ଧରାକୋଟ-ଦର୍ଶନ

ଚିନ୍ତାମଣି ମହାନ୍ତି

-ରାମକେରୀ-

କବିପୁଞ୍ଜ-କୁଞ୍ଜ ଗଞ୍ଜାମ-

ମଧ୍ୟେ ସାହିତ୍ୟ ଖଣି,

ମେଲିଅଛି ମଞ୍ଜୁ ମାଧୁରୀ

ଧରାକୋଟ ଧରଣୀ ।

ଶାର୍ଦ୍ଦୁଳ-ସଙ୍କୁଳ ସୁବଳ-

ଶୈଳ ୧ ପ୍ରାଚୀର ଯଥା,

ଦକ୍ଷିଣ ଦିଗରେ ଟେକିଛି

ରୁଦ୍ର ସୁନ୍ଦର ମଥା ।

୧-ସୁବଳୟ ଶବ୍ଦଜ । ସ୍ଥାନୀୟ ନାମ ସୁବଳା ପାହାଡ଼ ।

ମାନଦଣ୍ତ କି ସେ ମହୀର

ଅବା ରତନ କୁଢ଼

କିବା ଧରାକୋଟ ଧରାର

ମରକତ ମହୁଡ଼ ।

ଝରଝର ରବେ ତା ଦେହୁଁ,

ଝରେ ଖର୍ଜ୍ଜୁର ଝର ୨

ବ୍ୟୋମକେଶ ଶିରୁ ବହୁଛି,

କିବା ଗଙ୍ଗା ପ୍ରଖର ।

୨-ପ୍ରଚଳିତ ନାମ ଖଜୁରିଖୋଲ ।

ଚରିବୁଲେ ଶ୍ୱେତ ବାରିଦ

ଶୈଳ ନୀଳାପଘନେ,

ପିଞ୍ଜାତୁଳା ଉଡିଯାଉଛି

ଯଥା ଖର ପବନେ ।

ତରୁଲତାଗୁଳ୍ମେ ଆବୃତ

ଗିରି ତୋ ଅପଘନ,

ଘେରନ୍ତି ମାନବ ମାନସେ

ଯଥା ଇନ୍ଦ୍ରିୟଗଣ ।

ଧର୍ମପଥେ ବିଘ୍ନ ପରାୟେ

ବହୁ ଖଣ୍ତ-ଉପଜ,

ଦୁରାରୋହ କରି ରଖିଛି

ସଦା ତୋ ଟଙ୍କସ୍ଥଳ ।

ବହୁକାଳୁ ଯୋଗଧ୍ୟାନରେ

ବସିଅଛୁ ରେ ଗିରି,

କେଶଶୂନ୍ୟ ଯେଣୁ ବହିଛୁ

ତେଣୁ ଗିରିଶ ଶିରୀ ।

ବହୁଦୁରୁଁ ନେତ୍ର ଆକର୍ଷେ

ତୋର ଉନ୍ନତ ଶିର,

ଧରାକୋଟ-ଧରାରାଣୀର

ତୁହି ତୁଙ୍ଗ ମନ୍ଦିର ।

ମଖଶାଳା ପ୍ରାୟେ ରାଜଇ

ଦୁଗାଦେଈ ଅଚଳ,

ଦୁର୍ଗାଦେବୀଙ୍କର ଯେ ଅଟେ

ପ୍ରିୟ ଆବାସ ସ୍ଥଳ ।

ସ୍ତରେ ସ୍ତରେ ଗଢ଼ା ତୋ ତନୁ

ଶିଳାକୁଳ-ଶିରାଳ,

ଶିଖରସ୍ଥ ତରୁ ଆହା କି

ଚାରୁଚିତ୍ର ଚିରାଳ ।

ବହୁଦୁର ବ୍ୟାପି ଶୋଇଛୁ

ଘନ ବନ ମଧ୍ୟରେ,

ତିମିଙ୍ଗିଳ ଭାସିଉଠିଛି

କିମ୍ବା ନୀଳ-ସାଗରେ ।

ଲମ୍ବମାନ ଗୋଡ଼ ପରାୟେ

କ୍ଷୁଦ୍ର ଗୁଡ଼ିଆନାସୀ ୩

କ୍ରମଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱଭାବେ ତୋ ଅଙ୍ଗେ

ମିଶିଯାଇଛି ଆସି ।

୩-ସ୍ୱାନମ-ପ୍ରସିଦ୍ଧ ପର୍ବତ ।

ମହଦାଶ୍ରା ବିନା କାହିଁଛି

ଭବେ କ୍ଷୁଦ୍ରର ଗତି,

ତେଣୁ ଧାଏଁ ନଦୀ ଭେଟିବ

ବୋଲି ସରିତପତି ।

ପୂର୍ବ ଦିଗୁ ଲମ୍ବି ଆସିଣ

ଗିରି ‘ମୁଣ୍ତମରାଇ’,

ମୁଣ୍ତ ଟେକି ତୋତେ ଡ଼ାକେ କି

କରିବାକୁ ଲଢ଼ାଇ ।

କି ବର୍ଣ୍ଣିବି ଗିରି ତୋ ରୂପ

ଆହା କି ଶୋଭାବନ,

ମନୋହର ତୁହି ଯେସନ

ଭୟଙ୍କର ତେସନ ।

ଭୀଷଣ ଭଲ୍ଲୁକ ବରାହ

ମହାବଳ ଶାର୍ଦ୍ଦୁଳ,

ଏ ଆଦି ଶ୍ୱାପଦସମୂହେ

ତୁହି ସଦା ସଙ୍କୁଳ ।

ଏମାନେ ତୋହର ଦୁର୍ଜ୍ଜନ-

ପ୍ରଜା ରେ ଗିରିରାଜ,

ଶାନ୍ତିମୟ ରାଜ୍ୟେ ଘଟାନ୍ତି

ତୋର ଅଶାନ୍ତି କାର୍ଯ୍ୟ ।

ତଥାଚ ତୁ ତାଙ୍କୁ ନ ଦଣ୍ତି

ସଦା ଆଚରୁ କ୍ଷମା,

କ୍ଷମାଗୁଣେ ତୋତେ ରେ ଗିରି

ଭବେ କିଏ ଉପମା ।

ମହତ ଲୋକର ଅଟଇ

ସିନା କ୍ଷମା ଭୂଷଣ,

କ୍ଷୁଦ୍ରମନା କ୍ଷୁଦ୍ର ଦୋଷରେ

ଦିଏ ଘୋର କଷଣ ।
 

ଶୁଭ୍ର ଝର-ନୀରେ ତୋ ଦେହ

ଦ୍ୱିଖଣ୍ତିତ ସର୍ବଥା,

ଶରତେ ସୁନୀଳ ଆକାଶ

ଛାୟାପଥରେ ଯଥା ।

ଜଗନ୍ନାଥପୁର ନିକଟେ

ଘନ ତାଳ-ବୋରାଇ,

ଲୌହବାଡ଼ ପ୍ରାୟେ ବାରୁଣୀ-

ଦିଗେ ରହିଛି ଛାଇ ।

ଜଗନ୍ନାଥ ସିଂହ ନାମରେ

ଜଣେ ବିଜ୍ଞ ଭୂପତି,

ପାଳୁଥିଲେ ଧରାକୋଟରେ

ପୂର୍ବେ ପ୍ରଜାପଙ୍କତି ।

ବସାଇଥିଲେ ସେ ଶାସନ

ତାଙ୍କ ନାମାନୁଯାୟୀ

ଜଗନ୍ନାଥପୁର ବୋଲାଏ

ସେହି ବ୍ରାହ୍ମଣ ସାହୀ ।

ଗୋପନାଥରୂପେ ସେଠାରେ

ଜଗନ୍ନାଥ ଆପଣେ,

ଅଧିଷ୍ଠାନ କରିଅଛନ୍ତି

ସୁଧା-ଶୁକ୍ଳ ସଦନେ ।

ଦାମୋଦର ପଲ୍ଲି ଉତ୍ତରେ

ଦାମୋଦର-ବାଞ୍ଛିତ

ନାଗବଲ୍ଲୀ ଯହିଁ ଅଗସ୍ତି

ଦ୍ରୁମେ ଗାଢ଼େ ଜଡ଼ିତ ।

ପ୍ରାକୃତିକ ଦୃଶ୍ୟ ତାହାର

ଦୂରୁଁ ଓଟାରେ ନେତ୍ର,

ନନ୍ଦନ-କାନନ ପରାୟେ

ଶୋଭେ ଆଦର୍ଶ କ୍ଷେତ୍ର ।

କୃଷିର ଉନ୍ନତ ପ୍ରଣାଳୀ

ଶିକ୍ଷା ଦେବା ମାନସେ,

ସ୍ଥାପିଲେ ନୃପତି ଆଦର୍ଶ-

କୃଷିକ୍ଷେତ୍ର ହରଷେ ।

ଅଟେ ସିନା ସର୍ବ ଉନ୍ନତି-

ମୂଳ କୃଷି ଉନ୍ନତି,

ବୁଝନ୍ତି ଏହା ଯେ ସେ ନିଶ୍ଚେ

ଆଦରଶ ନୃପତି ।

ଦାମୋଦର ପଲ୍ଲୀ ଅଦୁରେ

ଋଷିକୁଲ୍ୟା ତଟିନୀ,

ଧୋଇ ମୁକ୍ତେଶ୍ୱର ୧ ଚରଣ

ଗମେ କଳନାଦିନୀ ।

୧-ଋଷିକୁଲ୍ୟା କୂଳସ୍ଥ ଶିବଲିଙ୍ଗ ।

ଗଞ୍ଜାମ ଭୂମିର ଧମନୀ

ପ୍ରାୟ ଗମେ ପ୍ରଖରେ,

ଶିଖି-ମୁଖ ମୁକ୍ତ ସର୍ପ କି

ବକ୍ରେ ପଳାଏ ଖରେ ।

ଚନ୍ଦ୍ରକଳ୍ପେଶ୍ୱର ୨ ସକାଶୁ

ମୁକ୍ତେଶ୍ୱର ସଦନ-

ଯାଏଁ ବେନି ତୀରେ ଯାହାର

ନବ ବିପ୍ର ଶାସନ ୩ ।

୨-ସ୍ୱନାମପ୍ରସିଦ୍ଧ ଶିବଲିଙ୍ଗ ।

୩-ଗଙ୍ଗାପୁର, ରାଜେନ୍ଦ୍ରପୁର, ନାରାୟଣପୁର, ଶ୍ୟାମ-ଘନପୁର, ତିଳୋତ୍ତମାଦେଈ ପୁର, ରାମଚନ୍ଦ୍ରପୁର , ଗୋବର୍ଦ୍ଧନ ପୁର, ପଞ୍ଚସିଂହପୁର ଓ ଦାମୋଦର ପୁର ।

