ମୁକତି-ମଣ୍ଡପ ପଣ୍ଡିତସମାଜ
ଉତ୍କଳ-ସାମନ୍ତ-କୁଳ-ଅଗ୍ରଣୀ,
କରନ୍ତୁ ପ୍ରଭୁତ୍ୱ ଦେଖାଇ କୃତିତ୍ୱ
ନାମ ରଖି ଯିବେ ଏହି ଧରଣୀ ।
ସ୍ଥାନର ମହିମା ହେତୁରୁ ଦେଶରେ
ବଢ଼ାଇଅଛନ୍ତି ଯେଉଁ ସମ୍ମାନ,
ସେହି ଗଉରବ ରଖିବାକୁ ଭବେ
ଦୃଢ଼ବ୍ରତେ ପଣ କରନ୍ତୁ ପ୍ରାଣ ।
ବିଶୁଦ୍ଧ ପାଣ୍ଡିତ୍ୟ ନୋହୁ କଳଙ୍କିତ
ଉଦାସୀନତାର ତିମିରେ ପଡ଼ି,
ସ୍ଥାନର ମାହାତ୍ମ୍ୟ ନୋହୁ ଅନ୍ତର୍ହିତ
ରକ୍ଷଣଶୀଳତା-ପୂତିରେ ସଢ଼ି ।
ଶ୍ରୁତିଶାସ୍ତ୍ର-ଚର୍ଚ୍ଚା ବେଦାନ୍ତାଦି ବ୍ୟାଖ୍ୟା
ହେତୁ ଭାରତେ ଯେ ଅଛି ବିଦିତ,
ବାର ତିଥି ଓଷା ବିଧାନ ବିଚାରେ
ନୋହୁ ତା ମାହାତ୍ମ୍ୟ ପର୍ଯ୍ୟବେସିତ ।
କେବେ ମହାଷ୍ଟମୀ କେବେ ବା ଦଶମୀ
ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ନିମନ୍ତେ ଭାରି ବିତଣ୍ଡା
କରିବାକୁ ଆଜି ପଣ୍ଡିତେ ବାହାର
ଦେଶ ବିଦେଶରୁ କେତେକ ଗଣ୍ଡା ।
ଖୋଜି ଧର୍ମଶାସ୍ତ୍ର ପଞ୍ଜିକାପଦ୍ଧତି
କରନ୍ତି ବିଚାର କେତେ ପଣ୍ଡିତ,
କେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟ ଖାଦ୍ୟ କେ ଅବା ଅସ୍ପଶ୍ୟ
ପୂଜାରେ କି ଦ୍ରବ୍ୟ ହୁଏ ଅର୍ପିତ ।
ଏହିପରି ବୃଥା କଥା କରି ଚିନ୍ତା
ପଣ୍ଡ ନ କରନ୍ତୁ ଦିବ୍ୟ ପାଣ୍ଡିତ୍ୟ,
ମଙ୍ଗଳ କରନ୍ତୁ ଉତ୍କଳ ଦେଶର
ଦେଖାଇ ନିଜର କିଛି କୃତିତ୍ୱ ।
ବହୁ ସଭା କରି ବିବିଧ ବିଷୟ
ମୀମାଂସା କରନ୍ତୁ ବିଜ୍ଞ ପାଠକ,
ଦୃଷ୍ଟି ଥିବ, ମୁକ୍ତି- ମଣ୍ଡପ ଯେପରି
ନ ହୁଏଟି କେବେ ଭଣ୍ଡବୈଠକ ।
ଚାରି ପଇସାରେ ଯଦି ମୁକ୍ତି ମିଳେ
କଲେ ମଣ୍ଡପରେ ମୁଣ୍ଡ ଘୋସରା,
ମଫସଲବାସୀ ନିଜ ଘରେ ବସି
ଦାଣ୍ଡରେ ବାଢ଼ନ୍ତେ ମୁକ୍ତି-ପସରା ।
ଜ୍ଞାନ ସିନା ମୁକ୍ତି ଜ୍ଞାନ ହିଁ ସଳ୍ପତି
ପାଇ ଜ୍ଞାନ ପ୍ରାଣୀ ହୁଏ କୃତାର୍ଥ,
