ନୀତିକୁସୁମ

ଚିନ୍ତାମଣି ମହାନ୍ତି

ନୀତିକୁସୁମ

ପିତା ମାତା ଉପାଧ୍ୟାୟ ଆଦି ଗୁରୁଜନେ,

ସେବାରେ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ଶିଶୁ କର ହୃଷ୍ଟମନେ ।

ଗୁରୁପାଦେ ପ୍ରୀତି-ପୂଜା କର ସମର୍ପଣ,

ଅବିରତ ହୁଅ ଶିଶୁ, ଭକ୍ତି ପରାୟଣ ।

ନରର ନରତ୍ୱ ଦୟା, ଦୟା ମୁକ୍ତିପ୍ରସୁ,

ନିର୍ଦ୍ଦୟ ଯେ ଲୋକ ସେହୁ ନରରୂପୀ ପଶୁ ।

ଅତଏବ ସାବଧାନେ ଶୁଣ ଶିଶୁଗଣ

ଯୋଗ୍ୟପାତ୍ରେ କର ସଦା ଦୟା ବିତରଣ ।

ଯେ କେହି ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ କିଛି କରିଥିବେ ଦାନ

ଅଥବା ବିପଦୁ କେଭେଁ କରିଥିବେ ତ୍ରାଣ,

ଯେତେ ଦିନ ତୁମ୍ଭେ ଶିଶୁ, ଥିବ ଏ ଧରାରେ,

ପ୍ରକାଶିବ କୃତଜ୍ଞତା ସଦା ତାଙ୍କଠାରେ ।

କ୍ରୋଧ ପରି ରିପୁ ଆଉ ନାହିଁ ଏ ଜଗତେ,

ଜୀବନେ ଅନିଷ୍ଟ ସେହୁ ସାଧଇ ସନ୍ତତେ ।

ଭ୍ରମେ ସୁଦ୍ଧା ସେ ରିପୁର ହୁଅ ନାହିଁ ବଶ,

ଅଧୀନ ହୋଇଲେ ତାର ଲଭିବ ଅଯଶ ।

ଲୋଭସକ୍ତ ମାନବର ଘଟେ ସର୍ବନାଶ,

ନ ବାନ୍ଧ ନ ବାନ୍ଧ ଶିଶୁ ଗଳେ ଲୋଭ-ପାଶ ।

ମଣିବ ନାରୀଜାତିକୁ ଜନନୀ ସମାନ,

ପର ଧନେ କର ସଦା ଧୂଳି ସମ ଜ୍ଞାନ ।

ଯେଉଁ କାର୍ଯ୍ୟେ ଆତ୍ମ, ପର ଉଭୟର ହିତ,

ସେହିପରି ଶୁଭକାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ଉଚିତ ।

ଯେ କର୍ମେ ମଙ୍ଗଳ ନାହିଁ ଅମଙ୍ଗଳ ଭିନ୍ନ,

ସେ କର୍ମର ଇଚ୍ଛା ତ୍ୟାଗ ସୌଭାଗ୍ୟର ଚିହ୍ନ ।

ସତତ ସକଳ ଜୀବେ ସଦୟ ହୃଦୟ,

ହେବାର ଉଚିତ, ଏହା ଜାଣିବ ନିଶ୍ଚୟ ।

ଦୁର୍ବଳ ନିରୀହ, ଜୀବେ କରିଣ ପୀଡ଼ନ,

ପବିତ୍ର ଈଶ୍ୱର ଆଜ୍ଞା ନ କର ଲଙ୍ଘନ ।

ପରଠାରୁ ଆଶାକର ଯେପରି ବେଭାର

ପରପ୍ରତି ବ୍ୟବହାର କର ସେ ପ୍ରକାର ।

ପର କଟୁବାକ୍ୟେ ଯଦି ହୃଦେ ଲାଗେ ବ୍ୟଥା,

ତେବେ କିପାଁ ଅପରକୁ କହ କଟୁ କଥା ।

ସଙ୍ଗଦୋଷ ଗୁଣେ ଦୋଷ ଗୁଣର ଉଦୟ

ହୁଅଇ, ଏ କଥା ଧ୍ରୁବ ଜାଣ ଶିଶୁଚୟ ।

ସଜ୍ଜନ ସଙ୍ଗରେ ଚିତ୍ତ ହୁଏ ସୁନିର୍ମଳ

ବୃଷ୍ଟିଜଳେ ମିଷ୍ଟ ଯଥା ସିନ୍ଧୁ-କଟୁକଳ ।

ଅସତ ସଙ୍ଗରେ ସଦା ରହେ ଯେଉଁ ଜନ,

କଳୁଷିତ ହୁଏ ତାର ସୁବିମଳ ମନ ।

ଅମ୍ଳସ୍ପର୍ଶେ ତୈଳ ଯଥା ତୈଳ ସ୍ପର୍ଶେ ଘୃତ

ହୁଅଇ ଅଖାଦ୍ୟ, ହୋଇ ଅତୀବ ବିକୃତ ।

ଯେପରି ସ୍ୱଭାବ ଯାର ରହେ ସେହିପରି,

ଶତ ଚେଷ୍ଟାବଳେ ନୁହେ ବ୍ୟତିକ୍ରମ କରି ।

ନିମ୍ୱମୂଳେ କଲେ ସଦା ଅମୃତ ସେଚନ,