ନିବସନ୍ତି ତହିଁ ଅସଂଖ୍ୟ

ସଦାଚାରୀ ବ୍ରାହ୍ମଣ,

ସଦା ସତ୍‌ପ୍ରସଙ୍ଗ ନିରତ

ବିପ୍ରକୁଳାଗ୍ରଗଣ୍ୟ ।

ପୂର୍ବ ଦିଗେ ମୁଣ୍ତମରାଇ ୪

ସଦା ଶସ୍ୟ-ଶ୍ୟାମଳ,

ପ୍ରକୃତି କମଳାଦେବୀଙ୍କ

ପ୍ରିୟ ବିହାର ସ୍ଥଳ ।

୪-ଗୋଟିଏ ଗ୍ରାମର ନାମ ।

ଋଷିକୁଲ୍ୟା ନଦୀ ପ୍ରସାଦେ

ତାର ସୌଭାଗ୍ୟୋଦୟ-

ହୋଇଛି, ସେ ଭୂମି ମୃତ୍ତିକା-

ନୁହେଁ, କାଞ୍ଚନମୟ ।

ଧନ୍ୟା ଧରାକୋଟ-ଧରଣୀ

ମହାକବି-ଜନନୀ,

ଲକ୍ଷ୍ମୀ ସରସ୍ୱତୀ ମିଳନ-

ଭୂମି, ଶୋଭା-ବିପଣୀ ।

ସ୍ୱଭାବ-ଶୁଦ୍ଧା ତୁ ନଗରି,

ପୁଣ୍ୟ-ସୌଭାଗ୍ୟବତୀ,

ଧନ୍ୟା ହେଲୁ ଅଙ୍କେ ଧରିଣ

କୃଷ୍ଣସିଂହ ନୂପତି ।

ତେଜି ସେ ରାଜନ୍ୟ-ବାଞ୍ଛିତ

ସୁଖ ନୃପ ଆସନ,

ବାଗ୍‌ଦେବୀ-ମଣ୍ତପେ ସତତ

କରି ଉପବେଶନ,

ବୀଣାପାଣି ପାଦପୂଜାରେ

ଥାଇ ନିତ୍ୟ ନିରତ,

ରଚିଲେ ପୁରାଣ ଅଠର-

ପର୍ବ ମହାଭାରତ ।

ଉତ୍କଳରେ ପୂଜା ପାଉଛି

ପ୍ରତିଘରେ ସେ ଗ୍ରନ୍ଥ,

ଗୁରୁରୂପେ ପୁଣି ଦେଉଛି

ଧର୍ବଶିକ୍ଷାର ସନ୍ଥ ।

ବୈଷ୍ଣବପ୍ରବର ଶ୍ରୀ ଜୟ-

ସିଂହ ଭକତ କବି,

ଗାଇଲେ ମଧୁରେ ଗୀତା ସେ

ଭକ୍ତିରସରେ ଦବି ।

କରଣକୁଳର ଚନ୍ଦ୍ରମା

କୃଷ୍ଣ ପଟ୍ଟନାୟକ ୫,

ଭଗବତ ପୋଥି ଆବର

ରାମାୟଣ-ରଚକ ।

୫-ଏ ଜଣେ ପ୍ରାଚୀନ କବି ଏବଂ କୃଷ୍ଣସିଂହ ମହାଭାରତର ଲେଖକ ଥିଲେ ।

ବହୁତ ସୁକବି ଜନନୀ,

ରସ କାବ୍ୟ ଭଣ୍ତାର,

କି ବର୍ଣିବି ଧରାକୋଟ ତୋ

ଗୁଣ, ଶୋଭାସମ୍ଭାର ।

ଦେଖି ତୋର ଉପକଣ୍ଠର

ଚାରୁ ପ୍ରକୃତ ଛବି,

ମଣେ ମୁଁ ଏସନ, ହୋଇବେ

ତହିଁ ଅକବି କବି ।

ଦେଖିବି ଏବେ ମୁଁ ଯାଇଣ

ଥରେ ରାଜନବର,

ଚଉଦ କୋଶର ମସ୍ତକ-

ମଣି ଯେ ଦୁର୍ଗବର *

* ଧରାକୋଟ ରାଜ୍ୟ ଆଡ଼ଦୀର୍ଘରେ ଚଉଦକ୍ରୋଶବିସ୍ତୃତ ଅଟେ ।

ଚୌଦିଗେ ରାଜିତ ବିସ୍ତୃତ

ପଥ ଘାଟ ନିର୍ମଳ,

ସୁଧା-ଶୁକ୍ଳ-ସୌଧ ଶୋଭାରେ

ହରେ ନେତ୍ର ଯୁଗଳ ।

ଅଚଳ-ପ୍ରାଚୀର ମଧ୍ୟରେ

ଦେବାଳୟ ବେଷ୍ଟିତ,

ରମ୍ୟା ରାଜପୁରୀ ଦିଶଇ

ଅପରୂପ ଛୁରିତ ।

ଶାରଦ-ପର୍ବ-ଶର୍ବରୀଶ

କିବା ବିସ୍ତାରି ପ୍ରଭା,

ତାରାପୁଞ୍ଜ ଘେନି ଆକାଶେ

କରି ବସିଛି ସଭା ।

ସତ୍‌ପ୍ରସଙ୍ଗଯୁକ୍ତ ସେପୁରୀ

ତେଣୁ ତୀର୍ଥ ସମାନ,

ଗତାୟାତ ତୀର୍ଥ ଯାନ୍ତ୍ରିକ-

ରୂପୀ ପରଜାମାନ ।

ରାଜୋଚିତ ଭାବେ ମଣ୍ତିତ

ହୋଇଅଛି ସେ ପୁରୀ,

ଦେବାଳୟେ ସଦା ବାଜୁଛି

କେତେ ତୁରୀ ମହୁରୀ ।

ପତ ପତ ହୋଇ ପତାକା

ଉଡ଼େ ସଉଧଚୂଳେ,

ଅଙ୍ଗୁଳି ସଙ୍କେତ ଛଳେ କି

ଡାକେ ଦର୍ଶକକୁଳେ ।

ଦେଖାଇବ ଶୋଭା ବଡିମା

ଶିଳ୍ପକଳା ନିଜର,

ପୁଣି ହାତୀଘୋଡ଼ା ଶାର୍ଦ୍ଦୁଳ

ମୃଗପକ୍ଷିନିକର ।

ପଣ୍ୟଦ୍ରବ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣ ବିପଣୀ

ତହିଁ ରାଜଇ ଥୋକେ,

ବ୍ୟବହାର ଶିଳ୍ପକଳାରେ

ଦକ୍ଷ ନଗର ଲୋକେ ।

କାହିଁ ବିଦ୍ୟାଳୟ ତଡାଗ

କାହିଁ ପାନ୍ଥ ଆଗାର,

କାହିଁ ଦେବାଳୟ ବିରାଜେ

ନାନା ଶିଳ୍ପ ଭଣ୍ତାର ।