ସେ ଜ୍ଞାନ ପ୍ରଚାରି କରନ୍ତୁ ଭାରତେ
ମୁକତିମଣ୍ଡପ ନାମଟି ସାର୍ଥ ।
କୁଳାଚାର ସବୁ ସିନା ସ୍ୱାର୍ଥ ମୂଳ
ପରାର୍ଥେ ଦିଅନ୍ତୁ ନିଜ ସମ୍ୱଳ,
ଶିକ୍ଷା-ଚିନ୍ତା-ଜାତ ମନର ଧାରଣା
ସୁସ୍ପଷ୍ଟ କହନ୍ତୁ ଯାହା ସରଳ ।
ଜ୍ଞାନୀ ଲୋକ ସିନା ଦେଖାନ୍ତି ସୁପଥ
ମୂଢ଼ ଜନ କରେ ଅନୁସରଣ,
ଯଦିଚ ପଣ୍ଡିତେ ଚାଲନ୍ତି କୁପଥେ
ଦେଶେ ହେବେ କି ସେ ଭକ୍ତିଭାଜନ ।
ସବିଦ୍ୟ ଯେ ନର ନ ଶିଖାଏ ଶିଷ୍ୟେ
ହୁଅଇ ସେ ପରା ପରେ ରାକ୍ଷସ,
ତା ହେଲେ କୁଣ୍ଠିତ ପଣ୍ଡିତେ ହେବେ ତ
ପରଜନ୍ମେ ରକ୍ଷ ହୀନସାହସ ।
ମୁକତିମଣ୍ଡପେ ଆସନ-ସମ୍ମାନ
ପାଇ କରୁଛନ୍ତି ସିନା ଗରବ,
କିନ୍ତୁ ସମାଜର ଉନ୍ନତିସାଧନ
ନିମନ୍ତେ ଅଛନ୍ତି ସଦା ନୀରବ ।
ଭାରତ ଜାତିରେ ପୂରୁବକାଳରେ
ଦୃଢ଼ ବ୍ରହ୍ମଚର୍ଯ୍ୟ ଥିଲା ବିଧାନ,
ବାଲ୍ୟକାଳେ ଆଜି ବିବାହିତ ହୋଇ
ହୀନବୀର୍ଯ୍ୟ ହେଲେ ଦ୍ୱିଜସନ୍ତାନ ।
ଯୁବତୀ ବିବାହ ଥିଲେ ହେଁ ପ୍ରସିଦ୍ଧ
ଶ୍ରୁତି ସ୍ମୃତି ଶାସ୍ତ୍ର ଇତିହାସରେ,
ବାଲ୍ୟକାଳୁଁ ପିତା ଦେଲେଟି ଦୁହିତା
ବିଭା କରି ଦୁଷ୍ଟ ଯବନ ଡରେ ।
ବୟସ୍କର ବିଭା ସୁଫଳ ଜନ୍ମାଏ
ବଳହୀନ କରେ ବାଲ୍ୟବିବାହ,
ବାଳକ ବାଳିକା ବିବାହ କୌତୁକ
ପଶ୍ଚାତେ ଜନ୍ମାଏ ଶରୀରଦାହ ।
ବ୍ରହ୍ମଚର୍ଯ୍ୟ ବିଧି ପାଳନପୂର୍ବକ
ହୋଇଥାନ୍ତି ଯେଉଁମାନେ ନିଷ୍କ୍ରାନ୍ତ,
ସେମାନେ କେବଳ ଭୋଗନ୍ତି ନିଶ୍ଚୟ
ଦିବ୍ୟ ଦମ୍ପତିର ପ୍ରେମ ପ୍ରଶାନ୍ତ ।
ପ୍ରକୃତ ଗ୍ରାର୍ହସ୍ଥ୍ୟ ପରେ ବାନପ୍ରସ୍ଥ
କରଇ ସୁଗମ ସନ୍ନ୍ୟାସାଶ୍ରମ,
ଆଶ୍ରମ ନିୟମ ଛାଡ଼ିବା ଦିନରୁ
ଭାରତୀୟ ଆର୍ଯ୍ୟ ହେଲେ ଅଧମ ।
ବ୍ରହ୍ମଚର୍ଯ୍ୟ ଆଦି ଆଶ୍ରମ ବିଧାନ
ହେଲେ ସଂସ୍ଥାପନ ହିନ୍ଦୁଜାତିରେ,
ଭାରତ ଦେଶର ପୂରୁବ ଗୌରବ