ଛାଡ଼ିଯାଏ ନାହିଁ ତିକ୍ତଗୁଣ କଦାଚନ ।

ଧାନ୍ୟଠାରୁ ବଳି ଧନ ନାହିଁ କିଛି ଆନ,

ଅନ୍ୟ ବଳ ନୁହେଁ ବାହୁବଳର ସମାନ ।

ତ୍ରିଜଗତେ ଦୀପ ନାହିଁ ଚକ୍ଷୁଦୀପ ପରି,

ଆନରସ ନୁହେ କେଭେଁ ଭକ୍ତିରସ ସରି ।

ବିଦ୍ୱାନ, ନୃପତି ଦୁହେଁ ନୁହନ୍ତି ସମାନ

ସ୍ୱଦେଶରେ ରାଜାଙ୍କର କେବଳ ସମ୍ମାନ,

ମାତ୍ର ପଣ୍ଡିତର ଅଛି ପ୍ରଭେଦ ବିଶେଷ

ସର୍ବତ୍ର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ତାର ସ୍ୱଦେଶ ବିଦେଶ ।

ପଣ୍ଡିତ ଅଟନ୍ତି ସର୍ବଗୁଣର ଅଧାର

ମୂର୍ଖଲୋକ ସେହିପରି ଦୋଷର ଭଣ୍ଡାର ।

ସହସ୍ର ସହସ୍ର ମୂର୍ଖ ଥିଲେ ବିଦ୍ୟମାନ

ଜଣେ ମାତ୍ର ପଣ୍ଡିତର ହୁଅଇ ସମ୍ମାନ ।

କି ହେବ ଥାଇଣ ରୂପ କୁଳ ଯଉବନ

ବିଦ୍ୟାହୀନ ହେଲେ ହୁଏ ସବୁ ଅକାରଣ ।

ଦେଖ ଏ ପଲାଶ ଫୁଲ, ରୂପେ ଅଳଙ୍କୃତ

ସୁବାସ ନ ଥିବା ହେତୁ ଲୋକେ ଅନାଦୃତ ।

ଗୋଟିଏ ସୂପୁତ୍ର କରେ କୁଳ ସମୁଜ୍ୱଳ,

ମାତ୍ର ଶତ ମୂର୍ଖ ପୁତ୍ରେ ଲାଭ କେଉଁ ଫଳ ।

ଏକ ଶଶଧର କରେ ଅନ୍ଧକାର କ୍ଷୟ

କି କରି ପାରନ୍ତି ଥାଇ ତାରକାନିଚୟ ।

କରିବ ବିଷରୁ ସୁଧା ଯତ୍ନେ ଉତ୍ତୋଳନ

କୁସ୍ଥାନରେ ପଡ଼ିଥିଲେ ଘେନିବ କାଞ୍ଚନ ।

ନୀଚଠାରୁ ଉଚ୍ଚ ବିଦ୍ୟା ଶିଖିବା ବିହିତ

ନୀଚକୁଳେ କନ୍ୟାରତ୍ନ ନୁହଇ ଦୂଷିତ ।

ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷରେ ପ୍ରିୟବାକ୍ୟ କହି ତୋଷେ ମନ

ପରୋକ୍ଷରେ କରୁଥାଏ ଅନିଷ୍ଟ ସାଧନ,

ଏ ରୁପ ମିତ୍ରକୁ ତ୍ୟାଗ କରିବା ଉଚିତ

ମୁଖେ ସୂଧା, ହୃଦେ ତାର ଗରଳ ପୂରିତ ।

ନିର୍ଦ୍ଧନର ଧନ ବିଦ୍ୟା, ରୁପ କୁରୁପର

ଦୁର୍ବଳ ପକ୍ଷରେ ବିଦ୍ୟା ବଳ ମହତ୍ତର ।

ଅନାଥ ଜନର ବିଦ୍ୟା ସହାୟ କେବଳ

ପଣ୍ଡିତର ବିଦ୍ୟା ଅଟେ ଜୀବନସମ୍ୱଳ ।

ମନୋହର ସରସିଜ ଜଳର ଭୂଷଣ

ବନର ପରମ ଭୂଷା ଚାରୁ ପୁଷ୍ପଗଣ ।

ବିହ୍ୱାନ ସୁପୁତ୍ର ଏକା କୁଳର ଭୂଷଣ

ସଭାର ଭୂଷଣ ସିନା ସୁପଣ୍ଡିତ ଜନ ।

ଗୁଣଧର ପୁତ୍ର ଆଉ ଜ୍ଞାନୀ ମିତ୍ରବର

ମନୋମତ ଭାର୍ଯ୍ୟା ପୁଣି ସାଧୁ ସହୋଦର,

ସୂନାମ, ସୌଭାଗ୍ୟ ଆଉ ନୀରୋଗ ଶରୀର

ନିଶ୍ଚୟ ଏ ସର୍ବଫଳ ବହୁ ସୂକୃତିର ।

ବାଳକର ବନ୍ଧୁ ସଦା ହୁଅନ୍ତି ବାଳକ

ମିଳନ୍ତି ବନ୍ଧୁଭାବରେ ଯୁବକ ଯୁବକ ।

ବୃଦ୍ଧର ସହିତ ମିଳେ ବୃଦ୍ଧ ଯେଉଁ ଜନ

ସମସ୍ତଙ୍କ ସଙ୍ଗେ କିନ୍ତୁ ସାଧୁର ମିଳନ ।

ସ୍ୱପୁତ୍ରର ଶୁଭାକାଙ୍‌କ୍ଷୀ ନୁହେଁ ଯେଉଁ ଜନ

