୀନ ସ୍ଵାର୍ଥର

ବିସ୍ତୃତ ରାଜପଥ,

ଗଡ଼ି ପାରୁନାହିଁ ଆଗକୁ ଆଗକୁ

ଜନତାର ଜୟରଥ ।

ଭ୍ରାତୃବିବାଦେ ମତ୍ତ-ବିକଳ

ରକ୍ତ-ପାଗଳ ଜାତି

ଧର୍ମ୍ମ ନାମରେ, ଗୋଷ୍ଠୀ ନାମରେ

ଅନ୍ଧ ଆବେଗେ ମାତି

ଦିନର ଦୀପ୍ତ ଆଲୋକେ ଚଳାଏ

ଭାଇରେ ଶାଣିତ କାତି ॥

॥ ଆଠ ॥

ଆକାଶଚୁମ୍ବୀ ନୀତିର ତୁଙ୍ଗ

ଦେଉଳ ପଡୁଛି ଭାଜି

ଦୁର୍ନୀତି-ନଦୀ କୂଳେ କୂଳେ ଆଜି

ଜଳୁଛି ଆତସବାଜି ।

ଶୋଷଣବାଦର ତଥାପି ହୋଇନି ଶେଷ,

ସ୍ୱଜନ ପୋଷଣେ,

ଶୋଷଣ-କଷଣେ

ମତ୍ତ ଏ ସାରା ଦେଶ ।

ଶ୍ରମର ମୂଲ୍ୟ କିଏବା ପାଉଛି

କିଏବା ଦେଉଛି କାହିଁ ?

ଲୁଣ୍ଠିତ ଧନେ କୀର୍ତ୍ତି-ମୀନାର

ଯାଉଛି ଆକାଶ ଛୁଇଁ ।

କ୍ଷୁଧାର ଖଡ୍‌ଗେ ବିଦ୍ଧ ଜଠର

ହୃଦୟେ ଅଗ୍ନି ଜଳେ

ଆସନ କଳିରେ ମତ୍ତ ନେତାର

ରାଜନୀତି-ପଶା ଗଡ଼େ

ମହାଭାରତର ଶୋଣିତ ସିକ୍ତ

ସ୍ନିଗ୍‌ଧ ଚଟାଣ ପରେ ॥

॥ ନଅ ॥

ଆଜି ଏତେବେଳେ କୋଟି ଜନତାର

ଚିର ଈପ୍‌ସିତ ପ୍ରିୟ

ଶତ ସହିଦର ରକ୍ତେ ପଖଳା

‘ସ୍ୱାଧୀନତା’ ତୁମେ କୁହ !

କେଉଁ ଧର୍ଷିତା ଲୁଣ୍ଠିତା ନାରୀ

ଛିନ୍ନ ବସନ ତଳେ

କେଉଁ ଅନାହାରୀ ଶିଶୁ ସନ୍ତାନ

ଆର୍ତ୍ତ ଆକୁଳ ସୁରେ

ଦୂର ରାଜଘାଟ ପୁଣ୍ୟପୀଠେ ବା

ବୋଧିଦ୍ରୁମର ତଳେ

ଚପାଇ ଆପଣା ଦରଦୀ ବୁକୁରେ

ନିଖିଳ ମର୍ମଦାହ

ତୁମେକି ଢାଳୁନ ଗୁମୁରି ଗୁମୁରି

ରକ୍ତ ଅତୀତେ ସୁମରି ସୁମରି

ଆଖିର ତପ୍ତଲୁହ ??

॥ ଦଶ ॥

ତୁମେ ଏତେବେଳେ ତର୍ଜନୀ ଚାଳି

ଦେଖାଇ ଦିଅହେ ବାଟ,

ଉତ୍ତାନପାଦେ ଆଗକୁ ଯିବାର ବାଟ

କହିଦିଅ ପୁଣି କାନେ କାନେ ଆଜି

ଭିକ୍ଷାଝୁଲିରେ କେବେ

ଚିରଦିନ ପାଇଁ ପୂରେନି କାହାରି

ଶୂନ୍ୟ-ଭୋକିଲା ପେଟ ।

‘ସ୍ଵାଧୀନତା’ ନୁହେଁ ହର୍ମ୍ୟବାସୀର ଖାଲି

ରାଜନୀତି ନୁହେଁ ସ୍ଵାର୍ଥ-ଦଲାଲି

ପୁଞ୍ଜିର ପଶାପାଲି ।

‘ମୁକ୍ତି’ ନୁହଁଇ ପୋଥିର ଗୋପନ ତତ୍ତ୍ୱ

‘ପ୍ରଗତି’ ନୁହଁଇ ନଥିର ଅଳୀକ ତଥ୍ୟ,

ଘର୍ମଜୀବୀର ସମ ଅଧିକାରେ

ଦୀନ-ଦଳିତର ଜୀବନେ ହେଉ ତା’ ସତ୍ୟ ।

ହେଉ ଏ ଦେଶର ସିଂହାସନରେ

ମହାଜନତାର ନବତମ ଅଭିଷେକ,

‘ସ୍ୱାଧୀନତା’ ତୁମେ ଅନ୍ଧାର ତଳୁ

ଆଉଥରେ ଶିର ଟେକ ॥

ପ୍ରସନ୍ନ କୁମାର ମିଶ୍ର

୧୯୪୧-

ଅସ୍ପୃଶ୍ୟ, ଅନ୍ଧବିଶ୍ୱାସ, କୁସଂସ୍କାର, ସାମାଜିକ ବୈଷମ୍ୟ, ଓ ପ୍ରଶାସନିକ ଅବିଚାର ଆଦି ବିରୁଦ୍ଧରେ ପ୍ରସନ୍ନ କୁମାର ମିଶ୍ରଙ୍କ କବିତା ସହଜ ସରଳ ଶବ୍ଦ ସଂଯୋଜନା ସମୃଦ୍ଧ । ଏହି ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ କବି କବିତାରେ ଚରିତ୍ର ଚିତ୍ରଣରେ କେବେ ସାଲିସ୍‌ କରିନାହାଁନ୍ତି ନିଜ ସହିତ ।

ଶାସକ, ପ୍ରଶାସକ, ପ୍ରସନ୍ନଙ୍କ କବିତାରେ ଲହୁଲୁହାଣ ହୋଇଥିବା ବେଳେ ଚାଳ, ଚୂଲି, ଚାଉଳ ସନ୍ଧାନରେ ଡହଳ ବିକଳ ହେଉଥିବା ନିରୁପାୟ ମଣିଷଙ୍କ ଅବସାଦ, ଜମି ଜଳ ଜଙ୍ଗଲ ଲୁଟ୍‌ପାଟରେ ଉଜୁଡି ଯାଉଥିବା ପ୍ରକୃତିର ଶ୍ମଶାନ ଦୁଃଖ, ଶିଳ୍ପବିକାଶ ଅନ୍ତରାଳେ ବିନାଶର ଘଟଣା ପ୍ରବାହ - ତାଙ୍କ ସର୍ଜନାରେ ଅତି ସ୍ପଷ୍ଟ ଓ ସଫଳ ଭାବରେ ସଂଯୋଜିତ । ଏହା ପ୍ରଗତିଶୀଳ ସାହିତ୍ୟକୁ ଅଧିକରୁ ଅଧିକ କରିଛି ସ୍ପଷ୍ଟ ଓ ପରିଷ୍କାର ।

କେବଳ କବିତାରେ ସୀମାବଦ୍ଧ ନୁହଁନ୍ତି କବି, ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ ନାଟକ, ଉପନ୍ୟାସ ରଚନା ସହିତ ଶିଶୁସାହିତ୍ୟ ପାଇଁ ତାଙ୍କ ଅବଦାନ ଅତୁଳନୀୟ । ବହୁମୁଖୀ ପ୍ରତିଭାର ଅଧିକାରୀ କବି ପ୍ରସନ୍ନ ମିଶ୍ର ଏବେ ମଧ୍ୟ ସ୍ୱପ୍ନବିଭୋର ଓ ସୃଜନମଗ୍ନ ।

ସନାତନକୁ ରକ୍ତ ଦିଅ

ଭାଇ ! ଶୁଣିପାରୁଚ ତ ବୁ ବୁଟ୍‌ର ଆଓ୍ୱାଜ୍‌ ?

ରାଇଫେଲ୍‌ ବଟ୍‌ର ଉଚ୍ଚାରଣ

ଲୁହବୁହା ସେଲ୍‌ର ପଛେ ପଛେ

ବନ୍ଧୁକର ଧମଳ- ଶୁଣି ପାରୁଛ ତ ଭାଇ ?

ସନାତନ ଉପରେ ପୁଣି ଏକ ଆକ୍ରମଣ ।

ଆଜି ଆଉ ପଛରେ ଲୁଚି ରୁହନା

ବଟଗଛକୁ ଆଶ୍ରା ମାଗନା

ଜଉତିଷକୁ ହାତ ଦେଖାଅନା

ଆଜି ରେ-ରେ-କାର କରିବାକୁ ହେବ ।

ସେମାନେ ସନାତନର ରକ୍ତ ନେବେ

ଆମକୁ ସନାତନକୁ ରକ୍ତ ଦେବାକୁ ହେବ ।

ନ ହେଲେ ଚକରା ବିଷୋଇ ପରି ସେ ମରିଯିବ

ବକ୍ସି ପରି ବନ୍ଦୀ ହେବ

ଜୟୀ ପରି ଫାଶି ପାଇବ

ପଡିରହିବ ସନାତନର ଶବ ।

ନା ଭାଇ ! ଆଜି ସେମିତି ହେବନି

କସ୍ମିନ୍‌ କାଳେ ହେବନି

ସେମାନେ ସନାତନର ମୁଣ୍ଡ ନେଲେ

ଆମେ ନିଜର ମୁଣ୍ତ ଲଗେଇ ଦେବା ସନାତନର କାନ୍ଧରେ

ଜଣ ଜଣ କରି ।

ଆସ ମୋର ଝୁମ୍ପୁଡିବାସୀ ଭାଇମାନେ !

ଆସ ମୋର ଶୁଷ୍କ-ବିଲର ମୂଲିଆମାନେ

ଖଣିରୁ ଆସ, ଖଳାରୁ ଆସ

ବଣରୁ ଆସ, ପାହାତରୁ ଆସ

ଗାଁରୁ ଆସ, ନଗରରୁ ଆସ

ଆସ ଉତ୍ତରରୁ, ଦକ୍ଷିଣରୁ, ପୂର୍ବରୁ, ପଶ୍ଚିମରୁ

ଆସ ଆଫ୍ରିକାରୁ, ଅଷ୍ଟ୍ରେଲିଆରୁ, କାମ୍ପୁଚିଆରୁ

ଆସ ଆସ, ଆସ ଆସ ।

ଦଳ ଦଳ ଆସ

ପାହାଡରୁ ନିର୍ଝର ଝରିବା ପରି ଆସ

ଲଂଜାତାରା ଖସିବା ପରି ଆସ

ଝଂଜା ବହିବା ପରି ଆସ

ଆଜି ସନାତନକୁ ରକ୍ତଦେବାକୁ ହେବ ।

ଅଦୁର୍ଦ ଅର୍ବୁଦ ବାହୁରୁ ରକ୍ତ ନେଇ

ଅର୍ବୁଦ ଅର୍ବୁଦ ମୁଣ୍ଡ ଲଗେଇ

ଠିଆହେବ ସନାତନ

ଦୁର୍ଜୟ ନଶାଣ ।

ଆସ ଭାଇ ! ତୁମର ରକ୍ତ ମିଶାଇ ଦିଅ

ସନାତନର ଧମନୀରେ ।

ଆସ ମା ସ୍ତନ୍ୟ ଦିଅ ସନାତନକୁ

ଆସ ଭଉଣୀ ! ଦିଅ ତୁମର ଗୁମ୍ଫିତ କ୍ରୋଧ

ସନାତନର ଛାତିକୁ ।

ଦିଅ ଦିଅ

ଦିଅ ଦିଅ

ଲକ୍ଷେ ମଶାଲ ଦିଅ

ସନାତନର ହାତକୁ ।

ସନାତନ ଆମର ବିଶ୍ଵ

ତା’ର ଛାତି ଆମର ଛାତି

ଆମେ ଭାଇ ! ସନାତନର ଭାଇ

କୌଣସି ଆକ୍ରମଣକୁ କେବେ ସନାତନ ଡରିନାହିଁ

ଆମେ ବି ଡରିବା ନାହିଁ ।

ବହିଯାଉ ଲାଲ ରକତ

ଭାଇରେ କଲୁ କି ଶପଥ, ହଟିବୁ ନାହିଁ ତୁ ପଛକୁ

ଢାଳି ଦେବୁ ପଛେ ରକତ ।

ଧୋବଧାଉଳିଆ ଆସିବେ

ହସି ହସି ପାଖେ ବସିବେ

କେତେ କଥା ଦେବେ ଶିଖେଇ

ବନେଇ ଚୁନେଇ ମନେଇ

ତୋର ଭିଟାମାଟି ନେଇଯିବେଟି

ତୋତେ ଥାନାକୁ ପଠେଇ ଦେବେଟି ।

ଥାନାରେ ଥିବରେ ପୁଲିସି

ଖାଉଥିବ ମାଛ ଇଲିସି

ଲାଛି ଦେବ ତୋତେ ପେଟରେ

ଧୋବଧାଉଳିଆ ବଗୁଲା

ସବୁତ ପୁଲିସି ପଟରେ

ଖାଇଯିବେ ତୋତେ ମିଶିକି

ଉଠେଇ ଦେବେରେ ଫାଶୀକି

ତୁ ଆଉ କିସ କରିବୁ

ଯଦି ତେଣ୍ଟା ନ ଧରୁ ହାତରେ

ଯଦି ଟାଙ୍ଗିଆ ନ ଥାଏ କାନ୍ଧରେ

ବିନା ଦୋଷେ ସିନା ମରିବୁ ।

ତେଣୁ କାହାରି ଆଦେଶ ନ ମାନି

କରି ନେ ଭାଇ ଶପଥ,

ମୂଲ ଲାଗି ମୂଲ ଲାଗିବୁ

ଭିଟାମାଟି ନାହିଁ ଛାଡ଼ିବୁ

ପଛେ ବହିଯାଉ ଲାଲ ରକତ ॥

ହିସାବ କର

ହିସାବ କର,

ଆଜି ହିସାନ କର, ମାଲିକ ହେ....

ଲାଭରେ ଅଛି ଆମ ଅଧିକାର ।

ମୁଣ୍ଡ ଝାଳ      ଆମେ ତୁଣ୍ଡେ ମାରି

କରୁଁ ଉତ୍ପାଦନ,

ମିଥ୍ୟା ଅଭାବର      ମିଛ ହିସାବ

କରି ଉଦ୍ଭାବନ

ହେଉନି ଲାଭ ବୋଲି ଘୋଷଣା କର ।

ୟେ’ କି କାରବାର ? ମାଲିକ ହେ

ଆଜି ହିସାବ କର ... ... ... ।

ଚଳାଇ କଳ ଆମେ ସାରିଲୁ ବଳ

ବଢିଲା ତୁମ ଧନ ଅଚଳାଚଳ,

ଖଟି ଖଟି ଆମେ ହେଲୁ ଦୁଃଖୀ ମଳୁ

ଆମର ଲହୁ ତୁମେ କରିଲ ଚଳୁ ।

ପିନ୍ଧି ବୁଲ

ରତ୍ନ ହାର

ଦିଶେ ଚମତ୍କାର .....

ୟେ’ କି କାରବାର, ମାଲିକ ତା’ ...?

ଆଜି ହିସାବ କର... ।

ଧନ ବଳେ ନେଲ କେତେ ମୁଣ୍ଡ କିଣି

ବଡ଼ ବଡ଼ କାଗଜର ତୁଣ୍ଡ କିଣି

ଆମ ପାଉଣା ଦେଇ ଅନ୍ୟ ହାତେ

‘ଧନ୍ୟବାଦ’ ତୁମେ କିଣ ଯେ କେତେ,

ତୁମ କରମର

ତୁମ ଧରମର,

କାହିଁ ପଟାନ୍ତର ? ମାଲିଳ ହେ

ଆଜି ହିସାବ କର... ।

ପରିବାର ଧରି ସୁଖେ ଆକାଶେ ଉଡ଼

ଦୂର ସମୁଦ୍ରରେ ଯାଇ ପକାଅ ବୁଡ

ପୋଷୁଚ ବଣୀ, କେତେ ଦେଉଳ ଗଢ଼

ଆମକୁ ଦେବା ବେଳେ ଆଇନି କାଢ଼

କେତେ ଆଇନି କାଢ଼

ଖୋଇ ପୋଲିସି ମାଡ଼,

ଦୂରକୁ ତଡ଼,

ଖାଲି ପକାଅ ବାଡ଼ - ମାଲିକ ହେ

ଆଜି ହିସାବ କର...

ଖବର କାଗଜ କରେ ତୁମକୁ ବଡ଼

ଲୋକ-ସେବକ, ଆମେ ନିପଟ ମୂଢ଼

ଆମର ଦାବୀ ଶୁଣି ତୁମେ ଯେ କାଲ

ଜାଣିରଖ ଆମେ ନୋହୁଁ ମେଣ୍ଢା ପଲ

ନୋହୁଁ ଖତର କୁଢ଼

ମାଗୁ ଉଚିତ ମୂଲ,

କର ପ୍ରତିକାର - ମାଲିକ ହେ

ଆଜି ହିସାବ କର ... ... ।

ପଙ୍କେ ଫୁଟେ ବୋଲି ପଦ୍ମ ଫୁଲ

ତୁମେ କହି ତ ବୁଲ

ଭାଷଣ କର ଆମ ମୂଲିଆ କୁଳ

କାଳେ ଧରମା ତୁଲ ।

ମାନୁଚୁ ଆମେ ଏଇ ପଙ୍କେ ଥାଉ

ଉଚିତ ମୂଲ ଲାଗି ରଙ୍କ ହେଉ,

ଫୁଟାଉ ଆମେ ଯେତେ ପଦ୍ମ ଫୁଲ

ଗଣି ଗଣି ଗୋଟି ଗୋଟି ତୁମେ ଇ ତୋଳ

ଲାଭର ବେଳ

ହେଲେ ଚାବୁକ୍‌ ଧର

ୟେ’ତ ଚମତ୍କାର- ମାଲିକ ହେ

ଆଜି ହିସାବ କର ......।

ପ୍ରସନ୍ନ କୁମାର ପାଟଶାଣୀ

୧୯୪୪-

ଛାତ୍ର ଜୀବନରୁ ଜନସେବା ଓ ଛାତ୍ରରାଜନୀତି ସହିତ ଜଡ଼ିତ ଥାଇ ବି ଅନେକ ଉଚ୍ଚକୋଟୀର କବିତା ରଚନା କରି ପ୍ରଗତିଶୀଳ ସାହିତ୍ୟର ପରବର୍ତ୍ତୀ ପିଢିର ପ୍ରମୁଖ ପୁରୋଧା ଭାବରେ ପ୍ରସନ୍ନ ପାଟଶାଣୀଙ୍କର ରହିଛି ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ପରିଚୟ ।

ଚିଲିକା ହ୍ରଦର ମନଲୋଭା ପ୍ରାକୃତିକ ଦୃଶ୍ୟ ଓ ବାଲୁଗାଁ - ବାଣପୁରର ପର୍ବତ, ଜଂଗଲ ଏବଂ ଏହି ପରିବେଶରେ ବାସକରୁଥିବା ଦୀନଦରିଦ୍ର ମତ୍ସ୍ୟଜୀବୀ ଓ ବନବାସୀଙ୍କ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସି ସେ ନିଜର ପୂର୍ବ ପୁରୁଷ ତଥା ୧୮୧୭ ର ଖୋର୍ଦ୍ଧାର ଐତିହାସିକ ପାଇକ ବିପ୍ଳବର ଅନ୍ୟତମ ସେନାପତି କୃତ୍ତିବାସ ପାଟଶାଣୀଙ୍କ ଆଦର୍ଶରେ ଅନୁପ୍ରାଣିତ ହୋଇ ସଶସ୍ତ୍ର କ୍ରାନ୍ତି ଦିଗକୁ ଆକର୍ଷିତ ହୋଇଥିଲେ । ଦୀର୍ଘଦିନଧରି ନକ୍ସଲବାଦୀ ଜନ ଆଂଦୋଳନ ଓ ପ୍ରଗତିବାଦୀ କାବ୍ୟ ଆଂଦୋଳନର ପୁରୋଭାଗରେ ରହି ପ୍ରକାଶିତ କରିଥିଲେ ‘ବେଳା’ ନାମକ ପତ୍ରିକା । ଏହି ପତ୍ରିକା ସେତେବେଳେ ନକ୍ସଲବାଦୀ ଆଂଦୋଳନକୁ ସମର୍ଥନ କରୁଥିବା ସମସ୍ତ ସାହିତ୍ୟ-ସ୍ରଷ୍ଟାଙ୍କୁ ଗୋଟିଏ ମଂଚରେ ଏକତ୍ରିତ କରାଇ ସେବେଠାରୁ କ୍ରାନ୍ତିକାରୀ ସାହିତ୍ୟର ଭବିଷ୍ୟତ ପାଇଁ ସେ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲେ ନୂଆ ପଥ, ଯାହା ‘ଅବଧୁତଗୋଷ୍ଠୀ’ ନାମରେ ନାମିତ ।

ଅଦ୍ୟାବଧି ପ୍ରାୟ ୬୦ଟି ଅଧିକ ପୁସ୍ତକର ସ୍ରଷ୍ଟା ଭାବେ କବି ପ୍ରସନ୍ନ ପାଟଶାଣୀ ସାମ୍ପ୍ରତିକ ଓଡ଼ିଆ ଜନବାଦୀ ସାହିତ୍ୟରେ ନିଜ ପାଇଁ ସ୍ୱତଂତ୍ର ସ୍ଥାନ ନିର୍ମାଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସେ ଅନନ୍ୟ । ସମ୍ପ୍ରତି ସେ ଭୁବନେଶ୍ୱର ଲୋକସଭା ନିର୍ବାଚନ ମଂଡଳୀରୁ ୪ର୍ଥ ଥର ପାଇଁ ସାଂସଦ ଭାବେ ନିର୍ବାଚିତ ହୋଇଛନ୍ତି । ଏହା ତାଙ୍କର ଅସୀମ ଲୋକପ୍ରିୟତାକୁ ପ୍ରମାଣିତ କରେ । ଓଡ଼ିଆ, ଇଂରାଜୀ ଓ ହିନ୍ଦୀ ଭାଷାର ସେ ଜଣେ ପ୍ରଗଳ୍‌ଭ ବାଗ୍ମୀ ଏବଂ ଜାତିସଂଘର ସାଧାରଣ ଆସେମ୍ବ୍ଲି ସମେତ ପୃଥିବୀର ୧୧୦ଟି ଦେଶରେ ନିଜର ଭାଷଣ ପ୍ରଦାନ କରି ବିଶ୍ୱବାସୀଙ୍କୁ ଚମତ୍‌କୃତ କରାଇ ଅଗଣିତ ଓଡ଼ିଆଙ୍କର ସେ ହୋଇପାରିଛନ୍ତି ପ୍ରିୟ ପ୍ରବାଦ ପୁରୁଷ ଓ ସାରସ୍ୱତ ଜଗତର ଶାଣିତ ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ।

ରକ୍ତ ପଥ

ଅଚାନକ ଆଖିର ବନ୍ୟାରେ ଡୁବିଯାଏ

ମୋ କ୍ଳାନ୍ତ ଚେହେରା । ଏକ ଭୟଙ୍କର ପରିଣାମ

ଯାହା କ୍ରମଶଃ ଆଚ୍ଛନ୍ନ କରେ, ତୁମ ହୁକୁମ ବିରୁଦ୍ଧେ

ସବୁଜ ଶସ୍ୟର ଗମ୍ବୁଜ ଉପରେ ଠିଆ ହୋଇ

ଅସ୍ତ ସୂର୍ଯ୍ୟର ଲାଲ କଂକିଟିଏ ଘୋଷଣା କରେ

ଲକ୍ଷ ପ୍ରଜାପତିର ଶୋଭାଯାତ୍ରା ବେଆଇନ, ନୋଟିସ୍‌

ଝୁଲୁଥାଏ ଉଦାସୀନ ଅସରନ୍ତି ମାଇଲ ଖୁଣ୍ଟିରେ

ପରାଜିତ ସୂର୍ଯ୍ୟର ମହିମା ପକ୍ଷୀର କ୍ଳାନ୍ତ ପରକୁ ଚୁଚୁମ୍ବେ

ଅଗ୍ନିଗର୍ଭା ମାଟିର ବାସ୍ନା ବାରୁଦେ ଚହଟେ

ଅମଳ ଋତୁ ହିଁ ଲୋଟେ ବିଷାଦର ନୀଳ ତଇଲାରେ

ରକ୍ତଜବା ହୋଇ ଫୁଟେ ଜ୍ୟୋତିର୍ମୟ ବିଭାବରୀ

ସୁଦୃଶ୍ୟ ତୁମ ଆଖିର ନୀଳ ଆଇନାରେ

ଛକି ଦେଖେ ଆରେକ ପୃଥିବୀ ମୁହିଁ କ୍ଷୁଧାରେ ମଳିନ ନିଷ୍ପ୍ରଭ ।

ନିଦାରୁଣ ମହାକାଳ ସଂକୁଚିତ ହୋଇ

ଶତାବ୍ଦୀ ମୁଠାରେ ବଂଦା । ଠିକ୍‌ କେମିତି

ସମୟ ଏକ କଇଁଚର ବେକ, କଠିଣ କଠୋର

ବର୍ଷର ଠୋଲାରେ ପଶିଗଲା ଭଳି

କରାଳ ନଈକୁ ସତ୍ୟତା ଯାଉଛି ପହଁରି

କର୍କଶ ଦିବସ ସବୁ ପଶିଯାଏ ଧିରେ

କର୍କଶ ନିଶିଥ ସବୁ ପାହିଯାଏ ଧିରେ

କାକୁସ୍ଥ କାଳର ଗର୍ଭରେ ନିଶ୍ଚିହ୍ନ ବାଲିବେଳା ଦେହେ

ଢେଉସବୁ ଯାଉଛି ମିଳେଇ, ଶଙ୍ଖ ଓ ଶାମୁକା ଫିଙ୍ଗି

ହାତିଦାନ୍ତ ଭଳି ସୂର୍ଯ୍ୟଟା ପଡିଛି ଓହଳି

ଆକାଶ ଶୁଣ୍ଢରୁ ପାଣି ସମୁଦ୍ରକୁ ଯାଉଛିରେ ଲମ୍ବି

ବତାସ ଏକ ମତ୍ତଗଜର ପ୍ରବାହ ଥୋମଣୀ ହଲାଇ

ଅରଣ୍ୟର ସଂଖ୍ୟାହୀନ ଗଛକୁ ଦେଉଛି ଓଟାରି ।

ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ଉତ୍କଟ ପିଡାରେ ସନ୍ତୁଳିତ ହୃଦୟ

ଗରୀବ ସୂର୍ଯ୍ୟର ଉଦୟ ଯନ୍ତ୍ରଣାର ନିଶ୍ଵାସ ହାବୁକା

ଖାଏ ନରମ କଲିଜାର ବାଲିଚଡା ଡେଇଁ

ଧିକ୍‌କା ଖାଇ ଅସ୍ତବ୍ୟସ୍ତ କରେ ଜୀବନ ସ୍ନାୟୁର ଶାମୁକା

ଫାଳ ଫାଳ ହୁଏ ଶ୍ଵେତଶଙ୍ଖ ଖୋଳ

ଜିକ୍‌ ଜିକ୍‌ ହୀରା ସୁନା ତାରାରେ ଭର୍ତ୍ତି

ଅନ୍ଧକାରର ଚିତ୍ରିତ ବଖରା

ସମୟର ବେଳାଭୂମି ଧାରେ ଖାଇଛି ଅତଡା

ଜୀବନ ଏକ ମୃତ ବନ୍ଦର, ଅସଂଖ୍ୟ ଶବର ଜାହାଜ ନେଇଛି ଆଶ୍ରୟ

ଶତାବ୍ଦୀ ଏକ ବତୀଘର ଆଖି, ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱ ସାକ୍ଷୀ

ହିଂସାର କାଠଗଡା ଭିତରେ ବନ୍ଦୀ ଦେଶର ସଂହତି

ଦିଏ ବରମାଲ୍ୟ ଶୋକ, କ୍ଷୁଧା, ବ୍ୟାଧିର ଗଳାରେ

ମଣିଷ ମୁକ୍ତିର ନାରୀହତ୍ୟା ସପ୍ତାହ ପାଳନ ଚାଲେ

ଝରା ଫୁଲର ଓଠରେ ମୃତ୍ୟୁ ଫୁଟେ ପୁର୍ନଜନ୍ମ ହୋଇ

ଜରାର ଶେଯରେ ଘୁମାଏ କୁଶୁମିତ ମରଣର ଅର୍ଘ୍ୟ

ଜନନୀର କ୍ରୋଧ ହୁଏ ସ୍ଵାର୍ଥର ଲାଳସାରେ ବଂଦୀ

ଭଗ୍ନୀର ମମତା ହୁଏ ସ୍ୱାର୍ଥର କାରାଗାରେ ନିସଂଗକଇଦା

ପତ୍ନୀର ପ୍ରଣୟ ହୁଏ ସ୍ୱାର୍ଥର ଅଭିମାନେ ନୀଳ ବିଷଜ୍ଵାଳା

ଭାତୃତ୍ଵର ସୋହାଗ ହୁଏ ସ୍ୱାର୍ଥର ନିବିଡ ନରକ

ପିତୃତ୍ୱର ସଂପର୍କ ହୁଏ ସାର୍ଥକ ନିରୋଧ ମୁଣୀରେ ଅଟକ ।

ଏଇ ମୋର ବ୍ୟର୍ଥ ସଂତାନର ନିରର୍ଥକ ବିଳାପର ଧ୍ୱନି

ଏଇ ମୋର ବ୍ୟର୍ଥ ପ୍ରୀତିର ନୀରବ ରଜନୀ

ଏଇ ମୋର ବ୍ୟର୍ଥ କବିତାର ନିନ୍ଦିତ ସୃଜନୀ

ତୋର ଶବାଧାର ଧରି ଚାଲିଛ ମୁଁ କବି

ଆଂକିବାକୁ ଧିରେ ମାନବ ସଭ୍ୟତାର ଛବି ।

ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ମଣିଷ, ଧ୍ଵଂସର ମୁଖାମୁଖି

କୌଣସି ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳ ନାଟକର ଶେଷ ଅଙ୍କ

ହୀରୋ ଯଦି ହୁଏ ଟିଣ ଖଣ୍ଡାରେ ଆହତ

ହୁଇସିଲ୍‌ରେ ପର୍ଦ୍ଦା ପଡିଯାଏ, ଶେଷ ଯବନୀକା ଭଳି

ଦର୍ଶକର ଚିନ୍ତା ନାହିଁ, ଚେତନାରେ ଜଙ୍କ୍‌ ଲାଗେ

ଆଦର୍ଶର ଅଭିନୟ କାଠ ବଂଧୁକରେ ‘ଫେୟାର୍’ ଭଳି

ବିପ୍ଳବ ଛଳନାର ମନୋହରୀ ଟ୍ରଂକ୍‌ରେ ସାଇତା

ଆମଦାନୀ ବହିର ମଲାଟେ ଉଇ ଯାଏ ଚରି ।

ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ସ୍ୱପ୍ନର ମଶାଣୀରେ ଦୁଃଖର ଦାହ

ଗତାୟୁ ସୁଖର ମଶିଣାରେ ଅଭୁଲା ସ୍ମୃତିର ମୋହ

ସବୁ ପୋଡିଯାଏ, ହଳଦୀ ମଖା ବିବାହ ତାଲାରେ

ହୋମର ଗନ୍ଧ ଛିଣ୍ଡା କୁଲା ଜୁଇରେ ନ ଥାଏ

ଭୁଲିହୁଏନା ଅପୋଡ଼ା କାଠର କୋହ, ଫମ୍ପା ମାଠିଆରେ

ବାଷ୍ପ ହୋଇ ଶୂନ୍ୟତାରେ ମିଶେ ।

ତୁମେ ସବୁ ଯନ୍ତ୍ରଣାର କୋକେଇଲେ ମିଥ୍ୟାର ଖଲିବିଂଚ

ସୁଦୂର ମଶାଣୀ ପାରିହେବାର ଅହମିକାରେ ସ୍ତବଧ୍‌

ଭୂତଭୟରେ ଧୂଳିସାତ ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତର ଅପଚୟ

ନୀଳ ସ୍ଵପ୍ନରେ ଆବୃତା କବିତାର ଛାଇ ଚରିଯାଏ ତୁମ ଦେହ ।

ତମେ ବା ଜାଣିବ କେବେ ତମ ନିଜକୁ

ପ୍ରଥମେ ନିଜକୁ ଚିହ୍ନ, ତମ ନାକ ଦେଇ ଯାଉଥିବା

ନିଃଶ୍ୱାସକୁ ଚିହ୍ନିଛ କି ତୁମେ

ଦେଖିଛ କି କେବେ ପବନକୁ

ଦେଖିଛ କି କେବେ ତୁମେ

ତୁମ ନିଜର ମନକୁ

ଦେଖିଛ କି କେବେ ତୁମର ଆତ୍ମାକୁ

ଦେଖିଛ କି କେବେ ତୁମର ବିବେକକୁ

ସେମିତି ତମେ ଦେଖିନାହଁ

ତମର ସେଇ ନିଃଶ୍ଵାସକୁ

ଯାହା ପ୍ରତି ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ

ତୁମ ନାକ ପୂଡା ଦେଇ

ଗତି କରେ ସହସ୍ରାରୁ ମୂଳାଧାରକୁ ।

ତୁମେ ଜାଣିନାହଁ

ତୁମେ କେଉଁ ଦିଗକୁ ଚାଲିଛ

ତୁମେ ଜାଣିନାହଁ ତମ ନିଜ ଘରର କୋଣକୁ

କେଉିଠି କ’ଣ ବା ଅଛି । ତମେ ଦେଖିନାହଁ

ତମ ନିଜ କୋଠରୀରେ ବୁଢୀଆଣୀ ବାଂଧିଛି ବସା

ତମେ ଦେଖିନାହଁ ତୁମ ଚାଳତଳେ

କେମିତି ରହେ ତେଲୁଗୁଣୀ

ତମେ କିଂତୁ କହିପାରିବନି ଗଣି

ତମ ପେଟରେ କେତେ ବା ଅଛି

ଜିଆ ବା କେଂଚୁଆ

ତମେ ବି ପାରୁନ ଜାଣି

ତମର ଘା’ରେ ବସଂତି କେତେ ବା ମାଛି

ତମ ପୁଜ ରକ୍ତ ଉଡେ ବାୟୁ ମଣ୍ଡଳରେ

ନା ତୁମେ ଦେଖି ପାରୁଛ, ନା ତୁମେ ଗଣିପାରୁଛ ।

ତମେ ବା କେମିତି ପାରିବ ଦେଖି

ମଣିଷମାନଂକୁ ଯେଉଁମାନେ

ଖାଇବାକୁ ପାଆଂତିନି

ଦୁଇ ବେଳା ଦୁଇ ମୁଠା ଆହାର

ଯେଉମାନଂକୁ ମିଳେନାହିଁ ପିଇବାକୁ ପାଣି ।

ତମେ କେମିତି ବୁଝିବ, ବୁଝିବାକୁ ବା ବେଳ କାହିଁ

ସେମାନଂକ ଜୀବନର ମୂଲ୍ୟ ।

ତମେ ତ ଦଉଡ ନିତି

ଦିଲ୍ଲୀରୁ ଭୁବନେଶ୍ୱର, ସରେନାହିଁ ତେଲ ।

ଯେତେ ତେଲ ପିଇଲେ ବି

ତମର କିଛି ହୁଏନାହିଁ ରୋଗ

ତମ ପାଇଁ ଅଛଂତି ଡାକ୍ତର

ତମ ପାଇଁ ଅଛି ଔଷଧ, ଗୁଣି ବା ଗାରେଡି

ଡର ନାହିଁ ଭୟ ନାହିଁ, ତମର କାହାକୁ ବା ଡର ।

ହେ ଶାସକ, ତୁମ ସିଂହାସନର ଆୟୁଷ

କେବେ ହେବ ଶେଷ

ତାହା ଜାଣିଥାଏ, ଚଉକିର ଖୁରା

ଅବା ମାଟିତଳ କେବେ ଯିବ ଦବି

ଜାଣିଛଂତି ସବୁ ଗଛ ଚେର ।

ନୀରବ ଶବ୍ଦର ସ୍ୱର

ପୋଖରୀ ପାହାଚ ତଳେ ବେଙ୍ଗର ପ୍ରଳାପ

ଡାକିଆଣେ ଅରଣ୍ୟ ଶିଳାର ଗାତରୁ ବର୍ଷାର ପାପ

ତମେ ଦିନେ ଡାକି ଆଣିଥିଲ ପାପକୁ

ଅନ୍ଧାର ରାତି ଡାକେ ତାରାକୁ ଅନନ୍ତ ନୀରବରେ

ଡାକେ ଜହ୍ନ ସମୁଦ୍ରକୁ ସଙ୍ଗମର ଜୁଆରରେ ।

ଡାକେ ନଦୀ ଅସଂଖ୍ୟ ମାଛକୁ, ଗଭୀର ସ୍ରୋତରେ ସ୍ଵପ୍ନ ଡାକେ

ନିଦକୁ ମନର ଅତଳ, ବିବରେ ।

ମୋର ଶବ ଭାସିଯାଏ ନିଶ୍ୱାସର ଅତଳ ଭେଳାରେ

ରକ୍ତର ଶଙ୍ଖ ତଳେ ଆତ୍ମା ମୋର ଛନ୍ଦିହୁଏ,

ତୁମ ଉଷ୍ମ ଚେତନାର ନରମ ନାଡୀରେ ।

ଡାକେ ବିଲ ସବୁଜ ଶସ୍ୟକୁ, ପବନ

ଡାକେ ଲୋମ ଝାଳକୁ କାଖତଳେ

ତମେ ଶୋଇପାର ନାହିଁ ପ୍ରବଳ ଗ୍ରୀଷ୍ମରେ

କୃଷ୍ଣଚୂଡା ଫୁଟେ ତୁମ ଖରାର ବେଣୀରେ

ଘିମିରି ଭଳି ନରମ ପିଠିରେ,

କ୍ଷୁଧା ଡାକେ ତାୱାର ରୁଟିକୁ, ଲାଳ ଡାକେ ପାଟିତଳେ

ଜିଭକୁ

ନୀରବ ଶବ୍ଦର ସ୍ଳୋଗାନ୍‌ରେ

ପ୍ରେମ ଡାକେ ଚିଠିକୁ ଖୋଲି ନୀଳ ଲଫାପା

ଚୂଲି ଡାକେ ଭାତକୁ ଧୂଆଁ ବୋଳି ଆଟିକା

ଡାକେ ଶୋଭା ଯାତ୍ରାକୁ ପତାକା ।

ଭଗବାନ ମହାପାତ୍ର

୧୯୪୪-

ନବ୍ୟ ପ୍ରଗତିବାଦୀ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ଅନ୍ୟତମ ସାରସ୍ୱତ ସାଥୀ ଭଗବାନ ମହାପାତ୍ର ସାହିତ୍ୟ ସର୍ଜନା ସହିତ ସଂପାସଦ ଓ ସଂଗଠନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବେଶ ପରିଚିତ । ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରଗତିଶୀଳ ଲେଖକ- ଶିଳ୍ପୀ-ବୁଦ୍ଧିଜୀବୀ ସଂଘର ସେ ହେଉଛନ୍ତି ଅନ୍ୟତମ ଆଦ୍ୟ ଉଦ୍ୟୋକ୍ତା । ସମଗ୍ର ଓଡ଼ିଶାରେ ଏକ ସାଂସ୍କୃତିକ ସଚେତନତା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ସାମାଜିକ ବୈଷମ୍ୟ, ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତା, ଅସମାନତା ବିରୁଦ୍ଧରେ ଜନ ଆନ୍ଦୋଳନର ନେତୃମଣ୍ଡଳୀ ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ ସଦସ୍ୟ ହେଉଛନ୍ତି ଏହି କବି ହେଉଛନ୍ତି ଅନ୍ୟତମ ସଦସ୍ୟ ।

ପାରାଦ୍ୱୀପ ବନ୍ଦର ଓ ଶିଳ୍ପ ନଗରୀରେ ପ୍ରଗତିଶୀଳ ସାହିତ୍ୟର ପ୍ରାଣ ସଂଚାର କ୍ଷେତ୍ରରେ ତାଙ୍କର ରହିଛି ତିରିଶ ବର୍ଷର ଆପ୍ରାଣ ଉଦ୍ୟମ । କେବେ ପୀତାମ୍ବର କେବେ ପ୍ରେମାନନ୍ଦ ଏହି ସ୍ପର୍ଶରେ ଏବେ କ୍ରାନ୍ତିକାରୀ କବିତା ସର୍ଜନାରେ ସଫଳତାର ଶୀର୍ଷରେ ଉଭୟେ ଉତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ।

‘ହୋସେନ୍‌ ମୋବାରକ୍‌’ ଛଦ୍ମ ନାମରେ ସେ ଲେଖିଛନ୍ତି ଅନେକ ଗଳ୍ପ, ଆଲୋଚନା ଆଉ ନିଜ ନାମର ସ୍ୱାକ୍ଷର ରଖି ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟକୁ ତାଙ୍କର ଅବଦାନ ଅବିସ୍ମରଣୀୟ । ତାଙ୍କ କବିତାର ଗର୍ଭ ଗୃହରେ ରହିଛି ସମାଜ ପାଇଁ ଅଙ୍ଗୀକାରବଦ୍ଧତା, ଈଶ୍ୱର ବଦଳରେ ମଣିଷର ଶ୍ରେଷ୍ଠତା । ରହିଛି ମେହନତି ଜନତା ପାଇଁ ସମବେଦନା, ଶ୍ରଦ୍ଧା । ରହିଛି ବଞ୍ଚିବା ଦାୟରେ ସଂଗ୍ରାମର ସତ୍ୟପାଠ, ଦୁର୍ବାର ଶପଥ । ସମ୍ପ୍ରତି ସରକାରୀ କର୍ମକ୍ଷେତ୍ରରୁ ଅବସର ନେଇଥିଲେ ବି ଏବେ କବି ଭଗବାନ ମହାପାତ୍ର ‘ଆହୋରଣ’ ପତ୍ରିକାର ସଂପାଦକ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟରତ ।

କଳାହାଣ୍ଡି

ତୋ’ର ଚିରହରିତ ଯୌବନକୁ ପଳ ପଳକରି

ଲୁଟି ନେବା ପରେ

ଆଜି ଯେଉଁମାନେ ତୋ ପାଇଁ ଆଖିରୁ

ଅସ୍ରା ଅସ୍ରା ଲୁହ ଝାରୁଛନ୍ତି

କସ୍ତା କେଇଖଣ୍ଡ କି କମ୍ବଳ କେଇଟା ଦେଇ

ଆଜି ଯିଏ ତୋର ପରିତ୍ୟକ୍ତ ଫୁଙ୍ଗୁଳା ଦେହକୁ

ଢାଙ୍କିବାର ଅପଚେଷ୍ଟା କରୁଛନ୍ତି

ତାଙ୍କ ଆଖିକୁ ଥରେ ନିରେଖି ଚାହଁ ତ,

ଦେଖିବୁ ସେଠି

ସେଇ ଜାନ୍ତବ ତୃଷାନଳ

ଏବେ ବି ଜଳୁଚି ଲହ ଲହ ହୋଇ

ତୋର ଯୌବନର ଅବଶେଷକୁ

ଏକାନ୍ତରେ ଶୋଷିନେବା ପାଇଁ ।

ତୋ’ର ବଣ ମୁଲକରେ ଅନ୍ନଛତ୍ର ଖୋଲିଚି ତ

ଉଦରଭରି ଖାଇବୁ କେତେ ଖାଇ ଯା’

ଖୁଦ ମଳୁଖ ଯାହା ମିଳୁଚିତ

ଗଣ୍ଠିଲି ଭରି ନେଇ ଯା’

ଋଣ କେତେ କୋଡି ମିଳୁଚିତ

ଅଣ୍ଟାରେ ଖୋସି ଚାଲି ଯା’

ଦିନ କେଇଟାରେ କେଇ ସରା ମହୁଲିରେ

ସରିଯିବ ତୋ ମୂଳଧନ ।

ତୋ ମୂଳଧନ ସରିଯିବ ଯୋଉଠି

ସେଠି ଜାଲ ପାତିଥିବ କୋଉ ଦୁଷ୍ମନ୍‌

ତୋ ମହୁଲି ସରା ଶୁଖିଯିବତ

ତାକୁ ଭରିଦେବାକୁ ଚାହିଁରହିଥିବ

କା’ର ଅଦେଖା ହାତ

ତୋ ମନ ମରିଯିବ ଯୋଉଠି

ମୂର୍ଚ୍ଛିତ ହେଇଯିବ ତୋ ଚତୁଃପାର୍ଶ୍ଵରେ

କେଉଁ ଅନାଦି କାଳର

ପ୍ରାଣମୟ ଅପୂର୍ବ ସଂଗୀତ ।

ତୋ ବଣ ମୁଲକର ଅନୂଢା କିଶୋରୀଙ୍କ

ଥମ୍‌ ଥମ୍‌ ପାଦର ମଧୁର ଛନ୍ଦରେ

ଅବଶ ପାଦଗୁଡା ଛନ୍ଦି ହେଇଯିବ କିଛିକାଳ,

ବାଦ୍ୟ ନାଦର ଉଚ୍ଚାଟନରେ

ସ୍ପନ୍ଦିତ ହୋଇଯିବ ତୋ’ର ତନୁମନ

ତୁ କାହିଁ ଜାଣିବୁ ଯେ

ତୋ ଅଲକ୍ଷ୍ୟରେ ଲମ୍ବିଯାଇଥିବ

ତୋ ବୁଭୁକ୍ଷାର ଅସୁମାରି ଦିନ ।

ତୋ ବୁଭୁକ୍ଷାର ଇତିହାସ ଲେଖିଲେତ

ଥରିଉଠିବ ଲେଖକର ହାତ

ବାରମ୍ବାର

ତୋ କଷଣ’ର ଚିତ୍ର ଆଙ୍କିଲେତ

ଶିହରି ଉଠିବ ନିଶ୍ଚେ

ଯେ କେହି ଦରଦୀ ଚିତ୍ରକର ।

କଳାହାଣ୍ଡି ଲୋ !

ସ୍ଵାଧୀନତାର ଦୀର୍ଘ ପଦଯାତ୍ରାରେ

ତୁ ହିନିକପାଳୀଟେ ଯେ

କେତେବାର ଧର୍ଷିତା ହେଲୁ ଓ

କିପରି ଭିକାରୁଣୀ ସାଜି

ଦ୍ୱାର ଦ୍ୱାର ହାତ ପାତି ଘୂରିବୁଲିଲୁ

ସେ କଥା ତୁ ଆଜି

ଥରେ ମାତ୍ର ହେଜିବୁ ତ ହେଜ୍‌,

ତୋ ଜୀବନ ଯାତ୍ରାର ସବୁ

ଅବ୍ୟକ୍ତ ଅଲୋଡା କାହାଣୀକୁ

ଆଉ ଥରେ ପଢ଼ିବୁ ତ ପଢ଼ିନେ

ଆଗାମୀ ଦିନର ମୃଗତୃଷ୍ଣାମାନଙ୍କୁ

ଆଖି ପୂରେଇ ଚିହ୍ନିପାରିବୁ ତ ଚିହ୍ନିନେ

ହେଲେ ନିଦେଇ ଯାଆନା ଏଥର ।

ଆଜି ତୋ ନିଜ କଥା ତୁ ଭଲକରି ଥରେ ହେଜିବୁ ତ

ନିଜେହିଁ ଉଠିଆସିବୁ

ତୋ ଧନୁ, ତୀର,ଟାଙ୍ଗିଆ ପଜେଇ

ନିଜେ ହିଁ କହିବୁ ତୋ ନିଜ କଥା

ଧରିତ୍ରୀ ଓ ଆକାଶ କମ୍ପାଇ ।

ମହାମୁକ୍ତି

ସ୍ଵଚ୍ଛନ୍ଦ ଭାବରେ ଆମେ କଅଣ କେବେ

ଗଢ଼ିପାରିଛୁ ଯୁଗଯୁଗର ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ

ଆମର ତଥାକଥିତ ଶୃଙ୍ଖଳା !

ଶୃଙ୍ଖଳାର ରଂଗୀନ ରିବନରେ

ଆମର ଏହି ବିସ୍ତୃତ ଜୀବନର ଫାଇଲ୍‌ ଯେ

କାଳକାଳ ବନ୍ଧା ପଡିଚି

ଓ ସମାଜପତିର ଟେବୁଲ ଉପରେ

ଯତ୍ନ ସହକାରେ ରଖାଯାଇଚି

ଆମର ସକଳ ଅନିଚ୍ଛା ସତ୍ୱେ,

ଏକଥା କଦବା ହୁଏତ

ଆମର ଅବବୋଧକୁ ସ୍ପର୍ଶ କରିଛି ।

ଆମେ ବରାବର ମୁକ୍ତିର ଡାକରା ଦେଇଆସିଚେ

ଅଥଚ କୌଣସି ନା କୌଣସି ଶୃଙ୍ଖଳାର ଚାଖୁ

ପଜେଇ ରଖିଚେ ଠିକ୍‌ ତା ପାଖେ ପାଖେ

ଏ ବିଷୟରେ ଆମେ କେତେ ସଚେତନ

ତାହା ନିଜକୁ ପଚାରିବାର ଜରୁରତା

ନିଶ୍ଚୟ ରହିଚି କାଳକାଳ ।

ଗୋଟିଏ ନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ

ସମାଜଟା ଗଢ଼ି ଉଠିଥାଆନ୍ତା ତ

ତା’ରି ଅଭିଲେଖାଗାରରେ

ଯାବତୀୟ ବିଧାନମାନ ସାଇତା ହୋଇ ରହିଥାନ୍ତା

ଯାହା ଗୋଟେ ଭିନ୍ନ କଥା ହେଇଥାନ୍ତା

କିନ୍ତୁ ସେପରିତ ଘଟିନାହଁ

ଆମ ଜ୍ଞାତସାରରେ କି

ସଭ୍ୟତାର କୌଣସି ଦୃଶ୍ୟ ପଟରେ

ବରଂ ଗୋଟେ ସୁଦୃଶ୍ୟ ସୌଧରେ ଲାଗିଥିବା

ଇଟାଖଣ୍ଡ ପରି ସବୁ କିଛି ବିଧାନ

ଆମେ ତିଆରିଚେ ଧିରେ ଧିରେ

ଶୃଙ୍ଖଳାର ତାଡ଼ନାରେ

ଖୁବ୍‌ ସାବଧାନ ଭାବରେ

ଯେପରି ଆମର ଅଭିସନ୍ଧିକୁ ଚିହ୍ନିବାକୁ

କାହାର ବି ବହପ ନଥିବ ।

ତଥାପି, ସେହି ଶୃଙ୍ଖଳାର

ଗୋଟେ ଗୋଟେ ଗଣ୍ଠି ଫଟିଯାଏ, ସମୟକ୍ରମେ

ଜଣେ ଜଣେ ସକ୍ରେଟିସ୍‌, ବ୍ରୁନୋ

କୁର୍ବାନି ହେବାପରେ ଓ

ଜନ ସମୁଦାୟଙ୍କ ମହାମୁକ୍ତି ପାଇଁ

ଜନ୍ମିଥିବା କି ଜନ୍ମିବାକୁ ଥିବା

ବୀର ପୁରୁଷମାନଙ୍କୁ ଅବଜ୍ଞା କରିବାର

କେତେ ଯୁଗ ଅତିକ୍ରାନ୍ତ ହେବାପରେ ।

ବର୍ବରତାରୁ ଜନ୍ମିଥିବା ସଭ୍ୟତା

ଆଜି ପୁଣି ବର୍ବରତାକୁ ଜନ୍ମ ଦେବା

(ଜରିର ଖୋଳ ଭିତରେ)

କୋଉ ସଭ୍ୟତା ଯେ !