ପୁନରପି ପ୍ରାପ୍ତ ହେବ ଅଚିରେ ।
ପୂର୍ବେ ନାରୀଗଣ ପ୍ରକାଶ୍ୟେ ଭ୍ରମଣ
କରୁଥିଲେ ମନେ ବହି ଶରଧା,
ସେମାନଙ୍କୁ ଗୃହ କୋଣରେ ଆବଦ୍ଧ
କରି ନାହିଁ ଏହି କ୍ରୁର ପରଦା ।
ସଂସାର ଯାତ୍ରାରେ ପୁରୁଷ ସଙ୍ଗରେ
ନାରୀ ଅଟେ ସଦା ସହଗାମିନୀ,
ଈଶ୍ୱର ସେବାରେ ଧର୍ମ ସାଧନରେ
ପତ୍ନୀ ଅଟେ ପତି ସହଚାରିଣୀ ।
ରମଣୀଜାତିର ଅବରୋଧ ଅଟେ
ପ୍ରକୃତି-ନିୟମ-ଦିଗରହିତ,
ବହିର୍ଭ୍ରମଣରୁ ଦୃଶ୍ୟଦର୍ଶନରୁ
ସେମାନଙ୍କୁ ସଦା ରଖେ ବଞ୍ଚିତ ।
ଏହି ଯାବନିକ କଦର୍ଯ୍ୟ ବ୍ୟବସ୍ଥା
ସ୍ତ୍ରୀଶିକ୍ଷାର ହୁଏ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ,
ଶିକ୍ଷା ଅଭାବରୁ କୁଳସ୍ତିରୀଗଣ
ଉନ୍ନତିପଥର ହେଲେ କଣ୍ଟକ ।
ଗାର୍ଗୀ ମଇତ୍ରେୟୀ ପ୍ରଭୃତି ବିଦୂଷୀ
ନାହାନ୍ତି, ନାହିଁ ସେ ଯୁଗ ବୈଦିକ,
କୁଳସ୍ତିରୀ ଆଜି ଅନ୍ଧାର କୋଣରେ
ବିଚରନ୍ତି ଯେହ୍ନେ ଗନ୍ଧମୂଷିକ ।
ଲୀଳାବତୀ ସହ ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ମିହିର
କଲେଟି ଗଣିତ ସୂତ୍ର ସାଧନ;
କୁଳବଧୂ ଆଜି ମୂକଲୋକ ପରି
ଅଙ୍ଗୁଳିରେ କରେ ଭାବ ଜ୍ଞାପନ ।
ପୂର୍ବେ କରୁଥିଲେ ମୁନିକନ୍ୟାଗଣ
ଗଣିତ ବେଦାନ୍ତ ଅନୁଶୀଳନ,
ସାମନ୍ତାଣୀମାନେ ଆଜି ଗୃହକୋଣେ
ରହି କରୁଛନ୍ତି ଚୁଁ ଚୁଁ ଭାଷଣ ।
ବାଲ୍ୟପରିଣୟ ଅବରୋଧ ପ୍ରଥା
ବିରୋଧେ ଲିଖନ ହେଉ ବ୍ୟବସ୍ଥା,
ପାଆନ୍ତୁ ବନିତା ଶିକ୍ଷା ସ୍ୱାଧୀନତା
ଘୁଞ୍ଚିଯାଉ ତାଙ୍କ ହୀନ ଅବସ୍ଥା ।
ଆଜୀବନ ପରା- ଧୀନା ଯେ ଅବଳା
ଭୋଗଇ ସେ ଆଜି ଚିର ବୈଧବ୍ୟ,
ବିଧବା ଯୁବତୀ ସ୍ୱେଚ୍ଛାଚାରେ ପଡ଼ି
ପାରେ ନାହିଁ ବୁଝି ନିଜ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ।
ଯୌବନେ ସୁନ୍ଦରୀ କାମିନୀ ନ ପାରେ
ପ୍ରଲୋଭନ କରି ଅତିକ୍ରମଣ,