କୁପିତା ବୋଲିଣ ତାକୁ କରିବ ଗଣନ ।

ଜନକ ଜନନୀ ବଶେ ଯେ ପୁତ୍ର ନ ରହେ

କୁପୁତ୍ର ନାମକୁ ସେହି କୁଳାଙ୍ଗାର ବହେ ।

ହୀନଜନ ଦେଇପାରେ ସୁଦ୍ଧା ପ୍ରତିଶୋଧ

କରେ ଯଦି କେହି ତାହା ସଙ୍ଗରେ ବିରୋଧ ।

ଚରଣ ଆଘାତେ କଲେ ଧୂଳିକୁ ତାଡ଼ନ

ଧୂଳି ସୁଦ୍ଧା କରେ ଯାଇ ଶିର ଆକ୍ରମଣ ।

ତରଙ୍ଗିଣୀ ନିଜେ ଜଳ କରେ ନାହିଁ ପାନ

ଖାଏ ନାହିଁ ବୃକ୍ଷ ଫଳ, ପରେ କରେ ଦାନ ।

ବାରିଧର କୃଷକକୁ ଶସ୍ୟ ମାଗେ ନାହିଁ

ସଜ୍ଜନ ସମ୍ପଦ ସଞ୍ଚେ ପରିହିତ ପାଇଁ ।

ପରଛିଦ୍ର ଖୋଜି ବୁଲେ ସଦା ଛିଦ୍ରବାନ

ସାକ୍ଷୀ ତାର ସୂଚୀ, ଛିଦ୍ର କରଇ ସନ୍ଧାନ ।

ପରିଛିଦ୍ର ଆବରଣ ନିଶ୍‌ଛିଦ୍ରର ଧର୍ମ

ସାକ୍ଷୀ ତାର ସୂତା, ଧନ୍ୟ ତାର ସାଧୁକର୍ମ ।

ଅର୍ଦ୍ଧଶ୍ଳୋକେ ବ୍ୟକ୍ତ ଏହି କୋଟି ଗ୍ରନ୍ଥ ସାର

ପରହିତ ପୁଣ୍ୟ, ପର ପୀଡ଼ା ପାପଭାର ।

ଅତଏବ ଶିଶୁଗଣ ଶୁଣ ଦେଇ ମନ

ପ୍ରାଣପଣେ ପର ହିତ କରିବ ସାଧନ ।

ଦୋଷଗୁଣ ଆପଣାର ଯାହାର ଯେପରି

ଅନାଦର ସମାହର ତାହାର ସେପରି ।

ଅନଳୁ ଜନମ ବୋଲି ଭସ୍ମ ନୁହେଁ ଧନ୍ୟ

ଶୁକ୍ତିକା-ପ୍ରଭବା ମୁକ୍ତା ନୁହଇ ନଗଣ୍ୟ ।

ବିଦ୍ୱାନ ଦୁର୍ଜନ ଯଦି, ତା ସଙ୍ଗ ନ କର

ମଣିଷଭୂଷିତ ଫଣୀ କି ନୁହେଁ ଭୟଙ୍କର ?

ଭୁଜଙ୍ଗ ହୁଅଇ ବଶ ମନ୍ତ୍ରୌଷଧି ବଳେ

ଦୁଷ୍ଟତାର ମହୌଷଧି ନାହିଁ ଭୂମଣ୍ଡଳେ ।

ଧନଧାନ୍ୟ ଦାନକାଳେ ଅଥବା ଗ୍ରହଣେ

ଆହାର କାର୍ଯ୍ୟରେ ପୁଣି ବିଦ୍ୟା ଉପାର୍ଜ୍ଜନେ,

ବ୍ୟବହାର କାର୍ଯ୍ୟେ, କହିଅଛନ୍ତି ପଣ୍ଡିତ

ଏ ପଞ୍ଚକାର୍ଯ୍ୟରେ ଳଜ୍ଜା ନୁହଇ ଉଚିତ ।

ନ କରିବ ଦୁର୍ଜ୍ଜନକୁ କଦାଚ ବିଶ୍ୱାସ

ଭ୍ରମେ ସୁଦ୍ଧା କର ନାହିଁ ତାର ସହବାସ ।

ହସ୍ତଦାହ କରେ ତପ୍ତ ହୋଇଲେ ଅଙ୍ଗାର

ଶୀତଳ ହୋଇଲେ ହାତେ ଲାଗେ କଳାଗାର ।

ନାହାନ୍ତି ଯେ ଦେଶେ ଧନୀ, ନୃପତି,ପଣ୍ଡିତ

ହୋଇଥାଏ ପୁଣି ବୈଦ୍ୟ ନଦୀ ବିବର୍ଜିତ,

ମନୁଷ୍ୟ-ବସତିଯୋଗ୍ୟ ନୁହଇ ସେ ଦେଶ

ବାସକଲେ ଘଟେ ଦୁଃଖ ଅଭାବ ବିଶେଷ ।

ୠଣ ଅଗ୍ନି ପୁଣି ବ୍ୟାଧି ଏ ତିନିର ଶେଷ

ରହିଗଲେ ଘଟେ ଶେଷେ ବିପଦ ବିଶେଷ ।

ଶେଷ ଥିଲେ ବୃଦ୍ଧି ଲଭି କିଛି କାଳାନ୍ତର

ଧରଇ ଭୀଷଣ- ଭାବ ମହାଭୟଙ୍କର ।

ଅତିଦର୍ପେ ଲଙ୍କେଶ୍ୱର ଲଭିଲା ବିନାଶ

ଅତିମାନେ କୌରବର ଶତଭାଇ ନାଶ ।

ଅତିଦାନେ ବଳି ହେଲା ପାତାଳରେ ବନ୍ଦୀ

ଅତି ସର୍ବକାର୍ଯ୍ୟ ପକ୍ଷେ ଅତି ପ୍ରତିଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱୀ ।