କୁହ ତ ପ୍ରତିମୁହୂର୍ତ୍ତରେ

ପ୍ରତିଟି ସୂର୍ଯ୍ୟସ୍ନାତ ସକାଳରେ

ଏ ସଭ୍ୟତା, ଏ ସମାଜ ତା’ର ପ୍ରତିଟି ପଦପାତରେ

ଦିଗ୍‌ଭ୍ରଷ୍ଟ, ପଥଚ୍ୟୁତ ହୋଇଯାଏ କାହିଁକି

ଭୟଙ୍କର ଭାବେ ନଷ୍ଟ ଲଗ୍ନ, ସ୍ଵପ୍ନ ଭଙ୍ଗରେ

କବଳିତ ହୁଏ କାହିଁକି

ପ୍ରତିଟି ଘଟଣାର ମୋଡରେ

ପ୍ରତିଟି ଦୃଶ୍ୟର ଆରମ୍ଭରେ

ଯଥୋଚିତ ମନ୍ତ୍ର ପାଠ, ସତ୍ୟ ପାଠ ସତ୍ୱେ ।

ମୁକ୍ତିର ସମସ୍ତ ବାତାୟନ ଅବରୁଦ୍ଧ କରି

ମୁକ୍ତିର ମହୋତ୍ସବ ମନେଇବାରେ

ଆମେ କେତେଯେ ପାରଙ୍ଗମ

ତାହା ତ ଦିନେ ଆମକୁ ଚେତେଇ ଦେବ

ଆମର ନିରପେକ୍ଷ ସମୟ

ମୁକ୍ତି ପ୍ରୟାସୀ ମଣିଷ

ଆମ ଗାଲରେ ଚାପୁଡା ପରେ ଚାପୁଡା କଷି ଦେଇ ।

ଏଇ କଥାଇଁତ ଆମକୁ ଆଜି

ଖାସ୍‌ କରି ବୁଝିବାକୁ ହେବ ! !

ସଦାଶିବ ଦାଶ

୧୯୪୫-

ନବ୍ୟପ୍ରଗତିବାଦୀ କାବ୍ୟଚିନ୍ତନର ଅନ୍ୟତମ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ସ୍ରଷ୍ଟା ଓ ‘ଅବଧୂତ’ ଗୋଷ୍ଠୀର କ୍ରାନ୍ତିକାରୀ ପଞ୍ଚସଖାର ପ୍ରମୁଖ ସଦସ୍ୟ କବି ସଦାଶିବ ଦାଶ ଦଳିତ, ଅବହେଳିତ, ନିଷ୍ପେସିତ ଜନଗଣଙ୍କର ପ୍ରିୟ ପରିଚିତ କବି ଭାବରେ ଖ୍ୟାତ । ଦୀର୍ଘ ଚାରିଦଶନ୍ଧିରୁ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ହେବ କବିଙ୍କ କବିତାରେ ଜନଗଣଙ୍କର ସ୍ୱର ଅତି ତୀବ୍ରଭାବରେ ସଂଯୋଜିତ ହୋଇ ପ୍ରଗତିଶୀଳ ସାହିତ୍ୟକୁ ସମୃଦ୍ଧ କରିବା ସହ ପରବର୍ତ୍ତୀ ପିଢ଼ି ପାଇଁ ପ୍ରଦାନ କରିଛି ଉନ୍ମୁକ୍ତ ଭାବ ଓ ଭାବନାର ଉର୍ବର କାବ୍ୟଭୂମି । ଯେଉଁଥିରେ ରହିଛି କ୍ରାନ୍ତିର କଢ଼, ରକ୍ତରଶସ୍ୟ... ଏହାହିଁ କବିଙ୍କ କବିତା ପୁସ୍ତକମାନଙ୍କରେ ଅତି ପ୍ରାଞ୍ଜଳ ଭାବରେ ରସୋତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ।

କବି ନିଜେ ହିଁ କୃଷକ, ନିଜେ ହିଁ ଫସଲ କଟା ଗୀତରେ ବିଭୋର । ସେହି ବିଭୋରତା ଭିତରେ ଭେଟିଛନ୍ତି ରକ୍ତଓଦା କଳିଙ୍ଗ ନଗର, କେବେ କନ୍ଧମାଳ । କେବେ ଭୋକ ବିକଳ କାଶୀପୁର, କେବେ ନିୟମଗିରିରେ ବେନିୟମର ବିସ୍ଫୋରଣ । ଭେଟିଛନ୍ତି କପାଚାଷି ଆତ୍ମହତ୍ୟାର ହାହାକାର, ବିସ୍ଥାପନର ଉତ୍କଟ ଆକଳନ । ତେଣୁ କବି ସଦାଶିବ ଦାଶ ମାଟି ମୁହଁର ମହକିତ କବି, ମୁଖ୍ୟତଃ ବିପ୍ଳବ ଓ ବିଦ୍ରୋହର ବେସାଲିସ୍‌ କାବ୍ୟକାର ।

ସମ୍ପ୍ରତି ଚିତ୍ରୋତ୍ପଳା ପ୍ରକାଶନ ସଂସ୍ଥାସହ ଜଡ଼ିତ ଥାଇ ଓଡ଼ିଶାର ପୁସ୍ତକ ଆନ୍ଦୋଳନର ଏହି ଅଗ୍ରଣୀ ନିୟାମକ ଅନେକ ଯୁବକବିଙ୍କର ପ୍ରଥମ ପ୍ରକାଶନ ଓ ପ୍ରେରଣାର ଉତ୍ସ । ଏହି ସଂଗ୍ରାମୀ ସାହିତ୍ୟିକ ସାହିତ୍ୟକୁ ଜୀବନର ବ୍ରତ ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରି ତୁଚ୍ଛ କରିଛନ୍ତି ସରକାରୀ ପଦ ପଦବୀ ଓ ରାଜନୀତିର କ୍ଷମତାମୋହ । ସେ ଏବେ ମଧ୍ୟ କବିତାରେ କ୍ରାନ୍ତିଭରି ଚଳଚଞ୍ଚଳ ଓ କବିତାରେ ତଲ୍ଲୀନ ।

ସ୍ୱାଧୀନତା

ଆମକୁ ଦିନେ ମଧ୍ୟରାତ୍ରୀରେ

ମିଳିଥିଲା ଯୁଦ୍ଧକ୍ରାନ୍ତ ସାମ୍ରାଜ୍ୟବାଦୀ ମାନଙ୍କଠାରୁ

ଦାନସୂତ୍ରରେ ସ୍ଵାଧୀନତା ।

ବିନା ରକ୍ତପାତରେ,

ଅହିଂସାର ଧୋବଧାଉଳିଆ ସରଳତାରେ

ଚରଖାର ଦନ୍ଥରା ସୂତା ପରି ବଳି

ହୋଇଯାଇଥିଲା ଜୀବନ ।

ଗୁଳି,ଲାଠି,ବୋମା ମାଡ଼ରେ ଲଢ଼େଇ କରିଥିବା

ଅନେକ ମୃତ ଆହତ ଲୋକେ

ପୋଛି ହୋଇ ଯାଇଥିଲେ ଇତିହାସର ଲୋହିତ ଚକ୍ରବାଳରୁ ।

ସ୍ଵାଧୀନତାର ଭାବାବେଗରେ ଆଣ୍ଠେଇ ପଡିଥିଲା

ସହସ୍ରବର୍ଷର ଅଧିନସ୍ଥ ସଭ୍ୟତା ।

ଧର୍ମ,ଶୋଷଣ,ନ୍ୟାୟ ଅନ୍ୟାୟର କୁହୁଡ଼ି ପହଁରୁଥିବା

ଅବହେଳିତ, କଂକାଳସାର, ଆହତ ସାମାଜଳିକତା ।

ସ୍ଵାଧୀନତା ଆଣିଦେଇଥିଲା

ବିବଶ ଲୋକଙ୍କ ହାତରେ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ଦଣ୍ଡି ବଟକରା ।

ଅନ୍ଧ ନ୍ୟାୟ ଦାନର ଶୃଙ୍ଖଳିତ ଖସଡା ।

ଭାଗବଣ୍ଟୁଆରା ହୋଇଥିବା ମାଟି

ଧର୍ମ, ଭାଷା, ଜାତିର, ପ୍ରାଦେଶିକତାର ବିଭତ୍ସ ରଙ୍ଗରେ ।

ବର୍ଷ ପରେ ବର୍ଷ, ଭୋଟ ପରେ ଭୋଟ

ଗାଡ଼ି ଉପରେ ଚକାର ଚକ ଉପରେ ଗାଡି ପରି

ଗଡି ଚାଲିଥିଲା ସ୍ଵାଧୀନତାର ଅଷ୍ଟବକ୍ର ବୁନିଆଦ ।

କଣ ମିଳିଲା ଏଇ ସ୍ଵାଧୀନତାର ଚକ୍ରବ୍ୟୁହରୁ

କାବାରେର ପାନଶାଳାରେ ନୃତ୍ୟରତା ଥିଲେ ଭାରତମାତା ।

ଧର୍ମର ଅଭକ୍ଷ ଅନ୍ଧାରରେ ପେଶୀ ହେଉଥିଲା ଭାରତୀୟତା ।

କଳା ହାକିମ ମାନଙ୍କର ଲାଲଆଖିରେ

ଟକମକ ଫୁଟୁଥିଲା ପ୍ରଜା ମାନଙ୍କର ରକ୍ତ ।

ଅଧାପେଟରେ ଅଛାଆଣି ଚାଳରେ ଅପାଠୁଆ,

ତରସ, ମଦମାତ୍ସର୍ଯ୍ୟରେ ସଢ଼ୁଥିଲେ ଅଶୀକୋଟି ଜନତା ।

ଆଉ ଥୋକେ ଅୟସରେ ‘ଭାରତଉଦୟର’ ସ୍ୱପ୍ନ ଦେଖୁଥିଲେ

ସ୍ୱାଧୀନତା ର ନିଲାମ ହେଉଥିଲା

ୟୁରୋପରେ..ଋଷରେ....ଆମେରିକାରେ

ପୃଥିବୀର ନୂଆ ଜମିଦାରମାନେ

ଗଢ଼ୁଥିଲେ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ନୂଆ ଜାଗିରାଦାର ମାନଙ୍କୁ ।

ଯୁବକମାନେ ମସ୍ତଥିଲେ କ୍ୟାସେଟର ଉଦଣ୍ଡ ନୃତ୍ୟରେ

ନାରୀମାନେ ବିଚ ବଜାରରେ ନିଲାମ କରୁଥିଲେ ଦେହ ।

ଏରକାବଣର ସଂସାର ଭିତରେ ସ୍ଵାଧୀନତା

ଶୋଇଥିଲା ଅନନ୍ତ ଶୟନ ତାର ପ୍ରତୀକ୍ଷାରେ ।

କିଛି ଲୋକେ ମାଇନ୍‌ର ଶେଯ ବିଛାଇ ଥିଲେ

ଆଉ ଦଳେ ବୋମା, ଗୁଳି, ରକ୍ତପାତ କରୁଥିଲେ

କିଛି ଲୋକେ ମସଜିଦ ଭାଙ୍ଗୁ ଥିଲେ, ମନ୍ଦିର ଗଢୁଥିଲେ

କେତେକ ଧର୍ମ ବଦଳାଉଥିଲେ, ଧର୍ମକୁ ପୋଡ଼ୁଥିଲେ ।

ସମସ୍ତେ ସହୁଥିଲେ, ଏଇ ମଲାଙ୍ଗବାଦୀ ସ୍ଵାଧୀନତା

କଣ ଦେଇଛି ଏଇ ଦେଶକୁ, ସମାଜକୁ,ଉତ୍ତର ପୁରୁଷକୁ ?

ଗୋଟାଏ ବିରାଟ ଅମଲାସାହୀର ଠିକାଦାର

କଳା ବେପାରୀଙ୍କ ଶୋଷଣ ତୋଷଣ

କଳ କାରଖାନାର ପିଙ୍ଗଳ ଧୂଆଁ, ପରମାଣୁର ଧ୍ଵଂସଲୀଳା ।

ୟେ ସବୁ କୁଆଡେ ଏକବିଂଶର ନବ ସୂଯ୍ୟୋଦୟ ?

କୁହ ! କେଉଁ କାମରେ ଲାଗିବ ଆମର ଏଇ ସ୍ଵାଧୀନତା

ଯିଏ ମେଣ୍ଟାଇ ପାରେନି ଦେଶର କ୍ଷୁଧା

ଦେଇ ପାରେନି ସମସ୍ତଙ୍କୁ ନ୍ୟାୟ ।

ବାଣ୍ଟି ପାରେନି ସାମାଜିକ ସାମ୍ୟ

ଖଣ୍ଡେ ଘର, ମୁଠାଏ ଭାତ, ନିଜସ୍ଵ ପରିଚୟ ।

କେବେ ଫେରିବ ସମରେନ୍ଦ୍ର

ଟିକେଟ କାଟି ସାରିଲଣି ସମରେନ୍ଦ୍ର

ପୁଣି ଫେରିଯିବାକୁ ତୁମ କର୍ମକ୍ଷେତ୍ର...‘ତର୍ଲା କୋଟାକୁ’ ।

କହୁଥିଲ ଦେହ ଟିକେ ଭଲ ହେଲାଣି

ଏବେଯାଏ ଛାତି ଭିତରୁ ଅପସରିନି ରୌଗର କଳାଛାଇ

ସଳଖ ହୋଇ ଠିଆହେବାର ଶକ୍ତି ଆସିନି ତୁମ ଭିତରେ

ତଥାପି ଏତେ ସାହସ ଆସିଲା କେଉଁଠୁ ଯେ

ଏକା ଏକା ଫେରି ଯିବାକୁ ବସିଛ ସେଇ ଅଂଧାରି ମୂଲକକୁ ।

ତମେ ତ ରାସ୍ତାରେ ସଳଖ ଚାଲିବାଲୋକ

ସୋରିଷ ବର୍ଣ୍ଣର ସକାଳ ପରି ତୁମର ଆକାଂକ୍ଷା

ବନସ୍ପତିର ଆକୁଳ ସବୁଜିମା ପରି ତୁମର ଇଚ୍ଛାଶକ୍ତି

ଝରଣାର କାଚକେନ୍ଦୁ ପାଣି ପରି ନିର୍ମଳ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ

କେଉଁ ଅଚିହ୍ନା ବନ ଫୁଲର ମହକ ପରି ତୁମର ଭବିଷ୍ୟତ ।

ଏଥର ଯେତେବେଳେ ବସରୁ ଓହ୍ଲାଇ ପଡିବ ‘ତର୍ଲା କୋଟାରେ’

ଅନୁଭବିବ ସଂଗ୍ରାମର ଏକ ନୂଆ ଅନୁଭବ

ଯେପରି ବଦଳି ଯାଇଛି ମୋ ଦେଶ, ମାଟି, ମୁଲକ, ରାତାରାତି

କଣ ପାଇଁ ମାଟି ସାରା ବିଛାଡି ହୋଇ ପଡିଛି

ରକ୍ତର ଦାଗ, ଟୁକୁରା ଟୁକୁରା ମାଂସ

ପବନ ସାରା ଦୋଳି ଖେଳୁଛି ବାରୁଦର ଗଂଧ

ପ୍ରତିଧ୍ୱନୀତ ହେଉଛି ଗୁଳି ଗୁଳାର ପିଛିଲା ଆୱାଜ ।

‘ତର୍ଲା କୋଟା’ ରୁ ‘ବାଳିମେଳା’

‘ବାଲିମେଳାରୁ’ ‘ମୋଟୁ’

ସବୁତ ପାଖାପାଖି, ଦେହର ଶିରା ପ୍ରଶିରା ପରି

ଭାବିବ, ବୁଲି ଆସିବ, ଦେଖିଆସିବ ।

ତମର ସେଇ ପ୍ରିୟ ଅଂଚଳକୁ

ଆଉଥରେ ମନପୁରା ଗାଧୋଇବ ସାବେରୀ ଜଳରେ

ଭକ୍ତ ମନୋରଥ କାଳିଦାସ ପରି

ଚିଠି ଲେଖିବ ରାମଗିରିରୁ ।

ଖୋଜିବ ବନସ୍ପତିର କ୍ଷୀଣ ହସରୁ

ସରଳ ମଣିଷର ଜୀବନ ଚର୍ଯ୍ୟା,

ଏଥର ଅନୁରୋଧ ରଖିବ ସମରେନ୍ଦ୍ର ।

ଯାଉଛତ ଯାଅ, ଯିବାତ ତୁମର ଅବଧାରିତ, ନିଷ୍ଠୁର ସତ୍ୟ

ଜୀବନତ ତୁମର ରକ୍ତନଦୀ ସନ୍ତରଣର ମୂଲ୍ୟବୋଧ

ସମୟତ ବୈପ୍ଳବିକ ସଂଗ୍ରାମର ସୂଚୀପତ୍ର ।

ଯେପରି ହେଉ, ଯେତେ କଷ୍ଟ ବା ପାଅ

ଯେତେ ବା ରକ୍ତ ନିଗିଡି ପଡ଼ୁ ତୁମ ଛାତିରୁ

ତଥାପି ଖୋଜିବ ସେଇ ମୃତକ ମାନଙ୍କୁ

ଯେଉଁ ମାନଙ୍କର ଗୁଳିବିଦ୍ଧ ଶରୀର କେଉଁଠି ପୋତା ଯାଇଛି

ତାର ଖବର ଭାରତବର୍ଷ ଜାଣେ ନା

କାହିଁକି କିପରି ମଲେ ତାର ହିସାବ ମିଳେନା ।

ଏଠି ଯେଉଁ ମାନଙ୍କ ରକ୍ତର ମୂଲ୍ୟ ଦିଆଯାଏ,

ଯେଉଁ ମାନଙ୍କର ମୁଣ୍ଡରେ ହାତୀ ସୁନାକଳସ ଢାଳେ,

ସେମାନେ କାହାର ରକ୍ଷା କବଚ,

ଏଇ ଅଂଧ ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ର ମାନଙ୍କର ?

ତୁମକୁ ଅପେକ୍ଷା କରିଛି

ଶହେ କୋଟି ନଥିଲା ବାଲାଙ୍କ ଭାରତବର୍ଷ

ସେଇମାନେ ଜାଣିବାକୁ ଚାହାନ୍ତି ଅଗ୍ରଜ ମାନଙ୍କର ନାମ,

ସେଇମାନେ କ୍ରମେ ଯୁଝିବାକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେବେ

ଶ୍ରେଣୀ ଯୁଦ୍ଧର ଆଗ୍ନେୟ ଲଢ଼େଇରେ

ଏଇ ଶତାବ୍ଦୀରେ ।

ଲଢେଇର ଟିକେଟ କାଟି ସାରିଛ ସମରେନ୍ଦ୍ର

ତର୍ଲାକୋଟା ଠୁ ବାଲିମେଳା କି ମୋଟୁ

ସବୁତ ସଂଗ୍ରାମର କୁରୁକ୍ଷେତ୍ର ।

ତମେ କେବେ ଫେରିବ ଭୁବନେଶ୍ୱର କି ଦିଲ୍ଲୀ

ସେଇ ଦିନକୁ ଅପେକ୍ଷା କରେ

ଏଇ ନଂଗା, ଭୁଖା, ପରାଶ୍ରୟୀ ଭାରତବର୍ଷ ।

ଜନ ଗର୍ଜନ ଶୁଭିଲାଣି

ଅଂଧ ରାଜାର ରାଜଧାନୀ ପ୍ରାନ୍ତେ

ରଣ ଦୁନ୍ଦୁଭି ବାଜିଲାଣି,

ଜନ ଗର୍ଜନ ଶୁଭିଲାଣି ।

ବନସ୍ତୁ ଆସନ୍ତୁ ମାଡ଼ି

ଲାଗିଛି ସେଠାରେ ନିଆଁ

ଏଇଠୁ ଲିଭିଲେ କାହିଁ ଯାଇ ଜଳିଲାଣି

ଦଳିତ ମଥିତ ହୃଦୟ କାରାରୁ

ଜନ ଗର୍ଜନ ଶୁଭିଲାଣି ।

ଶୋଇଛନ୍ତି ଏଠି ଅଚିନ୍ତା ନିଦ ମନ୍ତ୍ରୀଠୁ କଟୁଆଳ

ଯେତେ ତାଙ୍କ ବଚସ୍କର

ଯନ୍ତ୍ରୀ, ଅମାତ୍ୟ,ଜ୍ୟେଷ୍ଠୀଠୁ ବୈଶ୍ୟ

ହରତା କରତା ଦଇବ ବିଧାତା

ମଣିଷ ନାମର ଥିଲାବାଲା ପଙ୍ଗପାଳ ।

ଆଖି ଥାଇ ତାଙ୍କୁ କିଛି ଦିଶେନାହିଁ

ଅୟସୀ ଗଭାରେ କେତକୀ ମହକ

ନୂଆ ସ୍ଵାଧୀନତା ବିଚାର ବ୍ୟବସ୍ଥା

ଭେଦଭାବଶୂନ୍ୟ ସମାଜ ତିଆରି ପାଇଁ

ନବ ଜାଗରଣ ଆସିଲାଣି

ଶୋଷକ ରାଜାର ଅଭିସାର କକ୍ଷେ

ଜନ ଗର୍ଜନ ଶୁଭିଲାଣି ।

କବିର କବିତା ଏଠି ମୁକମୌନ

କ୍ୟାସେଟରେ ନାଚେ ଉଦଣ୍ଡ ଯୌବନ

ଭାଷାରେ ରାଜୁତି କରୁଛି ଫିରଙ୍ଗୀ

ଧର୍ମର ନାମେ ଖୋଲୁଛି ଡାକ୍ତରଖାନା

ଭେଜାଲଟା ସାରା ଦେଶ

ବଣିଆ ତନ୍ତ୍ରର ସ୍ଵାଧୀନତା ଆଜି

ଅଘୋରୀର ପଚା ମାଂସ ।

କିଏ ସେ ଆସୁଛ ସୃଜନର ମହାଧାରା

ହସି ଉଠେ ଏଠି ବନ ପର୍ବତ

ଶୋଷିତ ସଶାଗରା

କୋଟି କଣ୍ଠେ ଆଜି ନୂଆ ସଂଗ୍ରାମର

ବାଜିଲାଣି ଶଂଖଧ୍ଵନୀ

ମହାଭାରତର ନବ୍ୟ ଇନ୍ଦ୍ରପ୍ରସ୍ଥେ

ଜନ ଗର୍ଜନ ଶୁଭିଲାଣି ।

ନୂଆ ରାଇଫେଲ, ନୂଆ ଗୁଳି ଗୁଳା

ସଜଡା ହେଲାଣି ତୁମ ପାଇଁ

ଅଂଧ ରାଜାର ଅଂଧାରୀ ଫଉଜ

ହେଲେଣିତ ସଜବାଜ

ଲାଗିବ ଭୀଷଣ ରଣ

ଏକ ପକ୍ଷେ ନବ୍ୟ କୌରବ ବାହିନୀ

ତୁମେ ପାଣ୍ଡୁ କେଇଜଣ ?

ଜାଣେନା ମୁଁ ସଖା ଏଇ ଗର୍ଜନ

ଶୋଷିତ ଗଣଙ୍କ ମହାଜାଗୃତିର ସ୍ଵର

ରାଇଜ ସାରାତ ଅପାଣ୍ଡବା ମହି

ମଣିଷ ଉପରେ ମଣିଷ ସଇସ ଆଜି

ସରବରାକାରୀ ପଶ୍ଚିମୁଁ ଘାରିଲାଣି

ଏଇ ମୋ ମାଟିର ଆହତ ଆତ୍ମାରୁ

ଜନ ଗର୍ଜନ ଶୁଭିଲାଣି ।

ବିବେକାନନ୍ଦ ନାୟକ

୧୯୪୫-

‘ଅବଧୂତ’ରୁ ‘ଅଭିଯାତ୍ରୀ’ ଓ ‘ବହ୍ନିଶିଖା’ ଦେଇ ବିବେକ ନାୟକ ପ୍ରଗତିବାଦୀ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ସକ୍ରିୟ ସାଧକ । ବାମପଂଥୀ ଛାତ୍ର ଆନ୍ଦୋଳନରୁ ଉତ୍ତରଣ ଘଟେ କବିଙ୍କର । ପୁଞ୍ଜିବାଦୀ ସମାଜ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଦୃଢ଼ ବିରୋଧ କରି କବିତାକୁ ଅସ୍ତ୍ରଭାବେ ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି ଶ୍ରୀ ନାୟକ ।

ଶୋଷଣ, ଅତ୍ୟାଚାର, ଅମଲାତାନ୍ତ୍ରିକ ଅବିଚାରରେ ସନ୍ତୁଳିତ ହେଉଥିବା ସମାଜର ନିମ୍ନବର୍ଗୀୟମାନଙ୍କ ଦୁଃଖ ଦୈନ୍ୟ ଦୁର୍ଦ୍ଦିନକୁ ଆଧାର କରି କବିଙ୍କ କବିତା ବିବାଦର ନୁହେଁ, ବିଦ୍ରୋହର ସ୍ୱର ଉତ୍ତୋଳନ କରେ । କବିଙ୍କ ‘ଲୋହିତ ଦିଗଂତ’ ସେଥି ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ ।

ସଦା ପ୍ରଚାରବିମୁଖ ବିବେକ ନାୟକ ଆଧୁନିକ ସାମ୍ୟବାଦୀ ଓଡ଼ିଆ କବିତାର ଜୟଯାତ୍ରାରେ ଦୀର୍ଘ ଚାରି ଦଶନ୍ଧି ଧରି ନିଜକୁ ସାମିଲ୍‌ କରି ଜଣେ ଅଗ୍ରଗଣ୍ୟ ସାଲିସ୍‌ ବିହୀନ କବି ଭାବରେ ଏବେ ମଧ୍ୟ ଶବ୍ଦ ରୋପଣରେ ସୃଜନ ମଗ୍ନ ।

ଦାସୁ ମାଲେକା

ତୁମେ କୁହ, ‘ଗୋଟିଏ ଭାରତ ବର୍ଷ

ଗୋଟିଏ ପୃଥିବୀ’

ଅନୁଭୂତି କହେ ‘ଆଖି, କାନ, ମନ

ଏକନୁହେଁ, ଦୁଇ’ !

ସେଥିପାଇଁ ମନୁଷ୍ୟତ୍ୱ ବଶବର୍ତ୍ତୀ ହୋଇ

ଭୋଟ ଅବା ମୁଦ୍ରାର ମୁନାଫା ଭିନ୍ନ

ମାନ୍ୟବର ଭାବମୂର୍ତ୍ତି ନ ଦିଅଂତି ପାଦ

ତରାଜୁର ହଡ଼ିକାଠେ ଯେବେ

ଖଟିଖିଆ

କୋଇ, କଂଧ ଇତ୍ୟାଦି ଇତ୍ୟାଦି

ବ୍ୟବସ୍ଥାର ଅଖାବଂଦ ଦୀର୍ଘଶ୍ଵାସେ

ଝୁଣା, ଲାଖ, କଚଡ଼ା, ମହୁଲ...

ପ୍ରତାରିତ ‘ଦ୍ୱିତୀୟ ଦୁନିଆଁ’

ଲେଖିବ, ଲେଖିବ ହୁଏ ଇତିହାସେ ନାଁ ।

ଲାଲ୍‌ ଟକ୍‌ ଟକ୍‌ ‘ଦିଲ୍ଲୀର ଦୟା’ ଆଂବ

ସ୍ଵାଦ, ସୁଗଂଧ ସଂବଂଧେ ଯା’ର

କୁମୁଟିର ଅର୍ଥନୀତି ବିଶାରଦେ

ଲେଖଂତି ନିବଂଧ

ଖବର କାଗଜେ ଫୁଟାଇ

ସରକାରୀ ବିଜ୍ଞାପନର ଅସଂଖ୍ୟ କଦଂବ

ପୂର୍ବଘାଟ ପାଦଛୁଇଁ, ଦୁର୍ନୀତି ଜୋକତ୍ଵ ଯାଦୁ

ପାଲଟିଲେ ଟାକୁଆର ଖିରି

‘ଯୁଗ ଯୁଗ ଜୀଓ’ ବାବୁଂକ ପାଇଁ

‘ଜନତା ସ୍ଳୋଗାନ୍‌ର ସୁଖ’ କାମଧେନୁ

ମାନନୀୟ ଦୁଃଖର ‘କେବିକେ’ ବାଇଗଣ ବାଡ଼ି !

ଭୋକକୁ ମହୁଲି ଟୋପେ

କାନଖୋସା ଖଂଡିଆ ପିକାରେ ଭୁଲି

ଧାଂଗଡ଼ ସ୍ଵାଧୀନତା

ଗୋତିର ଦୁଃଶ୍ଚିଂତା ଦୋଷ

ଏ ଖୁଂଟୁ ସେ ଖୁଂଟ ହୋଇ

‘କାମକର କାମ’

ଜନ୍ମ ଆଗୁ ଗୋସବାପା କୁଆଡ଼େ ପରା

ନେଇଥିଲା ତୋ’କାମର ଆଗତୁରା ଦାମ୍‌ !

ସବୁସୁଖ, ଦୁଃଖ କରି ସମଭାଗେ ଭାଗ

ସଭ୍ୟତା ବର୍ଦ୍ଧିତ ସଂପର୍କର ସ୍ଵର୍ଗ

ସାମଗ୍ରିକ ମୁକ୍ତି ଖୋଜି, ପାଦମାନେ

ସେ’ରାସ୍ତାରେ ପଡ଼ିଲେ ଆଗକୁ

ସାମ୍‌ନା ସାମ୍‌ନି ମୁନାଫା ପାହାଡ଼,

କବିଟିଏ, ଅନାମର ବର୍ଣ୍ଣମାଳା

ଆଖି, କାନ, ହୃଦୟର ବିକଳ୍ପ ଚିଂତନେ

ଡିନାମାଇଟ୍‌ ଡଟ୍‌ପେନ୍‌

ବିଦ୍ଧକରି ଆଦିମ ଅଂଧାର...

କିଏରେ ତୋଳିଲା ଝଡ଼

ଏ’ନିସ୍ତରଂଗ ହ୍ରଦେ, ଡେଇଁ ପଡ଼ି

‘ମହାଜନ, ଗୋତି’ର ନିଷିଦ ଲକ୍ଷ୍ମଣରେଖା

ଭୋକିଲାକୁ ରକ୍ତ-ଲହୁଣି ମଖା

କବିତା ରୁଟିରେ, ସେ’ଦାସୁ ମାଲେକା.... ।

ଜନତାର ନୂଆ ଯୀଶୁ

ଚାପୁଡାଟେ ଖାଇଆନଗାଲ ଦେଖାଉଥିବା

ମାନବତା ବିବର୍ଜିତ

ପବିତ୍ର ବଂଶବଦତାର ଅଂଧାରିଯୁଗ ଅବସାନେ

ପିଂଧା ଆଗୁ ସର୍ବଶେଷ କଂଟାର ମୁକୁଟ,

କହିଥିବ ସେ’ ହୁଏତ ଆହୁରି ପ୍ରାଂଜଳେ

ଶୁଣିଯେଉଁ ପଦ୍ମତୋଳା

କିସତାର ଭାଷା ଆଉ ଭାବ

ମେଲୁଛି ବିସ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ଫଣା

ପୃଥ୍ଵୀଭାରା ମୁଂଡେ ଟେକିବାକୁ

ଘର୍ମର ବାସୁକୀ, ତାର ଯୁବା ନାଗ

ଆମେ ଯେବେ

‘କୋଳି ମଂଜି ମାଂକଡ଼’ ଉପାଖ୍ୟାନ

ଡିଆଁମାରୁ ଉପରେ ଉପରେ

ମଧ୍ୟବିତ୍ତ ‘ଭାନୁମତୀ’ ଉପମା ଫସଲେ !

ଦାସୁ ମାଲେକା ..........

ନୂଆପୃଥ୍ଵୀ ଶିଳାନ୍ୟାସ ପାଇଁ

ମେହନତି ସ୍ଵରସହିଦ ଗଳା

ଜୀବନ ଯଂତ୍ରଣା ଆତ୍ମା, ଅରଣ୍ୟ ଆଂଗିକେ

ଶବ୍ଦର ଲୋହିତ କିମିଆଁ !

‘ତୁଠ ପଥର’ର ପ୍ରାଣେ ‘ପର୍ବତ’ ଚେତନା ଭରି

ତା’କଥାରେ

ଯୁଗ ଯୁଗ ବସଂବଦ ହେଲାଣି ଉଚ୍ଚାଟ

ପୁରୁଣା ଚଳଣି ସଂଗେ

ଛିନ୍ନକରି ସମସ୍ତ ସଂପର୍କ

ମାଲିକର ନାଲିଆଖି, ନ’ହେବାକୁ

ବ୍ୟବସ୍ଥା ମୁଲିଆ ।

କୋଇ, କଂଧ, ପାଣେ

ମଂଦିର, ମସ୍‌ଜିଦ୍‌, ଗୀର୍ଜା, ଯୁଦ୍ଧ ଯେବେ ଜମେ

ଗୋଳିଆ ଜଜର କାଷ୍ଟ୍‌-ସାର୍ଟିଫିକେଟ୍‌

ଶୋଷଣର ଅନ୍ୟତମ ‘ବିଭେଦ’ ଢାଲ୍‌

ସେ’ଗୋଷ୍ଠୀ ଦ୍ଵଂଦ ଅବସାନେ

ଦାସୁ ମାଲେକା......

ଲୋହିତ ନୃତତ୍ତ୍ଵ ବ୍ୟାଖ୍ୟା

ଗଢ଼ିବ,ଗଢ଼ିବ ନିଶ୍ଚେ ମଣିଷ ଏକତା !

ପୁଂଜିପତି କାର୍ଖାନା ହେବାକୁ ଗଢ଼ା

ଅରଣ୍ୟ ପାହାଡ଼ ଲୋଡ଼ା

ବିଦ୍ୟୁତ୍‌ ପାଇଁ ନଦୀବଂଧ

ଭୂମିପୁତ୍ରେ ଉଦ୍‌ବାସ୍ତୁ ଅଂଧାର,

ପରଜୀବି ପଂଗପାଳ

ଚରିଚୁରା ଚାରିଆଡ଼ୁ ‘ଏସ୍‌ଇଜେଡ଼୍‌’ ଭୂତ

କ୍ଷେପେ ଆମ ସୁନାଶିରି ବିଲେ

ମାଆ ପେଟ ଖଣିଜ ବିଦାରେ, ସେଥିପାଇଁ

ସଂପଦର ସାର୍ବଜନୀନ ଅଧିକାର ଦାବୀ

ମୁଂଡ଼ ଟେକେ ଶେଷ ଆଂଦୋଳନ ।

ଅସଂଖ୍ୟ ଉପସର୍ଗ ବର୍ଣ୍ଣନାଂତେ

ସିଧାସିଧା ପ୍ରେସ୍‌କ୍ରୀପ୍‌ସନ.....

ସମାଜଟା ‘ହିଡ଼’ ରୋଗୀ, କବି ଜଣେ

ସୁମହାନ୍‌ ଶିକ୍ଷକ, ବୈଦ୍ୟ

ଜନ୍ମିଥାଏ ହେବା ପାଇଁ ସହିଦର କଂଟାଟିଏ

‘ମାଲିକାନା ଦୁଃଖ’ର କଫିନେ

ବିପ୍ଲବ ଇଲାଜ୍‌ ଲେଖି ଶେଷ ଉଚ୍ଚାରଣେ ।

ରାଜପଦେ ନ ଭଣି କବିତା

ନଲୋଡ଼ି ରୋଗଶଯ୍ୟା, ଔଷଧର ବ୍ୟକ୍ତିସୁଖ

କରିବାକୁ ବିଶ୍ଵେ ରୋଗମୁକ୍ତ

ଯା’ଈଶ୍ଵର ମହତି ଇଚ୍ଛାର କେହି

ସମସ୍ତଂକ ସୁଖ, ଦୁଃଖେ ଥାଇ ...

ଏ ଯୁଗର ଦୀନକୃଷ୍ଣ, ଭୀମ, ଭଗବତୀ

ଜନ୍ମଲେକି ନୁଆ ରୂପ ନେଇ !

‘ପୃଥିବୀକୁ ଅସୁଂଦର ଗଢ଼ା ଷଡ଼ଯଂତ୍ରେ

ସବୁନାଟ୍‌ ‘ବ୍ୟକ୍ତି ମାଲିକାନା’

ନଥିଲେ ନଥିବ ଆଉ ଅଶାଂତି, ଅନ୍ୟାୟ,

କେଡ଼େ କଥା କହିଲାରେ ମୋ’ ଦାସୁ ମାଲେକା

ବାଧାର ପାହାଡ଼ଟାକୁ ଅତିକ୍ରମ ବେଳେ

ମାପୁ ମାପୁ ଜୀବନ ଝରଣା ଜଳ

ନାଚିଥିବେ କେବେ କମନୀୟେ, ତା’କଥାରେ

ପୂର୍ବଘାଟ ଧାଂଗଡ଼ୀ, ମୟୂରୀ !

ପୃଥିବୀକୁ ଦେଖିବାର ନୂଆ ଆଖି

ଭାବୁ ଭାବୁ ନୂଆ ନାଲି ମନେ

ବନବାସୀ ଏକଲବ୍ୟ କଟାହାତୁ

ବିଷରୁ ଅମୃତ ଗଢ଼ି

ଇତିହାସ ରକ୍ତ ଦରିଆ କୂଳେ, ନୀଳକଂଠ

ଭୂମିଗତ ଶ୍ରେଣୀ-ଘୃଣା ପ୍ରେମେ !

ଛିଡ଼ାଇ ମଧ୍ୟବିତ୍ତ ସଭାକବି ପାପ ଉତ୍ତରୀୟ

ଯେଉଁମାନେ, ଗର୍ଭବେଦନା ଭିନ୍ନ

ପ୍ରସବଂତି ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଫଳ ମହାକାଳ

ସଂସଦ ଭବନୁ କାଢ଼ିନେବ କହିଥିଲା

‘ଘୋଡ଼ା ବେପାର’ ଖୋଜାଂକ୍‌ ଚେୟାର୍‌

ଅମଲା ଓ ଠିକଦାର ମୁହେଁ ବୋଳି

ବାରୁଦର କଳା

ତେଣୁ ତା’ ପାଇଁକି, ଶ୍ରୀରାମଚନ୍ଦ୍ରରବନେ ପଦେବି

ଉଚ୍ଚାରିତ ହେଲାନାହିଁ ‘ଆହା’ !

ହଜାର ହଜାର ବର୍ଷ

ଏ’ ଭାରତ ସଭ୍ୟତା ଉଦ୍ୟାନ ଫୁଲ

ଓଡ଼ିଶାର ମହାବାତ୍ୟା ଉପକୂଳ ପରି

ଉଡ଼େ ଯେବେ ସର୍ବଶେଷ ମନୁଷ୍ୟତ୍ଵ ଚାଳ

‘ମୋର ମୋର’ ସ୍ଵାର୍ଥ ଲିପ୍‌ସା

ମନସ୍ଲେଟ୍‌ରୁ ଉଭାନ୍‌ ସଂବିତ୍‌ ଅକ୍ଷର

ଦାସୁ ମାଲେକା ମୋ’ଭାଷା ଭଗିରଥ

ଅହରହ ସେ’ଦଗ୍ଧ ସୃଜନୀ ପାଇଁ

କ୍ରାଂତି ଜାହ୍ନବୀ ଜଳେ ମହତି ଶପଥ !

ଯୌବନ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନୁହେଁ, ଫୁର୍ତ୍ତି ଫେସନ୍‌

ଆଧୁନିକ ପାର୍କ, ରେସ୍ତୋରାଁ

‘ମେଂଢାବାଳ ଜଡ଼ାତେଲ’ ବର୍ଷାର ବୁକୁରେ

ନୁହେଁ-ବିତ ଚବିଶଘଂଟା

ଧାଂଗଡୀ ଗଭାଭର୍ତ୍ତି ଅଳସିର ଫୁଲେ...

ସମୟ କହିଲା ଏଣୁ ‘ହେ ଯୁବକ !

ହୁଅ ଚିରଂଜୀବି’

ବନବାସୀ ହୃଦୟର ଆଉଜଣେ ଲକ୍ଷ୍ମଣ ନାୟକ

ନିରୂପଣେ ସମସ୍ୟାର ମୂଳଉତ୍ସ

ପୁଣିଥରେ ନ ହଜାଇ ବାଡ଼ି

ମହତି ପ୍ରାପ୍ତିର ଆଡ଼େ

ଖଂଡ଼ଖଂଡ଼ ଦଧିଚିର ହାଡ଼େ ।

ଅନାଗତ ସେ’ଆନଂଦ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପାଇଁ

ଜନତାର ଅଂତରୁ ନେତୃତ୍ୱ

ପୁଂଜିର ପାର୍ଲାମେଂଟ୍‌, ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ଭବନ ମାନେ

ସାରା ବିଶ୍ଵେ ତା’ଆଂଠୁ ପର୍ଯ୍ୟଂତ !

ଇତିହାସ ପରୀକ୍ଷା ଗାରେ, ସେ’ବାସ୍ତବ

ଯୌବନ ଭାବର ପ୍ରବାହ

ନିଜଇଚ୍ଛା ଯହିଁ, ବହୁଲାଗି ନ ହୁଏ ଗୃହୀତ

ଦାସୁ ମାଲେକା ......

ଅନାଗତ ବେଳର ବିଂଧାଣି,

ମହାକାଳ ସୂଚନା ଭବନେ, ଟାଂଗି ପ୍ରତିଚ୍ଛବି

ସଲାମ୍‌ଟେ ଦେଲି !

ଗୃଧ୍ର

କିଏ ଦେଲା ଦାନ ଇତିହାସେ ଦର୍ଶନ ଓ ରାଜନୀତି

ଚାରୁ ମଂଚ ତଳେ

କିଏ ଦେଲା ରୋଗୀକୁ ଔଷଧ

କିଏ ଲେଖେ ମହାକାବ୍ୟ ଶିଳ୍ପୀ ଆଂକୁଛି ଛବି

କିଂତୁ ହାୟ,

ଏମାନେ ବା ଦେଇଯାଂତି କିସ ?

ଜନ୍ମ, ମୃତ୍ୟୁ-ତା ମଧ୍ୟେ ଜୀବନ ଅର୍ଥ

ବଂଶ ବୃଦ୍ଧି ଏବଂ ଟଂକା ଗଣା

ଭୁଲି ଗଲେ ଢେର ଲୋକ-

ଶୁଝିବାକୁ ମାଟିର ପାଉଣା !

ଗୃହରେବି ପଡ଼ିଥିଲେ

ଜିଭେ ସିଏ ସାଉଁଟେ ପଇସା

ଅର୍ଥ ତାର ନିଶା ଆଉ ପେଶା ।

ଶାଗୁଣା ଆକାଶେ ଉଡ଼େ

ଆଖି ରଖି ନିମ୍ନ ନର୍ଦମାରେ

ଅର୍ଥ ଗୃଧ୍ର ଟଂକା ଖୋଜେ

ଆଦର୍ଶର ଛିନ୍ନ ଛତ୍ର ତଳେ,

ହସର ପତାକା ଟଂଗା

ବେଂକ୍‌ ବାରଂଡ଼ାରେ ମନୁଷ୍ୟର ସଂଜ୍ଞା ହଜେ

ପଶୁତ୍ଵର ଜୟଯାତ୍ରା କାଳେ ।

ମଣିଷଟା ମୂଲ୍ୟହୀନ

‘ପକେଟ୍‌’ ଚଢ଼େ ଘୋଡ଼ା

ନୂତନ ପୋଷାକ ପିଂଧେ ଗତକାଲି ମଡ଼ା ।

ଟଂକା ଛାଇରେ ଢାଂକେ

ସୂର୍ଯ୍ୟ, ଚନ୍ଦ୍ର, ଗ୍ରହ ଓ ନକ୍ଷତ୍ର

ଜରାଜୀର୍ଣ୍ଣ ବୃକ୍ଷଟିଏ

ଚେର କିଂତୁ ବହୁ ଅଭ୍ୟନ୍ତରେ

ଆଲୋକର ନିତି ବେକ ମୋତେ ।

ନାଟକର ହେ ସମ୍ରାଟ ! ‌

ଧୋଇଯିବ ଧିରେ ଧିରେ

ସଂଧ୍ୟାର ପେଂଟିଂ

ତୁମେ ସେଇ ଦରିଦ୍ର ଲୋକଟେ

ତିନିଟଂଙ୍କା ବେତନରେ

ଯାତ୍ରାର ଏ ରାତି ସଂଳାପେ ।

ଗଜନୀର ସୁଲତାନ ମାମୁଦ୍‌

ଶୂନ୍ୟେ ଅଂଡ଼ାଳି ବୁଲେ

ନିଶ୍ୱତୋର ହୀରା ଜହରତ୍

ଫମ୍ପା ଏକ ହୁଇସ୍କି ବୋତଲେ

ରଂଗିନ୍‌ ପାନୀୟ ସବୁ ଶେଷ ହେବା ବେଳେ ।

ଜୀବନକୁ ଜାବୋଡ଼ିଛି ଏଠି ଅକ୍‌ଟୋପାଶ୍‌

ଚାଲିଯିବା ଦେଖିବାକୁ ଏ ରାତିର ଶେଷ ।

ଗୌନ୍ତିଆ ମହମ୍ମଦ ଜମିଉଲ୍ଲା

୧୯୪୬-

ଓଡ଼ିଆ ଜନବାଦି କବିତାର ସର୍ଜନାତ୍ମକ ଧାରାରେ ଧ୍ୟାନମଗ୍ନ କବି ମହମ୍ମଦ ଜମିଉଲ୍ଲା ସପ୍ତମ ଦଶକ ପ୍ରାରମ୍ଭରୁ ଯୁଗଯନ୍ତ୍ରଣା ଓ ଜୀବନ ଜଞ୍ଜାଳର ଜର୍ଜ୍ଜରିତ ଦିଗ ଓ ବିଖଣ୍ଡିତ ସମାଜ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ବାସ୍ତବ ଚିତ୍ରରେ ବିବ୍ରତ । ଏହି ବିବ୍ରତ ତାଙ୍କ ପାଇଁ ପରବର୍ତ୍ତୀ ଅବସ୍ଥାରେ ଆଣିଥିଲା ସୃଜନ କଳାର ବିଶେଷଗୁଣ, ସେ ଗୁଣରେ ଆଜି ଜମିଉଲ୍ଲା ଗରିୟାନ୍‌।

ସେ ନିଜ ପିତା, ବିଶିଷ୍ଟ ସଂଗୀତଜ୍ଞ, ଲୋକନାଟ୍ୟକାର ଏବଂ ଶିକ୍ଷାପ୍ରେମୀ ମହମ୍ମଦ ଖଲିଲ ଗୌନ୍ତିଆଙ୍କ କଳାତ୍ମକ ପ୍ରବୃତ୍ତି ଦ୍ୱାରା ବିଶେଷ ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇ ଜମିଉଲ୍ଲା ଜଣେ ବର୍ଣ୍ଣିଳ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱ ଏବଂ ବହୁମୁଖୀ ପ୍ରତିଭା ସଂପନ୍ନ କବି, ଲେଖକ, ନାଟ୍ୟକାର ଏବଂ ପତ୍ରିକା ସଂପାଦକ ରୂପେ ସୁଖ୍ୟାତି ଲାଭ କରିଛନ୍ତି ।

ଓଡ଼ିଆ ବ୍ୟତୀତ ହିନ୍ଦୀ ଏବଂ ଇଂରାଜୀ ରେ ତାଙ୍କର ଅନେକ କୃତି ପ୍ରକାଶିତ ଓ ପ୍ରଶଂସିତ । ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟତାବାଦୀ ବିଶ୍ୱ ଦୃଷ୍ଟକୋଣ, ପ୍ରଗତିଶୀଳ ସାମାଜିକ ସଚେତନା ଏବଂ ରୋମାଂଟିକ ସୌଂଦର୍ଯ୍ୟବୋଧ ଯୋଗୁଁ ତାଙ୍କର ଅଭିବ୍ୟକ୍ତି ରେ ମାନବୀୟ ସଂବେଦନା, ବ୍ୟଙ୍ଗ ଓ ବିଦ୍ରୋହ ସହିତ ପ୍ରେମର ସୁଂଦର ସମନ୍ୱୟ ତାଙ୍କୁ ଭିଡ଼ ଭିତରୁ ଭିନ୍ନ କରିଥାଏ । ବିଶେଷତଃ ସରଳ ଶବ୍ଦ ପ୍ରୟୋଗ ଏବଂ ସ୍ୱଚ୍ଛତା ତାଙ୍କର ସୃଜନାତ୍ମକ ମୌଳିକତା ର ପରିଚାୟକ ।

ଅନୁଭୂତି

ତୁମେ କଣ ଜାଣିବାକୁ ଚାହୁଁଛ ସତରେ

ଦୁଃଖ କଣ, ଭୋକ କଣ, ଶୋକ କଣ,

ଦାରିଦ୍ର୍ୟ କଣ ?

ଦୁଃଖ ବିଷୟରେ ପଚାରନା ଷଣ୍ଢ କି ସନ୍ନ୍ୟାସୀକୁ

ଭୋକ ବିଷୟରେ ପଚାରନା ବିଲାତୀ କୁକୁର

କି ମୁରବୀ କୁ ତା’ର

ଶୋକ ବିଷୟରେ ପଚାରନା ବେଶ୍ୟା

କିଂବା ବାୟା ଚଢେଇକୁ

ଆଉ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ବିଷୟରେ ପଚାର ନା ମନ୍ତ୍ରୀ

କି ମହଂତକୁ ।

ଯେମିତି ମେଘ ବୁଝେ ନା ଲୁହ ଝରିବାର ମାନେ

ସମୁଦ୍ର ଜାଣେନା ଶୋଷ

ପର୍ବତ ଅନୁଭବି ପାରେ ନାହିଁ ଭୋକିଲା ପେଟର ଦାଉ

ଆଉ ପବନ ପାରେ ନା ଶୁଂଘି ଉଦ୍‌ଭିଦ ର ଗଂଧ ।

ସେମିତି ଛାଡିଦିଅ ଯିଏ ଯାହା ରହୁଛି ଯେମିତି

ଯଦି କିଛି ଜାଣିବାକୁ ଚାହୁଁଛ ସତରେ

ତାହେଲେ ପଚାର ମା କୁ, ମାଟିକୁ

ନିଜର ଆଖି ଆଉ ଛାତିକୁ ।

ନିଜ ସକାଳ

ରହମାନ ଦାଦା ଆଶ୍ଵସ୍ତ କରେ ନିଜକୁ

ଅଂଧାର କଟିଯାଉ ସକାଳ ଆସିବ

ତା’ର କୁକୁଡ଼ା ଡାକରେ ।

କାରଣ ସେ ଜାଣେ ନାଇଁ

ରାତ୍ରିଭୋଜି ରେ ହିଁ ତା’ର କୁକୁଡ଼ାଟିକୁ

ସେମାନେ ମଦ ସହିତ କରି ସାରିଛନ୍ତି ଉଦରସ୍ଥ

ତାର ବାପ ମା ଛେଉଣ୍ଡ

ଏକମାତ୍ର ମ୍ୟାର୍ଟ୍ରିକ୍‌ ଫେଲ ନାତିକୁ

ଚାକିରୀଟିଏ କରାଇ ଦେବାର ପ୍ରତିଶୃତି ସହ ।

ଅବଶ୍ୟ ରହମାନ ଜୀବନରେ ଦେଖିଛି ଅନେକ ସକାଳ

କେବେ ବର୍ଷାଭିଜା,କେବେ ଶୀତୁଆ ଶୀତୁଆ

ଆଉ କେବେ କିଛି ଫର୍ଚ୍ଛା, କିଛି ଧୂଆଁଳିଆ

ତଥାପି ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷା ତା’ର ସରେ ନାଇଁ ।

ଏପରି ଏକ ସକାଳଟିଏ ପାଇଁ

ଯାହା ଜମିଦାର ସାହେବଙ୍କ ମହଲ ଛାତ ଉପରେ ନୁହେଁ

ବରଂ ଆସିବ ତା’ର ଚାଳ ଛପର ଉପରେ ।

ଜୀବନ୍ମୟ

ସକାଳୁ ସକାଳୁ କବାଟରେ ଖଟ୍‌ ଖଟ୍‌ ହୁଏ

ମୁଁ କବାଟ ଖୋଲି ଦେଖେ

ସୂଯ୍ୟ ହସୁଛି ଖିଲି ଖିଲି ପୂର୍ବ ଆକାଶରେ ।

ସୂର୍ଯ୍ୟର ଉଷ୍ଣଁ କିରଣରେ ଚହଟି ଯାଉଛି

ଫୁଲେ ଫୁଲେ ପତ୍ରେ ପତ୍ରେ ତାରୁଣ୍ୟର ଉଷ୍ଣଁତାରେ

ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ଜୀବନର ସତେଜ ରଂଗ ଆଉ ଗଂଧ

କିଂତୁ ଅନ୍ୟପାଖେ ରାସ୍ତାକଡ଼ରେ ପଡ଼ିଥାଏ

ମୃତପ୍ରାୟ ଭୋକିଲା ମଣିଷଟିଏ

ଆଉ ତା ପାଖରେ ଶୋଇ ଶୋଇ ଧକଉଥାଏ

ଏକ ହାଡ଼ୁଆ କୁକୁର ।

ମୋ ଭିତରେ ହଠାତ୍‌ ଜାଗିଉଠେ ବୁଦ୍ଧତ୍ୱ ର ସଂବେଦନା

ଅଥଚ ଛୁଇଁପାରେନା ମତେ ବୈରାଗ୍ୟ ଭାବନା

ଆଉ ମୁଁ ଚାହିଁରହେ ବିକ୍ଷୁବ୍ଧ ସିଦ୍ଧାର୍ଥଟିଏ ପରି

ନିଜ ଅର୍ଥରେ ସିଦ୍ଧ ହୋଇ ବଂଚିରହିବାର

ଜୀବନ୍ମୟ ଦୃପ୍ତ କାମନାରେ !