ବ୍ୟାଭିଚାରେ ପୁଣି ବିଭୀଷିକାମୟ
କରିଦିଏ ତାର ଭାବୀ ଜୀବନ ।
ପବିତ୍ର ବିବାହ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଜାଣିବା
ଯେଉଁ ବାଳିକାର ନାହିଁ କ୍ଷମତା,
ବିଧବାର ବ୍ରତ ପାଳନରେ କାହିଁ
ଦେଖାଇ ପାରେ ସେ ହୃଦୟବତ୍ତା ।
କେହି ବା ପଣ୍ଡିତ ପ୍ରକାଶନ୍ତି ମତ
ବ୍ରହ୍ମଚର୍ଯ୍ୟ ବ୍ରତ କରୁ ବିଧବା,
ନୋହୁ କଳୁଷିତ ରୀତି ପ୍ରଚଳିତ
ପୂରୁବ ଭାରତ ଫେରିବ ଅବା ।
କିନ୍ତୁ ବ୍ରହ୍ମଚର୍ଯ୍ୟ ଅଟଇ ସଂଯମ
ଶିକ୍ଷା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ତାର ବିଧାନ,
ଯେଣୁ ଇନ୍ଦ୍ରିୟର ବିହିତ ସଂଯମ
କରେ ସମ୍ପାଦନ ଏକାଗ୍ର ଧ୍ୟାନ ।
ପ୍ରବୃତ୍ତି ନିବୃତ୍ତି ଦୁଇବିଧ ଗତି
ପ୍ରବୃତ୍ତିରେ ହୁଏ ବିଷୟାସକ୍ତି,
ନିବୃତ୍ତି ଅଟଇ କେବଳ ସମାପ୍ତି
ବିଷୟରେ ଜାତ କରେ ବିରକ୍ତି ।
ସକଳ କର୍ମରୁ ହେବାବେଳେ କ୍ଷାନ୍ତ
ହୁଏ ନାହିଁ ଲୋଡ଼ା ଆଉ ସଂଯମ,
କେବଳ ପ୍ରବୃତ୍ତି- ମାର୍ଗର ଔଦ୍ଧତ୍ୟ
ଦମନେ ପ୍ରଯୁଯ୍ୟ ସେହି ନିୟମ ।
ଋତୁକାଳେ ମାତ୍ର ସନ୍ତାନ ନିମନ୍ତେ
ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ସେବାର ହୁଏ ପ୍ରୟୋଗ,
କିନ୍ତୁ ବ୍ରହ୍ମଚର୍ଯ୍ୟ ବିଧି ଅନୁସାରେ
ଦୂଷ୍ୟ ଅଟେ ତାର ଅନ୍ୟ ସଂଯୋଗ ।
ବିବାହ ନ ହେବା ମାତ୍ରକେ ବିଧବା
ବ୍ରହ୍ମଚର୍ଯ୍ୟାରେ ହୁଏ କି କ୍ଷମ,
ପ୍ରଲୋଭନେ ପଡ଼ି ଗୃହକର୍ମେ ଜଡ଼ି
ନାହିଁ ଯାର କିଛି ଶିକ୍ଷା ସଂଯମ ।
ପୁରୁଷ ଯେହେତୁ ସହଜେ ବଳିଷ୍ଠ
ସାଧୁବାର ପୁଣି ଥିବାରୁ ମତି
ସେମାନେ କରନ୍ତି କେତେ ବ୍ୟଭିଚାର
ନ ଥାଏ ତାଙ୍କର କିଛି ବ୍ୟାହତି ।
କିନ୍ତୁ ନିରାଶ୍ରିତା ବିଧବାର ପ୍ରତି
ଆମ୍ଭେମାନେ କରି କ୍ରୂର ବେଭାର,