ହେରିଲେ ସେ ସୁକ୍ଷ୍ମ ସୂଚାରୁ

ଶିଳ୍ପ କଳାକୌଶଳ,

ଅପଲକ ହୋଇ ରହିବ

ନର ନେତ୍ର ଯୁଗଳ ।

ନାରିକେଳ ବୃକ୍ଷ ଶୋଭଇ

ହୋଇ ଆନତ ଫଳେ,

ତୃଷାର୍ତ୍ତ ପଥିକେ ଡାକେ କି

ଶାଖା ସଞ୍ଚାର ଛଳେ

ଫଳ ତାର ପୟଃପେଟିକା

ଯଥା ସାଧୁ ହୃଦୟ,

ବାହାର କଠିନ ଭିତର

ତାର ସୂରସମୟ ।

ଗ୍ରାମଗୁଡ଼ିକ କି ସୁନ୍ଦର

ମନୋହର ପ୍ରଶସ୍ତ

ଦୁଇ ପାଶେ ଲୋକ-ଆଳୟ

ମଧ୍ୟେ ପ୍ରଶସ୍ତ ପଥ ।

ଦୁଇ ଆଡ଼େ ଦୁଇ ତଟ କି

ଆହା ସେ ଜନପଦ,

ମଧ୍ୟେ ବିରାଜଇ ବାଲୁକା-

ପୂର୍ଣ୍ଣ ନିର୍ଜଳ ନଦ ।

ପ୍ରତି ଶୃଙ୍ଗାଟକେ ଆଲୋକ-

ସ୍ତମ୍ଭ ହୋଇ ପ୍ରୋଥିତ,

ସ୍ୱଭାବସୁନ୍ଦର ରାଜ୍ୟର

କରେ ଶୋଭା ବର୍ଦ୍ଧିତ ।

ବୀର ଶ୍ରୀ ମଦନମୋହନ

ସିଂହ ଦେବ ରାଜନ,

ଧର୍ମ ନିକ୍ତି ଧରି କରନ୍ତି

ସେହି ରାଜ୍ୟ ପାଳନ

ଅଙ୍ଗ ଆଭରଣ ତାଙ୍କର

ଦୟା, କ୍ଷମା, ବିନୟ,

ନ କରନ୍ତି ଅପବ୍ୟୟ ସେ

ଦଣ୍ତେ ମାତ୍ର ସମୟ ।

ଜାତୀୟ ମହତୀ ସଭାର

ହୋଇ ସେ ସଭାପତି,

ଗଞ୍ଜାମର ଲୁପ୍ତ ଗୌରବ

ଉଦ୍ଧାରିଲେ ନୃପତି ।

ନ୍ୟାୟେ ରାଜକୋଷ ପ୍ରବୃଦ୍ଧି,

ଦୁଷ୍ଟ ଜନ ଦଳନ,

ଅପକ୍ଷପାତିତା, ସ୍ୱଧର୍ମ-

ରକ୍ଷା, ଶିଷ୍ଟ ପାଳନ,

ଏହି ପଞ୍ଚ ମହାଯଜ୍ଞର

ଅଟନ୍ତି ସେ ଯାଜ୍ଞିକ,

ପୁଣି ସେ ଅଟନ୍ତି ସାହିତ୍ୟ-

କାବ୍ୟ-ରସେ ରସିକ।

କ୍ଷତ୍ରିୟସୁଲଭ ବୀରତ୍ୱ

ବର୍ଣ୍ଣି ପାରିବ କେହି,

ହସ୍ତିପୃଷ୍ଠୁ ହସ୍ତିପୃଷ୍ଠକୁ

ରାଏ ପଡ଼ନ୍ତି ଡ଼େଇଁ ।

ଭୀଷଣ ଶାର୍ଦ୍ଦୁଳ ମର୍ଦ୍ଦନ

ସେହି ନୃପ-ଶାର୍ଦ୍ଦୁଳ,

ଅବ୍ୟର୍ଥ ସନ୍ଧାନେ କେ ସରି

ଆନ ମୃଗୟୁ କୁଳ ।

ନାନାଭାବେ ସାଧୁଅଛନ୍ତି

ନିଜ ରାଜ୍ୟ ଉନ୍ନତି,

ସଦାଶୟତାରେ ଅଟନ୍ତି

ଆଦରଶ ନୃପତି ।

ଛାମୁଙ୍କ ସୁଗୁଣ ଅଧିକ

କି ବର୍ଣ୍ଣିବି ହେ ରାଜା,

କେ ନ ଜାଣେ ତାହା, ଉତ୍କଳ-

ବକ୍ଷେ ବାଜୁଛି ବାଜା ।

ଘେନ ମୋ ପ୍ରଣତି ରାଜନ

ଦୁରୁ ଆସିଛି ଧାଇଁ,

ଦେଶଦୁଃଖ କିଛି ଛାମୁରେ

ଜଣା କରିବା ପାଇଁ ।

ବୋଲିବ ଆମ୍ଭେ ତ କରୁଛୁଁ

ଦେଶକାର୍ଯ୍ୟ ସର୍ବଥା,

କିନ୍ତୁ ମୁଁ କହୁଛି ନୃପତି

କଥା ରଖିଣ କଥା ।

ଭିକାରୀର ଏ ତ ସ୍ୱଭାବ

ଯାହା ଦୁଆରୁ ପାଏ,

ତାହା ଦୁଆରକୁ କେବଳ

ବାରମ୍ବାର ସେ ଧାଏଁ ।

କି ଥିଲା ଉତ୍କଳ, କି ହେଲା

ତାର ଦୁର୍ଦ୍ଦଶା ଆସି,

ପକାଇଲା ସୁଖ-ସୂର୍ଯ୍ୟକୁ

ଦୁଃଖ-ରାହୁ ଗରାସି ।

ଅନ୍ନପୂର୍ଣ୍ଣାଙ୍କର ଯେ ଦେଶ

ଥିଲା ଅନ୍ନ ଆକର,

ଅନ୍ନ ପାଇଁ ଏବେ ତା ସୂତେ

ଅଣ୍ତାଳନ୍ତି ଉଦର ।

ଜୀବନ-ନାଟିକା ତାହାର

କ୍ରମେ ଯାଉଛି ଛାଡ଼ି,

ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ପିଶାଚ ଖାଉଛି

ହାଡୁ ମାଉଁସ ଝାଡ଼ି ।

ଆଳସ୍ୟବଶରୁ ଯାଇଛି

ତନୁ ଅସାତ ହୋଇ,

ଜଡ଼ତା-ରୁପିଣୀ ନିଦ୍ରାରେ

ଅଛି ଅଭାଗୀ ଶୋଇ ।

ଅପଦସ୍ଥା ଲୋକସମାଜେ

ବିଘୃଣିତା ଲାଞ୍ଛିତା,

ରୋଗ-ଶୋକ ଆଦି ଚିନ୍ତାର

ତାପେ ଘୋର ତାପିତା ।

ଉନ୍ନତି ବୋଲନ୍ତେ ଯେ ହୁଏ