ପାହାଡ଼ଚଢ଼ା

ମା’ର ଉଷୁମ କୋଳ ଛାଡ଼ି

ବାପାଙ୍କର ହାତୀ ପରି କାଂଧରେ

ବସି ବୁଲିବା ଦିନଠୁଁ

ମୁଁ ଦୂର ପର୍ବତର ନିଳ ଦୃଶ୍ୟକୁ

ଏତେ ଭାବରେ ଉପଭୋଗ କରିଥିଲି ଯେ

କେବେହେଲେ ପଚାରି ନଥିଲି ବାପାଙ୍କୁ

ପାହାଡ଼ ଚଢ଼ିବାକୁ ହେଲେ

କେମିତି କଣ କରିବାକୁ ହେବ ମତେ !

କିଂତୁ ବାପା କେବେ କେବେ କହୁଥିଲେ

ପାଖରୁ ନ ଦେଖିଲେ ଜଣେ କେବେ ବି

ବୁଝି ପାରିବନି ପାହାଡ଼ ର ଅଲଂଘ୍ୟ ଆହ୍ଵାନକୁ,

ଅବଶ୍ୟ ମୁଁ ଏବେ ବି ବୁଝି ପାରୁନି

ବାପା ଆଖି ଆଗରୁ ସବୁଦିନ ପାଇଁ

ଉଭେଇଯିବା ପରେ

ଏଇଟା ତାଙ୍କର ସ୍ମୃତିର ଆକର୍ଷଣ

କି ପାହାଡ଼ ର ଆହ୍ୱାନ କେଜାଣି କଣ

ମୁଁ ବାରଂବାର ଚଢ଼ିଚାଲିଛି ପାହାଡ଼କୁ

କେତେବେଳେ ଖସି ପଡ଼ୁଛି ତ

କେତେବେଳେ ଝୁଂଟି ପଡ଼ୁଛି,

ତଥାପି ଚଢ଼ିଚାଲିଛି ଉପରକୁ ଉପର

ଆଉ ଛାଡ଼ି ଦେଇଯାଉଛି ବାଟଟିଏ

ମୋ ପରେ ଆସୁଥିବା ଚଢ଼ାଳିମାନେ ଯେପରି

ପାହାଡ଼ ଚଢ଼ିବାକୁ ନହେବେ କୁଂଠିତ ।

ଆଶୁତୋଷ ପରିଡ଼ା

୧୯୪୬-

ବିଂଶଶତାବ୍ଦୀର ଶେଷ ଦୁଇ ଦଶନ୍ଧି ନବ୍ୟପ୍ରଗତିବାଦୀ ଓଡ଼ିଆ କବିତାରେ ଗଣଜୀବନର ଦୁଃଖ ବିଗଳିତ, ନିମ୍ନବିତ୍ତ ମଣିଷର ମୂଲ୍ୟାୟନ, ଦଳିତ ଚିତ୍ରଣର ନୂଆ ମାର୍ଗର ପ୍ରତିଫଳନ କ୍ଷେତ୍ରରେ କବି ଆଶୁତୋଷ ପରିଡ଼ାଙ୍କ ପ୍ରବେଶ ପରବର୍ତ୍ତୀ ପିଢ଼ି ପାଇଁ ବାମବାଦୀ ଦର୍ଶନର ଦରମେଲା ଦରଜାକୁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଖୋଲି ସେ ପାଲଟିଛନ୍ତି ଅନନ୍ୟ, କ୍ରାନ୍ତିକାରୀ କାବ୍ୟପୁରୁଷ ।

ସାମାଜିକ ଦାୟବଦ୍ଧତାରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ‘ଚଣ୍ଡାଳ’ ଠୁ ‘ଅଙ୍ଗାରଗାର’ପରି କେତେକ କବିତା ସଂଙ୍କଳନ ଆଜି ପ୍ରଗତିଶୀଳ ସାହିତ୍ୟର ପାଲଟିଛି ଲୋହିତ ସ୍ୱାକ୍ଷର । ଏଥିରେ ସାମ୍ୟବାଦ ସ୍ୱର ଓ ସ୍ୱରୂପ ଅତି ସାର୍ଥକ ଭାବରେ ଦୁର୍ବଳ ସମୟ, ସ୍ୱର ଓ ଶରୀର ପାଇଁ ସମର୍ପିଛି ଅଧିକ ଆଣ୍ଟପଣ, ଏହା ଆଜି ବ୍ୟାପକ ଓ ବହୁବର୍ଣ୍ଣରେ ବିକଶିତ ।

କବିଙ୍କ ସମକାଳର ସତୀର୍ଥମାନେ ନିଜ ନିଜ କକ୍ଷପଥ ପରବର୍ତ୍ତନ କରି ପ୍ରୟୋଗବାଦର ମାୟାବୀ ମହୁମୁହାଣରେ ମୁହଁ ଦେଇଥିବା ବେଳେ କବି ଆଶୁତୋଷ ସେହି ‘ରକ୍ତବର୍ଣ୍ଣ ବାଲି’ ପରି ଏବେ ମଧ୍ୟ ଅପରିବର୍ତ୍ତୀତ ।

ଭୂମି

ଏ କ’ଣ ସେଇ ସ୍ଥାନ ଯେଉଁଠି

କା’ର କଟାମୁଣ୍ଡରୁ ଝରିପଡ଼ିଥିଲା ରକ୍ତ

ରୂପାନ୍ତରିତ ହୋଇ

ଏକ ବିଷାକ୍ତ ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତରେ ?

ଯେଉଁଠି

ଛଟପଟ ହୋଇ ଡେଇଁଥିଲା ଗୋଟେ କବନ୍ଧ

ଅସ୍ଫୃଶ୍ୟ ଇଚ୍ଛାମାନଙ୍କ ତପସ୍ୟା ଉପରେ

ଓ ଶତାବ୍ଦୀ ଭିତରକୁ

ଲମ୍ବି ଯାଇଥିଲା ଗୋଟେ ପ୍ରଶ୍ନବାଚୀ

ଆଜ୍ଞା ଆଉ ଅବଜ୍ଞାର ପ୍ରାଚୀର ମଝିରେ ।

ମୋ ଛଡ଼ା ଆଉ କିଏ

ଏ ଜନ୍ମ ନେଇଥିଲା ଏଇ ଭୂମି ଉପରେ ?

ମୋ ଛଡ଼ା ଆଉ କିଏ

ବଳି ପଡ଼ିଥିଲା ଏଇ ଭୂମି ଉପରେ ?

ଚାବୁକ୍‌ ତଳେ ଶୋଇ ରହି

ଫାଟି ଯାଇଥଲା ଗୋଟେ ପିଠି,

ପଦାଘାତରେ ଦଳିହୋଇ

ଲୋଟି ଯାଇଥିଲା ଗୋଟେ ପ୍ରତିବାଦ,

ଓ ମାଟି ଉପରେ ଦି’ଗଡ଼ ହୋଇ

ପଡ଼ି ଯାଇଥିଲା ଗୋଟେ ମଣିଷ ।

କିଏ ଅଧିକାର ସାବ୍ୟସ୍ତ କରିଥିଲା

ଏ ମାଟି ଉପରେ ?

କିଏ ରକ୍ତରେ ଭିଜାଇ ଦେଇଥିଲା

ମହାଦ୍ରୁମଙ୍କ ଚେରମୂଳ ?

କିଏ ଘୃଣାରେ ବୁଡ଼ାଇ ଦେଇଥିଲା ବିଶ୍ଵାସ ?

ଦସ୍ୟୁ ବା ଦେବତା-

କିଏ କେଉଁ ନାମରେ ଚିହ୍ନିତ କରିଥିଲା

ଏ ଭୂମିକୁ ?

ଏବେ କିଏ ଗାତ ଖୋଳୁଛି ଏଠି

ପ୍ରନ୍‌ତତ୍ତ୍ୱରୁ ଓଟାରି ଆଣିବାକୁ

ଈଶ୍ଵରଙ୍କ ବାସ୍ନା,

ଯେଉଁଠି ଖୋଳିଲେ ବି ସେଠୁ

ବାହାରିବ ମୋର ହାଡ଼ ଓ ଖପୁରୀ

ବାହାରିବ ସବୁ ପ୍ରାଚୀନ ଅପରାଧଙ୍କ ହତିଆର

ବାହାରିବ

ଯୁଗଯୁଗରୁ ଜଞ୍ଜିରରେ ବନ୍ଧା

ମୋର ବିବର୍ଣ୍ଣ ପଞ୍ଜର ।

ଏ ଭୂମି ମୋର,

କେଉଁ ରାଜାର ନୁହେଁ ବା ଦେବତାର ।

ଉତ୍ସବ

ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ଆଲୋକରେ

ଏବେ ସଜାଇ ଦିଅ ତୁମ ଉଦ୍ୟାନ

ସଂଗୁପ୍ତ ସୁଖମାନଙ୍କୁ ମୁକ୍ତ କରିଦିଅ

ଓ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ନିରାବରଣ, ଦର୍ଶନୀୟ ହୋଇ

ବାହାରି ଆସ,

ଉତ୍ସବ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି ତୁମର ।

ଆଜିଠାରୁ

ମହାଜନମାନେ ଆଉ

ଟଂକା ଗଣିବେ ନାହିଁ ଘର ଭିତରେ

ଦଲାଲ୍‌ମାନେ ଚୁପ୍‌ ଚୁପ୍‌

କାନରେ କହିବେ ନାହିଁ କଥା

ସମସ୍ତେ ନିମନ୍ତ୍ରିତ ହୋଇ ଆସିବେ

ମୁକ୍ତ ପ୍ରାଙ୍ଗଣକୁ

ସମସ୍ତେ ବି ହସିବେ, ନାଚିବେ

ସମସ୍ତେ ଏ ଆଲୁଅ ଭିତରେ

ତୁମ ସହିତ ଏକ୍‌ ହୋଇଯିବେ ।

ଏବେ

ପ୍ରତ୍ୟେକ ପାପୁଲିରେ କଅଁଳିବ

ଛଅଟି ଆଂଗୁଳି

ପ୍ରତ୍ୟେକ ଧାନ ଭିତରୁ ବାହାରିବ

ଦୁଇଟି ଚାଉଳ

ସବୁ ନର୍ଦ୍ଦମାରେ ବହିବ ସୁଗଂଧ ଜଳ

ପୁରୀଷ ଭିତରୁ ବାହାରିବ ସୁନା

ଓ ତୁମ ସହ

ଶୂନ୍ୟରେ ଝୁଲି ରହିବ ସଫଳତା ।

ତୁମେ ଜଳାଇଥିବା ଆଲୁଅରେ

ଏବେ ଚକ୍‌ମକ୍‌ ଦିଶିବ ମାଟିର କାଂଥ

ଜରି ପରି ଝଲମଲ୍‌ କରିବେ

ସବୁ ଛିଣ୍ଡା ଓଢ଼ଣା

ମୁକ୍ତା ପରି ଝଲସି ଯିବେ

ସବୁ ଲୁହର ବିନ୍ଦୁ

ତୁମ ଖାଦ୍ୟର ବାସ୍ନାରେ ଏଣେ

ଅଧା ହୋଇଯିବ ଭୋକ

ତୁମ ଭବିଷ୍ୟବାଣୀରେ ପୁଣି

ଦ୍ଵିଗୁଣିତ ହୋଇଯିବ ଆୟୁଷ !

ଏ ଉତ୍ସବ ତୁମର

ଭାଟଠାରୁ ଭିକାରିଯାଏ

ସମସ୍ତେ ତୁମର

ବେଶ୍ୟାଙ୍କଠାରୁ ବିଶାରଦଯାଏ

ସମସ୍ତେ ତୁମର

ଲୋଭଠାରୁ ଲାଭଯାଏ

ସବୁ ତ ତୁମର ।

ତୁମେ ଅପେକ୍ଷା କରିପାର ଏବେ

ଫଳିବାଯାଏ ତୁମ କାଗଜର ଗଛ

ଓ ଚାଲୁ ରଖିପାର ଏ ଉତ୍ସବ

ଅନ୍ତତଃ କାଲି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ।

ବୃତ୍ତାନ୍ତ : ମନୋହର ପୁର

ସେଇ ରାତିରେ ହୁଏତ

ନିଘଂଚ ଅରଣ୍ୟ

ଘନ ଅଂଧାରର ହାତ ଧରି ନାଚିଥିବ

ତା’ପରେ ବର୍ଷିଥିବ ନିଦ

ଟିପି ଟିପି ଶିଶିର ସହିତ,

ଓ ସମସ୍ତେ ଶୋଇ ଯାଇଥିବେ

ଗଛବୃଚ୍ଛ, ମଣିଷ ।

ସେଇ ରାତିରେ ହୁଏତ

କେଉଁ ଅଜ୍ଞାତ ବିଳ ଭିତରେ

ସଭା କରିଥିବେ ସଇତାନମାନେ

ମନ୍ତ୍ର ପଢ଼ିଥିବ ବ୍ରହ୍ମରାକ୍ଷସ

ଓ ମାଟି ବିଦାରି ବାହାରି ଆସିଥିବ

ଏକ ଭୀଷଣ ସରୀସୃପ

ଆଖିରେ ନେଇ ମାରାତ୍ମକ ନିଆଁ

ଛାତିରେ ଧରି ବିଷ ।

ତା’ ପରେ ଗୋଟେ ଭୟାର୍ତ୍ତ ଶୀତରାତି

କଂପି ଉଠିଥିବ ହିଂସ୍ର ଆଘାତରେ,

କିଏ ଦେଖିଥିବ ମଣିଷର

ସେଇ ଜୀଅନ୍ତା ପୋଡ଼ିଯିବାର ଦୃଶ୍ୟ

ନିଷ୍‌ପାପ ଶିଶୁମାନଙ୍କ ଛଟପଟ ଦେହ

ନିଆଁର ଦାନ୍ତରେ ଖିନ୍‌ଭିନ୍‌ ହେବାର ଦୃଶ୍ୟ ?

ପର ଦିନକୁ

ଆଖି ଫୁଟିଯାଇଥିବ ସକାଳର

ଆକାଶରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଦିଶୁଥିବ କଳା

କଳା ଦିଶୁଥିବେ ଗଛପତ୍ର

ସବୁ ହୃଦୟ ପାଲଟି ଯାଇଥିବ ଅଂଗାର,

କିଛି ଦେଖିବାକୁ ନଥିବ

ଶୋକର ଶୁଷ୍କ ଆଖି ଡୋଳାରେ

ସେଇ ରାତିର ଅନ୍ଧାରରେ

ପୋଡ଼ିଯାଇଥିବ ତ୍ରିକାଳ ।

କିଛି ଉତ୍ତର ଦେବାକୁ ନଥିବ

ମଣିଷକୁ, ମହାକାଳକୁ

ସବୁ ବିବୃତି ଓ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ପରେ,

ଅଂଧ ଦେଶର ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରମାନେ

ମିଛ ମିଛ ଲୁହ ଢାଳୁଥିବେ

ଜତୁ ଗୃହର ପୋଡ଼ା ମୁର୍ଦ୍ଦାର ଉପରେ ।

ଏକ ଆତତାୟୀ ଘୃଣା ଘୂରି ବୁଲୁଥିବ

ହସ୍ତିନାରୁ ବାରୁଣାବନ୍ତ

ଓଡ଼ିଶାରୁ ଗୁଜରାଟ

ଓ ମହାଭାରତର ପୃଷ୍ଠାରେ

ଲେଖା ହେଉଥିବ ଆଉ ଏକ ଜଘନ୍ୟ ବୃତ୍ତାନ୍ତ ।

ହୁସେନ ରବିଗାଂଧୀ

୧୯୪୮-

ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ନବ୍ୟ-ପ୍ରଗତିବାଦୀ କାବ୍ୟ ଆନ୍ଦୋଳନର ଅନ୍ୟତମ ଅଗ୍ରଣୀ ନାୟକ କବି ହୁସେନ ରବିଗାଂଧୀ ସାମ୍ପ୍ରତିକ ଓଡ଼ିଆ କାବ୍ୟଜଗତରେ ପ୍ରିୟ ପରିଚିତ ଜନବାଦୀ ସ୍ୱର । କବିଙ୍କ କବିତାରେ ମାନବବାଦର ଚିତ୍ର, ବାସ୍ତବତାର କରୁଣ ଚରିତ୍ର ଅତି ସରଳଭାବରେ ଉପଲବ୍‌ଧ । ଦଳିତ, ପତିତ, ଅବହେଳିତ ଓ ନିର୍ଯ୍ୟାତିତ ସମାଜ ବଳୟ ମଧ୍ୟରେ ଅହରହ ବିଚରଣ କରି ସେ’ଶବ୍ଦରେ ଆଂକିଛନ୍ତି ବାସ୍ତବ ଓ କଳ୍ପନାର ସ୍ୱର ଓ ସ୍ୱରୂପ, ଯାହାକି ଜନମରେ ବୈପ୍ଲବିକ ଚେତନା ସୃଷ୍ଟି କରିବାକୁ ଦମ୍ଭ ଓ ସାହାସ ଯୋଗାଆସୁଛି । ବିଗତ ଚାଳିଶବର୍ଷ ହେବ ।

ରବିଗାଂଧୀ କେବଳ ଜଣେ କବି ନୁହଁନ୍ତି ସାହିତ୍ୟ ସଂଗଠନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ନିଜର ଦକ୍ଷତା ପ୍ରମାଣିତ କରି ସେ ଓଡ଼ିଶା ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡ଼େମୀର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ପଦରେ ଅଧିଷ୍ଠିତ ହୋଇ ବାମବାଦୀ ସାହିତ୍ୟର ପ୍ରଚାର ପ୍ରସାର କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅପୂର୍ବ ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟକରି ସାହିତ୍ୟର ଧାରାକୁ କରିଛନ୍ତି ସମ୍ପ୍ରସାରିତ ।

ରବିଗାଂଧୀକ କବିତା ସାମାଜିକ ଅଂଗୀକାରର କବିତା...ମାଟି, ମଣିଷ, ମୁକ୍‌ତିର କବିତା । ତାଙ୍କର ଆଦ୍ୟ କାବ୍ୟକୃତି ‘ମୁକ୍‌ତ ପୂର୍ବେଶା’ ଓଡ଼ିଆ କବିତାରେ ସେଦିନ ସୃଷ୍ଟି କରିଥିଲା ନୂତନ କ୍ରାନ୍ତିର କାର୍ତ୍ତିକ । ପରବର୍ତ୍ତୀ କୃତି ‘ସିଂହାସନ ଭାଂଗିବାର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ’ ସେଇ କ୍ରାନ୍ତିର କ୍ରମ ପରିଣତି ଓ ଅଭିବ୍ୟକ୍ତି ନୂତନ କୃତି ‘ନିଅଣ୍ଟ ରାତିର ସ୍ଵପନ’ ତାଙ୍କ କାବ୍ୟ-ଚେତନାର ବିବର୍ତିତ ପୃଥିବୀର ବିଶ୍ୱସ୍ତ ବାର୍ତ୍ତାବହ । ଏହି ଜନପ୍ରିୟ ଜନବାଦୀ କବିଙ୍କ ଜୀବନବୃତ୍ତାନ୍ତ ବହୁ ବାଗ ଓ ବେଗ, ବହୁ ଉଠାଣି ଓ ଗଡ଼ାଣିରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ । ଏବେ ବି ଏହି ସଂଗ୍ରାମୀ ସ୍ରଷ୍ଟା କବତାରେ କ୍ରାନ୍ତିଭରି ଚଳଚଞ୍ଚଳ, ସୃଷ୍ଟିଶୀଳ।

ଭିଟାମାଟିର ଭୂଗୋଳରେ ମୃତ୍ୟୁର ମାନଚିତ୍ର

ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ସମୃଦ୍ଧିର ଭୂଗୋଳ ପୃଷ୍ଠାରେ

ଅଂକା ଯାଉଥିବା

ଅଳକାପୁରୀର ଶିଳ୍ପ ନଗରୀର ମାନଚିତ୍ର ପାଇଁ

ଲହୁର ରଂଗଭିଜା ତୂଳୀକୁ ତୋଳି ଧରି

ଭୋକିଲା ମଣିଷ

ମୃତ୍ୟୁର ମାନଚିତ୍ର ପାଲଟି ଯାଇଛି ।

କଳିଂଗ ନଗ୍ରରେ ଏବେ

କୁବେରଂକ କଳ୍ପଲୋକ ପାଇଁ

ଶ୍ମଶାନର ସମାଧି ସବୁ

ସମ୍ମାନ ଜଣାଉଛନ୍ତି

କଂକାଳର ରୋଶଣି

ଓ ମରଣର ମଶାଲ ଜାଳି

ପ୍ରଗତିର ନବବର୍ଷ ପାଳନ ପାଇଁ

ମଣିମାଙ୍କ ଆଜ୍ଞା ଅନୁସାରେ ।

କିଏ କହିଲା

ମଣିମାଂକ ମୁଲକରେ ଦାରିଦ୍ର୍ୟର ଦ୍ରାଘିମା ସବୁ

କାଳ୍ପନିକ ?

ମାନସିକତାର ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦୂରୀଭୂତ କରିବା ପାଇଁ

ପ୍ରାଚୁର୍ଯ୍ୟର ତୋରଣମାନ ନିର୍ମିତ

ମୃତ୍ୟୁର ରାଜପଥରେ ।

ଆସ, ହାତ ଛଂଦାଛଂଦି ହୋଇ

ମଣିମାଂକୁ ମୁଂଡ଼ିଆ ମାରିବା

ନତଜାନୁ ହୋଇ

ଶିରଚ୍ୟୁତ କରି ନିଜ ଜ୍ଞାତିଜନଂକର ।

ଏଠାରେ ବଂଚିବା ପାଇଁ ଦାବି କରିବା

ଅପରାଧ । ଏଠାରେ କେବଳ

ବାସ୍ତୁହରାମାନଂକୁ

ବୈକୁଂଠ ପ୍ରାପ୍ତିର ସୁଯୋଗ ଦେଇ

ଅପ୍ରାଧ ମାର୍ଜନା କରିବାକୁ

ମଣିମା ପ୍ରଦାନିଛଂତି ଆଦେଶ ।

ଇଂଦ୍ରପୁରୀର ଇଂଦ୍ରଧନୁଷୀ ବଜାୟ ପାଇଁ

ମଣିଷ ମାଂସର ମହୋତ୍ସବ,

ଇହଲୋକକୁ ସୁଂଦର କରିବା ପାଇଁ

କିଛି ବଣୁଆଂକର ପରଲୋକ ଯାତ୍ରା

ଏବଂ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ବିରୁଦ୍ଧରେ ସଂଗ୍ରାମ ପାଇଁ

ଦରିଦ୍ରଂକୁ ମହାଯାତ୍ରା ପଥର

ଯାତ୍ରୀ କରାଇ

ସଂସାରକୁ ସୁଂଦର କରିବାର

ମନୋରମ ପରିକଳ୍ପନା ।

ଲହୁରେ ଲେଖା ହେଉଛି ଲୁହର ମହାକାବ୍ୟ,

ଶିଳ୍ପର ସମୃଦ୍ଧି ପାଇଁ ବଳି ପଡ଼ୁଛି ବନବାସୀ ।

ମାଟିର ମମତାରେ ବଂଧା

ନିର୍ବୋଧ ନିରନ୍ନମାନଂକୁ

ପ୍ରାଚୁର୍ଯ୍ୟର ପ୍ରାଚୀର ଘେରା

ଶ୍ମଶାନରେ ଶୋଇବାକୁ ହେବ

ଓ ସିଂହାସନର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ

କୁବେରଂକ ସିଂଦୁକକୁ

ସର୍ବଦା ଖୋଲା ରଖିବାକୁ ହେବ ।

ମଣିମାଂକ ଜୟ ପାଇଁ

ମାଟିର ମଣିଷକୁ ମରଣର ବରଣମାଳା

ପିନ୍ଧିବାକୁ ହେବ ।

କୁବେରଂକ ରକ୍ଷାକବଚ ସାଜି

ମଣିମା ମଣିଷଂକ ବଳିର ବିନିମୟରେ

ଦିଗ୍‌ବିଜୟୀ ।

ମଣିମାଂକର ଜୟ ହେଉ

ମଣିଷର ମୁର୍ଦ୍ଦାର ଉପରେ,

ଭିଟାମାଟିର ଭୂଗୋଳରେ

ଅଂକିତ ହେଉଛି ଆଜି

ମରଣର ମାନଚିତ୍ର

ଆତ୍ମତ୍ୟାଗର ଅଲିଭା କାଳିରେ ।

(କଳିଂଗନଗରର ମାଟିର ମମତାରେ ବଂଧା ସେଇମାନଂକ ପାଇଁ, ଯେଉଁମାନେ ଟଳିପଡିଲେ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ହିଂସାର ବର୍ବର ଗୁଳିକାଂଡ଼ରେ ଆପଣାକୁ ଅଧିକାରର କୁରୁକ୍ଷେତ୍ରରେ ବୀର ଅଭିମନ୍ୟୁ ପରି ସମର୍ପି ଦେଇ)

ବର୍ଷା

ଗଲାସନ ଅନେକ ପ୍ରତୀକ୍ଷାପରେ

ତୁମେ ଗଲ କେଉଁଆଡେ

ଆଜିର ରୁଷିଆ ଭୂଇଁରୁ

ସ୍‌ତାଲିନୀୟ ସ୍ମୁତି ଚିହ୍ନ ପରି ।

ଏ ସନ ତ ଆସିଚ ଭଲରେ ଅକ୍ଟୋବର କ୍ରାଂତିର

ଲୋହିତ ସେନାନୀ ପରି ସବୁ

ସାମ୍ମୁଖ୍ୟରେ

ବିଜୟର କେତନ ଉଡାଇ ।

ଆସିଚ ବି ଠିକଣା ସମୟେ

ୟେନାନର ଗିରିଗୁହା ଡେଇଁ

ମାଓର ସୈନିକ ପରି, କୋମିଂଟାଂ ଶତୃରୂପୀ

ମରୁଡିର ଦୁର୍ଗ ସବୁ ପତନ ଘଟାଇ,

ଚୁରମାର୍‌ କରି ।

ଯଦିଓ ଭୟ ଲାଗେ ବେଳେ ବେଳେ,

ଫୁଲାଇ ନିଜ କଳେବର ତୁମେ

ମାୟାବୀ ରାକ୍ଷସ ପରି,

ହୋଇଯାଇ ପାର ପୁଣି କେଉଁଠାରେ

ପ୍ରଚଂଡ, ପ୍ରଖର, ଗୋର୍ବାଚୋଭୀୟ

ଢଂଗରେ,

ଢାଂଚାରେ ।

ପ୍ରବାହିତ କରିପାର ସମୟକୁ

ଏବଂ ତା'ସହିତ ସବୁଜ କ୍ଷେତକୁ,

ମଣିଷ ଓ ପଶୁପକ୍ଷୀ ସହ

ମହାସମୁଦ୍ରକୁ,

ହିତାକାଂକ୍ଷୀ ସାଜୁ, ସାଜୁ ତୁମର ସେ

କୁହୁକୀୟ ସ୍ପର୍ଶ, କ୍ଷତି ପୁଣି କରିପାରେ

ସୃଜି ଦେଇ କ୍ଷୁଦ୍ର କାଲାହାରୀ,

ବାଲୁକା ସାଗର,

ଶସ୍ୟମୟ କ୍ଷେତ ସୀମାପାରେ ।

ଯେପରିକି ୟେଲ୍‌ସିନ୍‌ କରିଦେଲା

ସୋଭିୟେତ ସଭା,

ଧରଣୀରୁ ଚିହ୍ନ -ବର୍ଣ୍ଣହୀନ ।

ତଥାପି ବି ବିରକ୍ତ ବା

‘ହତାଶ ହୋଇବୁ ନାହିଁ ସାଥୀ ଆହେ

ଖଟିଖିଆ ନର !

ଗଢ଼ୁ ଗଡୁ ବେଳେ ବେଳେ କିଛି ପୁଣି

ଭାଂଗି ଯାଇପାରେ । ପାଇବାକୁ

ବଡ଼ କିଛି, ସାନ ସାନ କେତେ ପ୍ରିୟ ଚିଜ ପରା

ହରାଇ, ହଜାଇ ।

ହାରି,ଜିତି ଲକ୍ଷ୍ୟ ସ୍ଥଳେ

ପହଂଚଇ ସ୍ଥିତପ୍ରଗ୍ୟଁ ନର ।

ବଂଧୁ ଆହେ, ପ୍ରାଣର ଦୋସର !

ଝରଣାରେ, ନଦୀମେଳେ ତୋଳି ଦେଇ

ସଂଗୀତ ଝଂକାର,

ସରୋବର, କୁମୁଦିନୀ ସାଥେ ନାଚି

କରିଦିଅ କ୍ଷେତମାଳ

ସବୁଜ ଶ୍ୟାମଳ । ଯେପରିକି

ହୋଇଥିଲା ଦିନେ, ହିଟଲରୀ ଧ୍ଵଂସସ୍ତୁପ

ମଧ୍ୟୁଁ, ୟୁକ୍ରେନ ମାଟିର ବୁକେ

ସ୍ତାଲିନ୍‌ର ସମସ୍ତ ରୁଦ୍ରତା ସତ୍ତ୍ୱେ

ସୃଜନର ସବୁଜିମା ଏକାଂତ ସଂଭଵ ।

ଫୁଙ୍କି ଥିଲା ନିର୍ମାଣର ପାଞ୍ଚଜନ୍ୟ ବିଶ୍ଵକୁ ଶୁଣାଇ

ନୂଆ ଏକ ଜାତି ପାଇଁ

ବାଜିଥିଲା, ମଂଗଳ ସା’ନା ଇ ।

ବର୍ଷିଯାଅ ହେ ବରଷା

ଆକାଶର ସୀମା ଡେଇଁ

ସରହଦ ପାରି ହୋଇ ମୃତ ଏଇ

ଭୂଲୋକ ଗର୍ଭରେ, ଜୀବନର ଅମୃତ

ଝରାଇ, ପୃଥିବୀର ଶିରା-ପ୍ରଶିରାରେ

ରକ୍ତ ବିଂଦୁ ହୋଇ,

ସର୍ଜନାର ସ୍ତାଲିନୀୟ, ମାଓବାଦୀ ସୀତାର ବଜାଇ ।

ସଂବଲପୁରର ଗୋପବଂଧୁ ଉଦ୍ୟାନ, ଗୋଟିଏ ଗ୍ରୀଷ୍‌ମ ରାତି ଏବଂ ମୁଁ

ଅତ୍ୟଧିକ ପାଣିଚିଆ ଦୁଧର

ସଫେଦ ପରି ଜହ୍ନର ଜୋଛନା

ବିଛେଇ ଦେଇଛି ତା'ର ନରମ ବିଛଣା

ଅଧା ଧଳା,ଅଧା ସାବ୍‌ଜା ଘାସର ଚଟାଣେ ।

ଚାରିଆଡେ ବିରକ୍‌ତିଆ ଗରମଟା

      ମହଣେ ମହଣେ ।

ସ୍ଵେଦର ଗଂଗାକୁ ଧରି ଶିବ ସମ ନିଜ ମସ୍ତକରେ,

ଝାଳର ତ୍ରିବେଣୀ ସଂଗମ ସମଗ୍ର ଶରୀରେ ।

ଶହେ ଗ୍ରାମ ଖୋଲା ବାୟୁ ଖୋଜି ଖୋଜି

ସମଲେଈ ପୁରେ,

ପହଂଚିଲି ନୟାପଡା ପୀରଂକ ସାମ୍‌ନାରେ ।

ମଦମସ୍ତ ପୀର,

ରାବେଡି ସିରିଣୀ ଖାଇ

ଗହମ ନିଦରେ ପଡିଛଂତି ଶୋଇ

ନିସ୍ତବ୍ଧ ନିଜର କବରେ,

ଘୋଡିହୋଇ ସବୁଜ ଚାଦରେ ।

ପୀରଂକ ଆସ୍ଥାନକୁ ଅପଲକେ ଚାହିଁ,

ସତେ ଅବା ଜଗିଅଛି ନିଦ୍ରାହୀନ ହୋଇ

ଏ ଜାତିର ଶାଶ୍ୱତ ପ୍ରହରୀ ।

ତଂଦ୍ରାହୀନ ଭାବେ ମହାକାଳ ଚିରି

କହିବାକୁ ଅନେକ ଅନେକ କଥା,

ଗାଇବାକୁ କରୁଣ ରାଗିଣୀ ତୁମ ମୁଖେ ଖାଲି ବ୍ୟଥା ।

ଅନିଦ୍ରିଆ କିଂତୁ ଶାଂତ

ମୁଖ ତୁମ ମୋତେ ଦେଖାଗଲା,

ଯଦିଓ ଧରଣୀ ବକ୍ଷେ ରୌଦ୍ରର ତାଂଡବଲୀଳା ।

ସେଥିରେ ଭେଜାଲ ଯୁଗ

ଭେଜାଲ ଜୋଛନା,

କହିବାକୁ ବହୁକଥା

କହିବାକୁ ତୁମେତ ଚାହୁଁନା ।

କିସ ବା କହିବ ? ତୈଳହୀନ ପ୍ରଦୀପରେ

ସଳିତାକୁ କିଆଁ ବା ତେଜିବ ?

ଲାଭ ନାହିଁ,ଲାଭ ନାହିଁ ।

ମୃତ ଏକ ଜାତିକୁରେ ସଂଜୀବନୀ

ମଂତ୍ର ପଢି ଉଠାଇବା ପାଇଁ ।

ଇଚ୍ଛାକରି ନିଜ ହାତେ ନିଜଇଚ୍ଛା- ତଂଟି ଚିପି,

ଏ ଜାତିକୁ ‘ଧର୍ମପଦ’ ଶୁଣାଅନି

ନିଜ ହାତେ ପୋଛିଦିଅ ସ୍ଵରଚିତ ଲିପି ।

ତୁମ ମୂର୍ତ୍ତି ତଳେ,

କିଏ ଜଣେ ପଡ଼ି ଅଛି

ରିକ୍ତ ଏକ ମଦ୍ୟପାତ୍ର ସମ,

କଂକାଳ ସଦୃଶ ମୋତେ

ଯାହା ସତେ ଦେଖାଯାଏ ଖାଲି ଅର୍ଦ୍ଧ ପ୍ରାଣ ।

ହୋଇଥିବ ଦୂର କେଉଁ ମଫସଲ

ଗ୍ରାମର ସେ ଭୂମିହୀନ ସୁଖବାସୀ (୧) ଗଂଡ (୨)

ଅବା ବୋଡା ସଂବରର ନଅଂକିଆ

ମରୁଡିଆ ଭୋଗିବାକୁ ‘ଐଶ୍ୱରୀକ ଦଂଡ’-

ପଡିଅଛି ତୁମ ପାଦ ଧରି,

ପାପ ତାର ଧୌତ ହେବ ବୋଲି କିବା

ମନରେ ସୁମରି !

ପଚାରିଲି ନିକଟକୁ ଯାଇ :

‘କିଏ ତୁମେ ଭାଇ ? କାହିଁକି ଏ

ନିଶାର୍ଦ୍ଧରେ,ଏଠି କିବା ତୁମ ବାସ ନାହିଁ ?’

ପରାଣେ ପରାଣେ ନାହିଁ

କହିବାକୁ ବାଣୀ,

ନିମଳିତ ଆଖି ଖୋଲି ଚାହିଁଲା ସେ ପ୍ରାଣୀ ।

ସତେ କିବା କ୍ଷୁଧାତୁର

ଶଂକରର ତୃତୀୟ ନୟନ,

ବିଚ୍ଛୁରିତ କରିଦେଲା

ଚତୁର୍ଦ୍ଦିଗ କ୍ଷୋଭଭରା ଅଗ୍ନି-କଣାମାନ ।

ଜାଳିବାକୁ ଧନତନ୍ତ୍ର ମୋହେ ସୁପ୍‌ତ

ଧରଣୀର ଯେ କୁବେର ପୁରୀ,

ଭସ୍ମିବାକୁ ସଭ୍ୟତାର ମୁଖାପିନ୍‌ଧା

ମଦନ ଓ ସହଜ ସୁଂଦରୀ ।

ତୁମର ମୁଖଟି ସତେ ବୁଡୁଥିବା

ଜହ୍ନର ଆଲୁଏ

ଦେଖା ଗଲା କେଉଁ ଏକ

ଫରିସ୍‌ତା (୩) ବା ଆନ ଏକ କିଏ-

ଦେବଦୂତ, କିଂକର୍ତ୍ତବ୍ୟ ବିମୂଢ,

କରିସିନା ପାରୁନାହିଁ କିଛି

ମନେ କିଂତୁ ଦୃଢ ।

ହା’ହା’କାର ଭରା ଏଇ ଗ୍ରୀଷମ ରାତିଟି,

ଚିରିଯାଏ ସରଳିଆ ତୁମର ଛାତିଟି ।

ଚାରିଆଡେ ଶସ୍ୟହାନୀ

ମରୁଡିର ବିକଟାଳ ରୂପ

ଶୋଷଣ ଝଂଜାରେ ନିରେ

ଚାଷୀକୂଳ ଆଶାର ପ୍ରଦୀପ ।

ଗିରିଜନ ଗଂଡ ବୁଢା ମେଲି ତା'ର ତୃତୀୟ ନୟନ

କହେ ମୋତେ ଅବା ସତେ,

ଶୁଣ ସଇତାନ !

ତୁମରି ତିଆରି ଏଇ ବିଧି ଓ ବିଧାନ

ଛଡାଇଛି ସୁଖବାସୀ ଆଖିରୁ ତା'ସୁଂଦର ସପନ ।

ସବୁ ନେଇ ଆମ,

ଆମକୁରେ କରି ସୁଖବାସୀ,

ଖଂଦାଘର ଭରିଅଛ ତୁମ ।

ଆମରି ଶ୍ରମର ବଳେ ତୁମ ଅଟ୍ଟାଳିକା-

ଗଢି ଉଠି ହାତଠାରେ ଅଂବର ତାରକା

ସର୍ବହରା ହୋଇ ଆମେ ତୁମରି ଦୃଷ୍ଟିରେ

‘ସୁଖବାସୀ’ ହେଲୁଁ ପୁଣି ଜନ ସମଷ୍ଟିରେ ।

ଏହିକି ବିଚାର ? ଉତ୍‌ପାଦକ ମରେ ଭୋକେ,

ମଉଜରେ ଥାଏ ସାହୁକାର !

ଆଜି ଏଇ ତପ୍ର ରାତ୍ରେ

ଜଗତରୁ ବିଦାୟ ଘେନୁଛି,

କ୍ଷୁଧାଭାରେ ମରଣକୁ ବରଣ କରୁଛି ।

କିଂତୁ ଆହେ ସଭ୍ୟତାର ବାହକ- ପୋଷକ

ମନେରଖ,

ମନେରଖ, ଏ ମେଦିନୀ ଫାଟିଯିବ,

ଜନ୍ମମନେବ ଲଢୁଆ ପାଇକ,

ଯା'ହସ୍ତରେ ଉତୁଥିବ ରକତ- ବୈରଖ,

ସେହି ମୋ'ର ବଂଶଧର ଗିରିଜନ

ମୁକତି ସୈନିକ ।

ମୋ ମୃତ୍ୟୁର ଦିନେ ସିଏ ନେବ ପ୍ରତିଶୋଧ

ଧନବାଦୀ ସମାଜର ଋଣ ପରିଶୋଧ-

ହେବ ସେହି ଦିନ,

ଖଟିଖିଆ ମସ୍ତକରେ ବିଜୟ ଚଂଦନ,

ଲାଗିବ ସେଦିନ ।

ସମୟର ଚକ୍ର ଦିନେ ଘୁଂଚିବ ଘୁଂଚିବ,

ମରଣର କାଳ ରାତ୍ରି ଦିନେ ତ ପାହିବ ।

ପ୍ରଭାତର ସୂଚନା ତ’ ମିଳିଲାଣି ଜାଣ,

ଆଗାମୀର ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ହେବାର ଏ କ୍ଷଣ ।

ପାହାନ୍ତିଆ ପ୍ରହରରେ ଦଲକାଏ ବାୟୁ ।

ମହାନଦୀ ପଟୁଆସେ ଥଂଡା କରି ସ୍ନାୟୁ ।

ସ୍ୱେଦର ତ୍ରବେଣୀ ଧିରେ ଶୁଖିଯାଏ

ଶୀତଳ ସମୀରେ,

ଆକାଶରୁ କାଳିମାଟା କଟିଯାଏ ଧିରେ

ଜନ୍‌ମନିଏ ଆଶାର କିରଣ

ଉଷାର ଇସତ୍‌ ଲାଲ ଉଜ୍ଵଳ- ଅମ୍ଳାନ-

ରଶ୍‌ମୀସବୁ କରଂତି ସଂକେତ,

ପରାଚୀ ବକ୍ଷରେ ଜାଣ ଉଡିବରେ ବୁଭୁକ୍ଷୁର ନେତ ।

ପୃଥିବୀର ଲୋହିତ କରଣ-

ହେବ, ଜନମ ନେଇ ତରୁଣ ଅରୁଣ,

ମୁକତିର ଆଷାଢ ଝରିବ,

କଷଣର ଗ୍ରୀଷ୍ମ ସରିଯିବ ।

ତୁମ ମୁହଁ ସେହି ପରି ଶାଂତ ।

କିଂତୁ ଆଉ ତୁମେ ନୁହଁ କ୍ଳାଂତ

କାରଣ ଯେ, ତୁମର ଅପୂର୍ଣ ଇଚ୍ଛା

ହେବ ଫଳବତୀ,

ମେଦିନୀରେ ସ୍ୱାଧିକାର ଲଭିବେରେ

ଜନ ମେହନତୀ ।

ଅମରେଶ ପଟ୍ଟନାୟକ

୧୯୪୮

ସମକାଳର କ୍ରାଂତିକାରୀ ସ୍ରଷ୍ଟା ଅମରେଶ ପଟ୍ଟାନାୟକ ଓଡ଼ିଶା କମ୍ୟୁନିଷ୍ଟ ଆଂଦୋଳନର ଅନ୍ୟତମ ବଳିଷ୍ଠ ସ୍ତମ୍ବ,ବିପ୍ଲବୀ କବି ଅନନ୍ତ ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କ ଦ୍ୱିତୀୟ ପୁତ୍ର । କିନ୍ତୁ ପିତାଙ୍କ ପୁତ୍ରଭାବେ ନୁହେଁ, ନିଜସ୍ୱ ସ୍ୱତଂତ୍ର ପରିଚୟ ବହନ କରଂତି ସେ ସାମ୍ପ୍ରତିକ ଓଡ଼ିଆ କାବ୍ୟ ଜଗତରେ । ତାଂକର କାବ୍ୟକଳା ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ତାଂକର ।

ମଣିଷ-ମାଟି, ବିଶ୍ୱ-ବ୍ୟକ୍ତି, ବାତ୍ୟା-ମରୁଡ଼ି-ବନ୍ୟା- ବିସ୍ତାପନ,ବିପର୍ଯ୍ୟୟ ଇତ୍ୟାଦି ଘେନି ଆତ୍ମିକ ଭାବରେ ଯଥା ସଂଭବ ଯଥାଯୋଗ୍ୟ ସୁନିର୍ଦ୍ଧଷ୍ଟ ଶଦ୍ଦ ଓ ଶୈଳୀରେ ସାଧାରଣ ପାଠକର ଚିତ୍ତ-ଚେତନା ସ୍ପର୍ଶ,ସେମାନଙ୍କ ଚିଂତନ ନିମିତ୍ତ ବିନମ୍ର ଅଥଚ ଶାଣିତ ଶଦ୍ଦ ସୃଷ୍ଟି ପାଇଁ ସେ ଅଂଗୀକାରବଦ୍ଧ । କଳାହାଣ୍ଡି, କନ୍ଧମାଳ, କଳିଙ୍ଗନଗର, ପ୍ରିୟ ସହର କଟକ ଓ ଉଜୁଡ଼ା । ଯଥା ସମ୍ବବ ଶଦ୍ଦସଂଯୋଜନାରେ ସଂଯତ, ଶୈଳୀରେ ସୀମିତତା ହେଉଛି ତାଙ୍କର ବିଶେଷ ଗୁଣ ।

ସାତଖଣ୍ଡି ମୌଳିକ କବିତା ସଂଗ୍ରହ, କିଛି ଅନୁବାଦ , ଗୋଟିଏ ଉପନ୍ୟାସ ଓ ପିତା ଅନନ୍ତ ପଟ୍ଟନାୟକ ରଚନା ସମଗ୍ରର ସଂପାଦନା କରିଥିବା ଅମରେଶ ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରଗତିବାଦୀ କବିତା-ଆକାଶର ଆମ ଦୃଷ୍ଟିରେ ନିଶ୍ଚୟ ନକ୍ଷତ୍ର ଏବେବି ମଣିଷର ଭାଷା ପାଇଁ ଅହରହ ଶଦ୍ଦ ଅନ୍ୱେଷଣରେ ବ୍ରତୀ ଥିବା ସେ ନୀରବରେ କାବ୍ୟ-ସାଧନାରେ ତଲ୍ଲୀନ ।

ଆକାଶ ଭାସି ନଯାଉ...

ଭାବର ଭେଳିକିରେ ଭଳି

ପୋଷାକି ସିଦ୍ଧିରେ ଢ଼ଳି

ଆପଣା ସଂସାର ଜାଳି

କେତେ କାଳ

ନାରଙ୍ଗୀ ରଙ୍ଗକୁ ନେଳି

ମନଲେ ଅଞ୍ଜନ ବୋଳି....

ଆଜି ବି ଆକାଶକୁ

ସୂର୍ଯ୍ୟ ଚନ୍ଦ୍ର

ମେଘକୁ ପବନକୁ...

ଆଶ୍ରାକରି

ଜଳ ଜଳ

ବନ୍ୟା ମରୁଡ଼ି ବାତ୍ୟା

ଭୂମିକମ୍ପ ପ୍ରକୋପକୁ ....

ଆଜି ବି ଯିବାକୁ ପଡ଼େ

ରାଏପୁର ସୁରଟ

ଆକୁମାରୀ କାଶ୍ମୀର

ଦାଦନ ଖଟିବାକୁ

      ବଞ୍ଚି ରହିବାକୁ..

ଆଜି ବି ଅଥଚ....

ଗ୍ରହର ଚଳନ ଫଳାଫଳ

ଭାଗ୍ୟର କପାଳର ବଳ ....

ସିନ୍ଦୂର ସାଲୁକନା

ବୃକ୍ଷତଳ

ବାପାମାଆ ଅଧିଆର ସ୍ଥଳ... ।

ଆଜି ବି

ଗଲାପୁତ୍ର ବାହୁଡ଼ି ନୋଇଲା...

ସାଧବାଣୀ ଫେରିନ୍ତି ପଥକୁ ଚାହିଁ

ଚାହିଁ ଚାହିଁ ....

ଅଫେରା ଫଗୁଣ

ସେ

ବାଇଆଣୀ

      ହୃଦୟର ରାଣୀ...

ଦୁଆର୍‌ ଟପିଲେ-

‘ଏଡସ୍‌’...

ନଟପିଲେ-

ଆନ୍ତ୍ରିକ ଅନାହାର

ହୁଏତ ବା ଯକ୍ଷ୍ମା.. ।

ଗୋଡ଼େ ଗୋଡ଼େ-

ଛକାପଂଝା

ମହନ୍ତ ମହାଜନ ମସ୍ତାନ....

ସମ୍ମୁଖରେ

ନଙ୍ଗଳା ପେଟଫୁଲା

ଭୋକିଲା ଭବିଷ୍ୟତ....

ବେଳୁଁ ବେଳ ଅଣାୟତ୍ତ

ଅଥଚ କଳେବଳେ କୌଶଳେ

ସିଂହାସନ-

ଯେପରି କରାୟତ୍ତ

ସୁରକ୍ଷିତ...

ଝାଇଁ ଝାଇଁ ଖାଞ୍ଜି

ପିଚ୍‌ ପିଚ୍‌ ଲାଲେଲାଲ୍‌‌

ଜଗତ ମଣ୍ଡଳ....

ପିଚ଼୍‌ ପିଚ଼଼୍‌ ପେଟ୍ରୋଲ୍‌ କିରୋସିନ୍

ହୁତ଼ ହୁତ୍‌ ଜଳନ୍ତା ଗାଁ ଗଣ୍ଡା ସହର....

ଅଥଚ

ଧ୍ୟାନ ମୁଦ୍ରାରେ

ନିଲିପ୍ତ ନିର୍ବିକାର

ମହାମହିମ ଇଶ୍ଵର.... ।

କାହାକୁ କେଉଁ ପ୍ରଶ୍ନ

କାହାର ସୁରକ୍ଷାଏ...

କେଉଁ ଜାତି କେଉଁ ଧର୍ମ

କେଉଁ ସଭ୍ୟତାର...

ମଣିଷ ଯେଉଁଠି ଶତ୍ରୁ ମଣିଷର...

ମଣିଷ ଯେଉଁଠି ବନ୍ଦୀ ମଣିଷର...

ମଣିଷ ଯେଉଁଠି ସ୍ଵପ୍ନ ମଣିଷର...

ତଥାପି ଏ ମୂଳଦୁଆ-

ଅନନ୍ତ ଗଭୀର.... ।

ତଥାପି ବିମୁକ୍ତ ହଂସ

ଉଲଂଗ ଅଚ୍ୟୁତ ରାସ

ଅନ୍ୱେଷା ଉନ୍ମେଷ

ଅମରତ୍ଵର

ଅତିମାନସର .... !

ହଁ

ମଣିଷ ଏବେ ବି ସ୍ଵପ୍ନ

ମଣିଷର... !

ସୂର୍ଯ୍ୟବନ୍ଦନା

ମେଘ ଭିତରେ ପାଣି,

ପାଣି ପାଇଁ

ସୂର୍ଯ୍ୟ

ଓହ୍ଲାଇ ଆସନ ପୃଥ୍ଵୀକୁ

ଲୋମର ରନ୍ଧ୍ରକୁ ।

ରନ୍ଧ୍ରତଳେ ନିବିଡ ଅନ୍ଧାର ।

ଅନ୍ଧାରରେ

ଯଦି କେହି

ଧର୍ମାନ୍ଧ ବ୍ୟତୀତ

ତା'ହୁଏତ ବିତ୍ତ !

ହୁଏତ ଭବିଷ୍ୟତ ।

ଏବେ ଏଠି ଅଭାବ

ରକ୍ତର, ପେଟ୍ରୋଲର, ଆଲୁଅର,

ଅଥଚ ରକ୍ତ ସବୁ ଧୁଆହୁଏ

ପେଟ୍ରୋଲ୍‌ରେ ।

ପେଟ୍ରୋଲ-

ଅଗ୍ନିରେ

ଆଗ୍ନେୟ ଅସ୍ତ୍ରରେ

ନୈଷ୍ଚିକ ପ୍ରାଜ୍ଞ

ଅଥଚ ଅଶୋକ ହେବାର ନଥାଏ

କି ବିନୁ ଲାଡେନ୍‌ ।

ଅଥଚ ହୁତ୍ ହୃତୃ ଧୀରେ ଧୀରେ

ସମଗ୍ର ଜଗତ ।

ମହାକାଳ କାନି କୋଣେ

କେତେ କ୍ଷଣ କାହାର ରାଜତ୍ଵ ।

ଦଳବଳ ର

ମାଟିଠାରୁ ଯେତେକ ବିଚ୍ୟୁତ ।

ମୁହୁର୍ତ୍ତ ପ୍ରତିଟି ଯେ-

ଈର୍ଷା ହିଂସା ପ୍ରତିହିଂସା

      କୁମ୍ଭୀରର ଶୋକ....

ରାତିରୁ ସକାଳ

ସକାଳରୁ ସଞ୍ଜ...