କୁକୁର ଲାଙ୍ଗୁଳ ଆଉ ଦୁର୍ଜ୍ଜନର ଚିତ୍ତ -

ଉଭୟ ସରଳ ନୁହେଁ, ସର୍ବଦା ବକ୍ରିତ ।

ବିପଦ ସମୟ କିନ୍ତୁ ଉପସ୍ଥିତ ହେଲେ

ସରଳ ତାହାଙ୍କ ପରି କିଏ କେତେବେଳେ ।

ବିଦ୍ୟାହୀନ ହେଲେ ସୁଦ୍ଧା ଜନକ ଯେ ଜନ

ପୁତ୍ର ପକ୍ଷେ ନିଶ୍ଚୟ ସେ ପୂଜ୍ୟ ଅନୁକ୍ଷଣ ।

ଆବର୍ଜ୍ଜନାମୟ ଯଦି ହୁଏ ତୀର୍ଥ ସ୍ଥାନ

କିଏ ସେ ନ କରେ ତାର ଉଚିତ ସମ୍ମାନ ।

ଉଚ୍ଚ ସହବାସେ ଯଦି ରହେ ନିରନ୍ତର

ଛାଡି ନ ପାରଇ ନୀଚ ନୀଚତା ନିଜର ।

ଉତ୍ତୁଙ୍ଗ ଆକାଶଚାରୀ ଶାର୍ଗୁଣା ସକଳ

ଶ୍ମଶାନେ ଶବକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରନ୍ତି କେବଳ ।

ଶିଖାଇଲେ ନାନା ଯତ୍ନେ କରିଣ ତାଡ଼ନ

ଜ୍ଞାନବାନ ହୋଇପାରେ ଅଜ୍ଞ ମୂଢ଼ଜନ ।

ପର୍ବତ ଶିଖରେ କଲେ ଗଭୀର କର୍ଷଣ

ହୁଏ ନାହିଁ ଶସ୍ୟ ଲାଭ ଆଶା ଅକାରଣ ।

ରଜତ କାଞ୍ଚନେ ସର୍ବେ ବୋଲନ୍ତି ଯେ ଧନ

ପୁଣି ଧନ ଆଖ୍ୟା ଲଭେ ମାଣିକ୍ୟ ରତନ

ସର୍ବଧନଠାରୁ କିନ୍ତୁ ଆଦର ବିଦ୍ୟାର

ବିଦ୍ୟାଧନ ମହାଧନ, ତୁଲ୍ୟ ନାହିଁ ତାର ।

କି ଫଳ ବକ୍ତାର ହିତଉପଦେଶ କଥା

ଶ୍ରୋତାଗଣ କର୍ଣ୍ଣପାତ ନ କଲେ ସର୍ବଥା ।

ଉଲ୍ଲଙ୍ଗ ସନ୍ନ୍ୟାସିଗଣ ଅଛନ୍ତି ସେଠାରେ

ସେଠାରେ କି ରଜକର କାର୍ଯ୍ୟ ଚଳିପାରେ ।

ଯେଉଁ କାର୍ଯ୍ୟ ଆଚରିବ ଶୁଣ ଶିଶୁଚୟ

ଲଭିବ ସେଥିର ଫଳ ନିଶ୍ଚୟ ନିଶ୍ଚୟ ।

ଅଖଣ୍ତ ସୁଖଭୋଗରେ ଥାଏ ଯେବେ ମନ

ପ୍ରାଣପଣେ ସାଧୁକାର୍ଯ୍ୟ କର ଆଚରଣ ।

ପାଞ୍ଚିବ ପ୍ରାଣରେ ସଦା ସ୍ୱଦେଶ କଲ୍ୟାଣ

ବିପନ୍ନ, ମାନବ ହିତେ ଉତ୍ସର୍ଗିବ ପ୍ରାଣ

ଆତ୍ମସମ୍ମାନାର୍ଥେ ପରେ ଅର୍ପିବ ସମ୍ମାନ

ରଖିଥିବ ସଦା ବିଶ୍ୱପତି ପଦେ ଧ୍ୟାନ ।

ଏ ସଂସାର କର୍ମକ୍ଷେତ୍ର, କର୍ମ ବହୁବିଧ

ଅଛି, ତାହା ଥରେ ଅଧେ ଯତ୍ନେ ନୁହେଁ ସିଦ୍ଧ ।

ବିରତ ନ ହୋଇ ଚେଷ୍ଟା କଲେ ବାରେ ବାରେ

କେତେବେଳେ ହେଲେ କର୍ମ୍ମ ସିଦ୍ଧ ହୋଇପାରେ

କାଟି କାଟି କଲେ ସୁଦ୍ଧା ଶତଶତ ଖଣ୍ତ

ମଧୁରତା ନ ତେଜଇ କେବେ ଇକ୍ଷୁଦଣ୍ତ ।

ଅନଳେ ସହସ୍ର ବାର ଦହିଲେ କାଞ୍ଚନ

ସ୍ୱଭାବ ଶୁଦ୍ଧତା ଛାଡେ ନାହିଁ କଦାଚନ ।

ପାଷାଣରେ ଲକ୍ଷ ଥର କଲେକ ଘର୍ଷଣ

ନ ଛାଡଇ ଚାରୁଗନ୍ଧ କଦାପି ଚନ୍ଦନ ।

ଅତଏବ ସଜ୍ଜନର ଶୁଦ୍ଧ ଚିତ୍ତବୃତ୍ତି

ପ୍ରାଣାନ୍ତ କଷ୍ଟରେ ସୁଦ୍ଧା ନ ଭଜେ ବିକୃତି ।