ନିଜେ ଭୋଗି ତାର ବ୍ୟଭିଚାର ଫଳ
ସମାଜରେ ହେଉଅଛୁଁ ନାଚାର ।
ବିଧବାବିବାହ ହେଉ ପ୍ରଚଳିତ
ନାହାନ୍ତି ଏ ଯୁଗେ ସୀତା ସାବିତ୍ରୀ,
ରହସ୍ୟ ପ୍ରଣୟ ପ୍ରକାଶ୍ୟ ମାରଣ
ନ ପାରିବ ସହି ଆଉ ଧରିତ୍ରୀ ।
ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟ-ଜର୍ଜ୍ଜର କେତେ ଅବା ବିପ୍ର
କରନ୍ତି ଶିଶୁର ପାଣିଗ୍ରହଣ,
କିଛିଦିନ ପରେ ଯାଇ ଯମପୁରେ
କରନ୍ତି ଯୁବତୀରତ୍ନ ନିଧନ ।
ବାଲ୍ୟପରିଣୟ ବୃଦ୍ଧର ବିବାହ
ବିଧବାର ସଂଖ୍ୟା କରେ ବର୍ଦ୍ଧନ,
ବିରହ ବିଧୁରା ଯୁବତୀ ବିଧବା
ଗୃହସ୍ଥର ହୁଏ ଭୀତି କାରଣ ।
ବୃଦ୍ଧ ବିବାହର ପ୍ରଶ୍ରୟ ଦେବାର
ଯଦି ହୁଏ ଧର୍ମଶାସ୍ତ୍ର ସମ୍ମତ,
ବିଧବାର ବିଭା ନିଷେଧ କରିବା
ହୁଏ ଅବା କେଉଁ ଯୁକ୍ତି ସଙ୍ଗତ ।
ବୃଦ୍ଧର ବିବାହ କରନ୍ତୁ ନିଷେଧ
ଏ ଯୁଗେ ନାହାନ୍ତି ଆଉ ଯଯାତି,
ଭୋଗିବେ ଯୌବନେ ସହସ୍ର ବରଷ
ନବୀନା ଯୁବତୀ ସମ୍ଭୋଗେ ମାତି ।
ବ୍ରାହ୍ମଣ କ୍ଷତ୍ରିୟ ବୈଶ୍ୟ ପୁଣି ଶୂଦ୍ର
ଚାରି ବର୍ଣ୍ଣ ଥିଲା ଆର୍ଯ୍ୟ ଜାତିରେ,
ଏହି ବର୍ଣ୍ଣଭେଦ ହୁଏ ବିବେଚିତ
ଗୁଣ ଜ୍ଞାନ କର୍ମ ଧର୍ମ-ନୀତିରେ ।
ଆଜି ଅଗଣିତ ଜାତି ଜନ୍ମଗତ
ହୋଇ ହିନ୍ଦୁ ଜାତି ମଧ୍ୟରେ ସୃଷ୍ଟ,
କଲା କଳୁଷିତ ପୁଣି ଛିନ୍ନଭିନ୍ନ
ଅଖଣ୍ଡ ପବିତ୍ର ଭାରତପୃଷ୍ଠ ।
ଜନ୍ମଗତ ଜାତି କୌଳିକ ପଦ୍ଧତି
ସମାଜେ ହେବାରୁ ଅତି ବିସ୍ତର,
କି ବଙ୍ଗ ଉତ୍କଳ ତଥା ଭାରତର
ଜାତୀୟତା ରକ୍ଷା ହେଲା ଦୁସ୍ତର ।
ଘରକେ ଜାତିଏ ହେବାରୁ ହିନ୍ଦୁଏ
ପରସ୍ପର କରି ଦ୍ୱନ୍ଦ ତୁମୁଳ,
ଶିଳ୍ପ ବାଣିଜ୍ୟରେ କିବା ସମାଜରେ
ଭାରତ ଏକତା କଲେ ନିର୍ମୂଳ ।
ଉଚ୍ଚ ଜାତି ଲୋକେ ଚାରି ବର୍ଣ୍ଣଠାରୁ
କରି ବହିଷ୍କୃତ ଜାତି ପଞ୍ଚମ,
ପୁରାତନ ଆର୍ଯ୍ୟ ଭାରତ ଜାତିର