ଝାଞ୍ଜ ମୃଦଙ୍ଗ

ଯଦି

ଭୁଲାଇ ପାରୁଥାନ୍ତା

      ଅଭାବର ଭୋକ.... ।

ଏଠି ନାଇଁ,ନାଇଁ ନାଇଁ -

ବଞ୍ଚିବା ସାହସ ନଥାଏ କି

ମରିବା କି-

ବିଞ୍ଚି ହୋଇ ଜାତିର ନିର୍ମାଲ୍ୟ-

ମହାତୃଷ୍ଣା-

ମହାକ୍ଷୁଧା-

ଆହାର ପ୍ରତିଟି ପାଇଁ

ହେବାର ସାମର୍ଥ୍ୟ...

ତଥାପି ସେ ଥିଲା, ଅଛି...

ଯେଉଁଭଳି

ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ମାଛ

ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ବନ୍‌ସି ଖଡ଼ା

ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ବଂଶୀସ୍ଵନ

ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଲୋଭନୀୟ

ଆକର୍ଷଣ ଉପଗିତ

            ହଂସ.... ।

ଅଥବା ଅକର୍ମା ଅକ୍ଷମ ଯେପରି-

କପାଳରେ ଭାଗ୍ୟରେ

      ବିଶ୍ୱାସ ।

ହଁ

ପାଣିର ଭିତରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ

ସୂର୍ଯ୍ୟ ଥା’ନ୍ତି

ଆକାଶରେ

                  ଲୋମର ରଂଧ୍ରରେ ........

ଅଥଚ ପ୍ରବଳ କ୍ରୋଧ ଯଦି

      ‘ହ୍ୱାଇଟ୍‌ ହାଉସ୍‌’ ‘ନାଟୋ’

ଗିଳିଦ୍ୟନ୍ତି ସୂର୍ଯ୍ୟ ଯଦି

ପ୍ରବଳ ଭୋକରେ-

ପୁଣି ହନୁମାନ କି ?

ତଥାପି ଥିବ ସେ ଥିବ

ହିମାକୃତ .... ?

କ୍ଳୋନ୍‌.... ?

ତଥାପି ହସୁଥିବ ସେ ମଣିଷ

ଓଠରେ ତା’ଆଜିପରି

      ନିର୍ବିକାର ହସ... ।

ହାଃ ଜଗନ୍ନାଥୀ ଦେଶ

      ଜଗନ୍ନାଥୀ ବିଶ୍ଵ !

ମହାରାସ ଏରସମା.....

।। ୧।।

କିଏ ....

କୁଆଡେ

କାହିଁ...

ସେ କେବଳ ସେ

ନିର୍ବାସ... .

ନଙ୍ଗଳା...

ହୁଏତ ନାରୀ ଟିଏ ...

ଆକାଶମୟ ଶୂନ୍ୟତା ।

ପାଣିମୟ ଜଗତ

ଅନ୍ଧାରମୟ ବର୍ତ୍ତମାନ ...

ଧର୍ମ ଜାତି ବର୍ଣ୍ଣ-

ବିବର୍ଣ୍ଣ...

ଭାବ ଅଭାବ ବିଭବ¬

ନିଶ୍ଚିହ୍ନ...

ଆପଣାର କ'ଣ ପରର ....

ପହର ପରେ ପହର

ନା ସୂର୍ଯ୍ୟ ନା ଚନ୍ଦ୍ର

ନା ପାଣି ନା ଆହାର

ଘଣ୍ଟା ପରେ ଘଣ୍ଟା

ଛ’ ବା’ର ବାଆସ୍ତୋରୀ...

ଅନେଶୋତ...

ନିର୍ବାକ

ନିର୍ଭୋକ

ନିଶୋକେ

ନିଶ୍ଚଳ ନିଡ଼ର

ବିଜଡ଼ ଥର ଥର...

।।୨।।

ଆଖି ସାମ୍ନାରେ

ଅପଲକ ପଲକରେ....

ଧର ଧର..

ଧରୁ ଧରୁ ...

ସ୍ଵାମୀ ଶ୍ଵଶୁର

ବାପା ଭାଇ

ଆତ୍ମୀୟସ୍ଵଜନ

ଦି’କୁଳର

ଏପରିକି କୋଡ଼ପୋଛା...

କୋଳର...

ଡୋରି ଯା' ସମ୍ପର୍କର...

(ବିଚ୍ଛିନ୍ନ..)

ଡାଳରୁ

ମୂଳରୁ

ମଥାନରୁ (ଚାଳରୁ) ଚୂଳରୁ

ଚୂଡାରୁ ମୂଳ ଦୁଆରୁ

ଉଡିଉଡି

ବୁଡି ବୁଡ଼ି...

ଆଃ ଭିଟା ଢିଅ କ୍ଷେତ ଗାଁ...

ପାଟି ଭିତରେ ଆଇସ୍‌କ୍ରିମ୍‌.....?

।। ୩ ।।

ଏବେ ସେ ।

ନା ମୃତ ନୁହେଁ କି ଜୀବିତ ...

ନାରୀ ନୁହେଁ କି ପୁରୁଷ...

ପଶୁ ନୁହେଁ କି ମଣିଷ...

ମାଟି ନା ପ୍ରାଣୀ ନା କାଳର ଏ

ଗ୍ରହ ଦୋଷ...

ମହାରୋଷ... ?

ମହାଗ୍ରାସ-

କବଳରୁ ମୁକ୍ତ ... ।

[ଅଥଚ ମୁକ୍ତ ଗହଣରେ ବନ୍ଦୀ..]

ଅକ୍ଷତ ତଥାପି ତା'ର ଆୟୁଷ...

ବିରଳ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ

ଅନନ୍ୟ ତା’ର

ଆତ୍ମବିଶ୍ୱାସ.... !

ସେ (ଯେ)-

ଶିବର ଶକ୍ତି ....?

ଶକ୍ତିର ପରମ ପୌରଷ...!

ବିଜୟ ଉପାଧ୍ୟାୟ

୧୯୫୦

କୈଶୋରରୁ ସାହିତ୍ୟ ସାଧନାରେ ମଗ୍ନରହି ବାମଦର୍ଶନରେ ଅନୁପ୍ରାଣିତ ବିଜୟ ଉପାଧ୍ୟାୟଙ୍କ ଜୀବନକାଳ ନାନାଘାତରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ । କେବଳ କଳ୍ପନାରେ ନୁହେଁ ବାସ୍ତବ ଜୀବନରେ ଏହି କବି ମୁକ୍ତିକାମୀ ମଣିଷ ମାନଙ୍କର ସାଥୀ ସାରଥୀ ଭାବରେ ଏବେ ମଧ୍ୟ ସଂଗ୍ରାମରତ ।

ଜରୁରୀକାଳ କାରାନାମାର କଳାଦିନ ବିରୋଧରେ ସ୍ୱର ଉତ୍ତୋଳନ କରି ଲାଲ୍‌ ପତ୍ରିକା ‘ମୁକ୍ତିକାମୀ’ ପୃଷ୍ଠାମାନଙ୍କରେ ଆହ୍ୱାନ ଆଣି ଦୀର୍ଘ ଏଗାର ମାସ ଭୁବନେଶ୍ୱରସ୍ଥିତ ଝାରପଡ଼ା ଜେଲ୍‌ରେ ଭାରତ ରକ୍ଷା ଆଇନ୍‌ଦ୍ୱାରା ଅଟକ ହେବା ଘଟଣା ଆଜି ମଧ୍ୟ ଆଣେ ଶିହରଣ । ସେହି ସମୟରେ (୧୯୭୪) ସେ ନବଯୁଗ ସାହିତ୍ୟ ସଂସଦର ପୁନଗଠନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ସଂଶ୍ଳିଷ୍ଟ ହୋଇ ପରେ ଗଣମୁକ୍ତ ଲେଖକ ସାମୁଖ୍ୟର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିଜର ସାଂଗଠିନକ ଦକ୍ଷତାକୁ ପ୍ରତିପାଦିତ କରିଛନ୍ତି ।

କବିଙ୍କର ପାଳରଦର୍ଶିତା ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟଯାଏଁ ପ୍ରଲମ୍ବିତ, ତଥା ବାଲିଆପାଳ କ୍ଷପଣାସ୍ତ୍ର ଘାଟୀ ଆନ୍ଦୋଳନର ନେତୃତ୍ୱ ଆଗରେ ଅଗ୍ରଣୀ ନାୟକ, ଅବିଭକ୍ତ କୋରାପୁଟର ଶ୍ରମିକ ଆଦିବାସୀ ଆନ୍ଦୋଳନର ସଂଗ୍ରାମୀ ସାଥୀ ଭାବରେ ତାଙ୍କର ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ପରିଚୟ ମନେରଖିଛନ୍ତି ଜନସାଧାରଣ । ତାଙ୍କ କବିତା କର ବା ମର ଆହ୍ୱାନରେ ଅଭିମନ୍ତ୍ରିତ । କବିଙ୍କ କବିତାରେ ଅଛି ଦମ୍‌, ଦିମାକ୍‌, କଦମ୍‌ ପରେ କଦମ୍‌ ।

ମୃତ୍ୟୁହୀନ ମୁଁ କ୍ରାନ୍ତି

ଫୁଲମାଳ ପାଇଁ କେବେ ପାତି ନାହିଁ

କାହା ଦୁଆରେ ମୁଁ ହାତ

ଚାଲି ଶିଖିବାଠୁ ଚାଲିଛି, ଖୋଜିନି

ଆଶ୍ରୟ କାହିଁ ଛାତ ।

କଣ୍ଟକ ତା’ର ସଖା ସହଚର

ହୋଇଛନ୍ତି ମୋ ସାଥୀ

ରକ୍ତସ୍ରାବ ଓ ରକ୍ତସ୍ରାବରେ

ବିତିଛି ମୋ ଦିନ ରାତି ।

ମୁଣ୍ଡ ଉପରେ ଉଠିଛି ନାଚି ମୋ

ବିଦ୍ୟୁତ-କରବାଳ

ବିଦାରି ଆକାଶ ଛିଡିଛି ବଜ୍ର

ଘାତକ ମେଘର ମାଳ ।

ସଢିଛି ଲଢିଛି ବଢିଛି ଆଗକୁ

ପଢିଛି ଗତିର ବେଦ

ରଖିନି ହିସାବ ଝଡିଛି ହାଡ଼ରୁ

ପଳ ପଳ କେତେ ମେଦ ।

ବଲମ ବଂଶୀ ଏକାଠି ସଜାଇ

କଲମର ବୁକୁ ତଳେ

କବି ମୁଁ ଧୋଇଛି କାଦୁଅର ଛିଟା

ଆପଣା ରକ୍ତଜଳେ ।

ବୋହିଛି ବ୍ୟଥାର ବୋଝ ଯେତେ ତମ

ଆହାର ନିଦ୍ରା ଭୁଲି

ଚାହିଁନି ସିଆଡେ କାନ୍ଦୁଥଲେ ବି

ଅଜଳା ରହି ମୋ ଚୂଲି ।

ସୁଖ ପାଇଁ ନିଜ ସୁବିଧାବାଦର

ମୁକୁଳା ଦୁଆରଦେଶେ

କହ କହ କେବେ ହୋଇଛି କି ଠିଆ

ହାତ, ପାତି ଦୀନ ବେଶେ ?

ମୋହିବାକୁ ମନ ଶାସକର କେବେ

ଲେଖିଛି କବିତା ଗୀତ

କହ କହ ଭାଇ ସ୍ତୁତି ଗାଇ କେବେ

ସାଧିଛି ମୁଁ ନିଜ ହିତ ?

ଜରାସଂଧୀୟ ସ୍ଥିତାବସ୍ଥା ଓ

ସମାଜ ବ୍ୟବସ୍ଥାର

ସପକ୍ଷେ ଯଦି ଭୁଲରେ କାହିଁ ବି

କାଟିଛି କଲମଗାର ।

ଦେଖାଇ ଦିଅ ତା ଦେବି ଏ କଲମ

ରଖ ଚିରଦିନ ପାଇଁ

ଚୂଲିକି ଯାଉ ମୋ ସ୍ଵର ଓ ସାଧନା

ଲୋଡା ନାହିଁ ଲୋଡାନାହିଁ ।

କିନ୍ତୁ ମୁଁ ବେଶ୍‌ ଜାଣେ

ହୋଇନି କଳଙ୍କିତ ମୋ କଲମ

ଏଯାଏଁ କେବେ ବି ଜ୍ଞାନେ ।

ମସୀମଣ୍ଡିତ କରି ଆସିଛି ମୁଁ

ବିଦ୍ରୋହୀ ମାନବତା

କହିଛି ନିଷ୍କପଟେ ନିଷ୍ଠାର

ସହିତ ତମରି କଥା ।

ଲହୁଲୁହାଣ ମୋ ଛାତିର ଆଲୋକେ ।

ମହୁମୁହାଣ ତ ନିତି

ହୋଇଛି ସାମ୍ୟ ସମ୍ଭାବନା ଓ

ପ୍ରୀତ ପ୍ରଗତିର ଗୀତି ।

ବିସ୍ମୟକର କଥା

ତମେ ହିଁ ଛନ୍ଦି ଦିଅ ମୋ ଜୀବନେ

ମାଂସସୀ ବିଷଲତା !

ଯେଉଁଠି ରହେ ମୁଁ ସେଇଠି ତମର

ଆଘାତ ଛୁଏଁ ମୋ ବୁକୁ

ରକ୍ତ ଝରେ ମୋ ସୁକୁମାର କବି

ହୃଦୟ ଆତ୍ମା ମୁଖୁ ।

ଜନତା-ଜନାର୍ଦ୍ଦନ !

ଭୁଲ୍‌ ବୁଝନାହିଁ ସବୁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱରେ

ତମେ ତମ ବଡ଼ପଣ ।

ସର୍ବହରା ମୋ ସରସ୍ଵତୀର

ତମେ ହୁଁ ଆଖିର ତାରା

ତମେ ହିଁ କାବ୍ୟ ମହାକାବ୍ୟର

ଛନ୍ଦ-ଛବିଳ ଧାରା ।

ତମରି ପାଇଁ ମୋ ଆରାଧନା ଆଉ

ଏକକ ରୁଦ୍ରତପ

ବିପରୀତ ସ୍ରୋତପଥରେ ଯାତ୍ରା

ବିପ୍ଳବ ନାମଜପ ।

ମରେ ଯଦି କେବେ ତମରି ହାତେ ମୁଁ

ଲଡୁ ଲଢ଼ୁ ତମ ପାଇଁ

ସେଇଥିରେ ମୋର ଆନନ୍ଦ ସିନା

ଦୁଃଖ ତ ତିଳେ ନାହିଁ ।

ଗୋଟିକ ଭିତରୁ ଲିଭିଲେ କୋଟିକ

ଭିତରେ ମୁଁ ଦେବି ଦେଖା

ପୁଉଣି ଲେଖିବି ତିମିର ବିରୋଧୀ

ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟର ଲେଖା ।

ଆଲୋକଅଶ୍ୱ ଧରି ଓଗାଳିବି

ପୁଣି ମୁଁ ପୃଥିବୀ ବାଟ

ନକ୍ତଚାରୀ ଓ ରକ୍ତରୁଣୀକୁ

ମାରିବି ମରଣଛାଟ ।

ମୃତ୍ୟୁହୀନ ମୁଁ କ୍ରାନ୍ତି,

ମଣିଷକୁ ଦିଏ ଇସ୍ପିତ ତା’ର

ସାମ୍ୟ ସକାଳ ଶାନ୍ତି ।

ଭାରତ ବର୍ଷ

ତୁ କ’ଣ ସତରେ ସେଇ ଆହତ ସଭ୍ୟତା, ମା’

ଯିଏ କିଛି ରାହା ପାଉନି

ରାସ୍ତା ଚାଲିବାକୁ

ପାରିହେବାକୁ ଷଡଯନ୍ତ୍ରର

ଦୁସ୍ତର ପାରାବାର ?

ତୋ ସନ୍ତାନ ମାନେ କ’ଣ

ବୁଦ୍ଧିର ଆହୁଲା

ଓ ଲଢେଇ ସଂଗୀତର ଅଭାବରେ

ଏତେ ଅପାଂକ୍ତେୟ ପାଲଟି ଯାଇଛନ୍ତି ଯେ

ଦ୍ୱିଧା ଓ ଅଟକର ଅନ୍ୟନାମ ରୂପେ-

ତୋତେ ଜଗତ ଜାଣୁଚି ?

କୁଆଡେ ହଜେଇ ଦେଲୁ

ଏଯାବତ ତୋ ହାତରେ ଥିବା

ପ୍ରଚଣ୍ଡ ଜୀବନବାଦର ମଙ୍ଗ

ଥରେ ଅଟକି ଗଲେ ତ ପଛେଇଯାଏ ମଣିଷ

ମଗ୍ନରହେ ଅତୀତ ଆବର୍ତ୍ତେ

ଓ ଅବାକ୍‌‌ ଅନେଇ ଥାଏ

ଭୀଷଣ ବେଗରେ

ହଲିଦୋହଲି ଆଗେଇ ଚାଲୁଥିବା ବିଶ୍ଵଆଡେ ।

ଏଠି ଗଣତନ୍ତ୍ର ? ସେତ ବହୁଦୂର

ଭାତ ମାଗ ? ଗୁଳିତ ପ୍ରଚୁର

ଏଠି ନିଲାମ ଖାଲି ନିଲାମ

ଭିଟାହରା ରଇତର ଭୂଇଁ ଯେ ନିଲାମ

ବସ୍ତ୍ରହୀନା ଯୁବତୀର ମାଉଁସ ନିଲାମ

ଶ୍ରମିକର ଅନ୍ନଦାତା କାର୍ଖାନା ନିଲାମ୍‌

ଶିଶୁଙ୍କର ସମ୍ଭାବନା ଓ ସ୍ଵପ୍ନ ନିଲାମ

ପାଣି ନିଲାମ୍‌, ଲୁଣ ନିଲାମ୍‌

ଖଣି ନିଲାମ୍‌, ପଥର ନିଲାମ୍‌

କବିର କଲମ ବି ନିଲାମ୍‌

ମୁନାଫା ପାହାଡ ଖାଲି ଭରିଦିଏ ମାଲିକ ଗୋଦାମ୍‌ ।

ମା’ ମା’ ! ଦୁଖିନୀ ମା’ଟି ମୋର

ଅଟକର ସଂକଟରୁ ପରିତ୍ରାଣ ପାଇଁ

କିଏ ତୋତେ କରିବାକୁ କହେ ।

ନରମେଧ ଯଜ୍ଞ ଆୟୋଜନ ?

ନିଜ ପାଇଁ କୋମଳ କଫିନ୍‌ ?

ସେଇମାନେତ ବିଛେଇ ଦେଇଛନ୍ତି ବ୍ୟାଧର ନିର୍ମମ ଜାଲ

ସ୍ତିମିତ ନିସ୍ପନ୍ଦ କରିଛନ୍ତି ଗତି

ଏବଂ ଏକ କମନୀୟ କଫିନ୍‌ର ମସୃଣ ଗର୍ଭରେ

ଥାପି ତୋତେ, ଇତିହାସ ଅନ୍ଧାର ମଧ୍ୟକୁ

ଠେଲି ଦେବାର ପୁଣ୍ୟ ଆୟୋଜନ

ରଚୁଛନ୍ତି ଦିନ ରାତି ଦିନ !

ତଥାପି ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ତୁ ରହିଛୁ ଅକ୍ଷୁର୍ଣ୍ଣ !

ମା ତୁ ଥରେ ଛଡେଇ ନେ ସେମାନଙ୍କ ମୁଠାରୁ ନିଜକୁ

ଉପରକଣ୍ଟା ତଳକଣ୍ଟା କରି

କବର ଦେ ସେମାନଙ୍କୁ ! ତୋର ଆତୁର ଆତ୍ମା

ସ୍ପନ୍ଦିତ ହୋଇଉଠୁ ନନ୍ଦିତ

ମହିଷାସିନୀର ମୁଦ୍ରାରେ/ନାଚିଉଠୁ ପାଦ ଦୁଇ ତୋର

ଛିନ୍ନଭିନ୍ନ କରି ସବୁ ଷଡଯନ୍ତ୍ରଜାଲ୍‌

ଲଂଘି ଯାଆ କ୍ଷୁବ୍ଧ ପାରାବାର ।

ନେ ନେ କାତ ନେ ଆହୁଲା ନେ

ଜୀବନକୁ ବାଜି ଲଗେଇଥିବା

ପୁଅ ମାନଙ୍କୁ ନେ

ଚାରିକାନ୍ଥ ତମିସ୍ରାକୁ ନାତ୍‌ ମାରି

ବାହାରି ପଡିଥିବା ଝିଅ ମାନଙ୍କୁ ନେ

ଲଢେଇର ଝନତ୍‌କାରରେ ।

ତୁ ଚମକାଇଦେ ଜଗତ୍‌କୁ

ଝଳକାଇଦେ ଧରିତ୍ରୀ ଆକାଶ

ବିଶ୍ୱଦେଖୁ ଅବାକ୍‌ ଆଖିରେ !

ତୁ ବିଦିତା ହୋଇଉଠ ବନ୍ଦିତା

ସ୍ପନ୍ଦିତା ହୋଇଉଠ ନନ୍ଦିତା !

ସମରେନ୍ଦ୍ର ନାୟକ

୧୯୫୦-

ପ୍ରଗତିଶୀଳ କାବ୍ୟ-କବିତାର ଅନ୍ୟତମ କର୍ଣ୍ଣଧାର ଭାବେ କବି ସମରେନ୍ଦ୍ରଙ୍କ କବିତା ଯେପରି ଆଦୃତ, ତାଙ୍କ ସଂଗ୍ରାମ ସେହିପରି ସ୍ମରଣୀୟ ।

ସମାଜସେବା ସହିତ ସାରସ୍ୱତ ସାଧନା କ୍ଷେତ୍ରରେ କବିଙ୍କର ଉତ୍ସର୍ଗିତ ଜୀବନର ଅତୀତ ଗୋଟିଏ ରକ୍ତତୀର୍ଥ, ତାଙ୍କ ପାଦତଳର ଭୂଇଁତକ ରଣାଙ୍ଗନ ପ୍ରତି ସମୟ ଶ୍ରେଣୀ ସଂଗ୍ରାମର ସାଲିସ୍‌ ବିହୀନ ସ୍ୱର ହୋଇ ସେଇଠି ଶେଷ ହୁଏ, ଯେଉଁଠି ଥାଏ ନିମ୍ନବିତ୍ତ ଜନଜୀବନର ଅଧିକାର ପାଇଁ ସାମ୍ନା ସାମ୍ନି ଲଢେଇର ଅଗ୍ରଭେଗ ।

ମୁକ୍ତିକାମୀ ଜନତାର ଏହି ପ୍ରିୟ କବି କବିତାରେ ଯେପରି କ୍ରାନ୍ତିକାରୀ, ଜୀବନର ମଇଦାନରେ ସେହିପରି ଲୋହିତ ସଂକ୍ରାନ୍ତି । ନୀଳଗିରିରୁ ମାଲ୍‌କାନ୍‌ଗିରି.... ଏହି କବି ଓ କମ୍ରେଡ଼ଙ୍କ କର୍ମସ୍ଥଳୀ ବହୁ ଘଟଣା ଓ ରକ୍ତରଚନାରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ । ତଥାପି ତାଙ୍କର ସତ ହୋଇନାହିଁ ସ୍ୱପ୍ନ ଓ ସଂକଳ୍ପ । ଏବେ ମଧ୍ୟ ସୃଜନ ମଗ୍ନ, ସଂଗ୍ରାମ ରତ ।

କୋରାପୁଟ

ପର୍ବତ

କଳାଜ୍ୱର

ଓ ବାଘ-

ଏ ତିନି ଜଣ ଥିଲେ କୋରାପୁଟର ବିଶ୍ଵସ୍ତ ଜଗୁଆଳ ।

ଉଦ୍ଧତ ପର୍ବତ ମାନେ

ହାତକୁ ହାତ ଛନ୍ଦି

ପ୍ରବେଶ ପଥରେ

କେଉଁଠି ନାଚୁଥିଲେ ଉଦ୍ଦଣ୍ଡ ନାଟ ତ

ଆଉ କେଉଁଠି

ଠେଲା ଠେଲି ଟଣା ଟଣି

ଧସ୍ତା ଧସ୍ତି କୁସ୍ତି କସରତ୍‌ !

ସମୁଦ୍ର ମନ୍ଥନ ରତ ଦେବତା ରାକ୍ଷସ !

ଅରଣ୍ୟର ଘଞ୍ଚ ଗଛମାନେ

ଟୋପେ ସୂର୍ଯ୍ୟାଲୋକ ପାଇଁ ଅଣଶ୍ଵାସୀ ହୋଇ

ଆକାଶ ଆଡକୁ ଲମ୍ବାଇ ଚାଲୁଥିଲେ

ଆପଣାର ବାହୁ ।

କଳାଜ୍ୱର

ହାଡ଼ରୁ ଶୋଷି ନେଉଥିଲା ଶସ

ଦେହରୁ ଦୀପ୍ତି

ଜ୍ୟୋତି କାଢି ନେଉଥିଲା ଆଖିରୁ

ଓ ଆତ୍ମାହୀନ ଏକ ସାଇତାପଣକୁ

ଫୋପାଡି ଦେଉଥିଲା

ଘାଟି ସେ ପାରିକୁ ।

ମହାବଳ ବାଘର କଦର

କାହାକୁ ବା ନଜଣା ?

ଏପରିକି

ତୁରୁକା-

ବିଜାଫୁଲିଆ

ଓ ଗଧବାଘମାନେ ବି

ଶିକାର ଧରୁ ଧରୁ ତୋଟି କଣା କରି

ପିଇ ଯାଆନ୍ତି ରକ୍ତ-

କେତେ କେତେ ଅକାମ୍ୟ ବାଟୋଇ

ଅନାହୁତ ରାସ୍ତାରେ ପାଦ ଦେଇ

ପ୍ରାଣ ଓ ପରିଚିତି

ହରାଇ ନାହାନ୍ତି ବାଘର ପେଟରେ ?

ଇଏ ସେଇ ଘାଟି

ସେଇ ଡ଼ଙ୍ଗର

ସେଇ ପରବତ୍‌

ଯିଏ ଅରଣ୍ୟ

କଳା ଜ୍ଵର

ଓ ବାଘଙ୍କର ରାଜା ।

ଯାହାକୁ ଡ଼ରି

ବାହୁଡି ଯାଇଥିଲା ସାଇବ ଫଉଜ ।

ଶହେ ବର୍ଷ ଧରି

କୋରାପୁଟ ଥିଲା ଅପରାହତ ।

ହେଲେ ଚାଲାକ୍‌ ଦିକୁ

ପଦ୍ମ ତୋଳା ଗାଇ

ମଣ କଲା ପର୍ବତ

ତାଙ୍କରି ଜମିରେ ?

କାନ୍ଧ ଝାଡି

ଟାଙ୍ଗିଆ ତୁଣୀର ଓ ଧନୁତୀର ହାତରେ

ଛିଡ଼ା ହୋଇ ପଡ଼ିଲା ଘିନୁଆ !

ବଡ଼ ଅସହ୍ୟ !

ହେ ବଡ଼ ଦିଶାରି,

ବରିଆନ୍‌ ୱାଡ଼େ,

ଆକାଶରେ ଯୁଯା ନକ୍ଷତ୍ରର ଯୋଗ

ଆଣିଦିଅ ଆମକୁ

ଆଣିଦିଅ ଫିତୁର୍‌ର ଯୋଗ

ଆଣିଦିଅ ଉଲୁ ଗୁଲାନ୍‌ !

ଟୁଣୁ ହୁୟାମ୍‌ !

ଆଉ ନୁହେଁ

ବେଣ୍ଟ୍‌ ପରବ ସମୟ ଆଖର

ଢେମ୍‌ସା ଓ ମାଦଲ୍‌ ବାଜି ଉଠିଲାଣି ।

ଟୋକିମାନେ ଛି ଛି କହି

ତଅଣେ ଗାଇ ଗାଇ

ଗୋବର-କାଦୁଅ ଟେଳା ଫିଙ୍ଗି ଚାଲିଲେଣି ।

ଅଣ୍ଡିରା ପିଲାଙ୍କ ହାତେ ସିଙ୍ଗା,

ଆଉ ସେଇ ସିଙ୍ଗାର ଶବଦେ

ମାଲକାନ ଡ଼ଙ୍ଗରମାଳ ହେଲାଣି ଅସ୍ଥିର ।

କାନ୍ଧ ଝାଡ଼ି ଝାଡ଼ି

ଟାଙ୍ଗିଆ ତୁଣୀର ଏବଂ ଧନୁତୀର ହାତରେ

ଛିଡ଼ା ହୋଇ ପଡ଼ିଲେ ସହସ୍ର ଘିନୁଆ,

ଟିକ୍ରାଜାନି, ଟଡ଼୍‌ପା ଓ ଶୁକ୍ରା ମାଡ଼କାମି !

ତାମାଦୋରା ଘଡ଼ଘଡ଼ି ହୁଙ୍କାର ସହିତ

ମିଶିଗଲା ସୀତାରାମା ରାଜୁର ଟଙ୍କାର

ଓ ଇଲାଦାଗିଆ

ଲକ୍ଷ୍ମଣ ନାୟକଙ୍କର ଭୀଷଣ ହେଣ୍ଟାଳ !

ବେଣ୍ଟ୍‌ , ବେଣ୍ଟ୍‌ , ବେଣ୍ଟ୍‌

ମହାବେଣ୍ଟ୍‌

ଯୁ ଯୁ ହାନେ

ଟୁଣୁ ହୁୟାମ୍‌

ଯୁ ଯୁ ହାନେ !

ଚାହିଁ ଦେଖ !

ଆକାଶରେ ଯୁଧ୍‌ ନକ୍ଷତ୍ରର ଯୋଗ ।

ବର୍ଷାରେ ମାଲକାନଗିରି

ମୋର ଶବ୍ଦ ସବୁ ମିଳେଇ ଯାଆନ୍ତି

ମାଲକାନଗିରିରେ,

ସଫେଦ୍‌-ଆଞ୍ଚଲ୍‌ ପରି

କୁହୁଡିଆ ମେଘ ହୋଇ

ସେମାନେ ଚରି ଯାଇଛନ୍ତି

ବନ-ଲତା ପାହାଡ- ପର୍ବତ,

ପୂର୍ବଘାଟ କି ଦଣ୍ଡକ-ଅରଣ୍ୟ

କିଛି ହେଲେ ଦିଶେନାହିଁ ଯେତେ ଖୋଜିଲେ ବି ।

ନଦୀ ସବୁ ମହାନଦୀ

ମଲାନଦୀ ଅହୀଫେନ ତେଜେ

ମୋର ଛନ୍ଦୋମୟ ସ୍ଵପ୍ନ ସବୁ

ବୋହି ଚାଳିଛନ୍ତି

ଦୂର ପଥ ଗୋଦାବରୀ

ସମୁଦ୍ରରୁ ମହା ସମୁଦ୍ରକୁ ।

ଦବିଯାଏ ଘାଟି ରାସ୍ତା ଆସ୍କା- ଚିତ୍ରକୋଣ୍ଡା

ରାଜଧାନୀ-ମୋଟୁ

ରାଜଧାନୀ-ବାଲିମେଳା ବସ୍‌ ମାନେ

ଅଟକି ଅଛନ୍ତି ସପ୍ତଧାରାରେ ।

ଏବେ ବିଚ୍ଛିନ୍ନ ଟାପୁ ଏ ମାଲକାନଗିରି ।

ଇଚ୍ଛା ଥାଉ କି ନଥାଉ

ମୁଁ ଆଉ ଫେରିପାରୁନି ଅତୀତକୁ

ମୋତେ ବେଢି ଦେଇଚି

ମୁଁ ନିଜେ ଆମନ୍ତ୍ରିଥିବା

ମୋର ଈପ୍‌ସିତ ପଟୁମାଟି

କଳ୍ପିତ ପ୍ରଳୟ,

ମୋର ଶବ୍ଦମାନେ

ଅହର୍ନିଶୀ ଆକାଶରୁ ଝରି ଆସନ୍ତି

ବର୍ଷା ହୋଇ

ମୋର ଛନ୍ଦୋମୟ ସ୍ଵପ୍ନମାନେ

ନାଚି ନାଚି ଛୁଟି ଚାଲନ୍ତି

ଝରଣାରୁ ଝିନ୍‌-ସିନ୍ଧୁ ଅକାତ-ସରଣୀ

ଆଉ ମୁଁ ଆଦିମ ଅଧିବାସୀଟିଏ ହୋଇ

ଲଜ୍ଜାରଖି କୌପୀନ ଜଡାଇ

କାନ୍ଧରେ ମୋ ଧର୍ମଜାଲ

ଥୁରୁ ଥୁରୁ ଓଦା-ସରପଟ୍‌

ସଭ୍ୟତାର ମୀନ ଖୋଜେଁ

ମହାକାଳ ପ୍ରଳୟ- ଘୂର୍ଣ୍ଣିରେ ।

ମୁଁ କବିଟିଏ

ଆପଣା ଇଚ୍ଛାରେ ବନ୍ଦୀ

ମାଲକାନଗିରିରେ,

ଶବ୍ଦମୋର ଝରିଆସେ ବର୍ଷାହୋଇ

ମୋର ଛନ୍ଦୋମୟ ସ୍ଵପ୍ନସବୁ

ନାଚି ନାଚି ଗୀତଗାଏ ପ୍ରଳୟ ପାଣିରେ ।

ହରପ୍ରସାଦ ପରିଛା ପଟନାୟକ

୧୯୫୩-

ହରପ୍ରସାଦ ପରିଛାପଟନାୟକ ଓଡ଼ିଆ କବିତାରେ ଏକ ବହୁଚର୍ଚ୍ଚିତ ଓ ଆଲୋଚିତ ବିରଳ ବ୍ୟକ୍ତି । ଛାତ୍ର ଜୀବନରୁ କବିତା ପ୍ରତି ଆଗ୍ରହ, ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ତାଙ୍କ ପ୍ରତିଭା ବିକଶିତ ହୋଇ ସେ ଜନଗଣଙ୍କର ପ୍ରିୟ ପରିଚିତ କବି ଭାବରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ । ତାଙ୍କର ଅନେକ ଇଂରାଜୀ ଗ୍ରନ୍ଥ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇ ଜାତୀୟ ତଥା ଆତଂର୍ଜାତିକ ସ୍ତରରେ ଓଡ଼ିଆ କବିତା ପାଇଁ ଯଥେଷ୍ଟ ଖ୍ୟାତି ଆଣି ପାରିଛି ।

କବିଙ୍କ ଅନେକ କବିତା ସାମ୍ୟବାଦୀ ସ୍ୱରରେ ଭରପୂର । ସହଜ, ସରଳ ଶବ୍ଦ ରୋପଣରେ ସିଦ୍ଧହସ୍ତ କବି ହରପ୍ରସାଦ ଭୋକିଲା ମଣିଷର ସଂସାର ଭିତରୁ ଉଠାଇ ଆଣନ୍ତି ଦୁଃଖ, ଦୈନ୍ୟ, ଦୁର୍ଦ୍ଦନର ବାସ୍ତବ ଚିତ୍ର । ସମବେଦନାରେ ସଜାଡ଼ନ୍ତି ତାଙ୍କର ସର୍ଜନା....ନୀରବତାର ସ୍ୱର, ଏକା ଏକା ସନ୍ନ୍ୟାସୀ, ଅଥୟସୂର୍ଯ୍ୟ, ଆୟୁଷ୍ମାନ ସମୟ, ସବୁ ଅଂଧାର ଆଜି ରାତିରେ, ସୂର୍ଯ୍ୟତୃଷ୍ଣା, ଜୀବନ ଯଜ୍ଞ, ଅରଣ୍ୟରେ ଯେତେ ଦିନ, ଇତ୍ୟାଦି କିବତା ସଂକଳନ । ଏହା ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇ ସାମ୍ପ୍ରତିକ ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରଗତିଶୀଳ କବିତା ସହିତ ପ୍ରୟୋଗବାଦୀ ତଥା ରୋମାଂଟିକ କବିତାକୁ ଏକ ନୂଆ ମୋଡ଼ ଦେବାରେ କବିଙ୍କ ସୃଜନ ଶ୍ରମ ଅତୁଳନୀୟ ।

ବାଗ୍ମୀ ଗୌରୀକୁମାର ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କ ପରେ ସର୍ବାଧିକ କାଳ ଓଡ଼ିଶା ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡ଼େମୀ ପରି ଏକ ମର୍ଯ୍ୟାଦାବନ୍ତ ସାରସ୍ୱତ ଅନୁଷ୍ଠାନର ସଚିବ ପଦ ମଣ୍ଡନ କରି ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ସାହିତ୍ୟର ପ୍ରଚାର ପ୍ରସାର କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିଜ ପାରଦର୍ଶିତାର ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ସ୍ୱାକ୍ଷର ରଖିଛନ୍ତି କବି ହରପ୍ରସାଦ ପରିଛା ପଟନାୟକ ।

ଶୋଷ ମାରବାକୁ ଯାଉଛି ମା

ଉଷୁମ ରକତ ଥନ ଖିରଠୁ

ଆହୁରି ସୁଆଦ ଲୋ ମା, ଯାଉଛି

ଆଜି ଭାରି ଶୋଷ ହେଉଛି ।

ଦେଖି ମୋର ଦା’କିପରି ଦାଢ଼ୁଆ ଦିଶୁଛି

ଦେଖି ମୋର ଟାଙ୍ଗି, ନିଃଶ୍ଵାସର ନିଆଁ,

ଜୁହାର ଗୋଟେ ରଖ ପାଖରେ ମା, ଯାଉଛି ।

ଜନମେଇଛୁ, ବାଘ ପଂଝା ପରି ପାଦ ମୋର

ଗଛ ପର୍ବତ ନଈ ନାଳ ସାଙ୍ଗେ ନିତି କଥା ମୋର

ଜଙ୍ଗଲର ମାଟି ଶୁଙ୍ଘିଲେ ମାତାଲ ହୁଏ ମୁଁ ମା

ଡେରି ହେଲାଣି ଯାଉଛି, ରାତିରେ ଫେରିବି ।

ଏଇ ଡଙ୍ଗର ଡେଇଁଲେ ପଡ଼ିବ ହରି ସାହୁର ଘର

ବିଲ୍‌, ଧାନ, ସୋରିଷ, ମହୁଲ, ମୂଲ

ସବୁ ଛଡାଇ ନେଲା ସେ ସାରା ଗାଁର

ପେଟ, ଆଖି, ହାତ, ହତିଆର ତାର

କେଡ଼େ ଚିକ୍କଣ ଦିଶୁଛି ମା

ଏବେ ଖାଲି ଟାରିଆଡ଼େ ଶୁଭୁଛି

ସେ ଆମର ଦେବତା, ଖାଲି ସାହୁକାର, ସାହୁକାର ।

କେତେ ସୁଆଦ ନଥିବ ତା କଲିଜା, କାନ

କେଡ଼େ ଉଷୁମ, ତା ରକତର ଧାର ମା, ଯାଉଛି ।

ଜୁଆନ୍‌ ଗାଲରେ ପ୍ରଥମ ବ୍ରଣ ପରି

ଅଡୁଆ ଲାଗେ ଗାଁ ମୁହଁରେ ହରିର ଘର

ତାର ଲମ୍ବା ହାଇ ଭିତରେ ହଜିଯାଏ

ଗାଁର, ଅରଣ୍ୟର, ଆକାଶର ସ୍ଵର ।

ହରି ହସିଲେ ବଣରେ ନିଆଁ ଲାଗେ ମା

ଗୁମୁଟି ଖୋଲି ଦେଖିଲେ ବଣ ଦିଶେ ଟାଙ୍ଗରା

ଗୁମ୍‌ ରହିଲେ ସିଏ ଲାଗେ ପେଟି ହେବେ ଗାଁ ଝିଅ

ବର୍ଷା ହେବ ଭୟ, ଅତ୍ୟାଚାର, ହାହାକାର

ତାର ଆଖି ଭିତରେ ହଜିଯିବ ଆମର ସଂସାର ।

ଏବେ ଆକାଶରେ ତାରା ଦିଶୁନି, ଜହ୍ନ ଦିଶୁନି ମା

ଏବେ ଏତେ ଭୋକ, ଶୋଷ ଯେ ଖାଲି ହାଡ ଥରୁଛି

ଏବେ ରକ୍ତ ନାଚୁଛି, ମାତି ଉଠୁଛି ନାଁ ଶୁଣିଲେ ତାର

ଏବେ ଆମ ଭିତରେ ବାହାରେ ବୁଣି ହୋଇଯାଉଛି ଅନ୍ଧକାର ।

ଆମେ କ’ଣ ଜନ୍ମ ହୋଇଛେ ଗୋତି ହେବାକୁ

ଖାଲି ସହି ନେବାକୁ ଶୋଷଣ, କଷଣ, ଧର୍ଷଣ

ଜୀବନ ସାରା, ଭାଗ୍ୟ ସାରା, ବର୍ଷ ବର୍ଷର ?

ଆମ୍ବ ଟାକୁଆ, କନ୍ଦା, ପଥର ପାତି

ସାଇତି ଦେଇଛି ଘର କୋଣରେ,

ଶିକାରେ ଲୁଚାଇ ରଖିଛି ଠେକିଏ ମହୁ,

ହାଷିଆ ରଖି ଦେଇଛି ମାଟି ତଳ ମାଠିଆରେ,

କାନ୍ଥ ଠଣାରେ ଘୋଡ଼ାଇ ରଖିଛି

ମଲା ବାପାର କୋହ, ବଂଚାଇ ରଖିଛି ସ୍ମୃତି,

ଶୁଖିଲା ପାଉଁଶ ଗଦାରେ ଜଗିଛି ପ୍ରତିଶୋଧର ପଣ,

ନଫେରିଲେ ଖୋଜିବୁନି ଆଉ

ଖାଇବୁ, ବଂଚିଥିବୁ ମା,ଯାଉଛି ।

ଯାଉଛି, ହରି ସାହୁର ସଜ ମୁଣ୍ଡ ଧରି ଫେରିବି

ରାତିରେ ହାଣ୍ଡିଆ ପିଇବା, ନାଚିବା, ଗାଇବା

ଦୁଲକାଇ ଦେବା ଧର୍‌ତାର ମନ, ହଲିଯିବ ପବନ

ଗାଁ ସାରା ନୀରବତାକୁ ଭରି ଦେବା

ଲୁହରେ, ହସରେ, ଦିଶାରୀ ଆଗରେ ।

ଉଷୁମ୍‌ ରକତ ଥନ ଖିରଠୁ

ଆଉରି ସୁଆଦ ଲୋ ମା, ଯାଉଛି

ଆଜି ଭାରି ଶୋଷ ହେଉଛି

ଥା’ବଂଚିଥା, ଜଗି ବସିଥା

ଏବେ କାନରେ ମୋର ହରି ସାହୁ ହରି ସାହୁ

ହୁରି ପଡ଼ୁଛି, ଦା’ କହୁଛି ଯା, ଟାଙ୍ଗି କହୁଛି ଯା’

ଯାଉଛି ଡେରି ହେଲାଣି, ପିଣ୍ଡାରେ ଜଗି ବସିଥା ।

ବାଘ ମାତିଛି

ବାଘ ମାତିଛି, ବାଘ ।

ମାଘ ମାସ ଶୀତ ରାତିରେ

ଗୋଟିଏ ବାଘର ଗର୍ଜନ ।

କୋଟିଏ ମଣିଷର ଡାକକୁ

ଡୁବାଇ ଦେଉଛି ।

ଆଖପାଖ ଗାଁରେ

ତାଟି କବାଟ ବନ୍ଦ ରହୁଛି

ଚୁଲି ଜଳୁନି, ଆଖି ପଡୁନି

ଲାଗୁଛି ପଛପଟେ ବାଘ ଠିଆ ହୋଇଛି ।

ବାଘର ଆଖି ଦେଖିଛ

ଘିନୁଆର ଆଖି !

ଗୋବିନ୍ଦ ଜିଭ ଦେଖିଛ

ଅଗ୍ରୱାଲ୍‌ର ଜିଭ !

ବାଘ ମାତିଛି, ହୁସିଆର୍‌, ବାଘ ।

କେଉଁଠି ବାଘର ଘର

ଗନ୍ଧମାର୍ଦନ, ଭୁବନେଶ୍ଵର, କାଶ୍ମୀର

ନା ଗସ୍‌ମାର ଗଭୀର ଅନ୍ଧାର ?

ହିମବନ୍ତର ଶିଖର ନା କୁମାରୀକାର

ନିସ୍ତେଜ ଜଳ ସ୍ତର ?

ସେ ଘର କ’ଣ ସଭ୍ୟତାର ବିକାଶର

ନା ଭଙ୍ଗା ଛିଣ୍ଡା ମଣିଷଙ୍କ ସମାବେଶର ?

ଏ ବାଘ ନୁହେଁ ଟିଭି ପରଦାର

ବା ସର୍କସ୍‌ର ବା ନନ୍ଦନକାନନର ।

ଏ ବାଘର

ପଂଝା ସୁନ୍ଦର, ନଖ ସୁନ୍ଦର, ନିଶ ସୁନ୍ଦର

ଚମ ସୁନ୍ଦର, ଛାତି ସୁନ୍ଦର

ଦାନ୍ତ ସୁନ୍ଦର, ଜିଭ ସୁନ୍ଦର

ସବୁ ସୁନ୍ଦର, କେତେ ଭୟଙ୍କର !

ଘନ ଘୋର ଅନ୍ଧକାରେ

ନିଆ ଭଳି ଜଳୁଛି ତା ଆଖି

ନିୟମଗିରି ତୀଖରେ,

ଧାନ କ୍ଷେତରେ, ମୀନ ଆଖିରେ

ଚିର ସବୁଜ ପାନ ବରଜରେ ।

ଏ ବାଘକୁ ଦେଖିଲେ ଲାଗେ ସତରେ

ଧୂମକେତୁଟିଏ ଠିଆ ହୋଇଛି

ମୁଣ୍ଡ ପାଖ ଆକାଶରେ

ଆଉ ଆଖି ତରାଟି ଚାରିଦିଗ ଚାହୁଛି ।

ଖିଆଲି ବାଘଟିଏ ନିଶ୍ଚୟ,

କେତେବେଳେ ହସୁଛି ତ କ୍ଷମା କରି ଦେଉଛି

କେତେବେଳେ ରାଗୁଛି ତ ରକ୍ତ ଶୋଷି ନେଉଛି,

ରକ୍ତ ଶୋଷିଲାବେଳେ ଏ ବାଘର ମୁହ ଦେଖିଛ ?

ଗୋଟିଏ ଲମ୍ପ ମାରି ଏ ପାହାଡ଼ରୁ ସେ ପାହାଡ

ଏ ନଈରୁ ସେ ନଈ ଏ ଗାଁରୁ ସେ ଗାଁ

ଡିଆଁ ମାରୁଛି, ବଣ ନିଆଁ ପରି ମାଡ଼ି ଚାଲୁଛି ।

ହୁସିଆର,

ଆଜି ମାଟିରେ ବାରମ୍ବାର ଲାଞ୍ଜପିଟି ଏ ବାଘ ମାତିଛି ।

ଆକାଶ ମାଟି

ଏ କାହାର ରକ୍ତ ଛିଟିକି ପଡ଼ିଛି

ସୋରିଷ ଫୁଲରେ, ସଲପ ପତ୍ରରେ ?

ଦୁଇ ଅନ୍ଧାର ସାମନାସାମନିର ବେଳ

ରକ୍ତ ରକ୍ତର ଖେଳ ।

ବୋଧେ ଯୀଶୁ ପୁଣି ଜନ୍ମ ହେବାର ସକାଳ

ବିଶ୍ଵରୂପ ପ୍ରକଟିତ ହେବାର କାଳ ।

ଆମେ ସାଉଁଟି ନେବା

ଶୁଖିଲା ଶାଳ ପତ୍ରର ଗହଳେ

ଶୋଇଥିବା ଘାସମାନଙ୍କ ସ୍ୱପ୍ନକୁ,

ଉଜୁଡି ଯାଇଥିବା ଫଟା କାଂଥରେ

ଲେପିଦେବା ସାନ୍ତ୍ୱନାର ଚନ୍ଦନ କର୍ପୂର ।

ଏ ଯାଏଁ ଖୋଜି ପାଇ ନଥିବା

ମଣିଷମାନଙ୍କୁ ଉଦ୍ଧାରି ଆଣିବା

କଳିଙ୍ଗା ପାହାଡର ଉପତ୍ୟାକାରୁ ।

କିଏ କାହାକୁ ମାରେରେ ମୂର୍ଖ ମଣିଷ !

ଦପ୍‌ ଦପ୍‌ ହେଉଥିବା ହୃଦୟର

ଜାତି ଥାଏ ନା ଧର୍ମ ଥାଏ ?

କେଉଁ ଜାତିର ଏ ଆକାଶ

କେଉଁ ଧର୍ମର ଏ ଦୀପ୍ତ ତାରା

ଯାହା ଝଲସାଇ ଦିଏ ଆଖିକୁ, ଆତ୍ମାକୁ !