ଅର୍ଥ, ସର୍ବ ବିଷୟେ,

ପଡ଼ିଛି ପଛରେ ଅଭାଗୀ

ପୀଡ଼ି ଦୁଃଖ ଆମୟେ ।

କି ଶିକ୍ଷା ସଭ୍ୟତା ପ୍ରାଧାନ୍ୟ

କି ଗୌରବ ଏକତା,

ସକଳ ବିଷୟେ ହୋଇଛି

ତାର ତଳକୁ ମଥା ।

ଜନନୀର ତୁମ୍ଭେ ସୁପୁତ୍ର

ତେଣୁ ତୁମ୍ଭ ବଦନେ,

ଚାହିଁ ଅଛି ମାତା ଆତୁରେ

ଆଶାଯୁକ୍ତ ନୟନେ ।

ତୁମ୍ଭେ ସଦା ସେବାଶୁଶ୍ରୁଷା

କରୁଅଛ ତାହାର,

ଯୋଗ୍ୟପୁତ୍ର କରେ ଶୁଶ୍ରୁଷା

ସିନା ରୁଗ୍‌ଣା ମାତାର ।

କ୍ଷିପ୍ରହସ୍ତ ହୋଇ ଔଷଧି

ନୃପ କର ପ୍ରୟୋଗ,

ଛାଡିଯାଉ ମାତୃଭୂମିର

ଖରେ ସକଳ ରୋଗ ।

ତୁମ୍ଭ ଯୋଗେ ସେହୁ ଜୀବନ

ଧରି ଉଜ୍ଜ୍ୱଳେ ହସୁ,

ଦଶ ଜଣ ସଙ୍ଗେ ଗୌରବେ

ଜଣେ ହୋଇଣ ବସୁ ।

ଏହି ଭିକ୍ଷା ପଦେ ମାଗୁଛି

ନୃପ ପତାଇ କର,

କୃପା ହେଲେ ଆଶା ସଫଳ

ହେବା କେତେ ମାତର ।

ଲୋକପରମ୍ପରା ପ୍ରଚାରେ

ଧରାକୋଟର ରାଣୀ,

ପଶୁପକ୍ଷୀ ପେଟବ୍ୟଥା ସେ

ସୁଦ୍ଧା ପାରନ୍ତି ଜାଣି ।

ସତୀ ପତିବ୍ରତା ସାବିତ୍ରୀ

କିମ୍ବା ସାକ୍ଷାତ ରମା,

ଭାଗ୍ୟବତୀପଣେ ତାହାଙ୍କୁ

ଏକା ସେହି ଉପମା ।

ରାଜକନ୍ୟା ରାଜବନିତା

ପୁଣି ସୂପୁତ୍ରବତୀ,

ଦୁଃଖିଦୁଃଖେ ତାଙ୍କ ହୃଦୟ

ଆର୍ଦ୍ର ଦୁଅଇ ଅତି ।

କିସ ନିବେଦିବି ଜନନି,

ସ୍ଫୁରୁ ନାହିଁ ବଚନ

ବଳିପଡ଼ିଲାଣି ଉତ୍କଳ-

ନାରୀକୁଳ କଷଣ,

ଯୁଗଧର୍ମରେ ସେ ସକଳ-

କର୍ମୁ ହୋଇ ବିଚ୍ୟୁତ,

ସବୁ ଛାଡି ହୋଇଅଛନ୍ତି

କିମାକାରକିମ୍ଭୁତ ।

କ୍ରମେ ନାରୀକୃତ ଶିଳ୍ପ ତ

ଦେଶୁଁ ପାଉଛି ଲୋପ,

କାହିଁକି କେଜାଣି ବିଧାତା

କଲେ ଦାରୁଣ କୋପ ।

ସୀତା ସାବିତ୍ରୀଙ୍କ ସଙ୍ଗତେ

ଆଧୁନିକ ଲଳନା,

ତୁଳନାରେ ସିନା ହୋଇବେ

ଖାଲି ତୁଚ୍ଛା ଅଲଣା       ।

ଯେତେ ଦିନ ଥିବେ ନାରୀଏ

ମୋହ-ନିଦ୍ରାରେ ଶୋଇ,

ତେତେ ଦିନ ଯାଏଁ ପୁରୁଷେ

ଥିବେ ଏକାଙ୍ଗ ହୋଇ ।

ନାରୀଜାତି ଶିକ୍ଷା ଉନ୍ନତି

ବିନା ହେ ଭଗବତି,

ଆକାଶ-କୁସୁମ ସମାନ

ହେବ ଜାତି ଉନ୍ନତି ।

ଅଗ୍ରେ ପ୍ରୟୋଜନ ଅଟଇ

ଏଣୁ ବାଳିକା ଶିକ୍ଷା,

ହେଉ ସୁବ୍ୟବସ୍ଥା ସେଥିର

ମାତଃ ଏତିକି ଭିକ୍ଷା ।

ସ୍ଥାପନ୍ତୁ ମଣିମା ସ୍ୱରାଜ୍ୟେ

କେତେ ବାଳିକା ସ୍କୁଲ,

ଦେଶ-ଉନ୍ନତିର ସେ ସିନା

ଅଟେ ସୋପାନ ମୂଳ ।

ପଟ୍ଟଦେବଙ୍କର ଶ୍ରୀମୁଖୁଁ

ଶୁଣି ଭଙ୍ଗୀ କହଣି,

ବିଚାରିଲି ମଣି-ଖଣିରୁ

ସିନା ଉପୁଜେ ମଣି ।

ଧରାକୋଟ ଧରା ମହିମା

ଯେଣୁ ଗଞ୍ଜାମେ ଟେକ,

ତେଣୁ ଥିବେ ନିଶ୍ଚେ ଏଠାରେ

ବଡ ଲୋକ ଅନେକ ।

ଦେଖିବି ଯାଉଛି ଏବେ ମୁଁ

କାହା କାର୍ଯ୍ୟ ମହତ,

ଭିନ୍ନ ଛନ୍ଦେ ହେବ ଏ ପଛେ

ତାହା ପରିବ୍ୟକତ ।

ଭିନ୍ନ ଛନ୍ଦରେ ଲିଖିତ

[ ମଙ୍ଗଳ ]

ପଣ୍ଡିତ କୁଟୁମ୍ବ ରାଓ ହେ ସିରସ୍ତାଦାର,

ତୁମ୍ଭେ ତ ବେଭାର ବୁଝ ଏହି ତାଲୁକାର ।

ବେଦକର୍ମନିଷ୍ଠ ଧର୍ମପ୍ରାଣ ଦୟାବନ୍ତ,

ରାଜକାର୍ଯ୍ୟେ ପରିଚୟ ଅଛି ବିଧିମତ ।

‘ମୋଟା ବେତନ ତ ଦେଉଛନ୍ତି ମହାରାଜ,

ଦେଖାଅ ଓଜସ୍ୱୀ ହୋଇ ଆପଣାର କାର୍ଯ୍ୟ !