ସ୍ୱଭାବତଃ ଖଳ ମୂକ, ପର ପ୍ରଶଂସାରେ

ସ୍ୱଭାବତଃ ଶତଜିହ୍ୱ ପରର ନିନ୍ଦାରେ ।

ସ୍ୱଭାବତଃ ଚକ୍ଷୁହୀନ ସଦା ପରଦୁଃଖେ

ସ୍ୱଭାବତଃ ଚକ୍ଷୁଷ୍ମାନ କିନ୍ତୁ ଆତ୍ମସୁଖେ ।

ସୁଖକୁ କରନ୍ତି ନରେ ଯେତେ ଅନ୍ୱେଷଣ

ତେତିକି ଦୂରକୁ ସୁଖ କରେ ପଳାୟନ ।

ଘଉଡିଲେ ଯେତେ ଦୁରେ ଦୁଃଖେ ଆପଣାର

ତେତିକି ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ହୁଏ ବାରବାର ।

ସ୍ୱସ୍ଥାନେ ରହିଲେ ହୁଏ ଦୁର୍ବଳ ପ୍ରବଳ

ସ୍ଥାନଚ୍ୟୁତ ହେଲେ ହୁଏ ପ୍ରବଳ ଦୁର୍ବଳ ।

ପଡ଼ିଲେ ସଲିଳ ସ୍ରୋତ ଗଜ ହୁଏ କ୍ଷୀଣ

ବିପରୀତ ଦିଗେ ତାର ଖେଳେ ଦେଖ ମୀନ ।

ସାଧୁ ସହବାସେ ଯଦି ରହେ ଅନୂକ୍ଷଣ

ତଥାପି ଦୁର୍ଜ୍ଜନ, ଶିଷ୍ଟ ନୁହେ କଦାଚନ ।

ନୁହେ କି ଚନ୍ଦନ-ବାସୀ ଅହି ବିଷଧର

ସତତ ଧରଣୀ ଧାମେ ପ୍ରାଣୀ ପ୍ରାଣହର ।

କରନ୍ତି ପଣ୍ଡିତଜନ ଶାସ୍ତ୍ରର ବିଚାର

କିନ୍ତୁ ମୂର୍ଖପକ୍ଷେ ତାହା ସକଳ ଅସାର ।

କେହି କେବେ କାହିଁ ଦେଖିଅଛି କି ସଂସାରେ

ରାଜାଯୋଗ୍ୟ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣହାର ବାନର ଗଳାରେ ।

ନିଜ କର୍ମଦୋଷେ ଲୋକ ଲଭେ ଅଧୋଗତି

ନିଜ କର୍ମଗୁଣେ ତଥା ଲଭଇ ଉନ୍ନତି ।

କୂପଖନକର ହୁଏ ତଳକୁ ଗମନ

ପ୍ରାଚୀର ନିର୍ମାତା କରେ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱେ ଆରୋହଣ ।

ଆୟକୁ ନ ଦେଖି ବ୍ୟୟେ ହେଲେ ମୁକ୍ତହସ୍ତ

ନଷ୍ଟ ହୋଇଯାଏ ଶୀଘ୍ର ସମ୍ପଦ ସମସ୍ତ ।

ପରିମତ ବ୍ୟୟେ କ୍ରମେ ହୁଅଇ ଉନ୍ନତି

ଅପବ୍ୟୟେ ସରିଯାଏ କୁବେର ସମ୍ପତ୍ତି ।

ପୋଥିଗତ ବିଦ୍ୟା, ପର ହସ୍ତଗତ ଧନ

ସମୟରେ ଆସେ ନାହିଁ କାର୍ଯ୍ୟ କଦାଚନ ।

ସେ ଯେବେ ପଣ୍ଡିତ ପୋଥିଗତ ବିଦ୍ୟା ଯାର

ତେବେ ଆଉ କିଏ ହେବ ଅପଣ୍ଡିତ ସାର ।

ଚିନ୍ତା ଚିତା ବେନି ମଧ୍ୟେ ଚିନ୍ତା ଗରୀୟସୀ

ଅନ୍ତଃସାର କୋରି ଖାଏ ହୃଦ ମଧ୍ୟେ ପଶି ।

ପ୍ରାଣ ଗଲେ ଶରୀରକୁ ଦହେ ସିନା ଚିତା ।

ମାତ୍ର ପ୍ରାଣ ଥାଉଁ ଥାଉଁ ପୋଡ଼ିଦିଏ ଚିନ୍ତା ।

ସ୍ୱଭାବତଃ ବୁଦ୍ଧିହୀନ ଅଟେ ଯେହୁ ଜାଣ

କି କରିବ ତାହାଠାରେ ଶାସ୍ତ୍ର ବା ପୁରାଣ ।

ସ୍ୱଭାବତଃ ଚକ୍ଷୁହୀନ ଅଟେ ଯେଉଁ ଜନ

କି ଫଳ ସମ୍ମୁଖେ ତାର ଧଇଲେ ଦର୍ପଣ ?