ଗୋଟିଏ ବର୍ଷାରେ ସବୁ ଧୋଇ ହୋଇଯାଏ

ଧୂଳି, ରକ୍ତ, ଈର୍ଷା ଓ ଅନ୍ଧତ୍ୱ

ଶୁଖିଯାଏ କଟାଦାଗ, ଘା’,

ଓ ଦୀଘ ଦିନର ଦହନ ।

ଆର଼େ ବାୟା ଆସ

ଶୁଣିବା ଶୁଆସାରୀଙ୍କ ଗୀତ

ଦେଖିବା ହଳଦୀବସନ୍ତର ଉଡ଼ାଣ

ଲେଖିବା ଆଦିମ ମଣିଷର ଅକ୍ଷର ।

କେତେବେଳେ ମେଘ ସାଙ୍ଗେ ଉଡିଯିବା ତ

କେତେବେଳେ ଝରଣାର ସ୍ଵଚ୍ଛ ଧାରରେ ବହିଯିବା ।

ଆମ ପାଇଁ ଘରଟିଏ

କେଉଁ ଦିନରୁ ତିଆରି ସରିଛି ।

ତାହା ଈଶ୍ଵରଙ୍କର

ସେ ଜଗନ୍ନାଥ ହୁଅନ୍ତୁ କି ଯୀଶୁ ହୁଅନ୍ତୁ ।

ଦେ ଫୋପାଡ଼ି ଦେ

ବନ୍ଧୁକ ତୋର, ଶାବଳ ତୋର,

ଦା’, କାତି, ଟାଙ୍କିଆ ତୋର

ମାଟି ମା’କୁ କଷ୍ଟ ହେବରେ, କଷ୍ଟ ହେବ ।

ବିଚାର କର ।

କୁଳମଣି ଜେନା

୧୯୫୪-

ଏକଦା ‘ଅଗ୍ନିବୀଣା’ ପତ୍ରିକାର ସଂପାଦକ, ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରଗତିଶୀଳ ଲେଖକ ଶିଳ୍ପୀ ବୁଦ୍ଧିଜୀବୀ ସଂଘର ଅନ୍ୟତମ ପ୍ରତିଷ୍ଠାତା, ମାର୍କସବାଦୀ ଚିଂତନର ବଳିଷ୍ଠ ବାଖ୍ୟାକର କବି କୁଳମଣି ଜେନା ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ପ୍ରଗତିବାଦୀ ଧାରର ଅନନ୍ୟ ଅଗ୍ରଦୂତ ।

ଭାବବାଦ ଓ ବିଜ୍ଞାନର ଲଢେଇର ଉର୍ତ୍ତିର୍ଣ୍ଣ କବି ଶ୍ରୀ ଜେନାଙ୍କର କବିତା ଓ ପ୍ରବଂଧ, ସମାଲୋଚନା ଆଦି ମାର୍କସବାଦୀ ବିଜ୍ଞାନର ଯାଥାର୍ଥ୍ୟକୁ ପ୍ରତିପାଦିତ କରି ସାଂସ୍କୃତିକ ସଂସ୍କାର ପାଇଁ ପଥ ପରିଷ୍କାର କରିଛି, ଯେଉଁପଥ ଉପରେ ଜାରିରିହିଛି ନବ୍ୟପ୍ରଗତିବାଦୀ କାବ୍ୟ ଆନ୍ଦ୍ରୋଳନର ଆଲୋକିତ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ, ବିପୁଳ ବିଶ୍ୱାସ ।

ଜନବାଦୀ ସାହିତ୍ୟର ଏହି ଶ୍ରେଷ୍ଠ ସାଧକଙ୍କର ତତ୍ତ୍ୱ ଭିତ୍ତିକ ଉଚ୍ଚକୋଟିର କବିତା ପୁସ୍ତକ ‘ମୃତ ଈଶ୍ୱର’ ପାଠକମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଆଦୃତ ଓ ପ୍ରଶଂସିତ । ଏହା କବିଙ୍କର କାବ୍ୟଧାରା ନବ୍ୟପ୍ରଗତିବାଦୀ ଆନ୍ଦୋଳନକୁ କରିଛି ସୁଦୃଢ ଓ ସମ୍ପ୍ରସାରିତ ।

ସମ୍ପ୍ରତି ପୁସ୍ତକ ଆନ୍ଦୋଳନର ଅନ୍ୟତମ ସ୍ରଷ୍ଟା, ମେହନତି ମଣିଷର ମୁଖପତ୍ର ‘ଆରୋହଣ’ ପତ୍ରିକାର ପରାମର୍ଶଦାତା ଭାବେ କବିଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟଶୈଳୀ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଓ ସ୍ମରଣୀୟ । ଏବେବି ସୃଜନ ମଗ୍ନ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ବିଚାର ବିମର୍ଶର ଜଣେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ବିଚାରକ ଭାବେ କାର୍ଯ୍ୟରତ ।

ରକ୍ତଛୁରି

ଦେଇକି ପାରିବ ମୋତେ ଏକ ରକ୍ତଛୁରି

ସୂର୍ଯ୍ୟର ତନିମା ଢାଳି

ପୂର୍ବାଶାର ବୁକୁ ଚିରି

ଉଦୟର ସେ ଲାଲ୍‌ ବାଛୁରୀ ।

ଆକାଶ ପୃଥିବୀ

ନିଘଂଚ ବନାନୀ

ଆମେ ଯେତେ ଆରଣ୍ୟକ ପ୍ରାଣୀ

ହରାଇଛୁ ନିଜର ଉଆସ

ନିଜ ଗୃହେ ନିଜେ ବଂଦୀ

ଆତତାୟୀ ଶୋଷଣର ବିଷ

କୋରିଖାଏ ଶାଣିତ ଧମନୀ

ଶ୍ରମ କରି ଝାଳ

ଲହୁ ଲୁହ ଏକାକାର

ପରାଜିତ ବିବେକର ଲାଲ୍‌ ତଲୁଆର ।

ଦେଇକି ପାରିବ ମୋତେ

ଏକ ରକ୍ତଛୁରି

କାଠୁରିଆ କାଠର କଟୁରି

ହାଣିବାକୁ ଶୋଷଣର ଗଂଡ଼ି

ଜାଳିବାକୁ ଯାତନାର ହାଂଡି ।

ସେଇ ଛୁରି ଯା’ର ଅଗ୍ରଭାଗେ

ଅଗଣିତ ଶ୍ରମଜିବୀ ଶୋଣିତର

ଶାଣିତ ବିବେକ

ହାଣିପାରେ ସୁତୀକ୍ଷ୍‌ଣ ଆଘାତ

ଅଭାବ ଓ ଦୁଃଖ ଶୋକ ଯାତନା ସଂଘାତ

ଭାଂଗିଦେଇ ଶୋଷଣର ଛାତ ।

ସେଇ ଛୁରି ସେଇ ରକ୍ତଛୁରି

ଉଣେଇଶ ସତରରେ

ଋଷିଆର ଜାର ବୁକୁ ଚିରି

ବଜାଇଲା ମୁକ୍ତିର ମହୁରି

ମେହନତି ମଣିଷର ଭେରୀ ।

ସେଇ ଛୁରି ସେଇ ରକ୍ତଛୁରି

ସାଂଘାଇର ବୁକୁ ପରେ ମାରିଥିଲା

ଚ୍ୟାଂ କାଇଶେକେ

ହଟିଥିଲା ଜାପାନୀ ଜାହାଜ

ଭାଂଗିଥିଲା ଅଫିମର ନିଦ

ଯୁଗେ ଯୁଗେ ତାହାରି ସଂବାଦ ।

ସେଇ ଛୁରି ସେଇ ରକ୍ତଛୁରି

ଘୂରି ଘୂରି ଘୂରି

ବହୁଦେଶ, ବହୁପଥ, ବହୁତ ମଣିଷ

ଅତିକ୍ରମୀ ସମୟର ସ୍ରୋତ

ଯାତ୍ରା ତାର ହୋଇନାହିଁ ଶେଷ ।

ସେଇ ଛୁରିକା ଅଗ୍ରଭାଗେ

ରକ୍ତ ଶୋଷ ମଣିଷର ଦଳ

ବାରଂବାର ଫିଂଗିଛି ପଥର

ଲଭିନାହିଁ ତଥାପି ତା’ ଶାଣଦିଆଧାର ।

ବକ୍ଷେ ବହି ପବିତ୍ର ସେ କ୍ରୋଧ

ହିଂସାର ଅନଳ

ଜାଳିପାରେ ପୋଡ଼ିପାରେ

ରଚିପାରେ ଅଗ୍ନିର ଭୂଗୋଳ

ନିପୀଡିତ ମଣିଷର ଦଳ ।

ସେଇ ଛୁରି ଏକ ରକ୍ତ ତାରା

ସମୁଦ୍ରରୁ ଲଂଫମାରି ବାଛିନିଏ

ଆକାଶରୁ ମାଟିର ବଖରା

ଢାଳିଦିଏ ଆଲୋକର ଧାରା

ମୁକ୍ତିର ପ୍ରଜନ୍ମ ଯେଣୁ ଲୋଡ଼ା ଆଜି ଲୋଡ଼ା

ସେଇ ଛୁରି ଏକ ରକ୍ତ ତାରା ।

କବିତାରେ କେବେ ବିପ୍ଳବ ଆସେ ନାହିଁ

କବିତାରେ ଯେଣୁ ଫୁଟିତ ପାରୁନି ବୋମା

ତେଣୁ ମୁଁ ଧରିବି ହାତେ ରାଇଫେଲ୍‌ ଏକ

ସତକୁ ସତ ସେ ଅଗ୍ନି ଟ୍ରିଗାର ଟିପି

ଫିଙ୍ଗି ଦେବି ଏ ଭାବ-ବିନୋଦିଆ ଭେକ ।

ଅନେକ କବିତା ହେଲାଣି ତ ଏଠି ଲେଖା

ଏଣୁ ମୁଁ କବିତା ଲେଖିବିନି ଆଉ ଜମା

କେଉଁଠି କାହିଁକି ପରିବର୍ତ୍ତନ ଢେଉ

ଛୁଇଁ ପାରୁନାହିଁ ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟର ସୀମା ?

ପଚାରିଲି ମୋ’ର ପୂର୍ବଜ କବି ଗଣେ

କହ ଅଗ୍ରଜ କହରେ କାହିଁକି ଏଠି

ତମ କବିତାର କାରୁକାର୍ଯ୍ୟରେ କେହି

ଶୋଷଣର ତୁଲେ ଉଠାଇଲା ନାହିଁ ଲାଠି ?

ନିତି ମୁଁ ଦେଖୁଛି ମଣିଷ ମରୁଛି ହାୟ

ମଣିଷର ତୁଲେ ମଣିଷ ଖଟୁଛି ବେଠି

ନିତି ମୁଁ ଦେଖୁଛି ଗରିବର ଦେହ ଝାଳେ

ଭିଜି ଯାଉଅଛି ବସୁଂଧରାର ମାଟି ।

ତଥାପି ନିରବ ଏଇ ପୃଥିବୀର ମନ

ତଥାପି ନୀରବେ ଆଖିରୁ ଢାଳୁଛି ଲୁହ

କେଜାଣି କାହିଁକି ଅଟକି ଯାଉଛି କହ

ବଂଧ୍ୟା ତାହାର ଉଷ୍ମ ଶୋଣିତ କୋହ ?

ଉତ୍ତର ତମେ ଦେଇପାରିଲନି କବି

କାରଣ ତମର କବିତା ଛଳନାମୟୀ

ଜୀବନ ଯାହାର ପ୍ରାଚୁର୍ଯ୍ୟ ତୂଲେ ଗଢ଼ା

କବତାରେ ତାର ‘ବିପ୍ଲବ’ ଆସେ ନାହିଁ ।

କବିତାରେ କେବେ ‘ବିପ୍ଳବ’ ଆସେ ନାହିଁ

ଜୀବନରେ ଯଦି ‘ବିପ୍ଲବୀ’ ଆଚରଣ

ପାଳନ ନ କରି ତମ କବିତାରେ କେହି

‘ବିପ୍ଳବ’ ପାଇଁ କରେ ନାହିଁ ସଂଗ୍ରାମ ।

ଏଇକଥା ଯେଣୁ ବୁଝି ମୁଁ ପାରିଛି ଆଜି

ଗୋଟାଏ ହାତରେ ଫିଂଗିବି ଏକ ବୋମା

ଆର ହାତେ ମୋର ଅଗ୍ନି ବର୍ଚ୍ଛା ସମ

କରିଯିବି ମୁହିଁ କବିତାର ସର୍ଜନା ।

ଭାରତବର୍ଷ

।। କ ।।

ସ୍ଵାଧୀନତାର ଚାଳିଶ ବର୍ଷ ପରେବି

କିମ୍ଭୁତ କିମାକାର ଯାହାର ପରିବେଶ

କିମ୍ଭୁତ୍‌ କିମାକାର ଯେଉଁ ଦେଶ ।

।। ଖ ।।

ଯାହାକୁ ଡକାଯାଏ ମା

ତା କୋଳରେ

କଳାହାଂଡ଼ି ପରି ଏକ ଛୁଆ ।

।। ଗ ।।

ଯେଉଁଠି ଦେଖିବ ଦୁର୍ନୀତି

ସେଇଠି ଭାରତବର୍ଷର ସ୍ଥିତି

ଯେଉଁଠି ଦେଖିବ ଧର୍ମ

ସେଇଠାରେ ଭାରତବର୍ଷର ନାମ ।

।। ଘ ।।

ଭାରବର୍ଷ !

୭୦ କୋଟି ଲୋକଙ୍କ ପେଟରେ

ଯେଉଁଠି କ୍ଷୁଧା

ଦୁଇ ଲକ୍ଷ ବର୍ଗମାଇଲ ଅଂଚଳରେ

ଯେଉଁଠି ମରୁଡି

୨୪ ଘଂଟା ଯେଉଁଠି ଅଂଧାର ।

।। ଙ।।

ଭାରତବର୍ଷ !

ନାରୀ ଧର୍ଷଣରେ

ଦୁର୍ନୀତିରେ

ଅନାହାର ମୃତ୍ୟୁରେ

ସବୁଠାରୁ ଉପରେ ଯାହାର ନାଁ ।

।। ଚ ।।

ଇଲେକ୍‌ସନ୍‌ ଆସିଲେ

ଏଠି ଚାଲେ ଭୁରି ଭୋଜନ

ନ ଆସିଲେ ଯାଏ ଆସେବା କ’ଣ

କେହି ତା’ର ଦେଇ ପାରଂତିନି

ଉତ୍ତର ।

।। ଛ ।।

ମଧ୍ୟବିତ୍ତ ଏଠି ହାଇ ମାରେ

ସର୍ବହରା ଶୋଣିତ ନିଗାଡେ

ଶୋଷକ ଏଠି ଗଦି ସଜାଡେ ।

।। ଜ ।।

ଦଲାଲମାନେ ଏଠି

ଦିବ୍ୟ ପୁରୁଷ

ଦସ୍ୟୁମାନେ ଏଠି ଦେବତା

ମୁର୍ଖମାନେ ଏଠି ମହା ପଂଡିତ

ଭାଟମାନେ ଏଠି ମହାକବି

ବିବେକୀ ମାନେ ଏଠି ବୋକା ।

।। ଝ ।।

ଭାରତବର୍ଷ !

କବିଗୁରୁଂଙ୍କର ଦେଶ

ବୁଦ୍ଧ ବାପୁଜୀଂକର ଦେଶ

ଏଠି ମୁଷ୍ଟିବଦ୍ଧ ହୋଇଗଲେ ହାତ

ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱକୁ ଉତ୍ତୋଳିତ ହେଲେ

ରକ୍ତ ନେତ

କିଛି ଲୋକଙ୍କୁ ମାଡିବସେ

ପୂର୍ବସୂରୀଂକ ଭୂତ ।

।। ଞ ।।

ଭାରତବର୍ଷ !

ଯାହାର ନାଗରୀକ ମାନଙ୍କ

ରକ୍ତରୁ

ନିଗାଡି ନିଆଯାଇଛି

ନିଆଁ

ପାଟିରୁ ଶବ୍‌ଦ

ହାତରୁ ଶକ୍ତି

ନିର୍ବାକ ନିସ୍ପଂଦ ଏକ

ପାଳଭୂତ ।

ଗିରିଜା କୁମାର ବଳୀୟାରସିଂହ

୧୯୫୪ -

ଉତ୍ତରଅଶୀ ଓଡ଼ିଆ କବିତା କ୍ଷେତ୍ରରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ ସମୟର ଅୟମାରମ୍ଭ, ଥିଲା ଗୋଟେ କ୍ରାନ୍ତିର କାର୍ତ୍ତିକ ସକାଳ । ମନୁବାଦୀଙ୍କ ସଇତାନି ସଂସ୍କୃତି, ସାହୁକାରଙ୍କ ସୁଧଖୋର ଶୋଷଣ, ସରକାରୀ ଶାସନର ଅଜଗରୀ ଅବିଚାର, ସାମାଜିକ ବୈଷମ୍ୟ ଓ ସାମ୍ରାଜ୍ୟବାଦ ବିରୁଦ୍ଧରେ ସେହି କ୍ରାନ୍ତିର ସକାଳ ଥିଲା ଗୋଟେ ମନ୍ତ୍ରମୁଗ୍ଧ ମୁକ୍ତିର ମହାଡ଼ାକ । ଏତିକି ବେଳେ କବି ଗିରିଜା କୁମାର ବଳୀୟାରସିଂହଙ୍କ ରକ୍ତର ରାଣ, ହାଡ଼ର ହଲପରେ ଲେଖାହୁଏ ‘ଭାରତବର୍ଷ’ର ପ୍ରଥମ ପର୍ବ । ପ୍ରାୟ ପଚିଶ ବର୍ଷର ବୈଶାଖ ଅତିକ୍ରାନ୍ତ ପରେ ସେହି ବହୁଚର୍ଚ୍ଚିତ କବିତା ସଂଗ୍ରହ ଭାରତବର୍ଷ ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରଗତିବାଦୀ କବିତାର ଧାରା ଓ ଧରାକୁ ଦେଇଛି ନୂଆମୋଡ଼, ଦିଗ୍‌ଦର୍ଶନ ।

ଶବ୍ଦ ଓ ଶୈଳୀର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ସନ୍ନ୍ୟାସୀ କବି ଗିରିଜା ବଳୀୟାରସିଂହ ଅଶୀଉତ୍ତର ଓଡ଼ିଆ ଆଧୁନିକ କବିତାର ଅନ୍ୟତମ ଅଗ୍ରକବି ଜନବାଦୀ କାବ୍ୟସ୍ୱର ଭିତରେ ତୃଣ ଓ ତୀରର ଅପୂର୍ବ ସମନ୍ୱୟ ହେଉଛି ତାଙ୍କ ସାଧନାର ଶୀର୍ଷତମ ସୂତ୍ର । ପ୍ରାଞ୍ଜଳ ଅଥଚ ପ୍ରଲମ୍ବିତ, ବାସ୍ତବ ଅଥଚ ଅବ୍ୟର୍ଥ, ଗୈରିକ ଅଥଚ ଗୁରୁଗମ୍ଭୀର ହେଉଛି ଗିରିଜାଙ୍କ ଚାରିଦଶଦ୍ଧିଧରି ତାଙ୍କ ସାଧନାର ସାରସ୍ୱତ ଭୂମି ।

କ୍ରୌଞ୍ଚ ମିଥୁନର ମାନଚିତ୍ରରୁ କୌରବ ପୀଡ଼ିତ ଭାରତ ବର୍ଷର ଭୀଷ୍ମଶଯ୍ୟା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନିଜସ୍ୱ କାବ୍ୟଭୂମିରେ ଏବେ ବି କବି ସ୍ୱପ୍ନବିଭୋର, ସୃଜନମଗ୍ନ ।

ଭାରତବର୍ଷ

କୁରୁକ୍ଷେତ୍ର

କି କରୁଣ କୁରୁକ୍ଷେତ୍ର ! କାହାଂତି ବା କ୍ରୁଦ୍ଧ କୌରବେୟ ?

ପଡ଼ିରହେ ପୁରାଣର ପରିତ୍ୟକ୍ତ ପୃଥକ୍‌ ପୃଥିବୀ .......

କାହିଁ ଧନୁ ? କାହିଁ ଗଦା ? କାହିଁ କୁଂତ ? କୌଣସି କୌଂତେୟ ?

କପଟପଶାର କାଠି ବୋଲ ମାନେ ଯଦିଚ ଆଜି ବି !

କାହିଁ ରଥୀ ? ମହାରଥୀ ? ସାରଥିର ସୁଦର୍ଶନ ଚକ୍ର ?

କୁଂଡଳିତ କାଳଗର୍ଭେ କୃତବୀର୍ଯ କର୍ଣର କବଚ ......

ନଳବନେ ନୀଳନାଗ ......ନଷ୍ଟ ନଗ୍ରେ ନରକର ନକ୍ର

ପଦାତିର ପାଦଟୀକା ପାସୋରିଛି ପାଂଶୁଳ ପାବଚ୍ଛ !

କାହିଁ ତୂରୀ ? କାହିଁ ଭେରୀ ? କାହିଁ ବାଦ୍ୟ ? କାହିଁ ପାଂଚଜନ୍ୟ ?

ବିବସନା ବିଷକନ୍ୟା .....ବିବାସିତା ବିଧବା ବିଧାତ୍ରୀ ...

ସ୍ୱପ୍ନର ଏ ସାନୁଦେଶେ ଜାନୁ ଭଂଗ ଜଘନ୍ୟ ଜଘନ୍ୟ

ଯଦିଚ ଆଜି ବି ନଏଁ ଦ୍ରୌପଦୀର ଦୀର୍ଘକେଶା ରାତ୍ରି !

କରୁଣ ଏ କବରରେ କାଂଦିମରେ କେଉଁ କାଳିଜହ୍ନ ?

ଘୂର୍ଣ୍ଣିର ଘୋଷଣାନାମା ଘୋଷିହୁଏ ଘଂଚ ଘାସବଣ ।।

କ୍ଷତ୍ରିୟର କ୍ଷତ

ଦୀର୍ଘ ହୁଏ ଦୁଃଖସବୁ ........ଦୁଃସ୍ଵପ୍ନର ଦୁରଂତ ଦ୍ରାଘିମା ....

କାହିଁ ଦ୍ରୋଣ ? କାହିଁ ଭୀଷ୍ମ ? ଭ୍ରଷ୍ଟ ସବୁ ଭସ୍ମର ଭକ୍ଷାଂଶ

କାହିଁ ଗୃହ ? କାହିଁ ବ୍ୟୂହ ? କାହିଁ ଦୁର୍ଗ ? ଦିଗଂତର ସୀମା ?

ଆଶାସବୁ ଅକ୍ଷୌହିଣୀ ! ଅତୀତଟା ଆହତ ଅକ୍ଷାଂଶ ! !

କାହିଁ ଅଶ୍ଵ ? କାହିଁ ହସ୍ତୀ ? ସିଂହନାଦ ଶୁଭୁନି ଟିକିଏ

ଶତବକ୍ର ରଥଚକ୍ର .......କଂକରିତ କବଂଧ, କଂକାଳ

କ୍ରୋଧର ସେ କ୍ରୋଡପତ୍ର କୀଟଦଂଷ୍ଟ ! କାହିଁକ ବା କିଏ

ପୃଥୁଳ ପୋଥିର ପୃଷ୍ଠା ପଢି ପଢି, ସାରିବ ସକାଳ ?

ବିଜୟ ନା ବିଲୟ ନା ବ୍ୟାସୋକ୍ତି ନା ବ୍ୟାଜୋକ୍ତିର ବ୍ୟାପ୍ତି

ସିଂହାର ନା ସିଂହାସନ ? ସଂଗ୍ରାମ ନା ସଂଦିଗ୍ଧ ସ୍ଵଗତ ?

ଦ୍ଵଂଦ୍ୱର ଏ ଦୁଂଦୁଭିରେ ବଂଶ ପରେ ବଂଶର ବାଜ୍ୟାପ୍ତି

ସଂଯୁଗୀନ ସଭ୍ୟତାର ସତ୍ୟ ଖାଲି-କ୍ଷତ୍ରିୟର କ୍ଷତ !

ବାକି ସବୁ ବିପ୍ରଳାପ ........ବିଡ଼ଂବିତ ବୀରତ୍ଵର ବ୍ୟଥା

କରୁଣ ଏ କୁରୁକ୍ଷେତ୍ର କହିଯାଏ କୁହୁଡିର କଥା ।।

ବଂଶଭାରତ

ହେ ବଂଶଭାରତବର୍ଷ ! ବସୁମାତା ଭ୍ରୂଣହତ୍ୟା କରେ

କନ୍ୟା କୁମାରିକା କୂଳେ କୁଳବର୍ଗ କୁଳାଂକୁରକାମୀ

ଗୋପର ଗୋହତ୍ୟା ଏବଂ ବଦ୍ରିକାର ବ୍ରହ୍ମହତ୍ୟା ପରେ

ଦିଅ ମତେ ଫାଶୀଦଂଡ - ମୁଁ ତୁମର ଆଜନ୍ମ ଆସାମୀ !

କବଜରେ କପିଧ୍ଵଜ । ଏ କବଚ କୁଂଡଳ କାହାର ?

ମୋଂ ଶରବର୍ଷାର ଋତୁ ଭୋଗୁଚି ମୁଁ ଭଂଗାଧନୁମେଳେ

ଅକ୍ଷମ ଏ ଅକ୍ଷୌହିଣୀ ଆସୁରିକ ଆଁ’ର ଆହାର

ମୁଁ ଖୋଜୁଚି କୁଟାଖଂଡେ ଘଟଗାଆଁ ଘରପୋଡିବେଳେ !

ମୋ’ କୁଳର କୋକେଇକୁ କୁଟୁଂବରୁ କାଂଧେଇବ କିଏ ?

ସହଳ ମୁଁ ଶୋଇପଡେଁ, ଶେଷଥର - ହେ ଶିଆଳୀଲଟା ,

ମୋ’ ମାୟାସଂଧ୍ୟାର ମୃତ ମୁହୂର୍ତକୁ ମାଫି ମାଗିନିଏ

ତୁଂଡର ଏ ତିରଣ ନା ମୁଂଡର ସେ ମୟୂରଚୂଳଟା ?

ହେ ବଂଶଭାରତବର୍ଷ ! ଅଂଶର ଏ ଅବତାର ଅଧା ....

ଖାଂଡବର ଖାତକ ମୁଁ ଖରକୁଚି ଖୋଲା ଖତଗଦା !

ଧଳାତାରିଖର ତରା

ହେ ତରା ତମକୁ ଦିନେ ଧରା ଦେବି ଧଳାତାରିଖରେ

କାହୁଆ ମୋ’ କଟକରେ କାଂଦୁଥିବ କଦଂବ କଦବା

ଅହ୍ୟସୁଲକ୍ଷଣୀମାନେ ଆଶା କରେ ଭଲ ଥିବେ ଘରେ

ଅଗନାଗ୍ନି ଅରଣ୍ୟରୁ ଆସୁଥିବେ ଅଯୋନିସଂଭବ। !

ହେ ତରା ତମର ଗାଆଁ ସତେଇଶ ସଉତୁଣୀ ସାହି

ଅପସରା ଅପଂତରା : ଅସହଣୀ ଅସତୀ ବସତି

ନଖ ବି ଉଷୁମ୍‌ ହେଲେ ଉଆଁସର ଉଁ’ ଚୁଁ’ ନାହିଁ

ଚଉରାଶି ଚମଚର୍ଯ୍ୟା - ଚଉଷଠି ଯୋଗିନୀଂକ ପ୍ରତି !

ହେ ତରା ତରକୁଅଚି ଆଖି ଆଗେ ଅଧୁନା ଅଂଧାର

ଜରିପୋଷାକରେ ଜଳେ ଜନ୍ମଦିନ ଜରାଜର୍ଜରିତ

ଚଂଦ୍ରର ଏ ଚରିତ୍ରଟା କଳଂକରେ କେଡ଼େ ଚମତ୍କାର

ନବରସ୍ଥ ନବନାରୀ - ଏବଂ ଦଶକୁମାରୀ ଚରିତ !

ହେ ତରା ତମେ ମୋ’ ଅଂଧ ପୁଟୁଳିକୁ ଫିଟାଇବ ଆସ

ଚିରିଦିଏ ଚିତ୍ତବୃତ୍ତି ଚାହୁଁଚାହୁଁ ଚାରୁ ଚାଂଦ୍ରମାସ !

ପ୍ରଶାନ୍ତ ମିଶ୍ର

୧୯୫୫-

ପ୍ରଗତିବାଦୀ କାବ୍ୟ ପରମ୍ପରାରେ କବି ପ୍ରଶାନ୍ତ ମିଶ୍ରଙ୍କ ପ୍ରବେଶ ଓ ତାଙ୍କର ସୃଜନ ଅବଦାନ ‘ଶିଖା ସ୍ୱାକ୍ଷର’ ଠୁ ‘ବହ୍ନି ବର୍ଣ୍ଣମାଳା’ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରକାଶିତ କେତେକ କବିତା ପୁସ୍ତକ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ।

ଉପେକ୍ଷିତ, ନିପୀଡ଼ିତ, ଭୂମିହୀନ ମଣିଷଙ୍କ ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ ବଞ୍ଚିବା ବିଷୟ, ଚାଷୀର ଉଜୁଡ଼ା ଫସଲ କ୍ଷେତ ଓ ଆତ୍ମାହତ୍ୟା ପ୍ରସଙ୍ଗ, ଅଧିବାସୀଙ୍କ ଅଧିକାର ଆଦି କବିଙ୍କ ଶାଣିତ ସର୍ଜନାର ଛତ୍ରେ ଛତ୍ରେ ଅତି ସାର୍ଥକ ଭାବରେ ସଂଯୋଜିତ । ସମକାଳର ସାମାଜିକ ନ୍ୟାୟ ପାଇଁ ଉଦ୍‌ଘୋଷଣାରେ କବିତା ହେଉଛି ଅସ୍ତ୍ର, ଏଥିରେ ଘୋର ବିଶ୍ୱାସୀ କବି ପ୍ରଶାନ୍ତ ମିଶ୍ର ।

‘ଦକ୍ଷିଣ ଓଡ଼ିଶା ସାହିତ୍ୟ ସମ୍ମିଳନୀ’ର କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ସଭାପତି ଭାବେ କବିଙ୍କର ସାଙ୍ଗଠିକ ଦକ୍ଷତା ଓ ବିଭିନ୍ନ ଗଣ ସଂଗଠନରେ ସକ୍ରିୟ ସଂପୃକ୍ତି ବାମମାର୍ଗୀୟ ଚିନ୍ତା ଚେତନାକୁ ବିସ୍ତାର କରାଇବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯଥେଷ୍ଟ ସାହାଯ୍ୟ କରୁଛି । କବି ଏବେ ବି ଅଛନ୍ତି ସଂଗ୍ରାମ ସହିତ ସାଧନାରତ ।

ରକ୍ତସ୍ରାବର ଛନ୍ଦ

ହେ ମୋର ପ୍ରଥମ ପ୍ରେମ

ହେ କବିତା ମଣିଷର ଭାଷା !

ହେ ଜାଗ୍ରତ ଅବସ୍ଥାର

ସ୍ଵପ୍ନ ମୋର ବିଶ୍ୱାସ ଓ ଆଶା !

ନିରଂତର ନିଦ୍ରାହୀନ

ହେ ଜୀବନ ଜିଜୀବିଷା ମୋର !

ହେ ସଂଗ୍ରାମ ହେ ସଂଘାତ

ଶିଖାୟିତ ସ୍ଵେଦର ସ୍ଵାକ୍ଷର !

ହେ ବିଦ୍ରୋହୀ ମାନବତା ।

ମୁକ୍ତିକାମୀ ମଶାଲର ନିଆଁ !

ଚୁକ୍ତିର ବିରୋଧୀ ପକ୍ଷ ।

ହେ ଚିନ୍ତାର ଲୋହିତ ଦରିଆ !

ବିପଦ ଆପଦ ଭରା

କଂଟକିତ ଚଲାପଥେ ମୋର !

ତମକୁ ମୁଁ ପାଏ ନିତି

ତମେ ଛନ୍ଦ ମୋ ରକ୍ତସ୍ରାବର !

ସାଥୀ

ଜହର ଥିଲା ଜହର ଖାଲି

ଜଗତ ଏକ ଜ୍ଵାଳାରେ ଭରା

ଜୀବନ ମାନେ ବୁଝି ମୁଁ ଥିଲି

ରୁଦ୍ରଋତୁ ଜ୍ୟେଷ୍ଠ ଖରା ।

ଜାହ୍ନବୀ ଗୋ ଆସିଲ ତମେ

ଆସିଲ ଦିନେ ଅକସ୍ମାତ

ମୁଖର କରି ଶୁଷ୍କ ମାଟି

ଶୂନ୍ୟ ନଭ ଶପ୍ତ ପଥ ।

ଆନ୍ଦୋଳିତ ସହସା ହେଲା

ଧୂର୍ଜଟିର ଜଟିଳ ଜଟା

ଶୀତଳ ଜଳତରଙ୍ଗର

ଶାନ୍ତ ଏ କି ସ୍ପର୍ଶଛଟା ।

ଅଦ୍ଭୁତ ଏକ ବିସ୍ମୟରେ

ଅନାଇଲି ମୁଁ ଦୃଷ୍ଟି ତୋଳି

ସମ୍ମୁଖେ ମୋ ଜାହ୍ନବୀ ଗୋ

ହୋଇଛ ଠିଆ ମୟୂଖ ବୋଳି ।

କ୍ଳାନ୍ତ କ୍ରୂର ପ୍ରତୀକ୍ଷାର

ଅନ୍ତ ତମ ନୟନେ ଲେଖା

କହିଲ ତମେ- “ସ୍ୱପ୍ନ ହେଲା

ସତ୍ୟ ଆଜି ପାଇଲି ଦେଖା ।

ଯୋଦ୍ଧା କବି ଗଭାରେ ମୋର

ଜ୍ଵାଳାର ଜବା ଦିଅ ହେ ଖୋସି

କହେ ମୁଁ କଥା ତମରି ସ୍ଵରେ

ପୁଷ୍ପାସବ ପୀଡ଼ାରୁ ଶୋଷି ।

ତାହା ହିଁ ହେଲା ଗାଇଲ ତମେ

ମୋ ସହ ମିଶି ଯାତନାଗୀତା

ନିଝୁମ୍‌ ରାତି ମଧ୍ୟ ଯାମେ

ଜଳିଲା ତମ ସୁଖର ଚିତା ।

ବିପଦ ହେଲା ସଂପଦ ଗୋ

ଯାତ୍ରା ପଥେ ତମରି ପାଇଁ

ତଥାପି ତମେ ଯାଇନ ଦବି

ବୁଲାଇ ମୁହଁ ଚାହିଁନ କାହିଁ ।

କଲମ ଥୋଇ କୃପାଣ ତୋଳି

ସଲାମ୍‌ କରେ ତମକୁ କବି

ତମେ ମୋ ସାଥୀ ସୈନିକା ଗୋ

ଅନିର୍ବାଣ ତମରି ଛବି ।

ଭୋର୍‌ ଆକାଶର ତାରା

ଭଗତ୍‌ ସିଂର ଦାୟାଦ ତମେରେ

ଭୋକୀ ଭାରତର ଦୁର୍ଜୟ ଲାଲ୍‌ସେନା

ପାଦରେ ତମର ପାବକ ଛନ୍ଦ

ହାତରେ ତମର ସର୍ବହରାର

ରକ୍ତ-ଲୋହିତ ବାନା ।

କ୍ରାଂତିର ତମେ ଶିଳ୍ପୀ ସାଧକ

ତମେ ବିପ୍ଳବୀବଂଶୀବାଦକ

ହାହାକାର ପୋଛି ହୁଂକାର ତମ

ହୁତାଶନ ସମ ଜଳେ

ନକ୍ତଚର ଓ ରକ୍ତରୁଣୀର

ନାଆଁ ଲେଖ ତମେ

ହତିଆରେ ହତିଆରେ ।

ବନ୍ଧନ ଡେଇଁ କ୍ରନ୍ଦନ କାଟି

ଚନ୍ଦନଟିପା ଲେଖେ ବିଶ୍ଵାସ

କପାଳରେ ତମ ଗୁଳି

ଲଢ଼ୁଆ ଓ ମେହନତୀ ମଣିଷର

ତମେ ବନ୍ଧୁ ଓ ସଖା ସହୋଦର

ନିଃଶ୍ଵାସେ ତମ ନବ୍ୟ ଏଇ ଏ

ତୋଗଲକରାଜ ମୋଗଲତନ୍ତ୍ର

ଇମାରତ ପଡ଼େ ଟଳି ।

ଦୁର୍ଗମଗିରି ଘନବନ ବୁକେ

ଗୋପନ ଆବାସେ ତମ

ରନ୍ଧା ତ ହୁଏ ବାରୁଦଚୂଲିରେ

ଏ ଦେଶ ଜାତିର ମୁକ୍ତିଅନ୍ନ

ଆନନ୍ଦ ଅନୁପମ ।

ମୃତ୍ୟୁକୁ ମାରି ଦମନକୁ ଦଳି

ଦାବାନଳ ଶିଖା ତମେ ଉଠ ଜଳି

ଏଠି ମଉଳିଲେ ସେଇଠି ତମର

ଶିଖାର ପଦ୍ମ ଫୁଟେ

ତାମସୀ ନିଶିର ତମସା ବିଦାରି

ଜନଚେତନାର ଅହିରାଜ ଫଣା

ଅନଳ ଭଗାରି ଉଠେ ।

ଦୁଃଶାସନର ଦରବାରେ ପଡ଼େ

ଦୁର୍ଭାବନାର କରାଳ ଇଗଲ ଛାଇ

କୌଣସି ସ୍ଥାନ ଏଇ ପୃଥିବୀରେ

ନିରାପଦ ନୁହେଁ

ସଂଗ୍ରାମଶୀଳ ମହାଜନତାର

ଶତ୍ରୁ ଲୁଚିବା ପାଇଁ ।

ଏଇ କଥା କହେ ତମ ରାଇଫଲ୍‌

ତମ ସାମରିକ ପୋଷାକେ ଶୋଭିତ

ବୁଲେଟ୍‌ର ଉପବୀତ

ଏଇ କଥା କହେ

ଅସନ୍ତୋଷର ବଜ୍ର ବିଜୁଳି

ଶ୍ରେଣୀଯୁଦ୍ଧର ଅଙ୍ଗନେ ଠିଆ

ଶୋଷିତ ମଣିଷ ହିତ ।

ଭଗୀରଥ ତମେ ଚାଲ ଆଗେଆଗେ

ପଛରେ ତମର ମୁକ୍ତି-ପାଗଳ

ଗଣଗଙ୍ଗାର ଧାରା

ଉନ୍ମାଦ ନୁହଁ ଉଗ୍ର ତମେରେ

ଆଗାମୀ ଭାଷାରେ ମୁଁ ତମକୁ କହେ

ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟର ସଙ୍କେତବାହୀ

ଭୋର୍‌ ଆକାଶର ତାରା ।

ବସନ୍ତ ମୁଦୁଲି

୧୯୫୫-୧୯୮୬

ଓଡ଼ିଆ କ୍ରାନ୍ତିକାରୀ କାବ୍ୟ ସାହିତ୍ୟକୁ ସ୍ୱକୀୟ ପ୍ରତିଭାର ମହନୀୟତାରେ ସୁସମୃଦ୍ଧ କରିଥିବା କୀର୍ତ୍ତିମାନ ସ୍ରଷ୍ଟାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ବିଦ୍ରୋହୀ କବି ବସନ୍ତ ମୁଦୁଲି ହେଉଛନ୍ତି ଅନ୍ୟତମ, ସେ ସମୟର ତରୁଣ ସ୍ରଷ୍ଟା । ଦୁଃଖ, ଦୈନ୍ୟସହ କଥାବାର୍ତ୍ତା ଥିଲା ତାଙ୍କ ଜୀବନର ପରିଧି... ପ୍ରତିବାଦ ଥିଲା ତାଙ୍କ କାବ୍ୟଉଚ୍ଚାରଣର ମୌଳିକ ମନ୍ତ୍ର ।

ମାକ୍ସର୍ସବାଦ ଚିନ୍ତା ଓ ଚେତନାର ଲୋହିତ ପ୍ରବାହ ‘ଅବଧୂତ’ ଗୋଷ୍ଠୀର ପରବର୍ତ୍ତୀ ପିଢ଼ିଭୁକ୍ତ ଏହି କବି ହେଉଛନ୍ତି ପ୍ରଗତିବାଦୀ କାବ୍ୟ ଆନ୍ଦୋଳନର ସାଲିସ୍‌ବିହୀନ ସାଥୀ ଓ ସାରଥୀ । ସେ ଥିଲେ ମେହନତି ମଣିଷର ସନ୍ଧାନୀ କାବ୍ୟକାର । ସାଧାରଣ ଜନତାର ପୁଞ୍ଜିଭୂତ ଅସନ୍ତୋଷ, ଶ୍ରମ, ସ୍ୱେଦ ଓ ସଂଘର୍ଷ ହେଉଛି ଏହି ଯୁବକବିଙ୍କ ସାରସ୍ୱତ ସର୍ଜନାର ଶକ୍ତି ଓ ଶୈଳୀ ।

ଦୁଃଖର ବିଷୟ ! ଏକ ମର୍ମନ୍ତୁଦ ସଡ଼କ ଦୁର୍ଘଟଣାରେ ମାତ୍ର ୩୧ ବର୍ଷରେ କବି ବସନ୍ତ ମୁଦୁଲି ଆମ ଗହଣୁ ବିଦାୟ ନେଇଥିଲେ ବି ଆଜି ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କ ଦୁଇଗୋଟି ଦୁର୍ବାର କବିତା ପୁସ୍ତକ ‘ବସନ୍ତ ବର୍ଣ୍ଣମାଳା’ ଓ ‘ବିଭୋର ବସନ୍ତ’ ଜୀବନ୍ତ ଦ୍ରୁମ ପରି ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାସାହିତ୍ୟ ଜଗତରେ ସଦମ୍ଭରେ ଛୁଇଁଛି ମାଟିରୁ ଆକାଶ । ଏବେ ବି ଝଙ୍କୃତ ହୁଏ କବିଙ୍କ ବହୁଚର୍ଚ୍ଚିତ ଜନବାଦୀ କବିତାର ପଂକ୍ତିଏ ଅମରବାଣୀ-

‘ଯେତେ ଗୁଳି ଅଛି କୁଢ଼େଇ ଦିଅ ମୋ ଛାତିରେ

ଯେତେ ପ୍ରେମ ଅଛି ଅଜାଡ଼ି ଦିଅ ଏ ମାଟିରେ ।’

ରାଜଧାନୀ

// ଏକ //

ଅମାନବିକତାର ଅନ୍ଧାରରେ

ଅସତ୍ୟର ଜୟଗାନ କରି

ତୁ ଠିଆ ହୋଇଛୁ ମୂକସାକ୍ଷୀ ପରି

ଅଥଚ ହିଂସ୍ର ଆତଂକରେ କଂପି ଉଠୁଛି ତୋର ଧମନୀ ।

କାହାର ଶାଣିତ ତରବାରିର ଝଣତ୍କାରରେ

ତୁ ଥରଥର ପାଦରେ ନାଚୁଛୁ ରାଜଧାନୀ !

ନା କେଉଁ ଦୁର୍ଦ୍ଦାନ୍ତ ପ୍ରେମିକର ଆଗମନ ଅପେକ୍ଷାରେ

ତୋର ଏ ମୌନ ଆଗମନୀ ! !

ହଜାରବାର ତୋର ଦ୍ୱାରସ୍ଥ ହୋଇଛି ମୁଁ

ଦାଣ୍ଡରେ ଠିଆହୋଇ ଡାକିଛି ଆପଣାର ପରି

ଲୁହରେ ପଖାଳି ଦେଇଛି ଏରୁଣ୍ଡି ବନ୍ଧ

ରକ୍ତରେ ଭିଜେଇ ଦେଇଛି ତୋର ସିନ୍ଥି / ମାଟି

ଶବ୍ଦରେ ପ୍ରକମ୍ପିତ କରିଛି ଆକାଶ ।

ହେଲେ ସବୁଥର ଶବ୍ଦ ସବୁ ପ୍ରତିଧ୍ଵନି ହୋଇ

ଫେରି ଆସିଛି ମୋର ଶୂନ୍ୟ ଅଂଜଳିକୁ

କେହିକେବେ ବନ୍ଦ ଦ୍ଵାର ଖୋଲି

ଶୁଣିନି ମୋର ମୁକ୍ତିର ସଂଗୀତ

କିମ୍ବା ଆହା ବୋଲି ପଦେ ଉଚ୍ଚାରିନି କାହା ତୁଣ୍ଡ ।

ଗୋଲାମ ସହରର ଗୋଲାମ

କେବେ କଣ ସହ୍ୟକରିବ ମୋର ଉପସ୍ଥିତି

କେବେ କଣ ହଜମ କରିପାରିବ

ମୋର ଶବ୍ଦର ନିଆଁକୁ

ତାର ଚେରହୀନ ଗଣ୍ଡିରେ

ଚେତନା ରହିତ ଦୁର୍ବଳ ଚିନ୍ତାରେ !!

// ଦୁଇ //

ଆଖିରୁ ମୋର ଛଡ଼ାଇ ନିଆ ଯାଇଛି ସ୍ଵପ୍ନ

ମାଟିରୁ ଛଡ଼ାଇ ନିଆଯାଇଛି ଦାନା

କଲମରୁ ଛଡ଼ାଇ ନିଆଯାଇଛି ସୃଜନୀ

କବିତାରୁ ଛନ୍ଦ, ହୃଦୟରୁ ପ୍ରେମ ।

ମୋର ବିଶ୍ଵାସ ମାନଂକୁ ଭାଂଗି ରୁଜି

ତୋଷି, ଶୋଷି ଫିଂଗି ଦିଆଯାଇଛି

ଯେମିତି ମାଦଳ ଜଗନ୍ନାଥ ।

ହେଲେ ମୋର ପ୍ରତିବାଦର ସ୍ଵରକୁ

ତୁ ବଂଦ୍‌ କରି ପାରିନୁ ଏଯାବତ୍‌ ।

ଆଉ ସେଇ ଶବ୍ଦର ଯୋର ନେଇ

ମୁଁ ତୋତେ ଫିଙ୍ଗିଦେଇ ପାରିବି ମହାଶୂନ୍ୟକୁ

ଗୋଟି ଗୋଟି ହିସାବ କରିନେବି ଦେଣା ପାଉଣା

ଆଉ ତୋର ଗୁପ୍ତ ଭଂଡାରର ଲୁଂଠିତ ଧନକୁ

ମୁଁ ବାଂଟିଦେବି ସେମାନଙ୍କ ଭିତରେ

ଯେଉଁମାନଂକ ହାଡ଼, ମାଂସର ମେହନତି ଉପରେ

ଠିଆହୋଇଛି ତୋର ଅହଂକାରୀ ପ୍ରାଚୀର ।

ସବୁଥର ପରି ଏଥର କିଂତୁ ମୁଁ ଆସିନି

ଫେରିଯିବାକୁ ଶୂନ୍ୟହସ୍ତରେ

ଭଳିଯିବା ପାଇଁ ଆସିନି ହି ତାର ମୋହିନୀ ରୂପରେ

ଡ଼ରିଯିବା ପାଇଁ ଆସିନି

ତୋର ବାଳାମାନଂକ ନାଲିଆଖିରେ

ମେଂଢ଼ା ବନିଯିବାର କିଂବା ତୋର ମୃତ୍ୟୁ ଦଂଡ଼ାଦେଶରେ ।

ଏଥର କଂତୁ ମୁ ଆସିଛି ଆହତ ସିଂହ ବିକ୍ରମରେ

ତୋତେ ସାମନା କରିବାକୁ

ଛଡ଼େଇ ନେବାକୁ ମୋର ସ୍ଵପ୍ନ, ମୋର ଭାଗ୍ୟ

ଅଗଣିତ ଅସହାୟ ମଣିଷର

ନ୍ୟାଯ୍ୟ ଅଧିକାର ।

ମୁଁ ଆସିଛି ତୋତେ ବ୍ୟବଛେଦ କରିବାକୁ

ମୋର କଲମରେ, ପ୍ରେମରେ ଅବା ଯୁଦ୍ଧରେ ।

।।ତିନି।।

ପିଚୁ ରାସ୍ତା ପରି

ତୋର କଦାକାର ଚେହେରା ଉପରେ

ଧଳା ରଂଗର ବାର୍ଣ୍ଣିସ୍‌ମାରି ଯେତେ ସଜେଇ ହେଲେବି

ତୋର ଅସଲ ରୂପକୁ

ମୁଁ ଜାଣେ ରାଜଧାନୀ, ମୁଁ ଜାଣେ ।

ଅପସଂସ୍କୃତିର ଭେଜାଲ୍‌‌ରଂଗରେ

ପାଲିସ୍‌କରା ତୋର ବିଭତ୍ସ ରୂପର

ଗରାଖ ମୁଁ ନୁହେଁ

କିଂବା ତୋର ବସ୍ତି ତଳି ଅଂଧାରରେ

ଦେହ ଦରଜକୁ ଶସ୍ତା ଦାମ୍‌ରେ

ଶାନ୍ତ କରୁଥିବା ଈଶ୍ଵର ବି ମୁଁ ନୁହେଁ ।

ମୁଁ ଏକ ଜ୍ଵଳଂତ ଅଗ୍ନିପିଣ୍ଡ

ଜଳିଯିବ ଅବା ଜାଳିଦେଇ ପାରିବି

ତୋର ହିଂସ୍ର ଅଂଧାରକୁ ମୋର ସାମାନ୍ୟ ସ୍ଫୁରଣରେ ।

ତୋର ପ୍ରତି ବର୍ଗଇଂଚ୍‌ଦେହରେ ଦେଖ୍‌

କେମିତି ଲେଖାହୋଇ ରହିଛି

ତୋର ଅଭୟ ଆଶ୍ରୟରେ ବଂଚି ରହିଥିବା

ରକ୍ତପାୟୀ ଅମଣିଷଂକ ଦ୍ୱାରା

ଅଗଣିତ ମଣିଷଂକ ଶୋଷଣର ଇତିହାସ ।

କୁଆଁ କୁଆଁ କରୁଥିବା ଶିଶୁ ଦରୋଟିରୁ

ମଶାଣିକୁ ବୋହା ହେଉଥିବା ଶବର ଓଠରୁ

ଶୁଣ୍, ତୋର ଗୋଲାମ ମାନଂକ ଉପରେ

କେମିତି ଅଗ୍ନିବର୍ଷୀ ଅଭିଶାପ ।

ଆତ୍ମାର ଅଭିଶାପ

କେବେ ନିଷ୍ଫାଳା ହୁଏନି ରାଜଧାନୀ ।

ବିଦ୍ରୋହର ନିଆଁକେବେ ଫୁର୍ସିଯାଏନି

କେତୋଟି କବିଂକ ମୃତ୍ୟୁରେ ।

ମନେରଖ, ଏଇ ଅଭିଶାପରୁ

ଶାଂବର ଗର୍ଭ ସଂଚାର

ଯଦୁବଂଶର ପୂର୍ଣ୍ଣଛେଦ ।

।। ଚାରି ।।

ତୋର ବର୍ବରୋଚିତ ଆକ୍ରମଣକୁ

ମୁଁ ଖାତିର କରେନା ରାଜଧାନୀ

ଜମା ଖାତିର କରେନା ସିଂହାସନକୁ

ଯେତେବେଳଯାଏ କଂଠରେ ମୋର

ଭଂଗା ଥାଳର ଜୟଜୟକାର ।

ଏବେ ଏଇ ରାଜଧାନୀର

ରାଜରାସ୍ତା ଉପରେ ଠିଆହୋଇ

ସଦର୍ପ ମୁଁ ଘୋଷଣା କରିଛି ନିଜକୁ

ଧିକ୍କାର୍‌କରୁଛି ତୋର ପଚା ମେଦକୁ କାମୁଡ଼ି

ପଡ଼ି ରହିଥିବା ନର ଖାଦକ ମାନଂକୁ ।

ସାହସ ଅଛିତ

ସାମନା କର ମୋର ଶବ୍ଦକୁ ।

ଶହିଦ କରିଦିଅ ମୋର ବିଦ୍ରୋହୀ ପୁରୁଷାକାରକୁ ।

ଟାଂଗର ପାହାଡଡ଼ରେ ମାଟି ନଥାଏ

ନ ଥାଏ ହୃଦୟର ଉଷ୍ମତା

ଆଉ ପୁଳାଏ ମଲା ସ୍ଵପ୍ନ ଓ ପଚା ଶବଂକ ଉପରେ

ଗଢିଉଠିଥିବା ତୋର ସାମ୍ରାଜ୍ୟରେ

ହୃଦୟ ଟିଏ ମିଳିବ କେଉଁଠୁ ?

ହୃଦୟ ଦେଖିବୁତ ଆ

ଦେଖ୍‌, ମୋର ବତିଶି ଇଂଚ ଚଉଡ଼ା ଛାତିରେ

କେମିତି ସମାବିଷ୍‌ଟ

ତିନିକୋଟି ଅସହାୟ ମଣିଷର ହୃଦୟ ।

ଏବଂ ମୋ ପଛରେ

ଅଗଣିତ ମଣିଷର ପଟୁଆର ।

ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦର ତାତିରେ

ମୁଁ ତୋତେ ଜାଳି ଦେଇପାରିବି ରାଜଧାନୀ,

ଗୋଟିଏ ବିନ୍ଦୁ ରକ୍ତରେ

ମୁଁ ପୁଣି ତିଆରି କରିଦେଇ ପାରିବି

ରକତର ମହା ପ୍ଳାବନ ।

।।ପାଂଚ ।।

ଇତିହାସ ବଦଳାଇଦେବାର କୌଶଳ

ମୋତେ ଜଣାଅଛି ରାଜଧାନୀ

ବିବର୍ଣ୍ଣ ମାନଚିତ୍ରକୁ ରଂଗେଇ ଦେବାର

କ୍ଷମତା ମୋର ଅଛି ।

ତ୍ରିରଂଗୀ ପତାକା ତଳେ

କୁଢ କୁଢ ଶବର ଫସିଲ୍‌କୁ ଆଡ଼େଇ ଦେଇ

ସତ୍ୟର ବିହନ ମୁଠି ବୁଣିଦେବାର

ଓ ହାଡୁଆ ମୁହଁରେ ହସର ଝଲକ

ଖେଳେଇ ଦବାର

ପାଗଳ ବିସ୍ଫୋରଣ ବି ମୋର ଅଛି ।

ତେଣୁତ କହୁଛି, ସମୟ ଅଛି

ଆ, ମୁକୁଳି ଆ : ଦାନବର ଇନ୍ଦ୍ରଜାଲରୁ

ଅଗଣନ ମଣିଷର ବାହୁବେଷ୍ଟନୀକୁ

ଅପସଂସ୍କୃତିର ନାଗଫାଶରୁ

ହୃଦୟର ଉଷ୍ଣ ପ୍ରସବଣକୁ

ଆ. ମୁକୁଳି ଆ.