ରାଜା ପ୍ରଜା ସମସ୍ତେ ତ ଏଠାରେ ଓଡ଼ିଆ,

ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ଧନେ ସିନା ହୋଇଛ ବଢ଼ିଆ ।

କରିଯାଅ ସେମାନଙ୍କ କିଛି ଉପକାର,

କେବଳ ପ୍ରତ୍ୟୁପକାର ଅଟେ ଶିଷ୍ଟାଚାର ।

ଯେ ରାଜ୍ୟର ଅନ୍ନଜଳେ ତୁମ୍ଭେ ସୂପାଳିତ,

ଶେଷକାଳେ ସେ ରାଜ୍ୟର କର କିଛି ହିତ ।

ଓଡ଼ିଆ ଜାତି ତ ଅଟେ ଏକ ମହାଜାତି

ଓଡ଼ିଆଏ ଶାନ୍ତ ଶିଷ୍ଟ ରାଜଭକ୍ତ ଅତି ।

ହାତେ ମାପି ଚାଖଣ୍ଡକେ ଚାଲନ୍ତି ସେ ବାଟ,

ଜାଣନ୍ତି ଏ କଥା ସୁଦ୍ଧା ଭାରତସମ୍ରାଟ ।

ମଝିରେ କେତୋଟା ଦିନ ହୋଇଥିଲେ ହୀନ,

ନୁହନ୍ତି ସେମାନେ ଏଣୁ ଘୃଣ୍ୟ କଦାଚନ ।

ଏହା ଜାଣି ତାଙ୍କ ପାଇଁ କର କିଛି କାମ,

ଚିରସ୍ମରଣୀୟ ହେବ, ଆୟା ତୁମ୍ଭ ନାମ ।

ପ୍ରାଇଭେଟ ସେକ୍ରେଟରୀ ବାସୁଦେବ ଭାଇ,

ଉଚ୍ଚପଦ ଲଭି ତିଳେ ଅଭିମାନ ନାହିଁ ।

କରଣ କୁଳର ତୁମ୍ଭେ ଅନ୍ୟତମ ମଣି,

ସାଧୁତା, ବିନୟ ପୁଣି ସୌଜନ୍ୟର ଖଣି ।

ନ ହେଉ ପଛକେ ତୁମ୍ଭ ବୟସ ଅଧିକ,

ଉଣା ନୁହେଁ ମାତ୍ର ତୁମ୍ଭ ପ୍ରତିଭାର ଟେକ ।

କାର୍ଯ୍ୟରୁ ବୁଝିଛି ତୁମ୍ଭେ ଜଣେ ଉଚ୍ଚମନା,

ହରିବାକୁ ବ୍ୟସ୍ତ ସଦା ସ୍ୱଜାତି-ବେଦନା ।

ଅଭିମନ୍ୟୁ ଚାଟ ତୁମ୍ଭେ କହିବି ମୁ କିସ,

ଅନୁସରି ଥାଅ ଭାଇ ତାହାଙ୍କ ସୁଯଶ ।

ବାସୁଦେବ ମହାପାତ୍ରେ ତର୍କଅଳଙ୍କାର

ଭାଷାକୁ ପିନ୍ଧାଅ କିଛି ନୂଆ ଅଳଙ୍କାର,

ହୋଇ ଜଣେ ଦେଶକାଳପାତ୍ରଜ୍ଞ ପଣ୍ଡିତ,

ତୁନି ହୋଇ ବସିବାଟା ନୁହଇ ଉଚିତ ।

ଶୋଭାପାଉ ନାହିଁ ନନା ସେ କଥାଟା ଛି ଛି,

ବେଳ ଗଲା ତଲାସ ହେ ବାଟ ଖର୍ଚ୍ଚ କିଛି ।

ହେ ଲକ୍ଷ୍ମୀଶରଣ ଭଞ୍ଜ ଦେଶ-ଅଭିମାନୀ,

ଉତ୍ସାହୀ ପୁରୁଷ କିପାଁ ହୋଇଗଲ ତୁନି ।

ଉନ୍ନତମନା ଯୁବକ ଆଉ ତୁମ୍ଭ ପରି,

ଗଞ୍ଜାମରେ ଥିବେ ପ୍ରାୟ ଜଣ ଦୁଇ ଚାରି ।

ଭଞ୍ଜ ମହାକୁଳେ ହୋଇଅଛ ଆବିର୍ଭାବ,

କିପାଁ ହେବ ତୁମ୍ଭଠାରେ ସଦ୍‌ଗୁଣ ଅଭାବ ।

ହୃଦୟ ତୁମ୍ଭର ଅତି ସରସ ଉଦାର,

ବଳେ ବଳେ କର ତେଣୁ ପର ଉପକାର ।

ଆଉ କିଛି କାର୍ଯ୍ୟ ପଛେ କର ବା ନ କର,

ଜୀବନୀ ପ୍ରକାଶ କର ଭଞ୍ଜ କବିଙ୍କର ।

ହେ ତାରକାନାଥ ବାବୁ କଟକିଆ ଭାଇ,

ଧରାକୋଟରେ ତ ଦେଲ ଜୀବନ କଟାଇ ।

ଏପରି ସତ୍କାର୍ଯ୍ୟ କିଛି କର ଏ ଦେଶର,

ତୁମ୍ଭ ନାମ ହେବ ଯେହ୍ନେ ତାରକ ମନ୍ତର ।

କେତେ ଜଣ ଧରାକୋଟ ନିବାସୀଙ୍କୁ ଖାସ୍,

ଚଞ୍ଚଳ କରାଇଦିଅ ସେକେଣ୍ଡରୀ ପାଶ୍ ।

ପାଇଛ ଦୟାନିଧିଙ୍କୁ ତାଙ୍କ ସାହାଯ୍ୟରେ,

କରିଯାଅ ବୁଢ଼ାଭାଇ ଦେଶକାମ ଖରେ ।

ଦୟାନିଧି ଦାସଙ୍କୁ ମୁଁ ଭଲରୁପେ ଚିହ୍ନେ,

ବହୁକାଳ ପରେ ଦେଖାହେଲା ଏତେ ଦିନେ ।

ଆଏ ଭାଇ ନମସ୍କାର, ପଚାରେ କୁଶଳ

ଭଲରେ ତ ପିଲାପିଲି ଅଛନ୍ତି ସକଳ

ଅନେକ ଇଂରାଜୀ ପଢ଼ା ମୁହଁ ମୁଁ ଦେଖିଛି,

ମାତ୍ର ତୁମ୍ଭ ତୁଳନାରେ ନୁହନ୍ତି ସେ କିଛି ।

ଖୋଲି ବସିଅଛ ତୁମ୍ଭେ ଶିକ୍ଷାର ଦୋକାନ,

କରିଯା ମଣିଷ ଭାଇ ଦୁଇ ଚାରି ଜଣ ।

ଗଞ୍ଜାମ ଓଡିଆ ପାଠ୍ୟ ଅଭାବ ମୋଚନେ,

ସମର୍ଥ ହୋଇବ ତୁମ୍ଭେ ବିଚାରେ ମୁଁ ମନେ ।

ଅତଏବ ସେହି କାର୍ଯ୍ୟ ଶୀଘ୍ର କର ଭାଇ,

କହୁଛି ତୋ ହାତ ଧରି ମୋ ରାଣ ପକାଇ ।

ଭୁବନେଶ୍ୱର ବାବୁ ତ ନବୀନ ଯୁବକ,

ପଢ଼ାନ୍ତି ସେ ଭଲ, ଜଣେ ଉତ୍ତମ ଶିକ୍ଷକ ।

ଟ୍ରେନିଂ ପାଠ ଶେଷ କରି ଫେରିଆସି ନନା,

ଲେଖ ଖଣ୍ଡେ ପାଠ ପୋଥି ଏହି ମୋ ପ୍ରାର୍ଥନା ।

ନବୀନ ଭେଣ୍ଡା ଶିକ୍ଷକ ହେ ଶଙ୍କର ନନା,

ଚତୁର୍ବର୍ଗ ଫଳପ୍ରଦ ଅଟେ ଅଧ୍ୟାପନା ।

ବିନୟୀ, ସଜ୍ଜନ, ଧୀର ରହସ୍ୟ-କୁଶଳ,

ଊଣା ମଧ୍ୟ ନୁହଇ ତ ଶରୀରର ବଳ ।

ଲାଗ ଲାଗ କାର୍ଯ୍ୟେ ଭାଇ ଭିଡିଦେଇ ଅଣ୍ଟା,

ଗଞ୍ଜାମୀ ଭାଷାରୁ ନନା ବାଛ କିଛି କଣ୍ଟା ।

ସାବଧାନ ମୋ କଥାକୁ ଦେବୁ ଯଦି ଟାଳି,

କେବଳ ଦକ୍ଷିଣା ନନା ପାଇବୁ ତୁ ଗାଳି ।

ସିଆଣା ମାଷ୍ଟର ଜଣେ ପଦନାଭ ପଣ୍ଡା

ଦୁଷ୍ଟ ପ୍ରତି ଦୁଷ୍ଟ ସେହୁ ଥଣ୍ଡା ପ୍ରତି ଥଣ୍ଡା ।

ଜାଣ ପଣ୍ଡେ ଖୁବ୍ କଳିଯୁଗର ବେଭାର,

ଲୁହା ଚିହ୍ନି ପାଣି ସିନା ଦିଅଇ କମାର ।

ପୁରୁଣା ମନୁଷ୍ୟ ଜଣେ ମାର୍କଣ୍ଡ ଗୋସାଇଁ,

ବୁଢ଼ା ହୋଇଗଲେ ପାଠ ପଢ଼ାଇ ପଢ଼ାଇ ।

ଅନେକ ଲୋକଙ୍କୁ ଦେଲେ ଜ୍ଞାନ-ଚକ୍ଷୁ ଦାନ ।

ଏ ହେତୁ ମୁଁ କରେ ତାଙ୍କୁ ଦେବତୁଲ୍ୟ ଜ୍ଞାନ ।

ବିଦ୍ୟାରତ୍ନ ଉପାଧିକ ହେ ସୂର୍ଯ୍ୟପ୍ରକାଶ,

ରଖିଅଛ ନିଜ ନାମ କିପାଁ ଅପ୍ରକାଶ ?