ଯେ ଅଟଇ ସାଧୁ ଶିଷ୍ଟ, ଜ୍ଞାନୀ ନିରଳସ

ଲଭଇ ସେ ଜଗତରେ ସୁବିମଳ ଯଶ ।

ଆଳସ୍ୟ ଅନୃତ ଆଦି ମନ୍ଦ ଆଚରଣ

ନୁହଇ ଶୁଭଦ, ଅଟେ ବିନାଶ କାରଣ ।

ଭଲ କଥା, ଭଲ ବୁଦ୍ଧି, ଭଲ କାମ ଯାର

ପୁଣି ସଦା କରୁଥାଏ ପର ଉପକାର,

ପ୍ରକୃତ ଶିକ୍ଷିତ ଆଖ୍ୟା ତାହାର ଉଚିତ

ସୁଖ ମୋକ୍ଷ ହାର ତାହା ପାଇଁ ଅବାରିତ ।

ମାତୃଭୂମି ମାତୃଭାଷା ଜନନୀ ସମାନ

ତାହାଙ୍କ ସେବାରେ କର ମନପ୍ରାଣ ଦାନ ।

ଆନନ୍ଦ-ଚନ୍ଦନ ବୋଳି ଭକ୍ତି-କୁସୁମରେ

ସତତ ସମର୍ପୁଥାଅ ତାହାଙ୍କ ପୟରେ ।

ଜଳେ କେହି ବୁଡ଼ିଗଲେ କୂଳେ ଥିବା ଜନେ

ହାହାକାର କରୁଥାନ୍ତି ବିରସ ବଦନେ ।

ଯେ ଯାଇ ଜଳରୁ ତାକୁ କରଇ ଉଦ୍ଧାର ।

ପ୍ରକୃତ ବାନ୍ଧବ ସେହି ଅଟଇ ତାହାର ।

ତ୍ରିପଣ୍ଡକାଳିଆ ରୂପ ଅଟେ କୋକିଳର

ସ୍ୱର ହେତୁ ଲଭେ ସେହି ଲୋକରେ ଆଦର ।

କି ହୋଇବ ବାହାରଟା ହେଲେ ଅସୁନ୍ଦର

ଭିତର ସୁନ୍ଦର ଯାର ସେ ସିନା ସୁନ୍ଦର ।

ଥାଏ ନାହିଁ ବିଦ୍ୱାନର ଗର୍ବ ଅଭିମାନ

ସ୍ୱଳ୍ପଜ୍ଞାନୀ, କରେ ସିନା ଧରା ସରା ଜ୍ଞାନ ।

ନାହିଁ ଗର୍ବ ମହାସିନ୍ଧୁସଞ୍ଚାରୀ ମୀନର

ଅଙ୍ଗୁଷ୍ଠ ଜଳେ ଶଫରୀ ହୁଏ ଫର ଫର ।

ନିନ୍ଦାପ୍ରଶଂସାରେ ନୁହେଁ ଦୁଃଖିତ ବା ସ୍ଫୀତ

ଯେଉଁ ଲୋକ, ସେହି ଏକା ଅଟଇ ପଣ୍ଡିତ ।

ନିନ୍ଦା ପ୍ରଶଂସାରେ କିଛି ହାନିଲାଭ ନାହିଁ

ଉଭୟ ଅଟନ୍ତି ପୁଣି ନୀରସ ଅସ୍ଥାୟୀ ।

କପାଳରେ ନାହିଁ ବୋଲି ନ ହୁଅ ହତାଶ

କର୍ମକ୍ଷେତ୍ରେ ପଶି କର ଉଦ୍ୟୋଗ ପ୍ରକାଶ ।

ଉଦ୍ୟୋଗବିହୀନେ ସିଦ୍ଧ ନୁହେଁ ମନୋରଥ

କେତେବେଳେ ଚଳି ନାହିଁ ବିନା ଚକ୍ରେ ରଥ ।

ନୈତିକ ସାହସ ନାହିଁ ଯେଉଁ ପୁରୁଷର

ତାହାର ଉନ୍ନତି ଆଶା ଅତୀବ ଦୁଷ୍କର ।

ନିଜ ସାଧୁତାରେ କରି ଏକାନ୍ତ ନିର୍ଭର

ପ୍ରକାଶେ ସ୍ୱାଧୀନ ମତ ନୋହିବ କାତର ।

କାର୍ଯ୍ୟ କରେ ସାଧୁତାରେ ଯେ କରି ନିର୍ଭର

ଅନେକ ହୋଇଲେ ଶତ୍ରୁ ନାହିଁ ତାର ଡ଼ର ।

ଶୋଭାପାଏ ସଭା ଯେବେ ଥାଏ ତହିଁ ଜ୍ଞାନୀ

ନୃପତିର ଶୋଭା ବଢ଼େ ହେଲେ ମହାଦାନୀ ।

କେବଳ ସୁଦୀର୍ଘ ଜଟା ନଖ ଶ୍ମଶ୍ରୁଧାରୀ

ଏ ଲକ୍ଷଣେ ଚିହ୍ନାଯାଏ ନାହିଁ ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ।

ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ହେବ ଯେବେ ନଖଶ୍ମଶ୍ରୁଧାରୀ

କିପାଇଁ ହୋଇବେ ପଶୁ,ଛାଗଳ, କେଶରୀ ?