କାଗଜ ବାଘର ମୁହଁରୁ ରାଜରାସ୍ତାକୁ

ଭିକାରୀର ଶୂନ୍ୟଥାଳକୁ ।

ମେଘ ହୋଇ ମୁଁ

ମେଣ୍ଟେଇ ଦେବି ତୋର ତୃଷା

ସ୍ଵପ୍ନ ହୋଇ ମୁଁ ହରିନେବି ତୋର କ୍ଳାନ୍ତି

ଝଡ଼ ହୋଇ ମୁଁ ଉଡ଼େଇ ନେବି

ତୋର ବର୍ବରତାର ଚିହ୍ନ ବର୍ଣ୍ଣ

ଆଉ ଯଦି ଦରକାର ହୁଏ

ଗଂଗାକୁ ବୁହାଇ ନେବି ତୋର ଚାରିପାଖେ

ଶଂଖ ଫୁଳି ଫୁଙ୍କି ।

ତୋର ଅହଂକାରୀ ଗୁଂଫା ଉପରେ

ସ୍ଥିର ହୋଇ ଯାଇଥିବା

ମଖମଲି ଜାତୀୟ ପତାକା ଠାରୁ

ମୋ ହାତରେ ।

ଶସ୍ତା କନାର ଜାତୀୟ ପତାକା

କେମିତି ଫର୍‌ ଫର୍‌ ହୋଇ ଉଡୁଛି

ଦେଖ୍‌ ରାଜଧାନୀ

ଦେଖ୍‌ କେମିତି ଶୁଣେଇ ଚାଲିଛି

ପରଂପରାର ସାମ୍ୟବାଣୀ

ତାର ସନ୍ତାନ ମାନଂକୁ

ଆଉ ଦେଖ୍‌

ଶବ୍ଦର କଟାମୁଣ୍ଡରେ ହସୁଛି ସକାଳ

ତୋର ବିଭତ୍ସତା ଓ କ୍ରୂରତାକୁ ।

ଖାତିର ନକରି ।

ପୀତାମ୍ବର ତରାଇ

୧୯୫୯

ସାହିତ୍ୟ, ସମାଜସେବା, ସମ୍ୱାଦିକତାର ତ୍ରିପାଦ ଭୂମିରେ କବିଙ୍କ ଉତ୍ସର୍ଗୀତ ଜୀବନ ସବୁଠି ସବୁସମୟରେ ଛୁଇଁଛି ଜନଜୀବନର କୁଢ ଦୁଃଖର ଦ୍ୱି’ପହର, ଶୋକର ଶ୍ରାବଣ, ଭୋକର ଭାଦ୍ରବ.... ଏହା କବିଙ୍କ କବିତାରେ ପାୟେ ଜୀବନ୍ୟାସ ।

ପ୍ରଗତିଶୀଳ କବିତାରେ ନୂତନ ସ୍ୱର, ନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ ଶୈଳୀ ଆଣି ଶବ୍ଦ ରୋପଣରେ ଚମକ ଓ ଚମତ୍କାର ସୃଜି ଏହି ସୃଜନ ସ୍ରଷ୍ଟା ଉତ୍ତର ଆଧୁନିକ କାଳଖଣ୍ଡର ପ୍ରମୁଖ କବିମାନଙ୍କ ଭିତରୁ ବାରି ହୋଇ ପଡନ୍ତି ସ୍ୱକୀୟ ଶୈଳୀରେସର୍ଜନାତ୍ମାକ ସୃଷ୍ଟିପାଇଁ ।

କବିତା ଭୋଗର ନୁହେଁ ତ୍ୟାଗର, କୌଶଳର ନୁହେଁ କୁଶଳର, ବିବାଦର ନୁହେଁ ବିଦ୍ରୋହର ବୋଲି ପୀତାମ୍ବରଙ୍କ କବିତା ସେହି ବିଶ୍ୱାସରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇ ଜନବାଦୀ ଚେତନାରେ ସମୃଦ୍ଧ । ଏଥିରେ ରହିଚି ତାଙ୍କ ସୃଜନଶ୍ରମର ସଂକଳ୍ପ, ସାରସ୍ୱତ ସଂଗ୍ରାମର ସତ୍ୟପାଠ ଓ କାବ୍ୟକର୍ମର ରାଗ ରୁଦ୍ରାକ୍ଷରୀ ବିଗତ ତିରିଶି ବର୍ଷର ।

ଜମି, ଜଳ, ଜଙ୍ଗଲର ସୁରକ୍ଷା ସହିତ ଅଧିବାସୀଙ୍କ ଅଧିକାର ପାଇଁ ପାରଦ୍ୱୀପ ଓ କୁଜଙ୍ଗ ଅଞ୍ଚଳର ବୃହତ ଗଣ ସଂଗଠନ ‘ଭୂମିପୁତ୍ର’ ଆନ୍ଦୋଳନର ଆଦ୍ୟ ପ୍ରବର୍ତ୍ତକ କବି ପୀତାମ୍ୱର ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ଦଳିତର ସ୍ୱର ଓ ସ୍ୱରୂପ ତୋଳି ନୂତନ କାବ୍ୟଭୂମି ନୀର୍ମାଣର ସ ହେଉଛନ୍ତି ଅନ୍ୟତମ ସୃଜନ ଶିଳ୍ପୀ । କବିଙ୍କ ‘ଇତର’ ଓ ‘ଅଭାଜନ’ ଏହି ଦୁଇକବିତା ପୁସ୍ତକ ଓଡ଼ିଆ ଦଳିତ ସାହିତ୍ୟକୁ କରିଛି ସୁଦୃଢ ଓ ଶ୍ରୀମଣ୍ଡିତ ।

ଅସୁର ଅକାରଣ

କଥା କଅଣ କି ନବଘନ, ଏତ କାହିଁ ବିଭୋର ଦିଶୁଛି ମୁହଁ !

କିଏ ଖୋଳିଦେଲା କି ଅପାଣିଆ କପାଳରେ

ସୁଖର କେନାଲ

ଯେଉଁଠୁ ମାପଚୁପ ପାଣିପରି ଥାଏ ଗୋଟେ ମୂଳଚେର

ଭେଦର ରହସ୍ୟ, ହୁଏତ ସେଥିରେ ଭେଦୁଥାଇପାରେ

ଦିନଅଧେ ଛାତିର ଟାଙ୍ଗର ବିଲ

ଯଦି ବୋଧ ଦେଉଛି ବିଶ୍ଵାସ, ତେବେ କରିପାରୁ

ଆଶା ଆକାଂକ୍ଷାର ରୁଆ ବେଉଷଣ

ମନେହୁଏ, ଆଜି ନହେଲେ କାଲି ପସ୍ତେଇବୁ ନବଘନ

ଯେତେବେଳେ ଫେରୁ ନଥିବ ମୂଳଧନ ବୋଇଲେ

ବିଶ୍ଵାସର ବିହନ ମୁଠାକ ।

ଜାଣେ, ହାତ ପାହନ୍ତରେ ଅଛି ଭୂଗୋଳ-ଧର୍ମନିରପେକ୍ଷ ଦେଶ

ଅଛି ମଂଦିର ପ୍ରବେଶ ପାଇଁ ସର୍କାରୀ ଆଦେଶ,

ବି.ପି.ଏଲ୍‌.କାର୍ଡ, ଭୋକପାଇଁ ଦି’ଟଙ୍କାରେ କିଲେ ଚାଉଳ

ମୁଣ୍ଡ ଗୁଂଜିବାକୁ ଖଣ୍ଡେ ଇନ୍ଦିରାଆବାସ

କାହିଁରେ କେତେ ସୁବିଧା ସୁଯୋଗ- ସବୁଥିରେ ସ୍ଥାନ ସଂରକ୍ଷଣ

ନବଘନ, ଏ ଦୟା ନା ଦାନ ! ତୋତେ ଲାଗୁଥିବ

ଅପାଳକ ଜୀବନରେ ମେଘମଲ୍ଲାର, ମୋତେ ଲାଗୁଛି

ଇଏ ଗୋଟେ ମଲାଜହ୍ନ, ସୌଦାଗରୀ ଚାଲ୍‌ ।

କହ, ଯାହା ଯାହା ପାଇବାର ଥିଲା ପାଇଲେ କି ପୂର୍ବପୁରୁଷ !

ଯେମିତି ଏଯାଏ ଆମ ଖୁଆଡ଼ର ହାତପଇଠ ହେଲାନାହିଁ

ପାରିଜାତ, ଐରାବତ, ଇନ୍ଦ୍ରାସନ ଥୋପାଏ ପୀୟୁଷ

ଏମିତିକି ବିଷ, ସାଗର ମଂଥନରୁ ମିଳିଲା କି ଭାଗ !

ସୁଖ ସୌଭାଗ୍ୟର ସମୃଦ୍ଧି ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଫସଲର ଅମଳଗଣ୍ଡାକ-

ଅମରାବତୀ ତାଙ୍କର

ଝଡି ବଢି ମରୁଡି ଭୋକ ଶୋଷର କଂଠା ଅଗାଡିର-

କଳାହାଣ୍ଡି, କାଶୀପୁର ଆମର ।

ଆମର କହିଲେ କାହିଁ କେତେ ବର୍ଷ ବର୍ଷର ପରିତ୍ୟକ୍ତ- ରେତ, ମୂତ

ରକ୍ତର ଦୁର୍ଗନ୍ଧପରି ଅଳ୍ପ ଆୟୁଷର ବାସନ୍ଦ ଜୀବନ

ହେୟ ହେଳା ହଇରାଣର ଗୋଟେ ଗୋଗଚ୍ଛ ବଣ,ସବୁ ଆମର

ଆମ ଭିତରୁ କେହି କେହି ମୁଣ୍ଡ ଟେକିଲେ ସିଏ ଅସୁର

ନିପାତ ପାଇଁ ଆରମ୍ଭ ହୁଏ ଛଳ ଛଦ୍ରମ

ମାୟା ମୋହିନୀର ମନ୍ଦ ବୁଦ୍ଧି ଖେଳ

ଅପବାଦ ଅପଯଶ ପାଇଁ ଲେଖାହୁଏ ଚାରି ବେଦ

ପ୍ରତିପୃଷ୍ଠାରେ ଆମେ ସବୁ ଅକ୍ଷର ଆଶ୍ରିତ ବେଧଫଳ ।

ନବଘନ ! ଏବେ ଅଛୁତ, ଇତର, ଅସୁର ଭିତରେ ଫରକ କଅଣ ନିଜକୁ ପଚାର ।

ଆର୍ଯ୍ୟାବର୍ତ୍ତ ଭାରତବର୍ଷ ! ଏଠି ମାଛ କଇଁଚ ଘୁଷୁରୀ ଯୋନୀରେ

ଜନ୍ମ ନିଅନ୍ତି ମହାପ୍ରୂ ଧନ୍ୟଧନ୍ୟ !

ଦେଶସାରା ଗଙ୍ଗାପାଣି ବେଦବାଣୀ ରାମ କାହୀଣୀ

ବିଦେଶୀ କଂପାନି ହରିବୋଲ !

ଆଜି ଯାହା ଚର୍ଚ୍ଚିତ ଚଉକି କାଲିଥିଲା ଇନ୍ଦ୍ରାସନ

କାଲିଯାହା ସ୍ଵର୍ଗପୁର ଆଜିତାହା ବିଧାନସଉଧ, ସଚିବାଳୟ

ଯିଏଥିଲେ ପ୍ରତିପକ୍ଷ ଆଜି ଆସନରେ ମୁନିବ, ହାକିମ, ମାମଲତକାର

ଆଉ ବାଟନାହିଁ !

ପାଟିଖୋଲିଲେ ବିଶ୍ୱବ୍ୟାଙ୍କ ଋଣ, ବିସ୍ଥାପନ । ତ୍ରାହି ତ୍ରାହି !

ନବଘନ, ଫାନ୍ଦ ଫନ୍ଦ ଫନ୍ଦିର ଘଟଣାବର୍ତ୍ତରୁ ମୁକ୍ତି କାହିଁ !

ଏବେ କହିପାରୁ, ମୁକ୍ତିପାଇଁ ଲେଖା ହେଲାଣି କିଆକେତକୀ

ବଦଳରେ କାହିଁରେ କେତେ ନିଆଁର କବିତା

ପାଦପାଖ ନାଖରାଦୀରେ ପହଞ୍ଚି ସାରିଛି ସାଧବ ବୋହୂପରି ଶହେ ସରିକି ଏନ୍‌ଜିଓ ସଂସ୍ଥା

ପିଠିରେ ପଡ଼ିବାକୁ ତୟାର ଅଛି ଦଳିତସଂଘର ନେତା, ଧେତ୍‌

ନବଘନ, ସବୁ ରାଜାଙ୍କ ରକ୍ଷିତା !

ଆମେ କେମିତି ଜାଣିପାରୁନେ କେବେଠୁ ଛିଡା ହେଲେଣି

ଯେମିତି ଛିଡ଼ା ହୋଇଥାଏ ମାଲିକର ମାହଲ ମାହଲ

ଧାନ କିଆରୀରେ ପାଳଭୂତ, ମାହାଳିଆରେ ଟେକିଛି ହାତ

ଆମର କେମିତି ମନେପଡୁନି କେଉଁଠି ଛିଡିପଡିଛି କଟାମୁଣ୍ଡପରି

ସପକ୍ଷର ମୂଳ ବିଷୟ

ରହି ଯାଇଛି ଅଧେ ଯୁଦ୍ଧ, ଉମର ପରେ ଉମର ପିଠିରେ ଥିବା କ୍ଷତ

ଏହା ବିସ୍ମରଣ ନା ବିକଳରେ ବଂଚିରହିବାର ଅନ୍ୟ ଏକ ସଂସ୍କରଣ

ଏଥିରେ କଅଣ ସତୁସତ ବଂଚିହୁଏ ନବଘନ ! ନିଜକୁ ପଚାର !

ଇସ୍ପାତ କଂପାନି

ଆମେ ବି ଜାଣୁ ମଞ୍ଜିର କରାମତି, ପାଗ ଯୋଗ ଜାଣି

ପୋତି ଥିଲି ବୋଲି ତ ଏବେ ଲେମ୍ବୁ ଗଛରେ

କାହିଁରେ କେତେ କଢ଼

ଚାଳମଥାନରେ ମାନିଛି ବେଶ୍‌ଶାଶୁର ନୋଳି ପରି

ନାଉଫୁଲ, ହୁଡାରେ ନଇଁ ପଡୁଛି ସଚ୍ଚନାଭର୍ତ୍ତି ଡାଳ

ପୂବେଇ ପବନରେ ଲହଡି ଭାଙ୍ଗୁଛି ଉଦାରକ୍ଷେତରେ

ସାରଦଫସଲ, ଏଥିରେ ଅଛି କି ନାହିଁ ଉଜଗ ଉଜାଗର

ରକ୍ତର ରାଣ, ହାଡ଼ର ହଲପ

ମୋ’ଠୁ କିଏ ଅଧିକ ଜାଣେ, କୃଷିମନ୍ତ୍ରୀ ନା ଗ୍ରାମ ସେବକ !

କେମିତି ଫଳେଇ ହୁଏ ଦୁଃଖର ବିହନରୁ ସୁଖର ସପନ

ବିନାଶର ବାରମାଣିଆରେ ବିକାଶର ବାସୁମତୀ ଧାନ

ଜାଣିଛି ବୋଲି ତ ନଇଁ ପଡ଼ିଥିବା ଅଣ୍ଟା ସଳଖକରି ଭୁଲିଗଲୁଣି

କିଏ ହଡ଼ପ କରିଥିଲେ ରିଲିଫ୍‌ ଚାଉଳ, କସ୍ତା, କମ୍ବଳ

ଏହା ବି ସତ, ଭୁଲି ସାରିଛି କାହିଁକି ନାଉନି ମଥାରେ ସିନ୍ଦୂର ।

ଦୁଃଖ ଗଅଁଠକର ସ୍ଵାଭିମାନ ଥାଏ ବୋଲି ଗରିବ ଗୁରୁବାଠୁଁ

ଆଉ କିଏ ଅଧିକ ଜାଣେ ! ଦେଖୁ ନାହାଁନ୍ତି-

ସୁଅର ବିପରୀତରେ ପହଁରି ପହଁରି ପାଇଛି ଘାଟ

ଜିଆଁଇଛି ଜିଅଁଳ ପରି ଘଟ

ସଜେଇଛି ନଣନ୍ଦ ଟୋକିର ଗାଲପରି

ଭଙ୍ଗା ଦଦରା ଘର, ଆପଣା ଉଦାସୀ ପଣ, ଖାଁ ଖାଁ ଛାତି ତଳ

ଯେତେଯାହା ଖୁଣ ଖୁମାଣ ଖାଲ ଢ଼ିପ ଗଲା ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷରେ

ହାତେ ହାତେ କରିଛି ପୁରଣ ।

ଅସଜଡା ଭିଟାମାଟି ଅରାକର ଯେଉଁ କଇଁ କଇଁ କାନ୍ଦଣା ।

ମୋ’ଠୁ କିଏ ଅଧକ ଜାଣେ !

କର ଖଜଣା ଅସୁଲ କରୁଥିବା ସରକାରୀ ଲୋକ

ନା ପୁଲିସ୍‌ ପ୍ରଶାସନ, ବାଣୁଆ ବଣିକ

ମାଟିକି ମା’ମଣି ବଞ୍ଚିବା ଆମର ଅଭ୍ୟାସ ବୋଲି

ଗଲା ପାଞ୍ଚବର୍ଷରେ ଥରଟେ ଚାହିଁନି ନରଜନମରୁ

ମୁକ୍ତି ମୋକ୍ଷ, ବଞ୍ଚିବା ଦାଉରୁ କ୍ଷମା

ମାଟିରେ ମାଟି ହେଲି ବୋଲିତ ଫେରି ପାଇଲି

ବାତ୍ୟା ଉଜଡା ଭିତରୁ ପୁଣି ସ୍ଵାମୀଙ୍କ ଛାତି ପର

ସୁଖ ଦୁଃଖର ମୂଳଜମା, ସ୍ମୃତିର ଏରସମା ।

ଆଉ ଉଣା କଅଣ ! ଏଣିକି ଯାହା ବଞ୍ଚିବା କଥା

ଯେତେବେଳେ ମରଣ ବୁଲୁଥିଲା ମନ ମରମର ଗହିର ପାଟ

ଓର ଉଣ୍ଡି ନସରପସର ହେଉଥିଲା ଦେହ କଷଣରେ

ସେତେବେଳେ ଆସାମ,ସୋନାଗାଛି କି ସୁରଟ ଯାଇନି ।

ଏବେ କାହଁ କି ଯିବି, ମହାବାତ୍ୟାଠୁ କ’ଣ ଏତେ ବଡ଼

ଦେଶୀ ବିଦେଶୀ ଇସ୍ପାତ କଂପାନି !

ଆମେ ଜାଣୁ, ଶାଳ ପିଆଶାଳ ଗଜା ପରି ମୁଣ୍ଡ ଟେକିଲେ

ଆମ ବଂଚିବା ବିଷୟ

ଛଳ ଛଟକରେ ଛେଦନ ହୁଏ ଚେର ମୂଳ, ବେଦଖଲ ହୁଏ

ଭାଗ୍ୟ ଭୋଗର ଭୁଇଁ, ଏଣୁ ଆମେ କାଳେକାଳେ ଅସ୍ଥାୟୀ

ଆମର କେଉଁ ଥାଏ ଯେ’ଠଣା ଠାଣି ଠିକଣା

ଆଜି ଏଠି ତ କାଲି କେଉଁଠି ମାଟିକୁ ମା’କହୁ

ମାଟିରେ ମାଟି ହୋଇ ନିଜକୁ ଗଢ଼ୁ, ପୁଣି ଆଦେଶନାମାରେ

ଭାଙ୍ଗି ଯାଉ, ବିସ୍ଥାପିତ ହେଉ ।

କେଉଁ ଯୁଗରୁ କେଜାଣି, ମୁନିବଙ୍କ ମର୍ଜ୍ଜି ମିଞ୍ଜାସ ମଜଲିସ୍‌ର

ଶିକାର ହେଉଥାଏ ଆମର ପ୍ରଜ୍ଞା ପ୍ରତିଜ୍ଞା

ଚିଲିକା ଚିଙ୍ଗୁଡି ପରି କେବଳ ବଞ୍ଚିବା ପାଇଁଏତେ ସବୁ

ନିଉନ ନିକୁଛ ବେଶ, ପିଢ଼ି ପରେ ପିଢ଼ି କହି ଚାଲିଛୁ ଡରିହରି

ହଁ, ହଜୁର, ଆଜ୍ଞା । ପ୍ରଣାମ ଘେନ ।

ଗଢ଼ା ହୋଇଛି ରାଜବାଟୀ ରାଜଧାନୀ, ମନ୍ଦିର ମାଳିନୀ

ସବୁଥି୍‌ରେ ଆଗ ଆମର ପାଳି, ବସିଛି ଶିଳ୍ପ ପଡିଛୁ ବଳି

ସ୍ଥାପନ ହୋଇଛି ଗୁଳିଗୋଳା କାରଖାନା ଘାଟି

ଆମ କାନ୍ଧରେ ପଡ଼ିଛି ଜୁଆଳି

ଦଳ କନ୍ଦଳ, ଦଙ୍ଗା ହଙ୍ଗାମାରେ ଆମ ଛାତିରେ ଗୁଳି

କେବେକେବେ ଦାନ ଦକ୍ଷିଣାରେ ଯାଏ ମୁଣ, ବୁଢାଙ୍ଗୁଳି

ଦେଖାଯାଉ, ଏଥର କାହାର ପାଳି କାହାର ଭାଙ୍ଗୁଚି କମର

କାହା କପାଳରେ ଲାଗୁଚି ପାହାର ।

ଭଲଲୋକ ତ ଆପଣ

ହଜୁରେ ! କାନ୍ଥରେ ଟଙ୍ଗେଇଚ ଯୋଉ ଫଟୋ ଖଣ୍ଡିକ, ମୋ ଝିଅର । ଓହ୍ଲେଇ ଦିଅ ।

ମା’ ପେନୁର ଦାନ ଛାତି ଉପରେ ହାଡ଼ଫୁଂଲ, ଗାଲରେ ପାଣିଭଉଁରୀ ଦାଗ

କଳାମୁହଁର ସୁନ୍ଦରକୁ ବଢେଇଛି ଆହୁରି ବାରଗୁଣ

ଦେଖୁନ, ଯୋଡ଼େ ନୟନରୁ ଯେମିତି ଡେଇଁପଡୁଚି କନକନ ନିରୀହମୃଗ

କେଶଗଣ୍ଠିରେ କେରେ କୁରେଇଫ୍ରୁଲ, ଓଠ ଉଠାଣିରେ ଚନ୍ଦ୍ରହାସ

ସଭିଏ କହିଲେଣି ଇଏ ତମରି ଝିଅ, ଆସିଚ ତ ସାଙ୍ଗରେ ନେଇଯାଉନ ।

ବଢ଼େଇକୁଢ଼େଇ ଏଡୁଟିଏ କଲି, କେମିତି ଜାଣିବି ନାହିଁ ଇଏ ମୋ

ରକ୍ତରୁ ଜାତ ହାଡ଼ ମାଉଁସର ମାଈମଣିଷ, ନାଁ ଗୁରୁବାରୀ ଗୋଟେ ବୋଲି ଝିଅ

ଜାଣ ଏତିକି ଦୋଷ, ଝରଣାପାଣି କି ବାୟାଣୀ ବୋଲିତ ଜାଣିପାରେନାହିଁ

କେବେଠୁ ହେଲାଣି ସିଏ ପୂନେଇଁ ଜହ୍ନ

କିକଲ କିକଲ, ଓଦାସରସର ଅଧାଲଙ୍ଗଳା ଚଇତିଦେହ ଆଲୁରାପଣ

ଛାର ସଉକପାଇଁ ଘରକାନ୍ଥରେ ଟଙ୍ଗେଇଦେଲ, ବାଃ ଭଲ ଲୋକତ ଆପଣ ।

ଗଲାସନ ବଣମୁଲକରେ ପକେଇଥିଲ ପାଦ, କହୁଥିଲ କି ଚମତ୍‌କାର

ପାହାଡପର୍ବତ ଜଙ୍ଗଲଦେଶ ! ବେଳୁବେଳ ବିଭୋର ହୋଇପଡୁଥିଲ

ଆଖି ହଳକରେ ଯେମିତି ସଂଚୁଥିଲ ଶ୍ୟାମଳ ଦୃଶ୍ୟମାନ, ଡଙ୍ଗର, ଦିଗ୍‌ବଳୟ

ଆପଣଙ୍କ ଭାବପ୍ରବଣତା ଜଣେଇ ଦେଉଥିଲା ଯେମିତି କେଉଁ ଗୋଟେ

ଧାଙ୍ଗିଡ଼ି ଯୋନିରୁ ଜନ୍ମହୋଇ ଆରଜନ୍ମରେ ଆମ ସ’ ଭୁଂଜିବ ମାଣ୍ଡିଆପେଜ

ପି’ ମହୁଲମଦ ନାଚିବ ମାଦଲ୍‌

କେବେକେବେ ଜରବାଧିକାରେ ପଡ଼ି ଯୌବନକାଳରେ ବୁଢା ଦିଶୁଥିଲେ ବି

ଆମ ସ’ ତାଳଦେଇ କହୁଥିବ ଜଙ୍ଗଲ ଜମି ଜଳ ଆମର

ଆମଭଳି ପୁଲିସ୍‌ ଖାତାରେ ସାଜିଥିବ ମାଓବାଦୀ ନକ୍ସଲ, ସଜା ଭୋଗୁଥିବ ।

ଓଃ, ଅପାଣଙ୍କ ଭବାପ୍ରବଣତା ଜମ୍ମାକ୍ଷଣିକ ବିୟର ବ୍ରମ୍ଭଲର ବଣଭୋଜିସମ !

ଜାଣିଲାବେଳକୁ ଖେଳିସାରିଲଣି ଆମ ଜୀବନସହିତ ହରାମୀଖେଳ

ବର୍ବାଦର ବ୍ୟଥା ବାର୍ଷିକୀରେ ଲୁହ ଲହୁ ଢାଳୁଥିଲାବେଳେ ଆପଣ ମ୍ରାନ୍ୟଗଣ୍ୟ

ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷ, ବିବୃତିରେ ପୋତିପକଉଚ ଜନ ସମ୍ମେଳନ, ଟିଭି, ଖବରକାଗଜ ।

ବାଃ, ଭଲଲୋକ ତ ଆପଣ ! ଆମ ହାତରେ ଧରେଇଦେଲ ପାଦ୍ରି, ପୁରୋହିତ

କଳିମଂଜି, ଆମେଆମ ମାଟିରେ ପୋତି ହିଂସା କ୍ରୋଧ ଈର୍ଷାର ଖତସାର ଦେଇ

ବଢ଼େଇ ସାରିଚୁ ହୁଷ୍ଟପୁଷ୍ଟଗଛ

ଡାହିଡାଳରେ ଫୁଟୁଚି ଭାରଭାର ରକ୍ତଫୁଲ, ଥରୁଟେ ମୁଣ୍ଡକୁ ନିଅ

ନାଇଁନାଇଁ, ଚାଲିଗଲ ଭୁବନେଶ୍ଵର ।

ବିଜ୍ଞାପନ ବ୍ୟାନର ଭିତରେ ଥାପିଦେଇଚ ଆମ ଧେଡ଼ି ପିଲାଙ୍ଗଠି ସ୍କୁଲବ୍ୟାଗ୍‌

ମାଈକିନିଆ ଓଠରେ ଉଦୟ ସୂର୍ଯ୍ୟର ସୁନାହସ

ମୋ ହାତରେ ଗୋଟେ ଟ୍ରାକ୍ଟର ଗୋଛେ ଧାନଗଛ, ଲେଖିଦେଇଚ ଭାରତନିର୍ମାଣ

ତେଣେ କାଟିନେଲଣି ଭଉଣୀସ୍ତନ, ବାପର ଜିଭ, ଭାଇର ପାପୁଲି

ରାତାରାତି ଭିଟାମାଟି ଉପରେ ଛିଡ଼ା କରେଇଟ କାର୍ଖାନା ପାଚେରୀ ।

କହିବ କି, ଯିଏ ଅକାଳରେ ପଚାରକ୍ତ ହୋଇ ବୋହିଗଲେ ମାଟିରୁ ନଈକି

ଟ୍ରକ୍‌‌ଡାଲାରେ ଲଦାହୋଇ ଚାଲିଗଲେ ଏ’ଠ ଅନ୍ୟଠିକି

ଯିଏ ନିଆଁପାଉଁଶ ହୋଇ ମିଶିଗଲେ ପବନଠି, କେଉଁସୂତ୍ରରୁ କେହି ଜଣେହେଲେ

ଆପଣଙ୍କ ରକ୍ତସଂପର୍କୀୟ, ଖୋଦ୍‌ ଔରସରୁ ଜାତ କହିବ କି !

ଜବାବଦିଅ, ନାଇଁତ ଆମ ଲହଲହ କ୍ରୋଧ ଆପଣଙ୍କ ବେଦରେ ଭଣିତ

ଗୋଟେ ମହାପାପ ବେଇ ପକେଇବ

ମୁଇଁବି ଦେଇପକେଇଚି ପୁଅର ନାଁ ନାରାୟଣ,

ନର୍କଫର୍କରୁ ବାପର ଉଦ୍ଧାରବିଷୟ ବୁଝିବାର କଥା ବୁଝିବ ।

କୁମାର ହସନ୍‌

୧୯୬୦-

ପ୍ରୟୋଗବାଦୀ କାବ୍ୟଭୂମିରେ ମୁର୍ଦ୍ଧନୀ କବିଗଣ ମିଥ୍‌, ବିମ୍ୱ ଓ ମୃତ୍ୟଚେତନାର ପିଠିରେ ଉତ୍ତରଆଧୁନିକତାର ମୋହର ମାରି ମାୟାବୀ ମୋହରେ ମାତୁଥିବା ବେଳେ, ସେଥିରେ ନିଜକୁ ମୁକ୍ତ ରଖି କବି କୁମାର ହସନ୍‌ ନିଜ କବିତାର ସାମାଜିକ ପ୍ରଥା ଓ ଆର୍ଥିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା, ଅସ୍ପୃଶ୍ୟତା, ଅମାନକବିତାର ପ୍ରତିରୋଧମୂଳକ ଚିନ୍ତନ ତୋଳି ସିଧାସଳଖ ପାଠକମାନଙ୍କର ହେଇଛନ୍ତି ନିକଟତର ।

ଭୂମିସୁରକ୍ଷା ଓ ଭୂମିପୁତ୍ରମାନଙ୍କ ଅଧିକାର ପାଇଁ ପ୍ରାରମ୍ଭରୁ କବି ଲେଖନୀ ମାଧ୍ୟମରେ ସଂଘର୍ଷରତ । ଜଗତୀକରଣରୁ କରୁଣଦିଗ, ବିଶ୍ୱଶିଳ୍ପାୟନରୁ ଶ୍ମଶାନି ଦୃଶ୍ୟ, ବିସ୍ଥାପିତ ଜନସମସ୍ୟାର ସ୍ୱର, ମନୁବାଦୀ ସଂସ୍କୃତିର ଶୋଷଣ ଓ ଧର୍ମର ଧ୍ୱଜାଧାରୀଙ୍କ ବିଭୋଦୀକରଣର ବିଭତ୍ସ ଚିତ୍ର ବିରୋଧରେ କୁମାର ହସନ୍‌କଲମକୁ କରିଛନ୍ତି ତଲ୍‌ୱାର, ଶବ୍ଦକୁ କରିଛନ୍ତି ଶାଣ ଓ ନିଜେ ହେଉଛନ୍ତି ଜୀବନର ମଇଦାନ୍‌ରେ ଜଣେ କ୍ରାନ୍ତିର କାବ୍ୟକାର ।

ମନୀଷା ଇଂଟରନ୍ୟାସନାଲ୍‌ ନାମକ ଏକ ସାରସ୍ୱତ ସଂଗଠନ ଗଠନ କରି ବିଶ୍ୱର ଜନବାଦୀ ସାହିତ୍ୟ ଆଂଦୋଳନ ସହ ଓଡିଆ ଜନବାଦୀ ସାହିତ୍ୟର ସମନ୍ୱୟ ସ୍ଥାପନ କରି ସେ ପ୍ରଶଂସନୀୟ, ସମ୍ପ୍ରତି ଦୈନିକ ସମ୍ବାଦପତ୍ର ‘ସମାଜ’ର ସମ୍ୱଲପୁର ସଂସ୍କାରଣର ସହସଂପାଦକ ଭାବ କାର୍ଯ୍ୟରତା ।

ମ୍ୟାଜିକାଲ ଚେୟାର

ମ୍ୟାଜିକାଲ ଚେୟାର ଚାଲିଯିବା ପରେ

ପୁତ୍ତଳିକା ପ୍ରକୃତିସ୍ଥ ହୁଏ

ପୁଣି ଅନାହାର ମୃତ୍ୟୁ କଥା ଉଠାଏ

ଓପାସୀ ମୁହଁରେ ଢୋକ ନ ଦେଇ

ଭାଷଣ ଶୁଣାଏ

କଂକାଳସାର ଜନତାର ଛବିରେ

ଭର୍ତ୍ତି ହୋଇଯାଏ ଖବର କାଗଜର ପୃଷ୍ଠା,

ଆସ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦେଖିବାର ଅଛି ତ

ଓଡ଼ିଶାକୁ ଆସ

ଆମର କଳାହାଣ୍ଡି ଅଛି କୋରାପୁଟ ଅଛି

ଭୋକରେ ମରୁଥିବା ଆଦିବାସୀର

ହାଡୁଆ ଧୁଡୁଧୁଡୁ ଚମ ଅଛି

ସୋମାଲିଆ ଯାଇ ପାରୁନ ତ

ଓଡ଼ିଶା ଆସ

ଇଥିଓପିଆ ବହିର ନୂଆ ସଂସ୍କରଣ,

କିଛି ଗରିବ ଲୋକ ରହିବା ଦରକାର, କିଛି ଗାଁ

ସେମାନଙ୍କ ପିଲାପିଲିଙ୍କୁ ବିକିବା ଦରକାର

କିଛି ଯୁବତୀ ପେଟ ପାଇଁ

ଦେହ ବିକିବା ଦରକାର

କିଛି ଲୋକ ଭିଟାମାଟି ଛାତି ପଳାଇବା ବି ଦରକାର

କିଛି ଲୋକ ଚୋରି, ଡକାୟତି, ହତ୍ୟା, ରକ୍ତପାତ

କଳାବଜାରୀ, ତସ୍କରୀ କରିବା ଦରକାର

କିଛି ଲୋକ ମରିବା ଦରକାର

କିଛି ଲୋକ ରାଜନୀତି ବି କରିବା ଦରକାର,

କିଛି ହେଲେ ନାହିଁ ନୂତନତ୍ୱ

ଦେଶର ବୃହତ୍ତର ମାନଚିତ୍ରରେ ପ୍ରବଞ୍ଚନାର ଦିଗନ୍ତ

ଆହୁରି ବିସ୍ତର ।

ମରୁଡି ପଡ଼ିଲା ବୋଲି

ମରୁଡି ପଡ଼ିଲା ବୋଲି ଲେକରୁ ମାଝୀ

ଦେଖି ପାରିଲା

ବୋପାଦିନରେ କେବେ ଦେଖିନଥିବା

କଲିକତା

ମରୁଡି ପଡ଼ିଲା ବୋଲି

ସହରରେ ସଜେଇ ହେଲା ଧନତିରି

ନୂଆ ସିନେମା ଦେଖିଲା

ହୋଟେଲରେ ରହି ଡନଲ ପିଲୋରେ

କଲା ବେଶ୍‌ ରୋଜଗାର

ମରୁଡି ପଡିଲା ବୋଲି

ଖବର କାଗଜରେ ବାହାରିଲା

ଅନାହାରରେ ମରିଥିବା ଦଶମନ୍ତର ଫଟୋ

ଟିଭି, ରେଡିଓ ଆହା ଚୁଚୁ କଲା

ନାଁ ହେଲା ଗାଁଟା ଯାକର

ମରୁଡି ପଡ଼ିଲା ବୋଲି ଧାଇଁ ଆସିଲେ

କେବେ ପାଦ ମାଡ଼ି ନଥିବା ନେତା, ପ୍ରତିନିଧି,

ମାନବିକ ଅଧିକାର କମିଶନ

କୁଡିଆକୁ ପାଦ ପକାଇଲେ ମନ୍ତ୍ରୀ

ମଫସଲୀ ବଣୁଆ ଟୋକାଏ ଦେଖିଲେ

ଉଡାଜାହାଜ, ହେଲିକେପ୍ଟର

ଖାଇଲେ ଚକଚକିଆ ପୁଡିଆ ଖାନା

ମରୁଡି ପଡିଲା ବୋଲି ପୁରିଗଲା

ମହାଜନର ନାଲିଖାତା

ଜମି ବନ୍ଧା ପାଇଲା ଗୋସେଇଁ

ସୁନା ପିନ୍ଧିଲା ।

ଅଫିସର, ଠିକାଦାରର ବେଶ୍‌ ରୋଜଗାର ହେଲା

ମରୁଡି ପଡିଲା ବୋଲି ଖବର କାଗଜକୁ ମିଳିଲା

ଚାଂଚଲ୍ୟକର ହେଡ୍‌ଲାଇନ

ସରକାରକୁ ନୂଆ ଘୋଷଣାନାମା

ବିରୋଧୀ ଦଳକୁ ବିରୋଧ

ମରୁଡି ପଡ଼ିଲା ବୋଲି ଟ୍ରକରେ

ଚଢିଲା ସନାତନ

ଭଲ ମରୁଡିକୁ ଦେଖ ଯେ ସମସ୍ତେ ପାଆନ୍ତି ଭଲ

ମରୁଡି ପଡିଲା ବୋଲି

ସମସ୍ତଙ୍କ କଚେପୁଅ ବାର ।

କବିତା ପାଠ

ଆଜି ଯେତେବେଳେ ଚାରିଆଡ଼େ

ଅକବିତାର ଜଘନ୍ୟ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ

ବହୁରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଶିଳ୍ପ-ସଂସ୍କୃତି

ସାମ୍ରାଜ୍ୟବାଦରେ ଅତିଷ୍ଠ ବିଶ୍ଵର ଜୀବନ

ମୁଁ କେଉଁ କବିତା ପାଠ କରିବି

କବିତା ପାଠ ?

ପଥର ପାଲଟି ଯାଇଥିବା ଆଖିଆଗରେ

ଦେଖାଇବି କୋଉ ଘନ ଜଙ୍ଗଲର ସବୁଜିମା

ଜମାଟ ବାନ୍ଧି ଯାଉଥିବା

ଗାଢ଼କଳା ରକ୍ତର ଆକାଶରେ

ଫୁଟାଇବି

କୋଉ ଅନାଗତ ସୂର୍ଯ୍ୟର ଲାଲିମା ?

କହିବି ଯେ ଯାହା ଯୋଉଠି ଯେମିତି ଅଛି

ଠିକ୍‌ ଅଛି

ଯିଏ ମରୁଛି ମରୁଥାଉ

ଯିଏ କାନ୍ଦୁଛି କାନ୍ଦୁଥାଉ

ଯିଏ ଭୋକରେ ମରୁଛି ତ ନିଜ ହାଡ଼ ରେକୁଟୁଥାଉ

ଯିଏ ଶୋଷରେ ଅଛି ତ ନିଜ ରକ୍ତ ଶୋଷୁଥାଉ

ମରୁଡି ଏମିତି ଛଡାଇ ନେଉଥାଉ ଗାଁ

ଅପସଂସ୍କୃତି ଛଡ଼ାଇ ନେଉଥାଉ ନାଁ

ଅଭାବୀ ଧାନ ବିକ୍ରିରେ ଆତ୍ମହତ୍ୟା କରୁଥାଉ ଚାଷୀ

ଶୋଷଣରେ ଶ୍ରମିକର ଫାଟୁଥାଉ ଛାତି

ରାଜନୀତିର ମିଛବଜାରରେ

ଚାଲିଥାଉ

ଗଣତନ୍ତ୍ରର ସ୍ଵାଧୀନ ଭୋଜିଭାତି ?

PAGES LEFT FROM PDF FILE 116 TO 126

ବହୁ ବର୍ଷ ପରେ

ଐତିହାସିକମାନେ ଯେବେ

ଆବିଷ୍କାର କରିବେ ଏ ଘର,

ନ ଥିବ ପକ୍ଷୀର କାକଳି

ନ ଥିବ ଝିଟିପିଟିର କିତ୍‌ କିତ୍‌

ନ ଥିବ ବି ମୂଷାର ଉପଦ୍ରବ

ଏପରିକି ମୁଁ ଶୋଇଥିବା ଖଟ ଓ

ମୋର କଂକାଳ ।

ତୈଳଚିତ୍ରଟି ସେଇମିତି

ଟଂଗା ହୋଇଥିବ ।

ଐତିହାସିକମାନେ ସଂଦର୍ଭ ଲେଖିବେ

ପୁରାତନ ପ୍ରାପ୍ତ ତୈଳଚିତ୍ରରୁ

ପ୍ରମାଣ ମିଳୁଛି ଯେ,

ସେ କାଳର ମଣିଷ ବ୍ୟବସାୟୀ ଥିଲେ

ପୋଡା ମାଝି

ସେମାନଙ୍କ ସର୍ଦ୍ଦାର ଥିଲା ।

ହଜୁ ତାଣ୍ଡିର ଶ୍ରମକଥା

ଏଥର

ମାଟିକୁ ପଚାରିଲେ ଠିକଣା

ଦେଖେଇ ଦେଉଛି

ଦୁର୍ଲଭ ମଣାଣୀ,

ଆକାଶକୁ ମାଗିଲେ ଆଶ୍ରୟ

ବତେଇ ଦେଉଛି

ଅପ୍ରାପ୍ତ ଉଜାଣି,

ମୋର ସମସ୍ତ ବାକ୍‌ ଶକ୍ତିର

ପ୍ରବଳ ପ୍ରୟୋଗ ସତ୍ତ୍ୱେ

ଏଇଠି

ନୀରବତାର କ୍ରୁର ହେଂଟାଳଟିଏ

ଅହରହ ଅବ୍ୟାହତ ଅଛି,

ସମସ୍ତଙ୍କ ଛାତିରେ

ଠୋକ୍‌କର ଦେଇ ଦେଇ

ମୋର ପରିଚୟ ଜଣେଇବା ସତ୍ତ୍ୱେ

ଏ ଯାଏଁ ମୁଁ

ଏକ ଅଜଣା ପ୍ରତିମାଟିଏ ପାଲଟିଛି,

ମଣିଷମାନେ !

ଏବେ ମୋତେ ଚିହ୍ନି ନିଅ

ମୋ ନାଁ ହଜୁ ତାଣ୍ଡି

ଦଂଥଡା କଂଥା,

ଚେପ୍‌ଟା ରସ ଡେକ୍‌ଚି,

ମୋର ଛୋଟୀ ମାଇକିନା

ତିନିଟି ଛୁଆ ସହ

କିଛି କାମ ଅନ୍ଵେଷଣେ

ଗାଁ ଗାଁ ବୁଲୁଛି,

ଶ୍ରୁମିକଟିଏ ମୁଁ

ମୋର ଶ୍ରମ ଘେନା କର

ମେହେର୍‌ବାନ୍‌ !

ପୂଜାଫୁଲ ସଂଗ୍ରହଠାରୁ

ପାଇଖାନା ସଫା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ

ସବୁ କାମ କରିବାକୁ

ମୋର ଅବୟବରେ ବଳ ଅଛି ।

ସୁଚେତା ମିଶ

୧୯୬୫-

ଅଶୀଦଶକ ପରବର୍ତ୍ତୀ କାଳର ସୁଚେତା ମିଶ୍ର ପାଠକ ମହଲର ବେଶ୍‌ ଆଦୃତ ପ୍ରିୟ ପରିଚିତ କବୀ । ସହଜ, ସରଳ ଭାଷା ବର୍ଣ୍ଣନାରେ କବିତା ତାଙ୍କର ଯେତିକି ଉତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ, ଚରିତ୍ର ନିର୍ମାଣ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସେତିକି ପ୍ରାଂଜଳ । ସାମ୍ରାଜ୍ୟବାଦ, ସାମାଜିକ ବୈଷମ୍ୟ ଓ ନାରୀ ନିର୍ଯ୍ୟାତନା ବିରୁଦ୍ଧରେ ଏ ଯାବତ୍‌ ସାତଗୋଟି କବିତା ସଂକଳନର ସୃଜନ ସ୍ରଷ୍ଟା ସୁଚେତା ମିଶ୍ର କବିତାର ପରୀକ୍ଷା ନୀରିକ୍ଷା କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମଧର୍ମାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଅଗ୍ରଗଣ୍ୟା ।

କବିତାକୁ କହିବା ଢଙ୍ଗରେ ତାଙ୍କର ସ୍ୱକୀୟ ଶୈଳୀ ଅତିକ୍ରମ କରିଯାଏ, ସୀମା ସରହଦ । ସେ ଅଟକନ୍ତି, ଯେଉଁଠି ଭେଟ ହୁଏ ଆଉ ଏକ ଚରିତ୍ର । ସେହି ଚରିତ୍ର ଭିତରୁ ପୁଣି ତାଙ୍କର ଆରମ୍ଭହୁଏ ଆଉ ଏକ କବିତାର ଧାରା, ଯାହା ଛୁଏଁ ମଉଳି ଯାଉଥିବା ମାଟି -ମଣିଷର ମର୍ମବେଦନା ।

ସ୍ପଷ୍ଟୋକ୍ତି, ଅଭିବ୍ୟକ୍ତରେ ଆନ୍ତରିକତା, ଶବ୍ଦ ବ୍ୟବହାରରେ ସତେଜତା ଓ ସଂକ୍ଷିପ୍ତତାକୁ ନେଇ ତାଙ୍କ କାବ୍ୟଭୂମି ସମୃଦ୍ଧ । ବର୍ତ୍ତମାନକୁ ନେଇ ଗ୍ଳାନିବୋଧ ଓ ତତ୍‌ଜନିତ ପରିସ୍ଥିତି ଭିତରୁ ମୁକ୍ତି ଲୋଡ଼ିବାର କାବ୍ୟିକ ଅନ୍ୱେଷଣ ପ୍ରକ୍ରିୟାଟି ତାଙ୍କ କବିତାରେ ସୂକ୍ଷ୍ମଭାବରେ ଅବସ୍ଥାପିତ, ସେଥିରୁ ସ୍ୱକୀୟ ଶୈଳୀରେ ବାରିହୋଇପଡନ୍ତି ସୁଚେତା ।

ଦିନେ ଦିନେ

ଦିନେ ଦିନେ ଇଚ୍ଛା ହୁଏ

ମୋ ନାଁ ରେ ତମେ ପରିଚିତ ହୁଅନ୍ତ

ଦିନେ ଦିନେ ଇଚ୍ଛା ହୁଏ

ବଦଳେଇ ଦିଅନ୍ତି ନିଜ ନାଁ

କାହିଁକିନା ଲୋକେ ଜାଣନ୍ତି

ସୁହାସିନୀ, ମାନେ ଗଙ୍ଗଶିଉଳି ଫୁଲ

ସୁହାସିନୀ, ମାନେ ଓଠରେ ସରିଯାଉଥିବା ସିଗାରେଟ୍‌

ସୁହାସିନୀ, ମାନେ ବର୍ଷ ବର୍ଷ ଧରି

ଫସଲ କଟାଯାଉଥିବା କ୍ଷେତ ।

ଦିନେ ଦିନେ ଇଚ୍ଛା ହୁଏ

ତମକୁ ହୋଟେଲ୍‌ରେ ଖୁଏଇ ସାରି

‘ବିଲ୍‌’ର ପଇସା ଦିଅନ୍ତି ମୁଁ

ଦିନେ ଦିନେ ମୋ ଆବଶ୍ୟକତା

ବୁଝେଇ ଦେବା ଲାଗି

ହଜିଯାନ୍ତି କିଛିବେଳ ।

ରୋଷେଇ ଘରେ ଲୁହ ଝାଳରେ

ଭିଜି ଯାଇଥିବା ବୋହୁଟିକୁ

ମିସ୍ତ୍ରୀ ପାଖରେ ମସଲା ଘାଣ୍ଟୁଥିବା

ମୁଲିଆଣୀକୁ

ସେଇ ଏକା ପରାଧୀନତାର କଥା ପଢିବାକୁ

ସ୍କୁଲ, କଲେଜ୍‌ ଯାଉଥିବା ଝିଅମାନଙ୍କୁ କହନ୍ତି

ତମ ଜୀବନର ଭାଗ ମାପ ତମର

କେବଳ ତମର ।

ଶତାବ୍ଦୀ ଶତାବ୍ଦୀ ଧରି ନାରୀକୁ

ଚିତ୍ରଣ କରୁଥିବା ବିଦଗ୍‌ଧ କବିମାନଙ୍କୁ କହନ୍ତି

ଫେରେଇ ନିଅ ତମର ସମ୍ବେଦନା

ଆହୁରି କିଛି ସମୟ ଦରକାର

ଲୋକେ ବୁଝିବାକୁ ଯେ

ନମ୍ରତାର ଅର୍ଥ ଦୁର୍ବଳତା ନୁହେଁ

କି ଲଜ୍ୟା, ପାପ ଢାଙ୍କିବାର ବସ୍ତ୍ର ନୁହେଁ

ଶ୍ରଦ୍ଧା, ମାଗି ଆଣିବାର ଚିଜ ନୁହେଁ

କି ଅଧିକାର କେବେ ଜନ୍ମଗତ ନୁହେଁ ।

ଦିନେ ଦିନେ ଇଚ୍ଛାହୁଏ

ଅବକାଶହୀନ ଗୂଢ ବ୍ୟଥାର ଅନ୍ଧାରରୁ

ମୁକ୍ତ କରନ୍ତି ନିଜକୁ

ଶୂନ୍ୟତାଠୁ ତୋଳି ଆଣନ୍ତି

ମୁଠା ମୁଠା ସ୍ଵଚ୍ଛ ସକାଳ ।

ଦିନେ ଦିନେ ଇଚ୍ଛା ହୁଏ, ଏଥରକ

ଦର୍ପଣ ବଦଳରେ ତମେ ଉପହାର ଦିଅନ୍ତ

ଜୀବନର ଗୋଟେ ସୁନ୍ଦର ଛବି

ଦିନେ ଦିନେ ମୁଁ ନିଜକୁ ଛିଡା କରାନ୍ତି

ତମ ଛାଇ-ବ୍ୟତୀତ ଜାଗାରେ ।

ବଡ଼ଦାଣ୍ଡ

ସବୁ କିଛିର ଶେଷରେ

ଏକ ବିପନ୍ନ କାଣ୍ଡ ଭଳି ଲମ୍ବା

ଏ ରାସ୍ତା ବଡ଼ ଦାଣ୍ଡ ।

ଇଏ ଏକାଗ୍ରଭାବେ

ଆଂକୁଛି ମନ୍ଦିର ଚୂଡାର ଛବି

କିଏ ବାସ୍ନା ସାବୁନ

କିଣି ନେଉଛି ପାଖ ଦୋକାନରୁ

ଶହ ଶହ ମଣିଷଙ୍କର କଥାବାର୍ତ୍ତା

ହସାହସି ଭିତରୁ

ଉଠି ଆସୁଛି ମୃତ୍ୟୁଭଳି

ପରାଜୟ ଭଳି ନିସ୍ତବ୍‌ଧତା ।

ମୁଁ ମୋ ଶୂନ୍ୟତାଠାରୁ ଚାଲିଆସିଛି

ତଥାକଥିତ ମୁକ୍ତି ପାଖକୁ

ଧୂପ ଅଗୁର ବାସ୍ନା ଭର୍ତ୍ତି ହେଉଛି ।

ବିଷଣ୍ଣ ଧୂଳି ପବନରେ

ଆକାଶସାରା ଭୋକିଲା କାଉଙ୍କର

ରା ରା ସ୍ଵର ଶୁଣାଯାଉଛି

ଲଗାତର ଘଣ୍ଟା ଧ୍ଵନି ସତ୍ତ୍ୱେ ।

ଆଗକୁ ଚାହିଁଲେ ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର

ପଛରେ କୁଷ୍ଠରୋଗୀର ଶୁଖିଲା କାଶ

ଖାଲି ପାଦରେ ପିଲାଟିଏ ଧାଇଁ ଆସୁଛି

ମୋତେ ବିଡାଏ ସଳିତା ଯାଚିବାକୁ

ତା ଆଖିରେ ଭକ୍ତି ବଦଳରେ

ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ଅଭିମାନ

ମୋ ଅର୍ଚ୍ଚନାରେ କେବେ ସତ ହେବନି

ତା’ସ୍ଵପ୍ନ ।

ଅନେକଥର ଅନେକଦିନ ଧରି

ମୁଁ ଚାଲିଛି ଏ ରାସ୍ତାରେ

ଚପଲ ଫିତା ଛିଡିଛି

ବୁଢା ମୋଚି ଆଡକୁ ମୁଁ ବଢେଇ ଦେଇଛି ପାଦ

ସେତେବେଳେ ଲାଗିଛି ମୁଁ ମୋଚି

ସେ ପଥଚାରୀ, ସେ କଳାଠାକୁର

ମୁଁ ତା ପାଖକୁ ଅପହଞ୍ଚ ବାଟଟିଏ

ଅବକିଳ ଏ ବିସ୍ତୃତ ରାସ୍ତାଭଳି ।

ଥରେ ଥରେ ଲାଗେନା

ମଣିଷର ଅଜସ୍ର ଲୁହ

ଓ ଆକାଙ୍‌କ୍ଷା ଧରି

ଏ ରାସ୍ତା ଯେମିତି ପହଞ୍ଚି ପାରିନି

ଶ୍ରୀମନ୍ଦିର ପାଖେ ।

ଲେନିନ୍‌ କୁମାର

୧୯୬୬-

ନବେଦଶକ ପରବର୍ତ୍ତୀ ପିଢିର ମୁକ୍ତିକାମୀ ଜନତାର ପ୍ରିୟ ପରିଚିତ କବି ଓ ଜନବାଦୀ ସାଂସ୍କୃତିକ ଆନ୍ଦୋଳନର ଅନ୍ୟତମ ଅଗ୍ରଦୂତ କବି ଲେନିନ୍‌ କୁମାର । ଏହି ଯୁବ କବିଙ୍କ କବିତାରେ ରହିଛି ସାମ୍ପ୍ରତିକ ସମୟରେ ଉଜୁଡି ଯାଉଥିବା ଭାବ ବଂଧନ, ବିବ୍ରତ ବିଶ୍ୱର ଚିତ୍ର, ଜଗତିକରଣ, ଶିଳ୍ପାୟନ, ସଂସ୍କୃତିର ଶ୍ରୀହୀନତାରେ ପେଶି ହୋଇ ପଡ଼ୁଥିବା ଅବହେଳିତ ଜନସମୁଦାୟଙ୍କ ଅପ୍ରମିତ ଦୁଃଖ ଲେନିନ୍‌ଙ୍କ କବିତାରେ ମୁଖ୍ୟସ୍ୱର ।

ସମ୍ପ୍ରତି ‘ନିସାନ’ ପ୍ରତିକାର ସଂପାଦକ ଭାବରେ ତାଙ୍କର ସୁନାମ ସୁଦୂର ପ୍ରସାରୀ । ନିଜ ବୈପ୍ଳବିକ କାବ୍ୟ ସାଧନା ପାଇଁ ସେ ପ୍ରାଶାସନର କେପାଗ୍ନିରେ ସଂକ୍ରମିତ ହୋଇ ନିକଟ ଅତୀତରେ ଗିରଫ ହୋଇଥିଲେ । ତାଙ୍କ ପାଇଁ ସମାଗ୍ରିକ ଭାବେ ଓଡ଼ିଶାର ସମସ୍ତେ ପ୍ରଗତିଶୀଳ ସାହିତ୍ୟକ ଏକ ହୋଇ ସ୍ୱର ଉତ୍ତୋଳନ କରିବାରୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇ ମୁକ୍ତ କରିଥିଲା । ପୋଲିସ ପ୍ରଶାସକ ।

ସର୍ବୋପରି ଭୋକପୀଡିତ ଭୂଗୋଳର ଭାଗ୍ୟବିହୀନ ଭୋକିମାନଙ୍କର ଅଧିକାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ କବି ଲେନିନ୍‌ କବିତାରେ ଲେଲିହାନ୍‌ ଭରି ଭୂମିମାଲିକ ବିରୁଦ୍ଧରେ ସଂଗ୍ରାମରତ ଓ ସୃଜନ ମଗ୍ନ ।

ଚୁପ୍‌ ଷଡଯଂତ୍ର

ଶୃଗାଳଂକ ରଡିରେ

ଉଜୁଡି ଯାଇଚି ସକାଳର ଦୁର୍ଗ

ଉଜୁଡି ଯାଇଚି

ରକ୍ତର ନିଆଁ, ନିଃଶ୍ଵାସର ଝଡ, ହାଡର ଆୟୁଧ

ଥେଇ ଥେଇ ପ୍ରେତନୃତ୍ୟ ଏଠି

ଶବ ସଂଗମର ପର୍ବ ।

ନିଲାମ୍‌ ହେଇ ଯାଇଚି

କ୍ଷତର ଫୁଲ ଫସଲର ବାସ୍ନା, ଚଢେଇଂକ ଡେଣା

ସୂର୍ଯ୍ୟର କୁଆଁ କୁଆଁ ଗୀତ

ମାଟିର ଗର୍ଭ ଯଂତ୍ରଣା

ନିଲାମ୍‌ ହେବାକୁ ବାକି ଅଛି କେବଳ

ଭିକ୍ଷାଥାଳ ।

ଛଂଚାଣର ଛତ୍ରଛାୟାରେ ଏବେ

ବେଶ୍‌ ସୁରକ୍ଷିତ

ଶାଂତିର କପୋତ ।

ଆଖିରେ ବୋଳି

ଅଂଧାରର ରୋଷଣୀ

ଅଡେଇ ନେଉଟି ପଟୁଆର

ଭିକ୍ଷାଥାଳର ବଜାରରୁ ବଜାରକୁ

ଦଲାଲ୍‌ କଂକାଳର ।

ଶବ୍ଦଂକ କଟାଜିଭରେ ଏଠି ଚୁପ୍‌ ଷଡଯଂତ୍ର ।

ଟେଳାଏ ନିଦ ଦେ’

ଆଉ ନାହୁଁ

ଦୁଇକୂଳ ସୁନେଲି ଧାନକ୍ଷେତର ଡେଣାବାଲୀ

ନୀଳପରୀ,

ଆଉ ନାହିଁ ।

କେତେ ଜହ୍ନରାତି

ଖଳ୍‌ଖଳ୍‌ ଦେହରେ ତା’ର

ମୁଁ ନାଆ ମେଲିଛି,

ବଂଶୀ ବଜେଇଛି ଅଣଚାଶ ନିଃଶ୍ଵାସରେ,

ଚୁମାରେ ଛାଇ ଦେଇଛି

କଇଁଫୁଲିଆ ମୁହଁ ଛାତି

କେତେ ଜହ୍ନରାତି ।

ଟେଳାଏ ନିଦ ଦେ’, ମେହେର୍‌ବା

ଦେ’ ଦେ’ ଟେଳାଏ

ନିଦରେ ମୁଁ ଭାଂଗିଦିଏ ଆହୁରି

ଯେତେ ମୋର ଭଂଗାସ୍ଵପ୍ନ,

ମାଇନ୍‌ କରି

ବିଛେଇ ଦିଏ ଆଖିଭର୍ତ୍ତି ଗୋଟେ ଶୂନ୍‌ ରାସ୍ତାରେ,

ହେଇ ଚାଲିଯାଏ

ହେଇ, ଦଳ ଦଳ କଂକାଳସାର ଗୀତ ବୋଝେଇ

ଠିକାଦାରର ଟ୍ରକ୍‌,

ମରୁ ପାହାଡ ଆଁ ଭିତରକୁ ଚାଲିଯାଏ !