ଭଲ ଆନ୍ଧ୍ର ପୋଥି-ଖଣ୍ଡେ ଓଡିଆ ଭାଷାରେ,

ଅନୁବାଦ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କର ବାରେ ।

ଓଡିଆ ସ୍ୱଭାଷା ପଛେ ନ ହେଲା ତ ନାହିଁ,

କର୍ମ କଲେ ଧର୍ମ ତବ ଯିବ ନାହିଁ କାହିଁ ।

ଇହେ ପୋଷିଛନ୍ତି ସିନା ରାଜସରକାର,

କିନ୍ତୁ ପରକାଳ କଥା ଭାବିବା ଦର୍କାର ।

ଆଉ ଯେତେ ଶିକ୍ଷକଙ୍କୁ କହୁଛି ସ୍ଥୂଳରେ,

ଗୁରୁତର କାର୍ଯ୍ୟ ନ୍ୟସ୍ତ ଅଛି ତୁମ୍ଭ କରେ ।

ପେଣ୍ଡୁଳାଏ ମାଟି ଘେନି ଗଢ଼ିବ ମନୁଷ୍ୟ,

ଏଥୁ ବଳି ଦାୟିତ୍ୱର କାର୍ଯ୍ୟ ଅଛି କିସ ?

କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ଗୁରୁତା ତବ ନିତ୍ୟ ନିତ୍ୟ ସ୍ମରି,

ହୃଷ୍ଟଚିତ୍ତେ ଦେଶକାମ ଯାଅ ସର୍ବେ କରି ।

ହଡପରତ୍ନ ଖୁବ୍ ଜଣେ ଚତୁର ସିଆଣା,

କିନ୍ତୁ ବାହାରକୁ ଗୁଣ ପଡ଼େ ନାହିଁ ଜଣା ।

ରାଜ-ବ୍ୟବହାରୀ ମଧ୍ୟ୍ୟେ ନାରାୟଣ ଚ୍ୟାଉ,

ସମାନ ପ୍ରାଚୀନ ଲୋକ କେହି ନାହିଁ ଆଉ ।

ସେ ତ ମାନ୍ୟ ଲୋକ ଯେଣୁ ବୟସରେ ବଡ଼,

ତେଣୁ ତାଙ୍କୁ କି କହିବା ତାଙ୍କ କଥା ଛାଡ ।

ଦୀନବନ୍ଧୁ ବାବୁ, ତୁମ୍ଭ ମୂର୍ତ୍ତି ମଧୁମୟ,

ଦିଏ ତୁମ୍ଭ ସଦଗୁଣର ସ୍ପଷ୍ଟ ପରିଚୟ ।

ସୁଶୀଳତା ପ୍ରତିମୂର୍ତ୍ତି ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ ମୁଁ ମଣେ,

ଜାଣେ ତୁମ୍ଭେ ରାଜଭକ୍ତ କର୍ମଚାରୀ ଜଣେ ।

ଯୋଗ୍ୟପାତ୍ର ତୁମ୍ଭେ, ତେଣୁ କହିବି କଥାଏ,

ମାତା ମାତୃଭୂମି ସେବା ସ୍ୱର୍ଗୁ ବଳିଯାଏ ।

ସେ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଶକ୍ତିମତ କରୁଥିବ ଦାନ,

ରଖିବେ ଦୀର୍ଘାୟୁ କରି ପ୍ରଭୁ ଭଗବାନ ।

ନୀଳାଦ୍ରି ଭାଇ ତ ହୋଇଛନ୍ତି ହେଡକିରାଣୀ,

ମୁହଁଟା ଶୁଖାଇଥାନ୍ତି କାହିଁକି କେଜାଣି ।

ବଡ ଭାଇ ମାଜିଷ୍ଟ୍ରେଟ ସାନ ସେକ୍ରେଟରୀ,

କି କରିବ ପଇସା ଗୁଡାଏ ଜମା କରି ।

ନିଜ ବରତନତକ ଦିଅ ସ୍ୱଦେଶକୁ,

କଳନ୍ତର ସହ ତାହା ପାଇବ ଶେଷକୁ ।

ଭାଗୀରଥୀ ବେବର୍ତ୍ତାଙ୍କୁ ହରିଡ଼ାଖଣ୍ଡିରୁ,

କଢ଼ାଇଲେ ଖଚ କହି କେତେ ପାଜି ଗୁରୁ ।

ହେଉ ଭାଇ ଧୋବାକୁ ତ-ମିଳିଲା ସର୍ବଥା,

ଜଣାଗଲା କୁମ୍ଭୀରର ଅବିଶ୍ୱାସୀ କଥା ।

ଚନ୍ଦ୍ରମଣି ଶ୍ରୀକରଣେ ବଡ଼ ପଦ ପାଇ,

କାହିଁ ତ ବାଣ୍ଟିଲେ ନାହିଁ ପୁଞ୍ଜାଏ ମିଠାଇ ।

ନ ଦିଅ ପଛକେ ମୋତେ, ଦିଅ ସ୍ୱଦେଶକୁ,

କରିଦିଅ ନାହିଁ ଏଡେ ଆଶାଟା ଶେଷକୁ ।

ଗଞ୍ଜାମ-ନକ୍ଷତ୍ର ତୁମ୍ଭ ପିତାମହଙ୍କର,

କୀର୍ତ୍ତି ସ୍ମରି କିଛି ହେଲେ ତୁମ୍ଭେ କାର୍ଯ୍ୟ କର ।

ଥିଲେ ସେ ଗଣେଶ ପରି ଭାରତ-ଲେଖକ,

କୃଷ୍ଣ ସିଂହ ବେଦବ୍ୟାସ ସମାନ ରଚକ ।

ରାଧୁ, ବୈଦ୍ୟନାଥ ଦୁହେଁ ନବୀନ ଯୁବକ,

ଦେଖାଅ କରଣକୁଳ ମର୍ଯ୍ୟାଦାର ଟେକ ।

ଲାଗିଥାଅ କର୍ତ୍ତବ୍ୟରେ ନ କରି ଆଳସ୍ୟ,

ଗୁଣ ଥିଲେ ପୁରସ୍କାର ମିଳିବ ଅବଶ୍ୟ ।

ସଦା ସହାସ୍ୟବଦନ କ୍ଷେତ୍ରବାସୀ ପାଠୀ,

ବୁଲୁଥାଅ ଘେନି ସଦା ସର୍ଭେ ମାପକାଠି ।

ବିଡିଛି ମୁଁ ଦେଶ-ହିତେ ଥାଏ ତୁମ୍ଭ ମନ,

ମନ ଅନୁରୂପ କିନ୍ତୁ ହାତେ ନାହିଁ ଧନ ।

ମନସ୍ୱୀ ନିର୍ଦ୍ଧନ ହେବେ କଳିର ବେଭାରେ,

ସକଳ ଆପଦ ପୁଣି ତାହାଙ୍କ ମଥାରେ ।

ଦେଖିଣ ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ ଜାତିହିତ-ବ୍ରତଚାରୀ,

ବିରକ୍ତ ହେଲେ ଯେ କେତେ ଉଚ୍ଚ ଅଧିକାରୀ ।

ସବୁବେଳେ ଲଗାଇଲେ ଯହୁଁ ଖିଟିମିଟି,

ଛାଡିଦେଲେ ତହୁଁ ନନା ଆସିକା ପାଇଟି ।

ଦେଖାଇଛ ତୁମ୍ଭେ ଯେଉଁ ନୈତିକ ସାହସ,

ସେଥିପାଇଁ କହିବି ମୁଁ ସାବାସ ସାବାସ !