ଲଗାଇବ ଯେଉଁ ଗଛ ଫଳିବ ସେ ଫଳ

ନିଜକୃତ କାର୍ଯ୍ୟ କେବେ ନୋହିବ ବିଫଳ ।

କୁବୃକ୍ଷ ଯଦ୍ୟପି କେହି କରଇ ରୋପଣ

ସୁଫଳ ଗାଇବା ଆଶା ତାର ବିଡ଼ମ୍ୱନ ।

ସକଳ ଇନ୍ଦ୍ରିୟେ କରି ସଂଯମିତ ବକ

ଲକ୍ଷ୍ୟ ସ୍ଥିର ରଖେ ଯଥା ଆଦର୍ଶ ସାଧକ ।

ସେହିପରି ଦେଶକାଳ ବୁଝିଣ ପଣ୍ଡିତ

ସାବଧାନେ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ ହୋଇ ଏକଚିତ୍ତ ।

ଗୁରୁନିନ୍ଦା ମହାପାପ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ଭକତି

ବିଶ୍ୱାସଘାତକ ସୁଦ୍ଧା ମହାପାପ ଅତି ।

ବର୍ଣ୍ଣି ନୁହେଁ ନାସ୍ତିକତା ମହାପାପ କଥା

ଆଉ ଏକ ମହାପାପ ଅଟେ କୃତଘ୍ନତା ।

ଉତ୍ସାହ ଉଦ୍ୟମ ନାଶ କରେ ଭୀରୁ ନୀତି

କ୍ଷଣେ କ୍ଷଣେ ହୃଦୟରେ ଜନମାଏ ଭୀତି ।

ଡାହାଣୀ ଭୂତକୁ କେହି କେବେ ଦେଖି ନାହିଁ

ଅଳୀକ କଥାରେ ଏତେ ଡର କାହିଁ ପାଇଁ ?

ବିଦ୍ୟା ସମ ହିତକାରୀ ବନ୍ଧୁ ଆଉ ନାହିଁ ,

ବ୍ୟାଧିର ସମାନ ରିପୁ ତ୍ରିଜଗତେ କାହିଁ

ଅପତ୍ୟ ସ୍ନେହ ସକଳ ସ୍ନେହରୁ ପ୍ରବଳ,

ଦୈବବଳଠାରୁ ବଳି ନାହିଁ ଅନ୍ୟ ବଳ ।

କି ନ ମିଳେ ଶ୍ରୀପତିଙ୍କୁ, କାଙ୍କର ବାହନ-

ବିନତା-ନନ୍ଦନ କରେ ଭୁଜଙ୍ଗ ଅଶନ ।

ଶୁଭଦାତା ଶିବଙ୍କର ବୃଷ ଚିରଦାସ,

ନ ଘୁଞ୍ଚିଲା କ୍ଳେଶ ତାର କରି ଘାସ ଗ୍ରାସ !

ବିଶ୍ୱସ୍ରଷ୍ଟା ବିଧାତାଙ୍କୁ କରିଣ ଆଶ୍ରୟ

ଭକ୍ଷଣ କରଇ ହଂସ ଦଳ କିଶଳୟ !

ଅତଏବ ମହାଜନ ସେବାରେ କି ଫଳ ?

ଅଦୃଷ୍ଟର ଲିପି କେବେ ନୋହିବ ବିଫଳ ।

ବ୍ରାହ୍ମଣର ଧନ ବିଦ୍ୟା, କ୍ଷତ୍ରିୟର ରଣ,

କୁଳସ୍ତ୍ରୀର ଧନ ଲଜ୍ଜା, ବେଶ୍ୟାର ଯୌବନ ।

ପାଦପର ଭୟ ବାୟୁ, ପଦ୍ମର ଶିଶିର,

ପର୍ବତର ଭୟ ବଜ୍ର, ମରଣ ପ୍ରାଣୀର ।

ପ୍ରକୃତି ତ ମାନବର ନୁହେ ଛାଡିବାର,

ଶତ ଧୌତେ ତେଜଇ କି କୃଷ୍ଣତ୍ୱ ଅଙ୍ଗାର ?