ଡାହାଳ ଭୋକରେ ଖାଁ ଖା

ମୋର ପ୍ରିୟ ଗାଁ

କଳାମାଟିଆ ଆକାଶରେ

ନିଜ ଲାଂଗୁଡ ପରି

ଦ୍ୱିତୀୟା ଜହ୍ନ, ଜହ୍ନ, ଜହ୍ନ ବୋଲି

ରାତି ଚିରି ଗୋଟେ କୁକୁର

ଭୁକି ଉଠେ, ଉଠିଆସେ ମୁଁ

ଦର୍ପଣ ଭିତରୁ

ଗୋଟେ ଦଦରା ଟ୍ରଂକ୍‌ର ତାଲା ଖୋଲେ,

ଅନେକ ବର୍ଷରୁ ସାଇତି ଥାଏ

କାହାର ଚିଠି ଓ

ଗୋଟେ ନୀଳ ଚଷମା,

ଛୁଇଁବାକୁ ଗଲେ ହିଁ ହାତ ଥରେ

ଭିତରେ କୋଉଠି ଆହା

ମୁମୂର୍ଷୁ ସାପଟିଏ ଫଣା ତୋଳେ,

ମୁଁ ଟ୍ରଂକ୍‌ରେ ତାଲା ପକାଏ ପୁଣିଥରେ

ପୁଣିଥରେ ସକାଳ

ଚାଳରେ ଚଢେଇମାନଂକ ଆର୍ତ୍ତରୋଳ :

ଆଉ ନାହିଁ ନୀଳପରୀ

ଆଉ ନାହିଁ,

ପାଦ ବଢେଇଲେ

ଗୋଟେ ଅଂକାବାଂକା ଗଭୀର ପଥ

ଲଂବି ଯାଇଥାଏ ଏକା ଏକା ଦୂର ଦିଗଂତ ପର୍ଯ୍ୟଂତ ।

ଟେଳାଏ ନିଦ ଦେ’ ମେହେର୍‌ବା

ଦେ’ ଦେ’ ଟେଳାଏ

ନିଦରେ ଉଛୁଳେଇଦିଏ ମୁଁ ରକ୍ତ

ଏକା ଏକା ଦୂର ଦିଗଂତ ପର୍ଯ୍ୟଂତ !

ବିବର୍ଣ୍ଣ ମୁଁ,

ନିଜକୁ ଜାଳି ଦୁର୍ନିବାର

ଆଂକିଛି ତୁମର ପ୍ରଭାମଂଡଳ

ଆଂକିଛି କେବଳ

ନଖ ଆଉ ଦାଂତଭର୍ତ୍ତି ଅଂଧାର ବିକରାଳ ।

ଭୋକ ଖାଇ, ଗୁଳି ଖାଇ ମୁଁ

ବଂଚି ରହିଚି ଖଟିବାକୁ

ମନ୍ଵଂତରର ବେଠି,

ବଢ଼େଇ ଦେବାକୁ ତୁମକୁ

ମୁକୁଟ, ଚାବୁକ୍‌, ଫୁଲମାଳ ଓ

ମୋର ଗୁଂଡାଏ ପୃଥିବୀ,

ମରିବାକୁ ବେନାମ୍‌

ପ୍ରତି ଦଂଗାରେ, ଯୁଦ୍ଧରେ ତୁମର

ବଂଚି ରହିଚି ମୁଁ ଏଠି ।

ଭୋକର ପ୍ରତିଧ୍ଵନି ତୋଳୁଛି

ସବୁଜ ଧୂଳି ଓ

ପାରିଜାତ କଂଟାବଣ

ଆଦିଗଂତ ମୁଁ, ଆଦିଗଂତ ମୁଁ ।

ଆସ, ଅମଣିଷ ଈଶ୍ଵର

ତୁମେ ହିଁ

ମୋର ପରମ ଭକ୍ଷ୍ୟ

ଆସ, ମତେ ଭୋକ !

ଛଡେଇ ଆଣିବାକୁ ଅଛି ଭାତଥାଳି

ଭୋକର କ୍ଷେତରେ

      ଦାଆ

ଅଭାବର କାରଖାନାରେ

      ହାତୁଡି ଏଠି,

      ଚିରାୟତ ବେଡି ବେଠି ।

ଚାଟି ଚାଟି

ଯେତେ ଗେରୁଆ ବାଂତି

ଓଁକାର ଏଉଡି ଏଠି,

ହାଉଜାଉ

ମାଂସର ମୁକ୍ତ ବଜାର,

ଖୁଂଟ ସହ ଆଜନ୍ମ

ପଘା ହିଁ

ଜପାମାଳ କାହାର ?

ହାଣମୁହଁ ପୋଷ୍ଟର୍‌ ରେ ପୋଷ୍ଟର୍‌ରେ

      ହସହସ,

ନିଅନ୍‌ ଅଂଧାରରେ ରାସ୍ତାରେ ରାସ୍ତାରେ

      ମୃତ୍ୟୁରାସ,

ନୋଟ୍‌ କାଗଜର ଫୁଲରେ ଫୁଲରେ

      ମଧୁମାସ ।

ଏଠି ରକ୍ତ ପିଆଲା

ଛମ୍‌ ଛମ୍‌ ରକ୍ତାକ୍ତ ଘୁଂଗୁର

ବାହାରେ ଭିକ୍ଷାଥାଳ

ଝମ୍‌ ଝମ୍‌ ଖୁଚୁରା ଅହଂକାର କାହାର ?

ଖୁଂଟରୁ ମୁକୁଳି

ମୁଖାଂକ ମେହେଫିଲ୍‌ ଭିତରୁ

ଛଡେଇ ଆଣିବାକୁ ଅଛି

ଲୁଂଠିତ ଆମର ଭାତଥାଳି

ନୋହିଲେ ଲାଠିଗୁଳି,

କାହାର ମଗାଯଚାରେ ନୁହେଁ, ନୁହେଁ ।

ଏଠି,

କାଗଜର ଚାଷ

ପାଳଭୂତ :

ଗଣତଂତ୍ର,

ଶବ୍ଦଂକ ବେଂଗଳା ପଡିବାକୁ ନୁହେଁ, ନୁହେଁ

ଆମ ରକ୍ତର ଇତିହାସ ।

ଅମିୟ ରଞ୍ଜନ ମହାପାତ୍ର

୧୯୬୬

ଅନୁଭବର ଅଦ୍‌ଦ୍ଭୁତ ପରିପ୍ରକାଶ ଭିତରେ କବି ଅମିୟଙ୍କ ଅମାୟିକ କବିତାରେ ଥାଏ ଏକ ସୁନ୍ଦର ସାମ୍ୟ ସଂସାରର ଉଦୟପଣ । ଶ୍ରମଜୀବିମାନଙ୍କର କଷଣ, ସୌଦାଗରୀ ସଂସ୍କୃତିର ଶୋଷଣ, ଅମଲାତାନ୍ତ୍ରିକ ଅବିଚାର, ସହରୀ ସଭ୍ୟତାର ଅନୁପ୍ରବେଶରେ ଶାନ୍ତ ଶୀତଳ ଗାଁ ଗହଳର ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ ବିଶ୍ୱାସ ଆଦି ଅମିୟଙ୍କ କାବ୍ୟ ନିର୍ମାଣରେ ମନ୍ତ୍ରଭଳି ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ।

ଶବ୍ଦରେ ନିରାଡମ୍ବର ଓ ସରଳ ଶୈଳୀରେ କବିତା ତାଙ୍କର ଆକାଶପରି ନିବିଡ଼, ମୁକୁଳା ମାଟିର ମହକ ପରି ଅନ୍ତରଙ୍ଗ । ଏଇଥିପାଇଁ ସମକାଳର ସତୀର୍ଥ ମାନଙ୍କଠାରୁ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ମନେହୁଅନ୍ତି କବି ଅମିୟ ରଞ୍ଜନ ।

ସାଧନାର ସ୍ୱଳ୍ପକାଳ ମଧ୍ୟରେ କବିଙ୍କ ପ୍ରକାଶିତ କବିତା ପୁସ୍ତକ ‘ଭିନ୍ନ ଦେବତା’ ନବ୍ୟ ପ୍ରଗତିବାଦୀ କାବ୍ୟ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ସଂଯୋଜିତ ହୋଇ କବିଙ୍କୁ କରିଛି ପାଠକମାନଙ୍କର ଖୁବ୍‌ ନିକଟତର ।

ଜରି ଗୋଟଉଥିବା ଛୁଆର ଦିଗ୍‌ବିଜୟ

ଖରାବେଳେ ବି

ସେ ଚାଲିଥାଏ

ଖାରବେଳ ଭଳି.... ।

ଜ୍ୟେଣ୍ଠ ମାସର

ତତଲା ପିଚୁ ପିଠିରେ

ତା’ଦର୍ପିତ ପାଦପାତ ବେଳେ

ବାଟ ଘାଟ

ଜନଶୂନ୍ୟ ଜଳଶୂନ୍ୟ

ପରିଷ୍କାର ପରିଛନ୍ନ ।

ପବନ ବିଞ୍ଚୁଥାଏ

ତତଲା ଚାମର ସାଇଁ ସାଇଁ

ସୂର୍ଯ୍ୟ ବି ଜଳୁଥାଏ

ଫୁଲ୍‌ ଭୋଲ୍‌ଟେଜ୍‌ରେ

ଏହି କନିଷ୍ଠ ସମ୍ରାଟଙ୍କ

ଦିଗପହଣ୍ଡି ପାଇଁ ।

ସ୍ୱେଦରେ ସ୍ନାନ କରି

ସମ୍ରାଟଙ୍କ ପରି ଚାଲୁଥିବା ବେଳେ

ତାକୁ ଡରେଇପାରେନି

ସୂର୍ଯ୍ୟର ସସ୍ରଧାର କଟ୍ଟାର

କାରଣ, ଖରାର

ଖୋଲ ! ପିଠିକୁ ଭାରି ଡର

ସେ ତା’ମର୍ଜିର ବାଦ୍‌ଶାହ...

ମନ ହେଲେ

ନର୍ଦ୍ଦମାୟିତ ନାଳିରେ

ମନ ହେଲେ

ଅର୍ଦ୍ଧଅନ୍ଧାରିତ ନାଳିରେ

ଦେହ ଶୀତଳାଏ

ପଙ୍କରେ ପାଦ ବୁଡେଇ

ପଦ୍ମର ପାଖୁଡା ପରି

ଦିଶୁଥିବା ନାଲିନେଳି

ଜରି ଗୋଟାଏ ।

ବେଳ ବୁଡିଲେ ବାହୁଡେ

ପିଠିରେ ଲଦି

ଗୋଧୂଳିର ଗୋଲାପି ଖରା

ଆଉ ତା’ ଦିଗ୍‌ବିଜୟରୁ

ଲୁଣ୍ଠିତ ପେଟରା

କବାଡିବାଲାର

କାଳିଆ କୋଚଟ

ଦଦରା ଦୁର୍ଗକୁ

ସୂର୍ଯ୍ୟକୁ ଫିଙ୍ଗିଦେଇ

ଦିଗନ୍ତ ସେପାରି

ଅନ୍ଧାରୀ କୋଣକୁ !

ଏ ଦେଶ : କନ୍ଧମାଳ

ମୁଁ ଏମିତି ଏକ ଦେଶରେ ରହେ, ଯେଉଁଠି

ବାଦ ବିବାଦ ଓ ବାରୁଦର ସାହାଣମେଲା

ମୁଁ ଏମିତି ଏକ ଦେଶରେ ରହେ, ଯେଉଁଠି

ନର୍କ ଓ ନୈରାଶ୍ୟର ନିତ୍ୟ ଚିତ୍ରଶାଳା !

ମୁଁ ଏମିତି ଏକ ଦେଶରେ ରହେ, ଯେଉଁଠି

ନଈ ଓ ନିଆଁ ସବୁବେଳେ ସର୍ବଗ୍ରାସୀ

ମୁଁ ଏମିତି ଏକ ଦେଶରେ ରହେ, ଯେଉଁଠି

ନେତା ଓ ନେତ ସମାଜବିଧ୍ଵଂସୀ !

ନେତାଙ୍କ ନାଆଁରେ ଯେତିକି ନିଆଁ

ନେତର ନାଆରେ ବି ସେତିକି

ନେତାଙ୍କ ନିଶ୍ଵାସରେ ଯେତିକି ବିଷ

ନେତର ବିଶ୍ୱାସରେ ବି ସେତିକି ।

ନହେଲେ କନ୍ଧମାଳ କ’ଣ

ହୋଇପାରିଥାନ୍ତା କେବେ କବିତାର ଶୀର୍ଷକ

ନା କନ୍ଧମାଳ ବାହାନାରେ

କୁମ୍ଭୀରମାନେ ଢାଳୁଥାନ୍ତେ ଆଖିରୁ ଲୋତକ !

ଏବେ କନ୍ଧମାଳ

ନିଜ ସହ ନିଜେ ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱ ଯୁଦ୍ଧରେ

ଏବେ କନ୍ଧମାଳ

ଲୁହର ଦାଗ ପୋଛେ ରକ୍ତର ରୁମାଲ୍‌ରେ !

ବିଜ୍ଞ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ବି ଅଜ୍ଞ

କନ୍ଧମାଳ କେମିତି ଏତେ ଧର୍ମାନ୍ଧ

କୋଉ ଗାନ୍ଧାର ନରେଶର ନିର୍ଦ୍ଦେଶରେ

କନ୍ଧମାଳ କବନ୍ଧ !

ନା କେଉଁ ସଫେଦ୍‌ ଖରାବେଳର

ମଇଳା ଇଚ୍ଛାରେ

କନ୍ଧମାଳର ଏ ଛିନ୍ନମସ୍ତା ରୂପ

ଖପରାରେ ଖୁଦ ଭାଜୁଭାଜୁ

ଖର୍ପର ହାତରେ ନରଖାଦକ !

ସୁରକ୍ଷା ଦେଉ ଦେଉ

ସମ୍ରାଟ ବ୍ୟାଧ

ବିଷ ଓ ବିଷାଦ ଝାଡୁଝାଡୁ

ଗୁଣିଆ ସାପ

ଔଷଧ ଦେବାକୁ ଆସି

ବଇଦ ବ୍ୟାଧି

ଗାନ୍ଧିଟୋପି ବାଣ୍ଡୁବାଣ୍ଟୁ

ହିଂସାର ବୀଜ ବୁଣେ ଖଦି !

ଆଉ ମୋ ଦେଶର ବୁଦ୍ଧିଜୀବୀ...

ସୌଖିନ୍‌ କାଚଘରେ

ସୁକୁମାର ସୁଖ ପରି ରହେ

ଏ ମରଣର ଛକାପଞ୍ଜାରେ

ବାଆ କଲେ ବାଇଆର କି ଯାଏ !

ସବୁ ଦେଖି ସୁଦ୍ଧା ଅନ୍ଧ ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ର

ସବୁ ଜାଣି ବି ଜଡଭରତ

ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ତିନି ମାଙ୍କଡ ମୂର୍ତ୍ତିର

ଜୀବନ୍ତ ଅପଳାପ !

ହଁ-

ଜଳୁଛି ତ ଜଳୁଥାଉ କନ୍ଧମାଳ

ଏ ଦେଶ

କନ୍ଧମାଳ ହେବାକୁ ଆଉ କେତେ କାଳ !

ଛିଣ୍ଡି ପଡିଥିବା ପଦ୍ମ-ପାପୁଲିରେ ପାଞ୍ଚଜନ୍ୟ

ଯେଉଁଠି .........

ରକ୍ତମୁଖା ବନ୍ଧୁକର

ବାୟୋନେଟ୍‌ ମୁନରେ

ଚିରୁଡା ଚିରୁଡା

କୋମଳ ହୃତପିଣ୍ଡ

ଧୂଳିରେ ଧୂଆଁରେ ନିଆଁରେ

ବେଲାଳସେନର କଟାମୁଣ୍ଡ

ଶ୍ୟାମଳ ସ୍ଵପ୍ନର

ଗଳିତ ଶବ କାନ୍ଧେଇ

ବିଗଳିତ ବ୍ୟଥାର

ବ୍ୟାକୁଳ ବିଳାପ

ବଳିପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତ

ପୋଢ ପାହାଡ

ଅରଣ୍ୟ ମଣିଷ

ମନ୍ଦାର ସିନ୍ଦୂର ହତିଆର

ହାତରେ ଘାତକ ତୟାର

ସେଇ ବୋଧହୁଏ

ମଣିମାଙ୍କ ନରମେଧ ଯଜ୍ଞଭୂମି

କଳିଙ୍ଗନଗର !

ଧୃତରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ଅନ୍ଧ ଆଖିକୁ

ରକ୍ତର ରଙ୍ଗ

ଦିଶେନି ବୋଲି କି କ’ଣ

କୁରୁକ୍ଷେତ୍ରରୁ କଳିଙ୍ଗନଗର

ଭିଜୁଥାଏ ଶୋଣିତରେ

ଅନ୍ଧାରର ଅହଂକାରର ଅନ୍ଧପୁଟୁଳିର

ମର୍ଜି ଓ ମଜଲିସ୍‌ରେ

କୋମଳ କଲିଜାର କିମା

କଟୁରୀରେ କଟ୍ଟାରରେ

କମାଣରେ କୃପାଣରେ !

ଚକ୍ରର ଛାଇରେ

ଚକ୍ରାନ୍ତର ରେଶମୀ ରଶିରେ

ପ୍ରସ୍ତ ପ୍ରସ୍ତ ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତ

ଅରଣ୍ୟ ଅରଣ୍ୟ ଅନ୍ଧାର

ଶିରସ୍ତ୍ରାଣ ଭେଦି

ଶର କାଟୁଥାଏ ଶିର !

କାଉଁରି କାଠି ପରି

ସହଜରେ ଭାଜିପଡୁଥିବା

ହାଡରେ କଂକ୍ରିଟ୍‌ ବୋଳି

ଗଢାହେବ କାଳେ

ଇସ୍ପାତର ଇପ୍‌ସିତ ସହର

ଯେଉଁଠି-

ରାତି ବି ଦିଶୁଥିବ

ସୂର୍ଯ୍ୟପ୍ରଭ ଶୁଭ୍ର !

ଏମିତି ଏକ

ସ୍ଵପ୍ନମୟ ସତ୍ୟ ପାଇଁ

ଭାଙ୍ଗିପଡେ ଯଦି

କାହା ପଦ୍ମପତ୍ରର ନୀଡ

ଖିନ୍‌ଭିନ୍‌ ଯଦି

କାହା ପଦ୍ମପାଖୁଡାର ହୃଦ

କାହା ପିଚ୍‌ପିଚ୍‌ କଳା ରକ୍ତରେ

ମସୃଣ ଯଦି ପିଚୁର ସଡକ

କାହା ଦେହର

ଜୈବିକ ଖତ ଓ ସାରରେ

ରକ୍ତଧୂଆ ଧାନବିଲରେ

ଫଳେ ଯଦି

ଅର୍ଥକାରୀ ଇସ୍ପାତର ଫସଲ

କ୍ଷତି କ’ଣ .... (?)

କ୍ଷିତିର କ୍ଷେତରେ ଖାଣ୍ଡବର କ୍ଷତ

ନହେଲେ କି

ଗଢିହୁଏ ଇନ୍ଦ୍ରପ୍ରସ୍ଥ !

ଭଳି ଭଳି ଭେଳିକିରେ

ଭଣ୍ଡି ସିଂହ ରାଜା

ବେଳ ଉଣ୍ଡି ସିଂହାସନରେ

ଶାଣ କରୁଛନ୍ତି

ଆପଣା ପନ୍‌ଝା ।

ହେଲେ, ଇଏ ଆଉ ନୁହେଁ

ମାଳ ମାଳ କଙ୍କାଳଙ୍କ

କାକୁସ୍ଥତାରେ କାନ୍ଦିବାର ବେଳ

ରକ୍ତର ନଦୀ ତୀରେ

ଗୁମୁରି ଗୁମୁରି

ବାହୁନିବାର ବେଳ ।

ଏବେ ତ ଛିଣ୍ଡିପଡିଥିବା

ପଦ୍ମ- ପାପୁଲିରେ

ପାଞ୍ଚନନ୍ୟ ଧରେଇ

ରଣଦୁନ୍ଦୁଭି ବଜେଇବାର ବେଳ

ଅଶ୍ରୁକୁ ଅନଳ

ଦୁଃଖକୁ ଦାବାନଳ

କରି ଜାଳିପେୋଡ଼ି

ଦେବାର ବେଳ ।

ଆସ-

ତମକୁ ଶିଖେଇଦେବି ମୁଁ

ଚମର ଚାଦରକୁ ଢାଲ କରି

କେମିତି କରିବାକୁ ଯୁଦ୍ଧ

ପାମ୍ପରା ହାଡର କଙ୍କାଳରୁ

କିପରି ସୃଜିବାକୁ

ଦଧୀଚିର ବଜ୍ର !

ଆସ-

ତମକୁ ଶିଖେଇଦେବି ମୁଁ

ଦେହରେ ବାରୁଦ ବୋଳି

ରାଜାଙ୍କ ପଶାପାଲିରେ

କିଭଳି କରିବାକୁ ବିସ୍ଫୋଟ,

ସଳଖି ଠିଆହେଲେ ଥରେ

ନଇଁ ପଡିଥିବା ମଣିଷ

ମଣିମା ବି ଭୁଲିଯିବେ ବାହାସ୍ଫୋଟ ....!

ସରୋଜ

୧୯୬୯

ସାହିତ୍ୟ ଓ ସମାଜ ସେବାର ସମନ୍ୱୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସୁଦୃଢ ସେତୁପରି ସାହିତ୍ୟିକ ଓ ସଂଗ୍ରାମୀ ସରୋଜଙ୍କ ଉତ୍ସର୍ଗୀତ ଜୀବନର ରହିଛି ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ସ୍ଥାନ । କେବେ କବିତାରେ ସେ ଶାଣିତ ତ କେବେ ଦଳିତ ଅବହେଳିତ ଜନଜୀବନର ସ୍ୱରତୋଳି ଆନ୍ଦୋଳନର ଅଗ୍ରଭାଗୀ- ଆଗୁଆଳ ।

ସରୋଜଙ୍କ କବିତା ସାମାଜିକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ବିରୁଦ୍ଧରେ ପ୍ରତିବାଦ ଓ ପରିବର୍ତ୍ତନର ସ୍ୱର ଅତି ସ୍ପଷ୍ଟ ଓ ସମୃଦ୍ଧ । ବିସ୍ଥାପନର ଉତ୍କଟ ସମସ୍ୟାର ସମ୍ମୁଖରେ ରହି ଶିଳ୍ପପତିଙ୍କ ପ୍ରୟାସକୁ ନିଜେ ହିଁ ପ୍ରତିରୋଧ କରନ୍ତି ସାହସର ସହିତ ସଂଗ୍ରାମୀ ସରୋଜ ।

‘ଗୋଟିଏ ମାଣ୍ଡିଆର ଡାକରେ’ ଏହି କବିଙ୍କ କବିତା ପୁସ୍ତକ ନବ୍ୟ ପ୍ରଗତିବାଦୀ କାବ୍ୟ ଜଗତରେ ନୂତନ ମଞ୍ଜି ଓ ମଞ୍ଜ ଭାବରେ ଅତି ସାର୍ଥକ ଭାବେ ସଂଯୋଜିତ ।

ପଶ୍ଚିମ ଅଞ୍ଚଳର ବିଭିନ୍ନ ଜନଆନ୍ଦୋଳନ ସହିତ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷଭାବେ ସଂପୃକ୍ତି ଥିବାରୁ ସରୋଜଙ୍କ କବିତା ବୌଦ୍ଧିକ ବିଳାସର ନ ହୋଇ ବାସ୍ତବ ବିଷୟର ବିଭବ ତାଙ୍କ କାବ୍ୟକଳାରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ଓ ସେହି କାବ୍ୟଭୂମିରେ ସେ ହେଉଛନ୍ତି ଜଣେ ସଫଳ କ୍ରାନ୍ତିକାରୀ କାବ୍ୟଶିଳ୍ପୀ ।

ଆଦିବାସୀ ଓ ଜଗତୀକରଣ

ଏ ଦସ୍ତଖତ କା’ର

ଯାହା ମାଟି ନଥିବା ପବନର

ଆକାଶରେ ଝୁଲେଇ ଦେଲା ମତେ ।

ଏ କେମିତି ପବନ

ଯାର ନିଶ୍ଵାସରେ ବାରି ହୁଏ ନାହିଁ ଅରଣ୍ୟର ଗନ୍ଧ

ଦେଖି ହୁଏ ନାହିଁ

ଚଢେଇର ପରରେ ପତରର ରଂଗ ।

ମୋର ଦେହକୁ

ଟାଙ୍ଗିଦେଇ ମେଘର ଖୁଣ୍ଟିରେ

କହୁଛି ତାରା ନେ, ନେ ଜହ୍ନ

ମଙ୍ଗଳ ଗ୍ରହରେ ବସତି ପାଇଁ

ଆଉ କେତେ ଦିନ

ଯାହା କୁଆଡ଼େ ମାଜିଦେବ ମୋର

କପାଳରେ ରଚା ଯୁଗ ଯୁଗର ଅନ୍ଧାର ।

କହୁଛି ଏତେ ଯୁଗ ହେଲା

କାଇଁ ଆୟୁଷ ବାନ୍ଧିଛୁ

ନଈର ନାଡିରେ

ଝରଣାର ଧମନୀରେ

ନିଜ କ୍ଷତର ନିଦାନ ଖୋଜୁଛୁ

ଗଛର ଚେରରେ

ଭାଗ୍ୟକୁ ଯୋଡୁଛୁ

ଡଙ୍ଗର ଖୋଲର ବନଷ୍ପତିରେ ।

ଡେଇଁ ଯା ମକାବାଡି

ଅଲସୀ କ୍ଷେତର ଲହଡି

ଧରଣୀ ଖୁଣ୍ଟାରୁ ଖୋଲି ଦେଇ

ନିଜ ଆତ୍ମାର ଦଉଡି

ଭୁଲିଯା ଗଲା ଚଇତିରେ

ଗୀତ ଗୀତରେ ସଙ୍ଗାତକୁ

ଦେଇଥିବା କଥା

ବାଲିଯାତରେ ଯିଏ ନାଚିଥିଲା

ତୋ ଅଣ୍ଟାରେ ହାତ ଦେଇ ରାତିସାରା ।

ସେ ଦସ୍ତଖତରେ କୁଆଡେ

ପୃଥିବୀଟା ହେଇଯାଉଛି ଉଦାର

ଯିଏ ଯାହା ଚାହୁଁଛି କରିପାର ।

ମତେ ନ ପଚାରି

କିଏ ମୋର ମୃତ୍ୟୁନାମାରେ ସନ୍ତକ ଦେଇ

ଲୋଡା ନାହିଁ ମତେ ଜହ୍ନ କି ଜଗତ

ମୁଁ ତ ମାଟିର ପୋକ

ମାଟି ଖାଇ ମାଟିରେ କରିଛି ଘର

ଯାଅ ଯାଅ

ମା’କୁ ନେଇ କରିବାକୁ ଦେବିନି ବେପାର ।

କବି ଓ କବିତା

ଶବ୍ଦରେ ତିଆରି ମୋର

ଦେହକୁ ଛୁଇଁ କିଛି ଶବ୍ଦଦିଅ ।

ମୁଁ ଜାଣେ ବେଶଦିନ ଯାଏଁ

ପେଚା ଗୀତର ଅନ୍ଧାର

ନଥିବ ଡାହାଣୀ ଆଲୁଅକି

ଜୁଇର ଅଙ୍ଗାର ।

ଯିବା ବାଟରେ ନ ମିଳୁ

ପିପଳର ଦାରୁଭୂତ ଛାୟା

ଭଣ୍ଡାର କୋଣର ମେଘମାଳା ଧରି

ଉଡୁଥିବା ବାୟା

ନ ଥାଉ ଥାଟ କି ପାଟ

ମୁନ୍ଦାଏ ଶୋଷ ଲାଗି

ମଧୁର ଜଳର ଘାଟ

ମୁଁ ଯିବି ଧରି ମୋର ଶବ୍ଦର ଦେହ

କାଳ କାଳଯାଏ

ସଭ୍ୟତାର ତୁଠରେ ଯିଏ ଖାଇଛି ଗୋଇଠା

ତା ଓଠରେ ଚୂମା ଦେଇ

ବୋଳିବି ଶବ୍ଦର ଅଇଁଠା ।

ତା ପରେ ତ ଯାହା ଯାହା

କହି ପାରି ନ ଥିଲା ଏ ଯାଏଁ କବିତା

ବନିତା ହେଇ ଲତା ହେଇ

ଲୋଟୁଥିଲା ହେଇ କା’ର

ଦେହର ପଇତା

ବନଷ୍ପତିର ଶ୍ମଶାନରେ ଛିଡା ହେବ

ନିଜ ଗୋଡରେ ପିନ୍ଧି କାଦୁଅର ଜୋତା

ମଲା ପୁରୁଖାଙ୍କ ହାତରେ ଭରି

କଟା ବିଶି ଆଙ୍ଗୁଠିର କାଳି

ଗୁମ୍ ଅନ୍ଧାରର ପାହଡରେ

ବୋଳି ଦେବ ସୂରୁଜର ଲାଲି

ବନ୍ଦ ପାପୁଲିରୁ ପୁରୁଣା

ଆକାଶର ସୀମା ଖୋଲି

ସଭିଙ୍କ ଛାତିରେ ଭରିଦେବ

ପାହାନ୍ତି କାକଳୀ

ଆଉ ତୁମେ ଦେଖିବ ମୁଁ ଗଛତଳେ ପଡିଥିବି

ହେଇ ଶବ୍ଦର ଶେଫାଳି ।

ପବିତ୍ର ମୋହନ ଦାଶ

୧୯୭୦-

ସାମ୍ପ୍ରତିକ ଓଡିଆ କାବ୍ୟ ଜଗତର ପ୍ରିୟ ପରିଚିତ କବି ପବିତ୍ର ମୋହନ ଦାଶ କାବ୍ୟିକ ଜୀବନର ଉନ୍ମେଷ କାଳରୁ ନିଜପାଇଁ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ସ୍ଥାନ ସୃଷ୍ଟି କରି ‘ବଜ୍ରବଂଶୀ’ ‘ରକ୍ତଶସ୍ୟ’ ଓ ‘ସ୍ୱପ୍ନମେଧ’ ପରି ତିନିଗୋଟି କବିତା ପୁସ୍ତକ ପ୍ରଗତିବାଦୀ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟକୁ ତାଙ୍କର ଅନବଦ୍ୟ ଅବଦାନ ଅବିସ୍ମରଣୀୟ ।

ମାଟି ଓ ମଣିଷ ତୃଣମୂଳ ଆର୍ତ୍ତିକୁ କାବ୍ୟିକ ସମ୍ବେଦନଶୀଳତା ପ୍ରଦାନ କରିବାରେ କବିଙ୍କ ଦକ୍ଷତା ଓ ଦାମ୍ଭିକତା ଅନନ୍ୟ । ଶବ୍ଦ ସଂଯୋଜନା ଓ ଉପସ୍ଥାପନ ଶୈଳୀ ପବିତ୍ରଙ୍କୁ କରିଥାଏ ନିଆରା ।

ଉପଭୋକ୍ତାବାଦୀ ଅପସଂସ୍କୃତିର କାୟାବିସ୍ତାର, ସମ୍ବେଦନା ଶୂନ୍ୟ ସମାଜପତିଙ୍କ ଶାସନପ୍ରଣାଳୀ, ଭୂମିମାଲିକମାନଙ୍କର ଭୋକିମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ଉପହାସ, ଶିଳ୍ପ ପ୍ରଗତିର ବେପରବାୟ ବିସ୍ଥାପନ ପ୍ରକ୍ରିୟା ପବିତ୍ରଙ୍କ ପ୍ରତିକ୍ରିୟାର ଗୋଟେ ଗୋଟେ ଅଂଶ... ବିଦ୍ରୋହର ସ୍ୱରତୋଳି ଭାବଭୂଇଁର ଗର୍ଭଗୃହରୁ ସାର୍ବଜନୀନ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଭୂମିଷ୍ଠ ହୁଏ ତାଙ୍କର କବିତା । ଯାହା ପ୍ରଗତିଶୀଳ ସାହିତ୍ୟଜଗତର ଜୟଯାତ୍ରାରେ ସାମିଲ୍‌ ହୋଇ ସାମ୍ରାଜ୍ୟବାଦୀ ଶକ୍ତିକୁ ସାମ୍‌ନା କରେ ।

ରାଷ୍ଟ୍ରଦ୍ରୋହ

ତୁମ ଉତ୍ସବରେ ସ୍ଵାଗତ ସଂଗୀତ ଗାଇବାକୁ

ମୋତେ ନିମନ୍ତ୍ରଣ ଦିଅନା

ବିଗୁଲ୍‌ର ବିଦ୍ରୁପରେ ତାଳ ମିଳାଇ ଡ୍ରିଲ୍‌ କରିବାକୁ କୁହନା,

ମୋ ଚମଡ଼ାର ଗାଲିଚା ଉପରେ ସଦର୍ପେ ମାଡ଼ି ଆସିଲା ବେଳେ

ନା, ତୁମକୁ ସାଲ୍ୟୁଟ୍‌ ମାରିବା ଲାଗି ଆଦେଶ ଦିଅନା ।

ମାଟି ପାଣି ପବନ ସବୁଠି ଟାଣିସାରିଛି ଗାର

କୋଉଠି ତମେ ଭାରି ବୁଟ୍‌ର ଗଧିଆ

କୋଉଠି ଖଦଡ଼ପିନ୍ଧା ଶୃଗାଳ

କିଏ ରେଡ୍‌କ୍ଳିଫ୍‌ କିଏ ମ୍ୟାକ୍‌ମୋହନ ମୁଁ ବୁଝେନା

ନା, ବନ୍ଧୁକ ଉଂଚାଇ ମୋଠାରୁ ଆନୁଗତ୍ୟ ଆଶା କରନା ।

ସବୁ ସୀମାନ୍ତରେ ମୁଁ ହିଁ ମୁହାଁମୁହିଁ ମୋର ପ୍ରତିରୂପ ସହ

ଏପାଖରୁ ତୋପ ହୋଇ ଫୁଟେ

ସେପାଖରେ ଶବ ହୋଇ ଲୋଟେ

ଏପାଖ ଫାଇଟର୍ ରୁ ବୋମା ହୋଇ ପଡ଼େ

ସେପାଖେ ପାଉଁଶ ହୋଇ ଝଡ଼େ

ନା, ନିଜ ନିରାପତ୍ତାର ଧଳା ପତାକାକୁ

ଶାନ୍ତିର ନିଶାଣ ରୂପେ ଉଡ଼ାଅନା ।

କେବେ ଗଣତନ୍ତ୍ରର ମାଛ ହାଟରେ

କେବେ ସୈନ୍ୟବାହିନୀର ଗୋପନ ଶିବିରରେ

ତମେ ତମମୁତାବକ କରିଛ ସମ୍ବିଧାନର ଶଲ୍ୟ ଚିକିତ୍ସା

ଗଢ଼ିଛ ରକ୍ତ ପିଇବାର ପଞ୍ଚବାର୍ଷିକ ଯୋଜନା

ନା, ସେ ବହି ମୋ ପାଇଁ ମୋ ଦ୍ୱାରା ମୋର ବୋଲି

ମିଛ ସ୍ଲୋଗାନ ଦିଅନା ।

ମୁଁ କିଏ ? ଟପ୍ପର୍‌ ବେକାର ନା ବିସ୍ଥାପିତ ଆଦିବାସୀ

ପାନାଗଡ଼ର ଦାଦନ ନା ସୁରତର ଗୋତି

ମୁଲ୍‌ତାନ୍‌ର ସଂଖ୍ୟାଲଘୁ ନା ଗାଜାର ଶରଣାର୍ଥୀ

କୋଉ ଧର୍ମରୁ ଆସିଛି କୋଉ ଜନଜାତି

ମତେ ପ୍ରଶ୍ନ କରନା

ନା, ମୋର ବେଳ ଆଉଁସି

ମୁହଁ ପାଖରେ ଶୁଖିଲା ହାଡ଼ ଫିଙ୍ଗି

ମୋର ଲାଙ୍ଗୁଳ ହଲାଇବାର ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ର କରନା ।

ବୀଜରୋପଣ

ଯାହା ବାଟରେ ଗଲେ ଯିଏ

ଗାନ୍ଧି, ମାକସ, ଫ୍ରଏଡ଼, ଆଇନଷ୍ଟାଇନ

ପାଠ ଜାଗାରେ ରହିଲା ପାଠ

ସାହିତ୍ୟ, ରାଜନୀତି, ବିଜ୍ଞାନ, ଦର୍ଶନ ।

କଲେଜ ଛାଡି, ସାର୍ଟିଫିକେଟ୍‌ ପୋଡ଼ି

କୋଡ଼ିଏ କିଲୋମିଟର ସାଇକେଲ ଠେଲି

ସନ୍ତୋଷ ପହଞ୍ଚିଲା ଗାଁରେ

ଖୋଜିଖୋଜି ନିଜ ଷଠୀଘର

ଚେର ଓ ମୂଳ ।

ଲୁହ ସମ୍ଭାଳି ମଡ଼ାପୋଡ଼ିଲା

ଅଧା ବଅସିଆ ବାପର

ବୋହୂ ଆଣିବା ଦାବିକୁ ତେଢ଼ି ଦେଲା

ବେମାର ବିଧବା ବୋଉର ।

ଭାଗଜମି ସବୁ ହାତରେ ଚଷିଲା

ଭିନ୍ନେଭିନ୍ନେ ଦାଦା ବଡ଼ବାପାଙ୍କୁ ତିଆରିଲା

-ଗୋଟେ ଖଞ୍ଜାତଳେ

ମୁଣ୍ଡ ଗୁଞ୍ଜିବା ଏଣିକି

ଗୋଟିଏ ହାଣ୍ଡିରେ

ଜିରା ଫୁଟିବ ଆମର ।

ଲୋକେ ବୋଇଲେ

ତଟୁ ଆସିଗଲେ ପାଣିକଣ୍ଟକୁ

ଖିଆଲ କର ।

ପୁଣିଥରେ ଆରମ୍ଭ କଲା

ବନ୍ଦ ହେଇଥିବା କୋଠ ଯନ୍ତାଳ,

ମରାମତି କରାଇଲା ଚଉଦୋଳ,

ଗ୍ରାମ କମିଟିରେ ଅଡ଼ିବସିଲା

ଫେରାଇ ଆଣ ସେ ଟୋକାମାନଙ୍କୁ

ପେଟ ଦାଉରେ ଯିଏ ଯାଇଛନ୍ତି

ସୁରାଟ୍, ପାଟ୍‌ନା, କଲିକତା, ପାନାଗଡ଼ ।

କେହିକେହି ହସିଲେ

ପଢୁଆ ପୁଅ ଚାକିରି ଦେଖିଥା’ନ୍ତୁ

ଏଠିକି କିଆଁ

ବେଶର ବାଟି ଆସିଲୁ ବୀରବର ?

ଘରୁ ଖାଇ, ଘୋଡ଼ାରେ ଡେଇଁ

ବୁଝିବସିଲା କା’ର ବର୍ଦ୍ଧକ୍ୟ ଭତ୍ତା

ହାଉସ୍‌ ବିଲ୍‌ଡିଂ ଲୋନ୍‌, ନ ହେଲେ

ପି. ଏମ୍. ଆର୍. ଓ୍ୱାଇ. ଖବର ।

ଥୋକାଏ ଛିଙ୍କିଲେ

ନୂଆ ଡାହାଣୀ ଗୁହ ଖାଇବାର ।

ଯଥାକାଳେ ଘୋଷିତ ହେଲା ନିର୍ବାଚନ

ଆଖପାଖର ମୁଖିଆଙ୍କୁ ଡାକି ସଭାକଲା

ଯଦି ବଢ଼ି ଉଚ୍ଚାଡ଼ି ଦେଉଛି ଫସଲ ଆମର,

ଯଦି ଖଡ଼ା ନ ସିଝେଇ

ବାହାବା ନେଉଛନ୍ତି ନେତା ଓ ଦଳ

ତା’ହେଲେ ଭୋଟ୍‌ ବର୍ଜନ ଅସ୍ତ୍ର ହେଉ ଆମର ।

ବାସ୍ ଏତିକିରେ ଭୁଶୁଡ଼ି ପଡ଼ିଲା

ଏତେ ଯତ୍ନରେ ଗଢ଼ା ନଅର,

ମୁଣ୍ଡି, ମୁଣ୍ଡିଆଳେ କୁଞ୍ଚି ସଜାଡ଼ି,

ପାନସିଠା କାଢ଼ି, ଫେରିଗଲେ

ଗାଁ ଭିତରେ ପୁଣି ଆରମ୍ଭ ହେଲା ପଶାଖେଳ ।

କିଣା ହୋଇ ଆସିଲା ହାତ ବୋମା

ମାଲ ମାଉଁସ ବୁଲିଲା ପ୍ରଚୁର ।

ଜିନ୍ଦାବାଦ୍‌, ମୁର୍ଦ୍ଦାବାଦରେ

ପଡ଼ିଲା ଉଠିଲା ଗାଁଦାଣ୍ଡ,

ଚିହ୍ନ ଗୋଟିକେ, ଗୋଷ୍ଠୀ ଗୋଟିଏ

ବାହାରିବା ହେଲା ସାର ।

ତମେମାନେ କୁହ

ସନ୍ତୋଷ ଆଉ କୋଉଠି

ପାଇବ ଉର୍ବର ମାଟି

କୋଉଠି ପୋତିବ ସ୍ୱପ୍ନ ତା’ର ?

ଅଖିଳ ନାୟକ

୧୯୭୦-

ଉତ୍ତର ସତୁରୀ ଜନ୍ମିତ କବିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କବି ଅଖିଳ ନାୟକଙ୍କର ଅଛି ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ପରିଚୟ । ଜନଜୀବନର ରହସ୍ୟ, ପରିବର୍ତ୍ତନ ଓ ସ୍ଥବିରଣ, ସର୍ବୋପରି ଆବଶ୍ୟକତା ଓ ଉଦ୍ଭଟତାକୁ ବୃହତ୍ତର କାନ୍‌ଭାସ୍‌ରେ ଅତି ଚମତ୍‌କାର ଭାବେ ଚିତ୍ରିତ କରିଥାନ୍ତି ଅଖିଳ ।

କ୍ଷୁଦ୍ରକ୍ଷୁଦ୍ର ଅଭିବ୍ୟକ୍ତିରେ ଭାବ ବ୍ୟଞ୍ଜିତ କରାଇପାରିବା ତାଂକ କବିତାର ଏକ ବଡ ସାମର୍ଥ୍ୟ । ଶବ୍ଦ ସଂଯୋଜନା, ଉପମା, ଚିତ୍ରକଳ୍ପର ପ୍ରୟୋଗ ଓ ପ୍ରକାଶଭଙ୍ଗୀ ଏହି କବିଙ୍କ ସ୍ୱାତନ୍ତ୍ର୍ୟ ସହଧର୍ମୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବେଶ୍‌ ବାରିହୋଇପଡେ । ବିଶେଷ କରି ଓଡ଼ିଆ ଦଳିତ ସାହିତ୍ୟରେ ଅଖିଳଙ୍କ ପ୍ରବେଶ ଉତ୍ସାହପ୍ରଦ ।

ଗାଁ ମଣିଷର ନିରୀହ ପଣପରି ସରଳ ଶବ୍ଦ ବିନ୍ୟାସ ଓ ପାଚିଲା ଧାନ କ୍ଷତର ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଶ୍ୱାସପରି ତାଙ୍କ କବିତା କପଟ ବିହୀନ । ନାହିଁ କୌଶଳର କସରତ, ନାହିଁ ବୌଦ୍ଧିକ ବିଳାସ, ନାହିଁ ଆତ୍ମିକ ଓ ଆଙ୍ଗିକରେ ଅଯଥା ଆଡମ୍ବର ।

ଏହି ଯୁବକବିଙ୍କ ‘ଗାଧୁଆ ବେଳ’ ଠୁ ‘ଧିକ୍‌’ .... ‘ଗୁଲିଖଟି’ ଓ ‘ଧୋବଫରଫର’ ପରି ଚାରି ଗୋଟି କବିତା ସଂକଳନ ଓଡ଼ିଆ ଦଳିତ ସାହିତ୍ୟର ନୂତନ ଦିଗକୁ ଉନ୍ମୋଚନ କରି ଏକ ସାମ୍ୟ ଓ ସହବସ୍ଥାନ ସମାଜ ପାଇଁ ଅଖିଳଙ୍କ ସ୍ୱପ୍ନ ସାର୍ବଜନୀନ ।

ଏଣିକି ଆଉ ନିସ୍ତାର ନାହିଁ

ଶାବଳଟେ ଦେଇଥିଲେ

ଫଟେଇଥାନ୍ତି ପଥର,

ତଳୁ ଉଖାରି ଆଣିଥାନ୍ତି ବାପଜେଜେଙ୍କ ନୁଖୁରା ଇତିହାସ

ସେଇ ଇତିହାସର ଆରିସିରେ ମୁହଁ ପରଖି

ହୁଏତ ଚମକି ପଡିଥାନ୍ତ ତମେ,

ପରସ୍ତ ପରସ୍ତ ମଳିକୁ, ରକ୍ତ ଦାଗକୁ

ପୋଛି ପକାଇ ହୁଏତ ଝଟକି ଉଠିଥା’ନ୍ତା ଦେଶ ।

କୋଦାଳଟେ ଦେଇଥିଲେ

ବଂଜର ମାଟିକୁ ହାଣି, ହିଡ ଟେକି

ତିଆରିଥାନ୍ତି କିଆରି,

ଚଷି, ବୁଣି ଫଳେଇଥାନ୍ତି

ଧାନ, ଗହମ, ମୁଗ, ମାଣିଆ, ବିରି

ଯେତେ ଅପଟ ହୋଇଥାଉ, ଯେତେ ଚଗଲା

ଚୁପ୍‌କିନି ଶୋଇପଡନ୍ତା ଭୋକ

ଶୁଣି ସେଇ କିଆରିର ଲୋରି ।

ଗଇଁତିଟେ ଦେଇଥିଲେ

ଗାତ ଖୋଳି ରୋପିଥା’ନ୍ତି

ଆମ୍ବ, ମହୁଲ, ନିମ୍ବ, ବଉଳ, ଧଅଁରା

ଗହଳ ଡାଳରେ ଜମିଥା’ନ୍ତା ଚଢେଇଙ୍କର କବିତା ଆସର

ତଳେ, ଛାଇରେ

ବାଜୁଥାନ୍ତା ବଇଁଶୀ, କେନ୍ଦରା ।

ଟାଙ୍ଗିଆଟେ ଦେଇଥିଲେ

କଣ୍ଟାଝଟା, ଝାଡଅରମା ସାପ୍‌ କରି

ବନେଇଥାନ୍ତି

ଝରଣା କୂଳକୁ ଗୋଟେ ସରୁ ଚଲାବାଟ

ଆଉ ଭାଙ୍ଗନ୍ତା ନାହିଁ ମାଠିଆ,

ଛିଣ୍ଡନ୍ତା ନାହିଁ ଆଣ୍ଠୁ,

ଚିରନ୍ତା ନାହିଁ ପଣତ ।

ଦାଆଟେ ଦେଇଥିଲେ

ଗାଈ ମଇଁଷି ଛେଳିଙ୍କ ପାଇଁ

କାଟି ଆଣନ୍ତି

ଘାସ, ବରକୋଳି ବୁଦା, ଡିମିରି ଡାଳ,

ପଘାରୁ ମୁଣ୍ଡ ବୁଚ୍‌କାଇ

ପହ୍ନାରେ ମୁହଁ ମାରିଥିବା ବାଛୁରିର

ଚାକୁଲ୍‌ ଚାକ୍‌ ଚାକୁଲ୍‌ ଚାକ୍‌ ଶବ୍ଦରେ

ଧଡ୍‌ପଡ୍‌ ଆଖି ଖୋଲନ୍ତା ସକାଳ ।

କିଛି ନ ହେଲେ

ଛୁଞ୍ଚିଟିଏ ତ ଦେଇଥାନ୍ତ,

ତୁନାତୁନି କରିଥାନ୍ତି ଚିରାଫଟା କରିଆ, କମ୍ବଳ

ତମ ପାଇଁ ବି ଗୁନ୍ଥିଥାନ୍ତି

ଆକାଶମଲ୍ଲି ଓ

ଗେଣ୍ଡୁଫୁଲର ମାଳ ।

କିନ୍ତୁ ଏ କ’ଣ କଲ

ହାତରେ ମୋର

ଧରେଇ ଦେଲ ତ୍ରିଶୂଳ !