କରନ୍ତି ଅଶେଷ କ୍ଷତି ସାଧନ ।
ଆକସ୍ମିକ ଜନ୍ମ ଘଟନା କାରଣ
ହୁଅନ୍ତି ଅନେକ ହିନ୍ଦୁ ଅସ୍ପୃଶ୍ୟ,
ତାଙ୍କ ଗୁଣ ଜ୍ଞାନ କରମ ସକାଶେ
ନ ଥାଏ କାହାରି କିଛି ବିମର୍ଷ ।
ଦୁର୍ଲ୍ଲଭ ମାନବ ଜନମ ଲଭିଣ
ହେଲେ ସୁଦ୍ଧା ହିନ୍ଦୁ ଧର୍ମାନୁରକ୍ତ,
ନୀଚ ଜାତି ମଣି ବ୍ରାହ୍ମଣ ଅଗ୍ରଣୀ
ହୁଅନ୍ତି ତାହାଙ୍କ ପ୍ରତି ବିରକ୍ତ ।
ନୀଚ କୁଳ ଜାତ ବୋଲି ବହୁ ଲୋକ
ଭଦ୍ର ସମାଜରୁ ହେବାରୁ ତ୍ୟକ୍ତ,
ପ୍ରଲୋଭନେ ପଡ଼ି ଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି
ମୁସଲମାନ ବା ଖ୍ରୀଷ୍ଟଙ୍କ ମତି ।
ହିନ୍ଦୁ ସମାଜରୁ ଯଦି କେହି ଲୋକ
କାଳକ୍ରମେ କେବେ ହୁଏ ପତିତ,
ଯାଇ ଖ୍ରୀଷ୍ଟିୟାନ ନତୁବା ବଉଦ୍ଧ
ଧର୍ମସମାଜରେ ହୁଏ ଗୃହୀତ ।
କିନ୍ତୁ ଯଦି କେହି ଭିନ୍ନମତାଚାରୀ
ହିନ୍ଦୁଧର୍ମେ ହୋଇ ଅନୁପ୍ରାଣିତ,
କରନ୍ତି ପ୍ରାଣର ଆକାଂକ୍ଷା ହେବାକୁ
ହିନ୍ଦୁ ସମାଜରେ ପରିଗୃହୀତ,
ବ୍ରାହ୍ମଣ ସାମନ୍ତ ହୋଇ ଘଡ୍ଗହସ୍ତ
ତାହାର କରନ୍ତି ସଦା ବର୍ଜନ,
କାଳେ ପୁରୋହିତ କ୍ଷମତା ବିଲୁପ୍ତ
ହୋଇ କମିଯିବ ତାଙ୍କ ଅର୍ଜନ ।
ବିଚାରି ଦେଖନ୍ତୁ, ଗଣିତ ଫଳରେ
ଯଦି ଆପଣଙ୍କ ଅଛି ବିଶ୍ୱାସ,
ଏହି ହିସାବରେ ଧର୍ମ ରକ୍ଷା ହେଲେ
କାଳେ ହିନ୍ଦୁଜାତି ହେବ ବିନାଶ ।
କେ ପୁଣି କହନ୍ତି ବ୍ରାହ୍ମଣେ ଅଟନ୍ତି
ସକଳ ଜାତିର ଶୀର୍ଷସ୍ଥାନୀୟ,
କରନ୍ତୁ ସେମାନେ ଶିକ୍ଷା ସଯତନେ
ହେବଟି ଉନ୍ନତି ସର୍ବଜାତୀୟ ।
କିନ୍ତୁ ଦ୍ୱିଜବଂଶେ ଜନମିଲେ ସୁଦ୍ଧା
ସୂତ୍ରଗୁଚ୍ଛ ମାତ୍ରେ କେହି ବ୍ରାହ୍ମଣ
ହୋଇ ନ ପାରନ୍ତି କଦାପି, ନ ଥିଲେ
ସତ୍ୟ କ୍ଷମା ଦମ ଆଦି ଲକ୍ଷଣ ।
ଶାସନରେ ଥିବେ କେତେ ଆତତାୟୀ
ବାଉରି ସାହିରେ ଥିବେ ବ୍ରହ୍ମଣ,
ଅଗଣିତ ଜାତି ମଧ୍ୟରେ କାହାକୁ
କରିବେ ବ୍ରାହ୍ମଣ ବୋଲି ଗ୍ରହଣ ।