ଅଯୋଧ୍ୟ୍ୟା ଦାସ ବାବାଜି ହେ ବଡ଼ମହନ୍ତ,

ମଠ ହାଲଚାଲ ତମ୍ଭେ କରୁଛ ତଦନ୍ତ ।

ସମସ୍ତ ମଠର ଭାର ଅଛି ତୁମ୍ଭ କରେ,

ଚଳାଉଛ ଠିକରୁପେ ଅତି ଜାଗ୍ରତରେ ।

ନ ହେଲେ ଦେବଧନର ଅପବ୍ୟବହାର,

ସେହି ତ ଉନ୍ନତି, ତାହା ତୁମ୍ଭ ପୁରସ୍କାର ।

ଗଉଣିକିଆ ମଠର କିନ୍ତୁ ଅବନତି,

ଶୁଣି ମୋର ମନେ ଦୁଃଖ ଜାତ ହେଲା ଅତି ।

ତାଲୁକାର ପ୍ରତି ପ୍ରଜା ଗଉଣିଏ ଧାନ,

ସେ ମଠକୁ କରୁଥିଲେ ବାର୍ଷିକ ପ୍ରଦାନ ।

ଏଥିରେ ସେ ମଠେ ପୁଣି ଏଡ଼େ ଅବନତି,

କାହିଁକି ଘଟିଲା ତାହା ଠାକୁରେ ଜାଣନ୍ତି ।

ବିପ୍ର ଗୋପୀନାଥ ମିଶ୍ର ପୁରାଣ-ପାଠକ,

ସଦାଚାରୀ କ୍ରିୟାନିଷ୍ଠ ଅତି ଭଦ୍ରଲୋକ ।

ଦେଶୋନ୍ନତି ଗୀତ କିଛି ଗାଅ ମିଶ୍ର ଭାଇ,

ଖୋଜି କୃଷ୍ଣସିଂହ ମହାଭାରତ ଫିଟାଇ ।

ବାଲାଜି ଗନ୍ତାଇତ ତ ମରହଟୀ ଜଣେ,

କେହି ନୁହେଁ ତାଙ୍କ ସରି ନିଷ୍କପଟୀପଣେ ।

ବୁଢ଼ା ହେଲ ପାରତ୍ରିକ ଚିନ୍ତ ଏବେ ନନା,

ଭାଇ ପୁଅ ଯୋଗ୍ୟ ଯାର ତାର କି ଭାବନା ।

କହିବି ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ କିସ ହେ ବୈଦ୍ୟଭୂଷଣ,

ବାହାରକୁ ନିଜ ଗୁଣ କର ପ୍ରସାରଣ ।

ଶୁଣିଅଛି ତୁମ୍ଭେ ଜଣେ ଟାଣୁଆ ବଇଦ,

ରୋଗ ତଡିଦିଅ ଦେଇ ମାତ୍ରାଏ ଔଷଧ ।

ଚିରସ୍ଥାୟୀ କରିବାକୁ ନାମ ଯଦି ଭାବ,

ଲେଖିଯିବ କେତେ ଖଣ୍ଡ ଔଷଧର ଡାବ ।

ଶୁଣେ ଖୁବ୍ ବଡ ଲୋକ ପୃଷୋତ୍ତମ ସ୍ୱାଇଁ,

ଧନରେ କି ମନରେ ତା କିଛି ଜାଣେ ନାହିଁ ।

ଗୋପାଳ ପଟ୍ଟନାୟକେ ନାହିଁ କିପାଁ ଦେଖା,

ଚଳୁଅଛି ଟିକ ବାଘ ପୁରାଣର ଲେଖା ।

ସେ ଖଣ୍ଡକ ଶେଷ କରି ଲେଖ ଆଉ ଖଣ୍ଡେ,

ତୁଚ୍ଛାଟାରେ କେବେ ହେଲେ ନ ବସ ହେ ଦଣ୍ଡେ ।

ବେବର୍ତ୍ତା ପଟ୍ଟନାୟକେ କହେଁ ତୁମ୍ଭ କଥା,

ଦେଶ ବିଷୟରେ କିପାଁ ପୋତିଅଛ ମଥା ।

ତୁମ୍ଭପରି ଛାନ୍ଦଗୀତ ଅର୍ଥ ସୁକୁଶଳ,

ଗୀତାର୍ଥୀ, ପଣ୍ଡିତ ପ୍ରାୟ ଗଞ୍ଜାମେ ବିରଳ ।

କର କିଛି ନିଜ ଗୁଣ ସ୍ୱଦେଶେ ପ୍ରଚାର,

ପେଟେ ଯାକିଥିଲେ ବିଦ୍ୟା କେଉଁ ଉପକାର ?

ବୁଢ଼ା ହେଲ ତୁମ୍ଭେ ଏବେ ଆଚର ଏ ବିଧି,

ସଟୀକେ ପ୍ରକାଶ କର ପ୍ରେମ-ସୁଧାନିଧି ।

ଅନନ୍ତ ଦାସେ ତ ତାରାମାହାତ୍ମ୍ୟ ଦେଖାଇ,

ହାଲିଆରେ ପଡିଛନ୍ତି ବହୁଦିନୁ ଶୋଇ ।

ଦ୍ୱିଖଣ୍ଡ ମାହାତ୍ମ୍ୟ ଆଉ ଲେଖ ହେ ପଣ୍ଡିତ,

ଚେଇଁ ପୁଣି ଶୋଇଲେ କେ କରିବ ଜାଗ୍ରତ ।

ପୁଟୁ ଗ୍ରାମେ ଛନ୍ତି ଶ୍ୟାମସୁନ୍ଦର ଗୋସ୍ୱାମୀ,

ନାନା ସମ୍ବାଦ ଲେଖକ ଦେଶ-ହିତକାମୀ ।

ପାଠାଗାର କଲ ଶ୍ୟାମ ସମ୍ପାଦି ପୁସ୍ତକ,

ନିଅଣ୍ଟ ତ ହେଉ ନାହିଁ ପଢ଼ିବାକୁ ଲୋକ ।

ରୋପିଲ ତ ମରୁଭୂମି ମଧ୍ୟ୍ୟେ ପୁଷ୍ପତରୁ,

ଭ୍ରମରେ ଆସିବେ ଭଲା ବୋଲି କେଉଁଠାରୁ ।

ବିନାୟକ ପାଠାଗାର ପିତାମହ ନାମେ,

ସ୍ଥାପିବାରୁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ମୁଁ ନିଶ୍ଚେ ତୁମ୍ଭ କାମେ ।

ଓଳଗି ଓଳଗି ନନା ସାହିତ୍ୟଭୁଷଣ,

ବୁଝିଲ ତ ନାହିଁ ତୁମ୍ଭେ ଭାଷାର କଷଣ ।

ଶୁଣେ ବେଳେ ବେଳେ ଲେଖ ସଂସ୍କୃତରେ ଏକା

ବାହାରକୁ ନ ବାହାରେ କିପାଁ ସେହି ଲେଖା ।

ସୁପଣ୍ଡିତ ବୋଲି ଖ୍ୟାତି ଅଛି ରାଜଦ୍ୱାରେ,

ତେବେ କିପାଁ କହ, ଅଛ ଏଡେ ସଙ୍କୋଚରେ ।

କହୁଅଛି କର ଯୋଡି ହେ ମାନ୍ୟ ପଣ୍ଡିତ,

ଖପା ହୁଅ ପଛେ କିନ୍ତୁ କର ଦେଶହିତ ।

ସ୍ୱାର୍ଥଶୂନ୍ୟ ଅଧ୍ୟ୍ୟାପନା କରିଅଛ ବ୍ରତ,

ଏ ହେତୁ ମୁଁ ଧନ୍ୟବାଦ ଦେବି ଶତ ଶତ ।

ଜ୍ୟୋତିର୍ବିଦ୍ୟା-ବିଶାରଦ ହେ ପଟ୍ଟଜ୍ୟୋତିଷ

ବେଳ ଗଲା ଚାହିଁ ବସି ଦେଖୁଅଛ କିସ ?