ତମ ବଗିଚାରେ ପାଣି ତେଣ୍ଡି ସାରି

ଚର୍ଚ୍ଚ ଛାଇରେ ଥକଉ ଥିବା ମଜୁରିଆକୁ

ମାରିବା ପାଇଁ କହୁଚ ଯେ,

ସେ ତ ମୋର ଭାଇଠୁ ବଳି

ପ୍ରାଣ ଦୋସର ।

ତାକୁ ମାରିବି ?

ଆପଣା ବେକରେ ଚୋଟ ହାଣିବି ?

କ’ଣ ଟିକିଏ ବୋଲି ବିବେକ ନାହିଁ,

ମୁହଁରେ କ’ଣ

ଟିକିଏ ବୋଲି ସରମ ନାହିଁ ତମର ?

ଖାଲି ଗଢ଼ି ଜାଣିଚି ବୋଲି

ଆଜିଯାଏଁ ଖାଲି ଗଢ଼ି ଆସିଚି ମୁଁ

କେବେ କିଛି ଭାଙ୍ଗିନି,

ଆପେ ମରିବଂଚି ବଂଚାଇ ଆସିଚି ସଭିଙ୍କୁ,

ଆପଣାପର ବାରିନି,

କେବେ କାହାକୁ ମାରିନି ।

ଯିଏ ମାରିବା ଛଡା ଜାଣିନି କିଛି,

ଭାତରେ ଲାତରେ ଯିଏ ଖାଲି ମାରି ମାରି ଆସିଛି,

ନିଜର ମଉଜ ପାଇଁ

ଯିଏ ଖାଲି ମରଣ ପାଂଚୁଛି ପରର,

ଭାବୁଛି,

ତା’ର ମରଣରେ ହିଁ

ଉଶ୍ୱାସ ହେବ ମା’ ମାଟିର ଭାର ।

ହେଇ ଦେଖ, ଉଠେଇଲି ତ୍ରିଶୂଳ,

ଧାଇଁ ପଳାଉଛ କୁଆଡ଼େ ?

ଏଣିକି ଆଉ ନିସ୍ତାର ନାହିଁ, ମର ।

Source not found in pdf

ମୁକ୍ତିଦୂତ

କାଳେ ମଳିନ ହେବ ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗ

ତେଣୁ ତମକୁ

ଗୁରୁଣ୍ଡିବାକୁ ବାରଣ ହେଲା ଭୂଇଁରେ ।

କାଳେ ଝାଉଳି ଯିବ ଶ୍ରୀମୁଖ

ଆକଟ ହେଲା :

ଭିଡିଓ ଗେମ୍‌ ଖେଳରେ, ଧନ, ଛାଇରେ ।

ଛାଇରେ ବଢ଼ି, ଛାଇରେ ପଢ଼ି

ତମେ ବଡ଼ ହେଲ

ବିଦ୍ଵାନ ହେଲ, ବଡଲୋକ ହେଲ ।

କଂଚାମାଠିଆ

ଖରାରେ ଶୁଖି, ନିଆଁରେ ପାଚି

କେମିତି ହାସଲ କରେ

ଅମଣା ପାଣିକୁ ମଣେଇବାର କୌଶଳ

ଜାଣିବା ପାଇଁ

ନା ତମର ବେଳ ଥିଲା, ନା ବଳ ।

ଅବଶ୍ୟ ଏଇ ଧୂଳିର ଧରାରେ

ତମେ ତ ଆଉ

ହାଣ୍ଡି ଗଢିବାକୁ ଅବତରି ନଥିଲ ।

ଯୁଗଯୁଗ ଧରି ଆମେ ଯେଉଁମାନେ ତିଆରି କଲୁ

ମାଟି ଚକଟି ବଇଠା,

ଟୋଲ ଚିପୁଡି ତେଲ,

କପା ଫୁଟାଇ ସଳିତା,

ଆମେ ଯେଉଁମାନେ ପଥର ପେଟରୁ ଓଟାରି ଆଣିଲୁକ ନିଆଁ,

ଯୁଗ ଯୁଗ ଧରି

ଆମଠୁ ତମେ ନିଆରା ।

ଖାସ୍‌ ଆମର ଉଦ୍ଧାର ପାଇଁ, ମୁକ୍ତି ପାଇଁ

ଅନ୍ଧାରରୁ

ଯୁଗଯୁଗ ଧରି

ତମର ଦିବ୍ୟ ଆବିର୍ଭାବ ପରା !

ଦରିଆପାରି ଦାତାଙ୍କୁ ତମେ

କେତେ ନଇଁଲେ

ଆମକୁ ମିଳିବ କାମ ବଦଳରେ ଖାଦ୍ୟ

ବିଶ୍ଵବ୍ୟାଙ୍କୁରୁ କେତେ ଟଂକାର ଗଦ ଶୁଂଘିଲେ

ଆମ ଗାଁରେ ଖୋଲା ହେବ ଶିଶୁ ଶ୍ରମିକ ବିଦ୍ୟାଳୟ,

ସେଥିପାଇଁ କ’ଣ କମ୍‌ ଚିନ୍ତା ତମର

କମ୍‌ ଯୋଜନା, କମ୍‌ ଖଟଣି !

ଇସ୍‌, ଖଟି ଖଟି ହାଲତ୍‌ ତମର

କ'ଣ ଆସି ହେଲାଣି

ଏକଦମ୍‌ କଳାକାଠ, କାଇଲା !

ତମର ଯଦି କ’ଣ କିଛି ହୋଇଯାଏନା

ଆମର ଜାଣ ଭେକ ସରିଲା,

ଭେଳା ବୁଡିଲା !

ମୂଢ ମାଇପି ମୁଁ ନିଶାପ ଚାହେଁ

ତମେ ଯେତେବେଳେ ଯଜ୍ଞକୁଣ୍ଡରେ

ଢାଳୁଥାଅ ଘିଅ,

ଡାହାଳ କୁକୁର ପରି ନିଆଁ ଯେତେବେଳେ

ଖେପିଆସୁଥାଏ ତମ ଉପରକୁ ,

ସେତେବେଳେ କ’ଣ

ଚନ୍ଦନମଖା ଦେହରୁ ତମର ବହୁନଥାଏ ଝାଳ,

ସେ ଝାଳ କ’ଣ ଗଂଧାଏନାହିଁ ,

ବାସେ ମହମହ ?

ଜବାବ୍‌ ଦିଅ, ହେ ଜଗତ୍‌ଗୁରୁ, ଜବାବ୍‌ ଦିଅ ।

ତମେ ଯେତେବେଳେ ଖାଉଥାଅ

ଖିରୀପୁରୀ, ଖେଚୁଡି କି

ପିଉଥାଅ ପାନମଧୁରି ପାଣି

ହଠାତ୍‌ ଯଦି ଛିଙ୍କ ମାଡିଲା,

ତମର ତିଳକଟଣା ନାକରୁ କ’ଣ

ଛିଟିକେ ନାହିଁ ତିଳତିଳ ସିଂଘାଣି ?

ତମେ ଯେତେବେଳେ ଯୋଗପାଗ ଦେଖି

ବାହାରିଥାଅ ବୃନ୍ଦାବନ କି ବାରଣାସୀ,

ଦୈବାତ୍‌ ଧର, ଆଖିରେ ତମର

ପଶିଗଲା ପୋକ

ଜମାରୁ କ’ଣ ବାହାରେ ନାହିଁ

ଲେଂଜରା କି ଲୁହ ?

ଜବାବ୍‌ ଦିଅ, ହେ ଜଗତ୍‌ଗୁରୁ, ଜବାବ୍‌ ଦିଅ ।

ତମେ ଯେତେବେଳେ କୋଉ ସନ୍ଥତସଭାରେ

ରଟୁଥାଅ ମନ୍ତ୍ର,

ସେ ମନ୍ତ୍ର କ'ଣ ଛୁଉଁନଥାଏ

ତମ ଗଳାର ଖଙ୍କାର,

ଦାନ୍ତସନ୍ଧିର ମଳି, କି

ଛୁଉଁନଥାଏ ତମ ଜିଭର ଛେପ ?

ଏ ପ୍ରଶ୍ନ ଶୁଣି,

ମୂଢ ମାଇପିର ବହପ ମଣି

ଶାପ ଦିଅନା, ହେ ଜଗତ୍‌ଗୁରୁ

ଜବାବ୍‌ ଦିଅ ।

ମୂଢ଼ ମାଇପି ମୁଁ ନିଶାପ ଚାହେଁ, ନିଶାପ ।

ଛେପଖଙ୍କାରରେ ଓଦା ସରସର

ମନ୍ତ୍ର ତମର ପବିତ୍ର ଯଦି,

ଝାଳ ସିଂଘାଣି ଲୁହ ଲେଂଜରାର

ଦେହ ତମର ପବିତ୍ର ଯଦି,

କେଉଁ ଖୁଣରେ ମୁଁ ଅପବିତ୍ର ହେବି, କହ ?

ମାସରେ ଥରେ

ଦେହରୁ ମୋର ରକ୍ତଧାରେ

ଝରୁଚି ବୋଲି ନାକ ଟେକୁଚ ଯେ,

ସେଥିପାଇଁ ମୁଁ ଅଛୁଆଁ ହେବି କାହିକିଁ,

କାହିଁକି ହେବି ନର୍କର ଦ୍ଵାର, କହ ?

ଏ ପ୍ରଶ୍ନ ଶୁଣି

ମୂଢ଼ ମାଇପିର ବହପ ମଣି

ଶାପ ଦିଅନା, ହେ ଜଗତ୍‌ଗୁରୁ

ଜିଭରେ ତମର ହାଡ ଅଛି ତ

ଜବାବ୍‌ ଦିଅ ।

ଭାରତ ମାଝୀ

୧୯୭୨-

ଚାରିପାଖରେ ଘଟୁଥିବା ଦୁଃଖଦ ଘଟଣା ପ୍ରତି ସମ୍ବେଦେନଶୀଳତା ହିଁ ଭାରତମାଝୀଙ୍କ କବିତାର ମୁଖ୍ୟ ସ୍ୱର । ସାମ୍ପ୍ରତିକ ସମୟର ଚଳନ୍ତି ଚରିତ୍ର ଆଉ ଜଗତିକରଣର ଯୋଜନାବିଦ୍ଧ ବିଧି ବ୍ୟବସ୍ଥାର ବିରୋଧଭାଷ କବିଙ୍କ କବିତାରେ ସୁସ୍ପଷ୍ଟ । ସହଜ ସରଳ ଶବ୍ଦ ସଂଯୋଜନାରେ ଭାରତଙ୍କ ରହିଛି ନିଜସ୍ୱ ଶୈଳୀ ।

ଯେଉଁ ଶୈଳୀମଧ୍ୟରେ କେବେ ‘ଲକ୍ଷ୍ମିନାନୀ’ କେବେ ‘ରଜନୀ ମାଝି’ ଓ କେବେ ‘ଜୁନାଗଡ଼ ବ୍ଲକ ଅଫିସ୍‌ ବରଣ୍ଡାରେ ବସିଛି ସେଇ ବୁଢା ଲୋକ’, କେବେ ଜଳିଯାଉଥିବା କନ୍ଧମାଳ ଅବା ରକ୍ତ ଜୁଡ଼ୁବୁଡ଼ୁ କଳିଙ୍ଗ ନଗର, କେବେ ଭୋକର ଭୂଇଁ କାଶୀପୁର ପରି ଅନେକ ଶୀର୍ଷକ ସ୍ୱର ତାଙ୍କ କବିତାର କାରିଗରକୁ ଅତି କଠୋର ଭାବେ ବ୍ୟକ୍ତକରେ, ଯାହା ମାର୍ମିକ ଓ ମଂତ୍ରମୟ ।

ଅସହାୟ ଜନ ଜୀବନର ଅପ୍ରାପ୍ତି ଓ ଅସନ୍ତୋଷର ଅଗ୍ନି ଭାରତଙ୍କ ଶବ୍ଦ ଭିତରେ କ୍ରାନ୍ତିର କଢ ହୋଇ ପାଲଟେ କବିତା । ଯାହା ମାଟି ଫୁଟେଇ ଫୁଟେ.... ପାଖୁଡ଼ା ମେଲେଇ ଆକାଶକୁ ଉଠେ.....ଆଉ ମୁକ୍ତିକାମୀ ଜନତାର ଜୟଗାନ କରେ.....ଏହାହିଁ ତାଙ୍କ କବିତାର ଅକୃତ୍ରିମ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ ।

ଲକ୍ଷ୍ମୀନାନୀ

କିଛି କାନ୍ଦୁଲ ଝାଁଟି, ବାଉଁଶ,

ଜଙ୍ଗଲି ପଥର ଓ ପତର-

ଏତକକୁ ନେଇ ଗୋଟେ ଆଶ୍ରୟ

ଯାହା ତମକୁ ଦିଶୁଚି, ମୋତେ ଦିଶୁଚି

ଗୋଟେ ଘର

ଲକ୍ଷ୍ମୀନାନୀର ।

ଏ ଗାଁ ଲକ୍ଷ୍ମୀନାନୀର ଜନ୍ମକଲା ଗାଁ ନୁହଁ

ତା' ଗାଁ ତ ଇନ୍ଦ୍ରାବତୀ କୂଳର କଣା ଡୁମର

ଯେଉଁ ଗାଁରେ ସେ

ମହୁଲ ବେଟି ଯାଉ ଯାଉ

ଯୁଆନ ହୋଇଥିଲା, କୁଣାବରୀ ହୋଇଥିଲା

ଯେଉଁଠିକି ଚଇତ୍ରା ଆସୁଥିଲା

ନୂଆଖାଇ ଆସୁଥିଲା

ରୋଗବୁହାଣୀ ଦଶହରାରେ,

ଯେଉଁ ଗାଁ ଉପରେ

ଏବେ ଡ୍ୟାମ୍‌ କାମ ଚାଲିଚି

ତମେ ଆମେ ନାଚୁଚୁ

ମାଟିରେ ସୁନା ଫଳିବାର ସ୍ୱପ୍ନରେ ।

ସେଇ ଗାଁ ଲକ୍ଷ୍ମୀନାନୀର

ଯେଉଁ ଗାଁକୁ ରାତାରାତି ଉଠେଇ ଦିଆଗଲା

ଏକର ଏକର ଜମି ଓ ସ୍ୱପ୍ନ

ପିଲାଙ୍କ ବହୁଚୋରି, ବଡ଼ଙ୍କ ପଞ୍ଚ୍‌‌

ଘୁମୁରା ଗୀତ, ଜାନି ଝାଁକର୍‌ର

ଗୋଟେ ପେଟ ପୂରା ଭୂଗୋଳକୁ

ଭାଙ୍ଗି ଦିଆଗଲା,

ଲକ୍ଷ୍ମୀନାନୀ ଦୁଇଝିଅ ଓ ମରଦ ସହ

ଲାଞ୍ଜିଗଡ଼ ଚାଲିଗଲା ।

ଘର ବାବଦକୁ ଯାହା ପାଇଥିଲା ଲକ୍ଷ୍ମୀନାନୀ

ତହିଁର ଅଧକ ଗଲା ମରଦର ମଦରେ

ଆଉ ଅଧକରେ ନା ଚଳି ପାରିଲା

ଗୋଟେ ଘର

ନା ହେଇ ପାରିଲା ଗୋଟେ ସଂସାର

ଭୂତି କୁଢିଆରେ ଉଧେଇ ଆସିଲା

ବେଳକୁ

କ'ଣ ନା ସେ’ଠିକି ମାଡ଼ି ଆସିଲେ

ପଙ୍ଗପାଳ !

ମାଟି ବଦଳରେ ପଇସା ନିଅ

ଜାଗା ଛାଡ଼

ଏ’ଠି ଶିଳ୍ପ ହବ, ହଜାର ଦିନରେ

ହଜାର ଶିଳ୍ପ ସରକାର କହିଚି,

ତ୍ୟାଗବିନା କେଉଁ ଦେଶ ବା

ଛିଡ଼ା ହେଇ ପାରିଚି ?

ଝୋ ଝୋ ବର୍ଷା ଓ ବିଜୁଳି

ତା ଉପରେ ଘମାଘୋଟ ରାତି

ଗୋଟେ ଗାଁକୁ ବସ୍ତାପରି ଲଦି ଦିଆଗଲା

ଟ୍ରକରେ,

ଆଉ କ'ଣ କହିହବ କିଛି

କ'ଣ ହେଲା ତା'ପରେ ତା'ପରେ ?

ତମକୁ ବୋର୍‌ ବି ଲାଗିପାରେ !

ହଁ, ଏଇ ଯୋ'ଘର ଦେଖୁଚ

ତା' ଲକ୍ଷ୍ମୀନାନୀର,

ଏବେ ଏ ଘର ପୁଣି ରହିବ ନା ଯିବ

ଆମେ କହି ପାରିବାନି,

ଠିକ୍‌ ସେ କହିଲେ ତ

ସମଗ୍ର ଭାରତବର୍ଷ ଲକ୍ଷ୍ମୀନାନୀ ପାଲଟି ଗଲାଣି ।

ଜୁନାଗଡ଼ ବ୍ଲକ୍‌ ଅଫିସ୍‌ ବାରଣ୍ଡାରେ ବସିଛି ସେହି ବୁଢ଼ା ଲୋକଟି

କାହାକୁ କ’ଣ କହୁଟି କି

ହାତ ଛାଟି, କାନ ତରାଟି, ଛାତି ପିଟି ?

ଦଶ ପାହୁଣ୍ଡ ଦୂର କଲେଜ ପଡ଼ିଆରେ

ଭିଡ଼-ମାଇକ, ପେଣ୍ଡାଲ ଓ ଚିତ୍କାର-

ପାର୍ଲାମେଣ୍ଟ ତମେ ନେଲ, ବିଧାନ ସଭା ତମେ ନେଲ

ଏବେ ପଞ୍ଚାୟତଟା ଆମକୁ ଛାଡ଼ ।

ଜୁନାଗଡ଼ ବ୍ଲକ଼ ଅଫିସ୍‌ ବାରଣ୍ଡାରେ

ବସିଛି ସେଇ ବୁଢ଼ା ଲୋକଟି ।

ଦେଖ, ସେ କ'ଣ କହି ଚାଲିଛି ଅନର୍ଗଳ

କହୁଚି କି-

ଫିଜିର ଭାରତୀୟ ବଂଶୋଦ୍‌ଭବ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ

ଏବେ ବିଦ୍ରୋହୀଙ୍କ କବଜାରେ

ଦୁଇ କୋରିଆ ମିଶିବା ପଥ ପରିଷ୍କାର

ବର୍ଷକ ଭିତରେ

ଡଲାରର ବିନିମୟ ଦର କମିନି

ଏଇ ଦଶନ୍ଧିରେ,

କହୁଚି କି-

ସାରା ଦେଶରେ ଏଇନେ

ଛୋଟ ମୋଟେ ଚାରିଶହ ଦଳ

ସରକାରରେ ସାମିଲ ହୋଇଚନ୍ତି ୩୦

ଓ ୨୪ ଦଳିଆ ମନ୍ତ୍ରିମଣ୍ଡଳ,

କହୁଚି କି-

ଆଜି କାଗଜର ମହିଳା ପୃଷ୍ଠାରେ ବାହାରିଚି

ରାଣୀ ଭିକ୍କୋରିଆଙ୍କ ପ୍ରେମିକ କିଏ

ଲେଖି ପଠାଇଲେ

ଲା’ ଓ ରେଲ୍‌ ଦବ ସୌଜନ୍ୟ ଉପହାର

ନା ସିଏ କହୁଚି

କେଉଁ ସାମ୍ୟବାଦୀ ନେତା

ଆମେରିକା ଯାଇଚନ୍ତି ଚିକିତ୍ସା ପାଇଁ

ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସରକାରୀ ଖର୍ଚ୍ଚରେ,

ତା'ଙ୍କ ଛାତିରେ ବେମାର ।

ଜୁନା ଗଡ଼ ବ୍ଳକ ଅଫିସ୍‌ ବାରଣ୍ଡାରେ

ବସିଚି ସେଇ ବୁଢ଼ାଲୋକଟି ।

ଲାଗୁଚି, ତାକୁ ନଚେତ୍‌ ତା’ଫଟୋ

କେଉଁଠି ମୁଁ ଆଗରୁ ଦେଖିଚି-

ପରିବେଶବିତ୍‌ମାନେ

ତା’ଫଟୋ ଉଠେଇଥିଲେ କି

ନର୍ମଦା ଜଳ-ଘେରୀରେ

କାଗଜରେ ସେ ଛପା ହୋଇଥଲା କି,

ଟାଙ୍ଗିଆ ଧରି

ଚାନ୍ଦିପୁର ଘାଟି ହେଲାବେଳେ

ବିହନ ମୂଲ୍ୟ ବୃଦ୍ଧି ପ୍ରତିବାଦ ସଭାକୁ

ସେ ଆସିଥିଲା କି

ବିରୋଧୀ ଦଳଙ୍କ ଡାକରାରେ

ଚିଲିକାର ଚିଙ୍ଗୁଡ଼ି ଘେରି ଭାଙ୍ଗି

ଜୀବନ ଦେଇଥିବା ଜୁଆନ୍‌ର ବାପ କି ସେ

ବସିଥିଲା ଲାସ୍‌ର ବାଁ କଡ଼ରେ,

ଗାଲରେ ହାତରଖି ବସିଥଲା କି

ଜାତୀୟ କାଗଜରେ ବାହାରିଥିବା

ଧର୍ମାନ୍ତରୀକରଣ ରିପୋର୍ଟରେ ?

ଦଶ ପାହୁଣ୍ଡ ଦୂରର ପେଣ୍ଡାଲ

ପଡୁଚି,ଉଠୁଚି

ଅଥଚ ବ୍ଳକ୍‌ ଅଫିସ୍‌ ବାରଣ୍ଡାରେ

ବୁଢ଼ାଲୋକଟି ନିର୍ବିକାର ବସିଛି,

କହି ଚାଲିଚି-

ତା ମୁହଁରେ ଝଲସି ଉଠୁଚି

ତ୍ରୟୋଦଶ ବାର

ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟ ଭତ୍ତା ପାଇଁ ଆସି

ନିରାଶ ହୋଇଥିବା ବୃଦ୍ଧର ମୁହଁ

ବିହନ ଓ ସାର ପାଇଁ

ଘୂରି ବୁଲିବୁଲି

ହାତଗୁଞ୍ଜା ଯୋଗାଡ଼ କରୁଥିବା

ଚାଷୀର ମୁହଁ,

ଦେଶାନ୍ତରୀ ହେଇ

ସୁରାଟରୁ ଏଡସ୍‌ ଘେନି ଆସିଥିବା

ଗୋଟେ ଭେଣ୍ଡିଆର ମୁହଁ,

ମହାବାତ୍ୟାରେ ବାସ୍ତୁହରା ହୋଇ

ହାତେ ବିଦେଶୀ ପଲିଥିନ୍‌କୁ

ଅପେକ୍ଷା କରିଥିବା ଗୃହସ୍ଥର ମୁହଁ,

ଓସ୍‌ୱାଲରେ ପ୍ରାଣ ହାରିଥିବା

ଅଥଚ ଉପସ୍ଥାନ ଖାତାରେ ନାଁ ନ ଥିବା

ଶ୍ରମିକର ମୁହଁ !

ଜୁନାଗଡ଼ ବ୍ଳକ଼ ଅଫିସ୍‌ ବାରଣ୍ଡାରେ

ବସିଚି ସେଇ ବୁଢ଼ା ଲୋକଟି । “

ଭାରତ,

ସେ ବୁଢ଼ାଯାଏ ପହଞ୍ଚି ପାରିବତ ହାତ,

ହାତ ପହଞ୍ଚିବା ଏଡ଼େ କଲିଜା ଅଛି ତ ?

ରଜନୀ ମାଝି

୧ ।।

ପାଣି ଫୋଟକା ଫଟେଇବାକୁ ବି ନେଇନି ସହାୟତା

ମାଗିନି, ଶୁଭବୁଦ୍ଧି ଶିଖାଅ

ଭଲ ବାଟ ଦେଖାଅ

ମାଗିନି, ସତ କହିବାକୁ ସାହସ ଦିଅ

ମାଗିନି, କଣ୍ଠେ ବସ, ଶବ୍ଦ ଦିଅ

ଗଢିବି କବିତା,

ନା, ପାଣିଫୋଟକା ଫଟେଇବାକୁ ବି ନେଇନି ସହାୟତା ।

ଆଜି ରାତିରେ ମୋ ଝର୍‌କା ଦେଇ

ସୂତା ଭଳି ଲମ୍ବି ଆସିଚି କିଛି ଆଲୁଅ,

ତାକୁ ଯୋଡିଯାଡି ଛୁଇଁପାରିବି ଆଲୋକବିନ୍ଦୁ,

କାହିଁକି ମାଗିବି ଗିରି ଲଂଘିବାର କଳା,

କାହିଁକି ମାଗିବି ରଜନୀ ମାଝିକୁ

ଜୀବନ ଦିଅ ମଣିମା,

ଯୁବା ବଅସରେ ଚାଲିଗଲା ?

୨ ।।

ଏମିତି ଇ ମରନ୍ତି ଗରିବଘରର ଝିଅ ।

ହେଲେ ତୁ ଗରିବ କହିବାକୁ ବଳନାଇଁ ଜିଭରେ,

କହିଲୁ, କ'ଣ ବା କରିପାରିବି ଏତେ ବର୍ଷ ଭିତରେ ?

ଘର ନାଇଁ, ଗାଡ଼ି ନାଇଁ,ଚାକର ବାକର ନାଇଁ

ଇଶ୍ଵର କି ସରକାର ନାଇଁ

ସବୁ ମେଲା ଓ ଲଙ୍ଗଳା,

ତୋର ହେଲେ କବର ଖଣ୍ଡେ ହେଲା ।

ଏମିତି ଇ ଜଳିଯାଆନ୍ତି ଗରିବଘରର ଝିଅ ।

ହେଲେ ତୁ ଗରିବ କହିବାକୁ ଦମ୍‌ ନାଇଁ ଜିଭରେ,

ଶାଶୁଘର କି ନର୍ଦ୍ଦମାରେ ନୁହଁ

ଜଳିଗଲୁ ଇଶ୍ଵରର ଦରବାରରେ ।

୩ ।।

ଆପଣ ଚିହ୍ନନ୍ତି ରଜନୀ ମାଝିକି ?

ପଦମ୍‌ପୁରର ରଜନୀ ମାଝି

ଯାହାକୁ ଠିଆ ପୋଡ଼ିଦେଲେ

କିଛି ଧର୍ମଭୀରୁ ପାଗଳ,

ଯେଉଁଦିନ କନ୍ଧମାଳରେ

ଘୋଷଡ଼ା ହେଉଥିଲା

ଇଶ୍ଵରର କଙ୍କାଳ !

ଆପଣ ଚିହ୍ନନ୍ତି କି ରଜନୀ ମାଝିକି ?

ପଦମ୍‌ପୁରର ରଜନୀ ମାଝି

ରିମ୍‌ରିମ୍‌ ନ୍ୟୁଜ୍‌ପ୍ରିଣ୍ଟ ନଷ୍ଟ କଲା,

ତମ ବ୍ୟାଣ୍ଡେଜ୍‌ ବନ୍ଧା ଦିନର

ଖଣ୍ଡେ ତୂଳା, କୋଚଟ ମଇଳା !

୪ ॥

ସେତେବେଳେ ବର୍ଷାୠତୁ, ଗାଜୁଥିଲା ଖରା

ଦୌପଦୀର ତ୍ରାଣକର୍ତ୍ତା ଲଙ୍ଗଳା ମୁକୁଳା ।

ପୋଡ଼ାପୋଡ଼ା ଏଠି ସେଠି

ଗାଡି ବନ୍ଦ, ଘୋଡା ବନ୍ଦ

ପଦମ୍‌ପୁରର କେଉଁ ଗାଁରେ ନିଆଁ, ବଖରାଏ,

ପୋଡ଼ାପୋଡ଼ା ଏଠି ସେଠି

ନିଆଁ ବନ୍ଦ, ପାଣି ବନ୍ଦ

ବୁଲି ବୁଲି ମୃତ୍ୟୁ ତା'ର ଶୋକଗୀତ ଗାଏ ।

ସେତେବେଳେ ବର୍ଷାରତୁ, ଗାଜୁଥିଲା ଖରା

ନିଜ ଛାଇ ଦେଖି ଦେଖି ଇତିହାସ

ଡରି ଯାଉଥିଲା ।

୫ ।। .

ଆଜି ଡରେଇ ଦେଇଛି ମୃତ୍ୟୁ ମତେ

ସ୍ଵପ୍ନଗଛ ଏପରିକି କଢ ବି ଧରୁନି,

ଆଜି ଡରେଇ ଦେଇଚି ମଣିଷ ମତେ

ଜଙ୍କଲଗା ବିବେକର ଚାରିପଟେ ନିଦ୍ରିତ ଛାଉଣୀ ।

ଆଜି ଡରେଇ ଦେଇଛି ରଜନୀ ମତେ

ରଜନୀର ମୃତ୍ୟୁ ମତେ ଡରେଇ ଦେଇଚି,

ପୋଡା ପୋଡା ଭୟଙ୍କର ଲାଗେ ମୁଁ

ଲାଗେ, ମୋ ଆତ୍ମାହୁତି ସରିଚି ।

୬ ।।

ପାଣିଫୋଟକା ଫଟେଇବାକୁ ବି ନେଇନି ସହାୟତା ।

କାହିଁକି କେଜାଣି ଆଜି

ଫୁସ୍‌ଫୁସ୍‌ରେ, ହୃତ୍‌ପିଣ୍ଡରେ

କୋଇଲାର ଆସ୍ତରଣ,

ବିରାଟ ଶୂନ୍ୟତା !

ଚାରିଆଡ଼େ ପ୍ରଲମ୍ବିତ ନିଆଁନିଆଁ

ଜ୍ଵଳମାନ କ୍ଷେତ,

ଦରପୋଡ଼ା ଭଉଣୀ ମୋ

ଏଣେତେଣେ ଅସ୍ତବ୍ୟସ୍ତ ପୋଡାଭାତ !

ଅରୂପ ଅଭିଷେକ

୧୯୭୭-

ସମସାମୟିକ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ନୂତନ ସ୍ୱର ହେଉଛନ୍ତି କବି ଅରୂପ ଅଭିଷେକ । ସମାଜର ଯେ କୌଣସି ଘଟଣା ତାଙ୍କୁ ଆନ୍ଦୋଳିତ କଲେ କଲମ ଧରି ସୂକ୍ଷ୍ମରେ ସୂକ୍ଷ୍ମରେ ଶବ୍ଦକୁ ଖଞ୍ଜି ସେ ତିଆରି କରିପାରନ୍ତି ବିଦ୍ରୋହର ପ୍ରାଚୀର । ବଦଳି ଯାଉଥିବା ପୃଥିବୀର ଦୃଶ୍ୟ, ବିପର୍ଯ୍ୟସ୍ତ ସାମାଜିକ ପରିବେଗ, ମାନବିକ ସମ୍ବେଦନା ହୀନ ବିଶ୍ୱକରଣର ନଗ୍ନ ପ୍ରଭାବ, ପୁଂଜିବାଦ, ଶୋଷଣର ଲୋଲୁପ ଦୃଷ୍ଟି ଦ୍ୱାରା ପ୍ରଭାବିତ ପୃଥିବୀର ଅସୁସ୍ଥ ସ୍ଥିତିକୁ କବିତାରେ ସେ ସର୍ବାଗ୍ରେ ସ୍ଥାନିତ କରି ନବ୍ୟପ୍ରଗତିବାଦୀ ଓଡ଼ିଆ କବିତାକୁ କରିଛନ୍ତି ରୁଦ୍ଧିମନ୍ତ ।

ସାମ୍ପ୍ରତିକ ଘଟଣା ପ୍ରବାହରେ ଆନ୍ଦୋଳିତ ମନର ସ୍ୱତଃ ପ୍ରବୃତ୍ତ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ହିଁ ତାଙ୍କ କବିତା । ସାମ୍ରାଜ୍ୟବାଦୀ ଓ ସାମନ୍ତବାଦୀ ଚିନ୍ତାଧାରାର ଅଗ୍ନିବଳୟ ଭିତରେ ସଂତ୍ରସ୍ତ ମଣିଷର ଅଧିକାରକୁ ଜାହିର କରି ସାମ୍ୟବାଦୀର ମୁକ୍ତିମନ୍ତ୍ରରେ ତାକୁ ଅଭିମନ୍ତ୍ରିତ କରି ମୁକ୍ତ ମଶାଲଟେ ହାତରେ ଧରାଇଦେଇ ବାଟ ବତାଇଦେବାକୁ ଅରୂପଙ୍କ କବିତାର ଶବ୍ଦମାନେ ସର୍ବଦା ତୟାର ।

ବିଦ୍ରୋହର ହେଉ କି ପ୍ରେମ, ବିରହ ହେଉକି ମିଳନ, ପ୍ରତିବାଦ ହେଉ କି ସମର୍ପଣ, ସଂଘର୍ଷ ହେଉ କି ସଂଘାତ ତୋଳି ଶାନ୍ତି, ମୁକ୍ତି ଓ ପ୍ରଗତିର ରାସ୍ତାରେ ତାଙ୍କ କବିତାର ପଲ୍ଲବ ପ୍ରେରଣାପ୍ରଦ ।

ମାର୍କସବାଦରେ ଅତୁଟ ବିଶ୍ୱାସ ରଖିଥିବା ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ବଦ୍ଧ ଏହି ଯୁବକବିଙ୍କ ‘ନିଜେ ନିଜ ସାମ୍ନାରେ’ ଏକ କବିତା ସଂକଳନ ଓ ‘ନଷ୍ଟ ଚରିତ୍ର’ ଶୀର୍ଷକରେ ଗଳ୍ପ ପୁସ୍ତକ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇ ପାଠକମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଦାନ କରିସାରିଛି ଅଜସ୍ର ଆନନ୍ଦ ।

ବଞ୍ଚିବାକୁ କଳା କରି ଜିଇଥିବା ଲୋକମାନେ

ବଞ୍ଚିବା ବି ଗୋଟେ

କଳା ।

ମୁଗୁନି ପଥରର ଛାତି ପରି

ବଞ୍ଚି ରହିବା ବି

ଢେର କଠୋର, ନିର୍ମମ ।

ରାସ୍ତାଯାକ ବିଛେଇ

ହୋଇପଡୁଛି

ଶୁଖିଲାପତ୍ର, ପାଦତଳେ

ଚାପି ହୋଇଗଲେ ଶୁଭେ

ମଚମଚ ଶବ୍ଦ ।

ତଥାପି ତା’ ଉପରେ

ପାଦ ପଡ଼ିବାଟା ଓ

ପାଦତଳେ ସେମାନେ

ଚାପି ହୋଇଯିବାଟା ହିଁ

ଅଲିଖିତ ଭାଗ୍ୟ ।

ମୁଣ୍ଡରେ ପଥରକୁ

ବୋହି ବୋହି

ମୁଣ୍ଡଟା ବି ଯେବେ

ପାଲଟିଯାଏ ଗୋଟେ

ପଥର ।

କେମିତିକା ନିଦାଘ

ହୋଇ ନଥିବ

ସେମାନଙ୍କର ଛାତିତଳର

ହୃଦୟ ।

ସେଠି ନିତିନିତି

ନିଆଁ ଜଳେ ।

ପେଟରେ, ଛାତିରେ, ମନରେ ।

କିଛି ନିଆଁ ଲିଭିଯାଏ

ଆଉ କିଛି ନିଆଁ

ଲିଭାଇ ଦେବାକୁ ହୁଏ

ଛାତି ତଳେ କିମ୍ବା

ମନର ଅନ୍ଧାରରେ

ଚାପି ଦେଇ ।

ଯାହାର ପେଟରେ ନିଆଁ ଜଳେ,

ତା’ର ଛାତି ଆଉ ମନରେ

ନିଆଁ ଜଳେନା ।

ସେମାନେ କୁଆଡ଼େ ଜାଣିଥାନ୍ତି

କେମିତି ଲିଭାଇ ଦେବାକୁ ହୁଏ

ଛାତି ଆଉ ମନ ଭିତରର

ନିଆଁକୁ ।

ହେଲେ ପେଟର ନିଆଁକୁ

ଲିଭାଇ ଦେବାର କୌଶଳ

କିମ୍ବା ସାମର୍ଥ୍ୟ ତାଙ୍କର ନଥାଏ ।

କୋରି ହୋଇଯାଉଥିବା

ପେଟକୁ

ମୁଣ୍ଡରେ ଥୋଇ

କାରୁଣ୍ୟର ରସରେ

ନିଜକୁ ଗାଧୋଇଦେଇ

ସେମାନେ ବାହାରି ପଡ଼ନ୍ତି ପୁଣି

ଅଭିସାରରେ

ଆହୁରି ତେଜାଇ ଦିଅନ୍ତି

ସେ ନିଆଁର ଧାସକୁ ।

ଆହୁରି ଡିଅଁନ୍ତି, ନାଚନ୍ତି

କିମ୍ବା ମୁଣ୍ଡରେ ପଥର

ଲଦିଦିଅନ୍ତି ।

ତେଜୁଥାଏ ନିଆଁ

ଆହୁରି, ଆହୁରି ଜୋର୍‌ରେ ।

ଆଶାଟିଏ ବଞ୍ଚିଥାଏ

କାଳେ ଏହାପରେ ଟୋପାଏ

ଶୀତଳତା ମିଳିଯିବ

ପେଟକୁ, ନିଆଁର ଧାସକୁ

କମେଇଦେବାକୁ ।

ବାସ୍‌ କିଛି କମିଯାଏ ନିଆଁ ।

ପୁଣି ପରଦିନ

ପୁନରାବୃତ୍ତି ସେଇ ଖେଳର ।

ରାତି ପାହେ ....

ପୁଣି ନିଆଁ ଜଳେ ...

ପୁଣି ନାଚିବାକୁ ହୁଏ ...

ଆହୁରି ଆହୁରି ନିଆଁର ତେଜ

ବଢ଼େ ।

ଏବଂ ଏହାପରେ,

ଟୋପାଏ ଶୀତଳତା ... ।

ନିଆଁ କମିଯାଏ ।

କିନ୍ତୁ ନାଚ ଚାଲିଥାଏ ପ୍ରତିଦିନ ।

ଏ ନିଆଁ ଲିଭିବାର ନାହିଁ ।

ଏ ନାଚ ବନ୍ଦ ହେବାର ନାହିଁ ।

ପୃଥିବୀକୁ ବଦଳାଇଦିଅ

ଆସ,

ଏଥର ପୃଥିବୀକୁ ବଦଳାଇଦେବା ।

ଅନେକ ଦିନଧରି

ଆମେ ମତୁଆଲା ହେଲେ

ଫୁଲର ବାସ୍ନାରେ ।

ଗୋଟେ ବନ୍ଦଘରର ସୁରକ୍ଷିତ ବଳୟରେ

ମିଠାସ୍ଵାଦ ଆଘ୍ରାଣ କରୁକରୁ

ସାରିଦେଲେ ଜୀବନର

ଅର୍ଦ୍ଧେକ ଅଭିନୟ ।

ଦେହ ଓ ମନରେ

ଅନେକ କିଛି କରିପାରିବାର

ଶକ୍ତି ଥାଇ ବି

ଆମେ ପାଲଟିଗଲୁ

ସମ୍ଭାଳୁଆରୁ ପ୍ରଜାପତି କିମ୍ବା ପଳାୟନପନ୍ଥୀ

କ୍ରମଶଃ.....କମଶଃ .....

ବରଂ ସମ୍ଭାଳୁଆର ଜୀବନ ହିଁ ଶ୍ରେୟ ।

ପ୍ରଜାପତି - ଅନ୍ୟର ସତୀତ୍ୱକୁ

ନଷ୍ଟ କରୁଥିବା ଏକ କାମୁକ,

ଜଣେ ପ୍ରତାରକ ।

ସମ୍ଭାଳୁଆ- ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିପାରିବାର

ଏକ ଅଟଳ ବିଶ୍ୱାସ,

ଜଣେ ନୀରବ ସାଧକ ।

ନିଜେ ପିନ୍ଧିଥିବା ମୁଖାମାନେ

କାଳେ ଏବେ କଷ୍ଟଦେଲେଣି

ଏଥର ମୁକୁଳିଯିବାକୁ ହେବ,

ଆମକୁ ନିଜେ ହିଁ ପ୍ରକାଶ କରିବାକୁ

ହେବ ନିଜର ପ୍ରକୃତି ସ୍ଵରୂପ,

ନଚେତ୍‌ କେବେନାକେବେ

ନିଶ୍ଚୟ ଖୋଲିଯିବ

ଜାହିରା ପରି ମିଛେଇ ଝିଅଙ୍କ

ଅସଲ ରୂପ ।

ଯେଉଁମାନେ ଗତକାଲି

ସମାଜର ଧୂମକେତୁମାନଙ୍କୁ

ଆକାଶରୁ ହଟେଇଦେଇ

ଇରାକକୁ ପଠାଇପାରିଥିବେ

ଗୁଡାଏ ପ୍ରୀତିର ସନ୍ଦେଶ

ଆଉ ଯେଉଁମାନେ

କୁମ୍ଭକର୍ଣ୍ଣ ନିଦ୍ରାରୁ ଜାଗି

ନୂଆ ପୃଥିବୀଟେ ଗଢ଼ିବାର

ସ୍ୱପ୍ନରେ ବିଭୋର ହେଉଥିବେ,

ସେମାନେ

ସମସ୍ତେ ଆସନ୍ତାକାଲି ଆସନ୍ତୁ ।

ପୃଥିବୀରେ

ଯାହାକିଛି ପରିବର୍ତନ ଘଟିବ,

ତାହା ଆସନ୍ତା କାଲି ହଁ ଘଟିବ ।

ଆସନ୍ତାକାଲି ହେବ ଏକ ନୂତନ ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ

ଏକ ସବୁଜ ପୃଥିବୀ ଗଢ଼ିବାର

ଇସ୍ତାହାର ନେଇ

ଆମେ ସବୁ ବାହାରିଯିବୁ

ଏକ ନୂତନ ପୃଥିବୀର ସନ୍ଧାନରେ

ନରେନ୍ଦ୍ର ଭୋଇ

୧୯୭୯-

ନବେଦଶକର ନବ ଉନ୍ମୋଚିତ କବି ନରେନ୍ଦ୍ର ଭୋଇ ସମକାଳୀନ କାବ୍ୟଧାରାର ଉଦୟ..... ଉଚ୍ଚାରଣ । କବିଙ୍କ କଳା ବୋଧ ଓ ଶବ୍ଦଶକ୍ତି ଖୁବ୍‌ ପ୍ରାସଙ୍ଗିକ ଏବଂ ଉର୍ବର । ଏହି ଉର୍ବତାରେ ବାରିହୋଇ ବଡେ ନରେନ୍ଦ୍ରଙ୍କ କାବ୍ୟ ଭୂମିର ନିର୍ମାଣ ଶୈଳୀର ଚମତ୍କାର, ଦମ୍ଭ ଓ ମୁକ୍ତିକାମୀ ମାମୁଲି ମଣିଷଙ୍କ ପାଇଁ ମାର୍ମିକ ମନ୍ତ୍ର ।

ଭୋଗୁଥିବା ସମୟକୁ, ସମାଜକୁ, ଜୀବନର ସଂଘର୍ଷକୁ, ପୀଡା ଓ ପରମ୍ପରାକୁ ବତୁରାଇ କବିତାର ଉତ୍ପାଦାନ ପାଇଁ ବତର କରନ୍ତି ଓ ସୃଜନ୍ତି କ୍ରୋଧରେ... ବିଦ୍ରୋହରେ । ମାଟି ମଣିଷର ଅସ୍ମିତା ପାଇଁ ସଂଘର୍ଷର ଗାଥା, ଯାହା ତାଙ୍କର କବିତା ।

ଭାଷା ଓ ପ୍ରକାଶ ଭଙ୍ଗିର ପରିଚ୍ଛନ୍ନତା, ତୀକ୍ଷ୍ନ ଚିତ୍ରକଳ୍ପ ସହିତ ସାମ୍ପ୍ରତିକ ମଣିଷର ନିଃସଙ୍ଗତା ଓ ଅସହାୟତାର ପରିପ୍ରକାଶ ତାଙ୍କ କବିତାକୁ କରିଛି ସାର୍ଥକ ଓ ସ୍ମରଣୀୟ ।

ଇତିହାସ

କେହି ଜାଣି ପାରନ୍ତିନି

ଗୋଟେ ବନ୍ଦ୍‌ କୋଠରୀର ଇତିହାସ

ଯାହା ମୁଦା ହେଇ ରହିଥାଏ

ଅନ୍ଧାରର ପୋଟଳି ଭିତରେ ।

କୋଉ ଐତିହାସିକ

ଅନ୍ଧାରର ଆବର୍ଜନା ଭିତରୁ

ଠାବ କରି ପାରିଚି ଶିଳାଲେଖ

କୋଉ ପ୍ରତ୍ନତତ୍ତ୍ଵବିତ୍‌

ଖୋଳି ପାଇଚି ଅଂଧାରଗଡ଼ରୁ

ପୁରୁଣା ଗୋଟେ ତାମ୍ରମୁଦ୍ରା

ଯହିଁରୁ ଜଣା ପଡୁଚି ଯେ

ଅମୁକ ବର୍ଷ ତଳୁ ଘୋଟିଚି

ଏ ଅଂଧାର, ଏ ହାହାକାର ।

ଆମେ ଶୁଣି ପାରୁନା

ହା-ହା- କାରର ସ୍ଵର, କାରଣ

କାନରେ ନ ଶୁଣି ପାରିବାର

ତୁଳାବିଣ୍ଡା ଭର୍ତ୍ତି

ଆମେ ପଢ଼ି ପାରୁନା ଶିଳାଲେଖ

ଭୋକର, ଅକ୍ଷରରେ ଲେଖା

ଆମେ ପାଟି ଫିଟାଇ ପାରୁନା

ଗୁଙ୍ଗାପଣରେ ସିଲେଇ ତୁଣ୍ଡ

ଆମେ ଅଂଧାର ଭିତରେ ଇ

ଖାଲି ଫିଟେଇ ମରୁଚୁ

ନିଜ ନିଜର ନପୁଂସକ ମୁଣ୍ଡ ।

ଆମକୁ କୋଠରୀ କୋଠରୀ ଭର୍ତ୍ତି

ଅଂଧାର ଭିତରେ ଜଉମୁଦ ଦେଇ

ବଂଦୀ କରିଥିବା

ସେ ଐତିହାସିକ ଦଳକୁ ଦେଖ

ଭୋକର ଶିଳାଲେଖ ପଢ଼ି

ଅର୍ଥର ତାମ୍ରମୁଦ୍ରା ଖୋଳି

ଗୁମ୍ପା ଗୁମ୍ଫାର ଆଲୋକରେ

କେମ୍‌ତି ଚମ୍‌କୁଚି ତାଙ୍କ

କୋଠରୀର ଟ୍ରଙ୍କ୍‌ ଆଲମୀରା ।

ଭୋକ, ଦୁଃଖ, ରୋଗ, ଶୋକର

ଐତିହାସିକ ଉପାଦାନ,

ଯୋଗାଇ ପାରୁଥିବା

ଆମକୁ ଦେଖ

ସବୁବେଳେ ନିଜର ଅସହାୟପଣରେ

କେମ୍‌ତି ନାଚାର, ବେସାହାରା ।

ଆଉ କୋଉ ଇତିହାସ କଥା କହୁଛ ?

ଆମେ ତ ଚଳନ୍ତି ଇତିହାସର

ଶୀତଳ ଯୁଦ୍ଧରେ ଶହିଦ୍‌ ହେଉଥିବା

ଜଣେ ଜଣେ ଅଂଶୀଦାର ସୈନିକ ।

ଭଙ୍ଗା ଖପରା ଟୂକୁଡ଼ା ପଥର

ଜୀର୍ଣ୍ଣ ମନ୍ଦିର କଥା ଛାଡ଼

ଆମର ଫଟା କପାଳ

ହାଡ଼ ଓ କଙ୍କାଳକୁ ନେଇ

ଗବେଷଣା କରିବ, ଯାଅ ।

ପାପୀ ପଇତାର ପଦ୍ୟ

ଆମ ଝିଅବୋହୂଙ୍କୁ

ଧର୍ଷଣକରି କହିଲ

ପୂଣ୍ୟ ଅର୍ଜିଲ

ତମ ଅଙ୍ଗରେ ଲାଗିଲା ବ୍ରାହ୍ମଣର ବୀର୍ଯ୍ୟ

ଉଠି ଆସୁଥିବା ହାତକୁ ରୋକିଲା

କେଜାଣି କାହିଁକି ଆମର ଧୈର୍ଯ୍ୟ ।

କ୍ଷେତରୁ ଆମର

ଫସଲ କାଟିନେଇ କହିଲ

ଖୁବ୍‌ ଭଲ ଦକ୍ଷିଣା ଦେଲ

ବ୍ରାହ୍ମଣଦେବତାକୁ ଭୋଜନ ଦେଲ ମାନେ

ଲକ୍ଷ୍ମୀ ଜୁଟିବେ

ଭଲ ପାଳିବ ଇନ୍ଦ୍ର

ଚଷ, ଆହୁରି ଭଲ ଚାଷ ହେବ

ଭଲ ଅମଳ ହେବ ଫି ବର୍ଷ

ମନେରଖିଥା ବାବୁ

ବ୍ରାହ୍ମଣ ଦେବତାର ବାକ୍ୟ ଅକାଟ୍ୟ,

କେଜାଣି କାହିଁକି ଅସ୍ତ୍ର ଉଠିଲା ନାହିଁ

ହାତରେ କରିବାକୁ ଲୁଟେରାର ମୁଣ୍ଡକାଟ ।

ଅପବିତ୍ର ହେବବୋଲି ଧର୍ମଗ୍ରନ୍ଥ

ବେଦ ପୁରାଣ ଭାଗବତ

ଦିଅଁ ଦେବତା ମନ୍ଦିର

ରଖିଲ ନିରକ୍ଷର

କହିଲ ଦୂରେଇରହ ତମେ ଅଚ୍ଛୁତ

ଅକ୍ଷର ଚିହ୍ନି ଚିହ୍ନିଥାନ୍ତୁ ବୋଲି

ତମର ଛଦ୍ମବେଶ

କହିଲ ଛାଇ ଛୁଇଁଲେ ଦୋଷ

ନର୍କ ଭୋଗହେବ,

କେଜାଣି କାହିଁକି ନରମିଗଲା

ନର୍କରେ ଘାଣ୍ଟି ହେଉଥିବା

ଚଣ୍ଡାଳର ରୋଷ ।

ଖଟାଇଲ କ୍ଷେତରେ ଖମାରରେ

ଗୁହାଳରେ ନର୍କକୁଣ୍ଡରେ

ପଶୁତୁଲ୍ୟ ଖଟିଲୁ

ଲୁଟିଲ ଧାନ ଧନ

ଜମି ଭୂମି, ଜନ ଯୌବନ