କି ନୀଚ୍ଚ କି ଉଚ୍ଚ ସମସ୍ତ କରନ୍ତୁ
ବିଦ୍ୟାଶିକ୍ଷା ଜାତିନିର୍ବିଶେଷରେ,
ପ୍ରକୃତ ବ୍ରାହ୍ମଣ ସଂଖ୍ୟା ବଢ଼ିଯାଇ
ଅବଶ୍ୟ ଉନ୍ନତି ହେଉ ଦେଶରେ ।
ବ୍ରାହ୍ମଣ ମଧ୍ୟରେ ନ ରହୁ ବାରଣ
ଖାଦ୍ୟ ପାନ ଅବା ପରିଣୟରେ,
ହୁଅନ୍ତୁ ଝାଡ଼ୁଆ ନତୁବା ପାନୁଆ
ଗୃହୀତ ହୁଅନ୍ତୁ ଗୁଣ କର୍ମରେ ।
ବିଲାତ ଭ୍ରମଣ କରି ନିବାରଣ
ତ୍ୟାଗ ନ କରନ୍ତୁ ନିଜ ବିବେକ,
ଭାରତ-ଗହ୍ୱରେ ହୋଇଣ ଆବଦ୍ଧ
ନ ବସନ୍ତୁ କୂପେ ଯେସନ ଭେବ ।
ଏହି ଦେଶାଚାର କୁଳାଚାରଚୟ
କରେ ସମାଜକୁ କି କଦାକାର,
ଏକତା ବିନାଶି ମନୁଷ୍ୟତା ଧ୍ୱଂସି
କରିବ ଭାରତ ଦିନେ ସଂହାର ।
ଉତ୍କଳମଉଳୀ ସାମନ୍ତମଣ୍ଡଳୀ
ମୂକତିମଣ୍ଡପ ବିଜ୍ଞ-ମିହିର,
ଯୁକ୍ତି-ଜ୍ୟୋତିଦ୍ୱାରା ପ୍ରକାଶନ୍ତୁ ଶାସ୍ତ୍ର
ହେଉ ଦୂର କୁସଂସ୍କାରତିମିର ।
ସମାଜ ମାନିଛି ପଣ୍ଡିତ ସଭାକୁ,
ଦିଅନ୍ତୁ ତାହାକୁ ଯୁକ୍ତ ଆଦେଶ,
ଆଶାରେ ଚାହିଁଛି, ଦେଖାନ୍ତୁ ଆଦର୍ଶ
କର୍ମକ୍ଷେତ୍ରେ ନିଜ କରି କ୍ଷମ ।
ଆପଣମାନେ ତ ବୁଝନ୍ତି ନିଶ୍ଚିୟ
ଦେଶରେ ଅକ୍ଷମ ତ୍ରୁଟି ସକଳ,
ରକ୍ଷଣଶୀଳତା ମୋହନମନ୍ତର
ବଶରେ ଅଛନ୍ତି ମୂଢ଼ କେବଳ ।
ଯଦିଚ ସ୍ମୃତିର ପଦ୍ଧତି ପ୍ରାଚୀନ
ସମାଜରେ ଆଜି ନ ପାରେ ଚଳି,
ଭାବିଣ ଅବସ୍ଥା କରନ୍ତୁ ବ୍ୟବସ୍ଥା
ଦୁରାଚାର ସବୁ ଯିବ ବଦଳି ।
ପୂରୁବ ଭାରତ ହୋଇଛି ପତିତ
କର୍ପୂର ହରାଇ ରଖିଛି କନା,
ପ୍ରବଳ ବେଗରେ କାଳସ୍ରୋତ ଚାଲେ
କା’ କ୍ଷମତା ତାକୁ କରିବ ମନା ।
ଦେଶ କାଳ ପାତ୍ର ଚାହିଁ କଲେ କର୍ମ
ହେବଟି ଉନ୍ନତି ସର୍ବ ପ୍ରକାର,
କିନ୍ତୁ ଦେଶ କାଳ ପାତ୍ରର ବିଚାର
ନ ହେଉ କୁତ୍ସିତ ସସୟାଚାର ।
ଦେଶ କାଳ ପାତ୍ର ବିଚାର ଯଦିଚ
ହୁଅଇ ବିବେକ-ଅନୁପ୍ରାଣିତ,
ଚିନ୍ତାଶୀଳ ବ୍ୟକ୍ତି ମାତ୍ରେ ବୁଝିଛନ୍ତି