ସରଳ ଜ୍ୟୋତିଷ ଗ୍ରନ୍ଥ ଦେଶରେ ଅଭାବ,

ତେତକ କର ହେ ଭଲା ତୁମ୍ଭେ ତିରୋଭାବ ।

ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ତ ରନ୍ଧ୍ରଶନି ହୋଇଲା ଦେଶର,

ସେଥିର କୌଣସି ଯୋଗ୍ୟ ଗ୍ରହପୂଜା କର ।

ଦଣ୍ଡବତ ଲିଙ୍ଗରାଜ ରାଜପୁରୋହିତେ,

ନ ଭାବ ଗୋସାଇଁ କିଛି ଅନ୍ୟ କଥା ଚିତ୍ତେ ।

ଭୁଲକ୍ରମେ ତୁମ୍ଭ କଥା ଯାଇଥିଲି ଛାଡି,

କ୍ଷମାକର କହୁଅଛି ବେନି କର ଯୋଡି ।

ବିଦ୍ୟମାନ ତୁମ୍ଭଠାରେ ବ୍ରାହ୍ମଣର ଶକ୍ତି,

ଦେଖିଲା ମାତ୍ରକେ ତେଣୁ ଜାତ ହୁଏ ଭକ୍ତି ।

ଲୋକନାଥ ମିଶ୍ର ଜଣେ ସଂସ୍କୃତ ଶିକ୍ଷିତ,

ପଟ୍ଟଦେବ ଚୌପାଢ଼ୀର ଅଟନ୍ତି ପଣ୍ଡିତ ।

ମରହଟୀ ରୀତି ଛାଡି ମାର୍ଜିତ ରୀତିରେ,

ଶିକ୍ଷାର ବ୍ୟବସ୍ଥା କର ପ୍ରଚଳନ ଧୀରେ ।

ନତୁବା କି ଫଳ ତୁଚ୍ଛା ରାମାୟଣ ଗାଇ,

ନ ଜାଣିଲେ ଚାଟେ ସୀତା ଅଣ୍ଡରା କି ମାଈ ।

ଲିଙ୍ଗରାଜ ଶର୍ମା ଏବେ ଲୁଚିଛନ୍ତି କାହିଁ,

ତେର ଦିନ ହେଲା ତାଙ୍କ ସଙ୍ଗେ ଦେଖା ନାହିଁ ।

ପୂର୍ବେ କେତେ ଲେଖୁଥିଲେ ବପନ ବ୍ୟବସ୍ଥା,

ଏବେ କିପାଁ ଛାଡିଦେଲେ ଲେଖା ପ୍ରତି ଆସ୍ଥା ।

ମାର ମୂଷା ଖୋଳ ଗିରି କେଡେ ଆଡ଼ମ୍ବର,

ଖୋସିଦେଲେ ଏବେ ସବୁ ପାଠକୁ ଚାଳର ।

ନୀଳକଣ୍ଠ କବିରାଜ ପ୍ରଣାମ ପ୍ରଣାମ,

ଗୈତିକ ପଣ୍ଡିତ ବୋଲି ଖ୍ୟାତ ତୁମ୍ଭ ନାମ ।

ବୁଢ଼ା ହେଲ ଆସୁଅଛି ସରି ଭବ-ହାଟ,

କାର୍ଯ୍ୟେ ସୁନିର୍ମଳ କର ପାରତ୍ରିକ ବାଟ ।

ଆଉ କିଛି କାମ ପଛେ ନ କର ଅଧିକା,

କରିଯାଅ କେତେ ଖଣ୍ଡ ଛାନ୍ଦପୋଥି ଟୀକା ।

ହେ ମାଗୁଣି ରାୟଗୁରୁ ଅଟନ୍ତି ଆପଣେ,

ଧର୍ମର ବ୍ୟବସ୍ଥାଦାତା ସୁପଣ୍ଡିତ ଜଣେ ।

ଅଧିକ ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ ଆଉ କହିବି ମୁଁ କିସ,

କରିଯିବ ତୁମ୍ଭ ପରି କେତେ ଜଣ ଶିଷ୍ୟ ।

ରହିଯାଇଥିବେ ପରା ଆଉ କେତେ ଜଣ,

ଜଣାଉଛି ସେମାନଙ୍କୁ ଯଥା ସମ୍ଭାଷଣ ।

ସେମାନଙ୍କ ପ୍ରସଙ୍ଗ ମୁଁ ନ ପାରିଲି କହି,

ବିଷୟ-ବାହୁଲ୍ୟ ହେଲେ ବଢିଯିବ ବହି ।

ଅନେକ ପ୍ରାଚୀନ ଦୃଶ୍ୟ ଅଛି ଏ ରାଜ୍ୟରେ,

ଯାଉଛି ଦେଖିବି କୃଷ୍ଣକାନନ ମୁଁ ଥରେ ।

କୃଷ୍ଣସିଂହ ରାଜାଙ୍କର ସ୍ୱହସ୍ତ-ରୋପିତ,

ଏ ହେତୁ କୃଷ୍ଣକାନନ ନାମେ ଅଭିହିତ ।

ଆମ୍ବ, ନାରିକେଳ, ତାଳ, ଖର୍ଜୁର, ବଉଳ,

କଦମ୍ବ, କେତକୀ ଆଦି ପାଦପ ବହୁଳ-

ଅଛି ସେ କାନନେ, ପୁଣି ମଧ୍ୟ୍ୟେ ସ୍ୱଚ୍ଛପୟ,

ଅଛି ଏକ ମନୋହର କ୍ଷୁଦ୍ର ଜଳାଶୟ ।

କାନନ-ସୁନ୍ଦରୀଙ୍କର ଦର୍ପଣ ପରାୟେ,

ସେ ସୂରମ୍ୟ ଜଳାଶୟ ଅତି ଶୋଭାପାଏ ।

ତହୁଁ ଜଳ ନେଇ ଢ଼ାଳି କୃଷ୍ଣସିଂହ ନୃପ,

ବଢ଼ାଇଣ ଥିଲେ ଏହି କାନନ ପାଦପ ।

ଶିଶିରେ ପ୍ରକୃତି ବେଶ ଯଥା ଦୀନହୀନ,

କାଳବଶେ ସେ କାନନ ହୋଇଅଛି ଜୀର୍ଣ୍ଣ ।

ବର୍ତ୍ତମାନ ମହାରାଜା ସର୍ବଗୁଣାଧାର,

ଆଶା ଅଛି କରିବେ ସେ କାନନ ସଂସ୍କାର ।

କୃଷ୍ଣସିଂହ କୃତ ମହାଭାରତ ପୁସ୍ତକ,

କରାଉଅଛନ୍ତି ଛାପା ଲଭି ସେ ପୁଲକ ।

ଜନ୍ମିଛି ଧାରଣା ଏହା ଦେଖି ନିଃସଂଶୟ,

କୁଳକୀର୍ତ୍ତି ରକ୍ଷା ରାୟେ କରିବେ ନିଶ୍ଚୟ ।

ସତୀମଠ ବିରାଜିତ ଋଷିକୂଲ୍ୟା ତଟେ,

ଯାଉଛି ଦେଖିବି ଏବେ ତାହାର ନିକଟେ ।

ଏଠାରେ ସଜ୍ଜିତ ହେଲା କୃଷ୍ଣସିଂହ ଚିତା,

ସହମୃତା ହେଲେ ତାଙ୍କ ପବିତ୍ରା ବନିତା ।

ସେହି ଦିନଠାରୁ ଚିତା ହୋଇଛି ରକ୍ଷିତ,

ଚିତାକୁଣ୍ଡ ପରେ ହୋଇ ମଣ୍ଡପ ନିର୍ମିତ ।

ସତୀ-କବି-ଦାହୀ ସେହି ପବିତ୍ର ଅନଳ,

ପାଉଛନ୍ତି ପୂଜା ତହିଁ ଏତାବତ କାଳ ।

ହୋଇଅଛି ସେ ମଠର ସତୀମଠ ନାମ,

ପୂତଆତ୍ମା ଅଧିଷ୍ଠିତ ସ୍ଥାନ ପୁଣ୍ୟଧାମ ।

ଅନେକ ପ୍ରକାର କୃଷି ହୁଏ ଏହି ରାଜ୍ୟେ,

ଶିଳ୍ପୀଏ ନିପୁଣ କଂସା ଆଦି ଶିଳ୍ପକାର୍ଯ୍ୟେ ।

ରାଜ୍ୟ ମଧ୍ୟ୍ୟେ ଜଳାଧାର ଅଛି ଠାଏଁ ଠାଏଁ,

ଆବଶ୍ୟକ ବେଳେ ଜଳ ନିଅନ୍ତି ପ୍ରଜାଏ ।

ଅନ୍ତର୍ବାଣିଜ୍ୟର ଗତି ରାଜ୍ୟରେ ପ୍ରବଳ,

ଅବଶ୍ୟ ଏ ସୁପ୍ରଥାଟି ଅତୀବ ମଙ୍ଗଳ ।

ବର୍ତ୍ତମାନ ନରପତି ଚେଷ୍ଟାଶୀଳ ଅତି,

ଶୀଘ୍ରହସ୍ତେ ସାଧୁ ଛନ୍ତି ରାଜ୍ୟର ଉନ୍ନତି ।

ପ୍ରଜାହିତବ୍ରତ କରିଅଛନ୍ତି ଧାରଣ,

କରନ୍ତୁ ଈଶ୍ୱର ତାଙ୍କ ବାସନା ପୂରଣ ।