ଅଜାଯୁଦ୍ଧ, ୠଷିଶ୍ରାଦ୍ଧ, ଦମ୍ପତି କଜିଆ,

ପ୍ରାତେ ମେଘାଟୋପ ବହ୍ଵାରମ୍ଭେ ଲଘୁକ୍ରିୟା ।

ଦୀପ୍ତକରେ ବିଭାବରୀ ଚନ୍ଦ୍ର ଶଶଧର,

ଦିବସେ ପ୍ରଦୀପ୍ତ କରେ ଦିବାକର-କର ।

ତ୍ରିଭୁବନ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳର ଧର୍ମ ଅଟେ ମୂଳ

ସୂପୁତ୍ର କରଇ ସିନା ସମୁଜ୍ଜ୍ୱଳ କୁଳ ।

ପର ସୂଦ୍ଧା ବନ୍ଧୁ ହୁଏ ମହା ହିତକାରୀ,

ଅହିତ ସାଧଇ ବନ୍ଧୁ ଯେସନ ଭଗାରୀ ।

ଦେହୁଁ ଜାତ ହୋଇ ବ୍ୟାଧି ସାଧେ ଅମଙ୍ଗଳ

ବନଜାତ ମହୌଷଧି ଅର୍ପେ ଶୁଭଫଳ ।

ମୁଖ ଚାରୁ ପ୍ରଫୁଲ୍ଲିତ ଯଥା ପଦ୍ମଦଳ,

ବାଣୀ ଉଚ୍ଚାରଣ ପୁଣି ଚନ୍ଦନ-ଶୀତଳ ।

କୂଟ -କପଟ-କର୍ତ୍ତରୀ ସଂଯୁକ୍ତ ହୃଦୟ,

ଧୁର୍ତ୍ତକୁ ଚିହ୍ନିବ ଦେଖି ଏ ଲକ୍ଷଣତ୍ରୟ ।

ହେଉ ପଛେ ରୁପବନ୍ତ, ବିଦ୍ୟାରେ ନିପୁଣ,

ଛାଡ଼ି ନ ପାରଇ ଖଳ କେବେ ନିଜ ଗୁଣ ।

ସୁରଙ୍ଗ ଲଙ୍କାମରିଚ ଘୃତ ମଧୁ ସହ,

ସିକ୍ତ ହେଲେ ଛାଡ଼ଇ କି କଟୁତା ଦୁଃସହ ।

ବରଞ୍ଚ ନିର୍ଦ୍ଧନ ହେବା ଶତଗୁଣ ଶ୍ରେୟ,

ଧନୀ ହୋଇ କୃପଣତା ଅତି ଅବିଧେୟ ।

ନ ଥିଲେ ନ ଥାନ୍ତା କ୍ଷାର ସମୁଦ୍ରରେ ଜଳ,

ବିକୃତ ଜଳରେ ତାର ଅସ୍ତିତ୍ୱ ବିଫଳ ।

କଦାପି ବହିବ ନାହିଁ ଜ୍ଞାନ ଅଭିମାନ,

ନିଜକୁ ମଣିବ ସଦା ସବୁଠାରୁ ସାନ ।

ଜ୍ଞାନୀ ସାଧୁ ନ ବହନ୍ତି ଆଡ଼ମ୍ବର ଧ୍ୱଜ,

ନୁହଇଟି ଏଣୁ ତାଙ୍କୁ ଚିହ୍ନିବା ସହଜ ।

ସଙ୍ଗଭେଦେ ଉପୁଜଇ ଦୋଷଗୁଣ ବେନି

ଜଳର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ୱାଦୁ ଯଥା ସ୍ଥାନ ଘେନି ।

ଶତ୍ରୁ ଶତ୍ରୁ, ମିତ୍ର ମିତ୍ର, ବେନି ମହାମିତ୍ର

ମିତ୍ର-ଶତ୍ରୁ, ଶତ୍ରୁ-ମିତ୍ର, ଏ ବେନି ଅମିତ୍ର ।

ଧନେ ମାନେ ବଡ଼ଲୋକ ଅଛନ୍ତି ଅନେକ

କୋଟିକେ ଦୁର୍ଲ୍ଲଭ ମନେ ବଡଲୋକ ଏକ ।

ଥାଏ ନାହିଁ ମୁକ୍ତାଫଳ ସବୁ ଗଜଶିରେ

ନ ମିଳେ କସ୍ତୁରୀ ସର୍ବ କୁରଙ୍ଗ ନାଭିରେ ।

ପରମ ଦେବତା ପିତା ତହୁଁ ବଳି ମାତା

ଜନନୀ ଜୀବନଦାତ୍ରୀ, ପିତା ଜନ୍ମଦାତା ।

ପ୍ରାଣପଣେ ସେବି ତାଙ୍କ ଚରଣଯୁଗଳ

ଦୁର୍ଲ୍ଲଭ ମାନବ ଜନ୍ମ କର ହେ ସଫଳ ।

ଇକ୍ଷୁଦଣ୍ଡ ରସ ଶୋଷି ଚୁପୂରା ଯେପରି

ନିକ୍ଷେପନ୍ତି ଦୂରେ ନେଇ ହେୟ ଜ୍ଞାନ କରି,

ସେହିପରି ପରଦୋଷ କରିବ ବର୍ଜ୍ଜନ

ଗୁଣରାଶି ସଯତନେ କରିବ ଗ୍ରହଣ ।

କ୍ଷୁଦ୍ରତା ଯେ ମହତ୍ତ୍ୱର ଅଟେ ରୁପାନ୍ତର

ଆଜି ଯେ କ୍ଷୁଦ୍ର, ସେ କାଲି ହେବ ମହତ୍ତର ।

ରେଣୁ ସମ ବଟବୀଜ, କିନ୍ତୁ ଅଲକ୍ଷ୍ୟରେ

ମହାବୃକ୍ଷ ଲୁକ୍‌କାୟିତ ତାର ଅଭ୍ୟନ୍ତରେ ।

ଏକର ସର୍ବସ୍ୱ ହରି ଆନେ ତାହା ଦେଲେ

ନୁହଇ ମୋଚନ ସେହି ପାପ କେତେବେଳେ ।

ତଣ୍ଡୁଳ ପ୍ରଦାନ କଲେ ଚୋରି କରି ଧାନେ

କେଉଁ ଫଳ ଛାଗ ବଧି ଉପାନହ ଦାନେ ?

ଚାଲୁଣି ସମାନ ଅଟେ ଦୁର୍ଜ୍ଜନ ସ୍ୱଭାବ

ସାର ତେଜି ଦିଏ ହୃଦେ ଅସାରକୁ ଠାବ ।

କିନ୍ତୁ ବିପରୀତ ଗୁଣ ଅଟଇ କୁଲାର

ଅସାରେ ଉଡ଼ାଇ ଧରେ ସାଧୁପ୍ରାୟେ ସାର ।

ମହତ ଲୋକର ସିନା ବେଭାର ଏସନ

ନିଜେ କଷ୍ଟ ସହି କରେ ଆଶ୍ରିତ ପାଳନ ।

ରୌଦ୍ର, ବର୍ଷା ଶିଳାପାତ ସହି ଛତା ଯଥା

ରକ୍ଷାକରେ ସଯତନେ ଅପରର ମଥା ।