ଦେଶର ଉନ୍ନତି ହୁଏ ନିଶ୍ଚିନ୍ତ ।
ପୁରୀକ୍ଷେତ୍ର ଯେବେ ଲଭିଛି ଭାରତେ
ନୃତ୍ୟଶିକ୍ଷା ଜାତି କରି ବିନାଶ,
ଅସଂଖ୍ୟ ଯାତ୍ରୀଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ଯୋଗାଏ
ଅବଢ଼ାନ୍ନ ସେହି ପ୍ରବାସ ।
ଦୁଷ୍ଟ ଦେଶାଚାର କୁରୀତି କବଳ
ଭ୍ରଷ୍ଟ ସମାଜକୁ କରି ମୋଚନ,
ଉତ୍କଳ ମଣ୍ଡଳେ ମୁକତିମଣ୍ଡପ
ନିଜ ସାର୍ଥ ନାମ କରୁ ଜ୍ଞାପନ ।
ନାମ ଅନୁରୂପ କରି ଯାନ୍ତୁ କାମ
ସଦାଶିବ ମହାମହୋପାଧ୍ୟାୟ,
ଉତ୍କଳ ଜାତିର ତଥା ଭାରତର
ଉନ୍ନତି ନିମନ୍ତେ କରି ଉପାୟ ।
ଉତ୍କଳ ନିମନ୍ତେ ଆପଣ ଅଛନ୍ତି
ସଦସ୍ୟ ଏସିଆ ସୋସାଇଟିର,
ପୁରାତନ ଗ୍ରନ୍ଥ ସଙ୍କଳନ କରି
ରଖୁଛନ୍ତି ଖ୍ୟାତି ନିଜ ଜାତିର ।
ଶାସନୀ ବ୍ରାହ୍ମଣ- ଠାରୁ ଗୁରୁତର
ଅଟଇ ଉତ୍କଳ ଜାତିର ଦାବୀ,
ଜାତିର ଉନ୍ନତି ସାଧନ ନିମନ୍ତେ
ବ୍ୟବସ୍ଥା କରନ୍ତୁ ମନରେ ଭାବି ।
ଧର୍ମ ବା ସମାଜ ଅବା ରାଜନୀତି
ସକଳ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଏହି ନିୟମ,
କର୍ମବୀରମାନେ ହେଲେ ତସ୍କରକ
ସ୍ୱଦେହେ ଭୋଗନ୍ତି କୁତ୍ସୀତ ।
ତଥାପି ବିବେକୀ କର୍ମବୀରମାନେ
ସମାଜ କର୍ମକୁ ସଦା ନ ଡ଼ରି,
ହେଉ ପଛେ ନିଜ ଶରୀର ପତନ
କର୍ତ୍ତବ୍ୟ କରମ ଯାଆନ୍ତି କରି ।
ମୁକତିମଣ୍ଡପ ଅଛି ସୁବିଦିତ
ଉତ୍କଳ ଜାତିର ଇତିହାସରେ,
ତବ କୀର୍ତ୍ତ ତହିଁ ଚିରକାଳପାଇଁ
ଲିଖିତ ରହିବ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ଅକ୍ଷରେ ।
ଅଜ୍ଞ ସାଧାରଣ ନିନ୍ଦାକୁ ନ ଡରି
ପାଆନ୍ତୁ ସଂସ୍କାର କରି ସତ୍ୱର,
କେହି ମୂଢ଼ମତି କଲେ ହେଁ ଆପତ୍ତି
ଅବଶ୍ୟ ସହାୟ ହେବେ ଈଶର ।
ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