ମେଘାସନ

ଚିନ୍ତାମଣି ମହାନ୍ତି

ସଫଳିଲା ଆଶା ଆବାଲ୍ୟ-ପୋଷିତ,

ହେରି ମେଘାସନେ ମେଘ-ମେଦୁରିତ ।

ବୁଝିଲି ଦେଖି ତା ସ୍ୱରୂପ ମହାନ,

ପୃଥିବୀ ମଧ୍ୟରେ ମୁହିଁ କେଡ଼େ ସାନ ।

ଅଭ୍ରଂକଷ-ଚୂଡ଼ ଭୀମକାନ୍ତ ଗିରି,

ବିସ୍ତାରିଛି ଚାରି ଦିଗେ ଚାରୁ ଶିରୀ ।

ସ୍ତରେ ସ୍ତରେ ଚୂଡ଼ା ରହିଛି ସଜ୍ଜିତ

ସ୍ୱର୍ଗ-ସୋପାନ କି ମାରାଗେ ଗଠିତ ?

ପୋଷିଛି ଶିଖରୀ ପ୍ରାଣୀ ଅଗଣନ,

ମହାଭାର ସିନା ସହେ ମହାଜନ ।

ସୂର୍ଯ୍ୟାସ୍ତେ ଧରଇ ରୂପ ଅତୁଳିତ,

କେଳି-କଣ୍ଠେ ବର୍ଣ୍ଣେ ହୋଇ ବିଚ୍ଛୁରିତ ।

ଜନ୍ମଭୂମି ବୋଲି ଗିରିସ୍ଥ ଶିଖଣ୍ଡୀ,

ସ୍ୱୀୟ ଶୋଭାଦାନେ ଶୈଳେ ଛନ୍ତି ମଣ୍ଡି ।

ମାତୃଭୂମି ଅଙ୍ଗ ସୃକୃତୀ ନନ୍ଦନ,

ସ୍ୱଗୁଣେ ମଣ୍ଡନ କରନ୍ତି ଯେସନ ।

ଗିରିଚୂଡ଼େ ରହି ଅସ୍ତଗାମୀ ରବି,

ପ୍ରକାଶନ୍ତି ଲାଲ ଟହଟହ ଛବି ।

ବାରୁଣୀ-ରାଣୀ କି ଧରି ସୁନାଥାଳୀ,

ବନ୍ଦାଇ ଦିବସେ ଘେନି ଯାଏ ବାଳୀ ।

ଗିରିଶିରେ ରବି କି ସୁନ୍ଦର ଦିଶେ,

ସୈଂହିକେୟ ଶିରେ ବିଷ୍ଣୁ ଚକ୍ର କି ସେ !

କ୍ରମରେ ଅଦୃଶ୍ୟ ହେଲେକ ତପନ,

ଭବ-ଭଙ୍ଗୁରତା କରି ପ୍ରଦର୍ଶନ ।

ଜନ୍ମର ମରଣ ନୁହଇ ଅନ୍ୟଥା,

ଦେଲେ ଉପଦେଶ ରବି ଏହି କଥା ।

ସନ୍ଧ୍ୟାରାଗରଞ୍ଜୀ ଜଳଧର ଜୂଟ,

ଗିରିଶିରେ ଯଥା କନକ ମୁକୁଟ ।

କ୍ରମେ ଅନ୍ଧକାର ପ୍ରଭାବ ପ୍ରକାଶେ,

ସୁଖପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଦୁଃଖ ଯଥା ଆସେ ।

ଛାଇଲା ଅନ୍ଧାରେ କ୍ରମେ ଗିରିଚୟେ,

ତମୋଗୁଣ ଯଥା ତାମସ ହୃଦୟେ ।

ତମେ ଗିରି ମୂର୍ତ୍ତି ଦିଶେ ମନ୍ଦ ମନ୍ଦ,

ଧରଣୀର କି ସେ ଜୀର୍ଣ୍ଣ ସୀମାବନ୍ଧି ।

ଗିରି ଶ୍ୟାମଚ୍ଛବି ଅନନ୍ତ ଅନ୍ଧାରେ

ମିଶିଗଲା, ଯଥା ଆତ୍ମା ବିଶ୍ୱାତ୍ମାରେ ।

ବହୁକ୍ଷଣେ ନଭେ ଦେଖା ଦେଲେ ଶଶୀ,

ସେ ଦିନର ତିଥି କୃଷ୍ଣା ଏକାଦଶୀ ।

ଧୀରେ ଧୀରେ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱେ ଉଠି ନିଶାମଣି,

ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣଜ୍ୟୋତ୍ସ୍ନାଜଳେ ଧୋଇଲେ ଧରଣୀ ।

ପଳାଇ ଅନ୍ଧାର ତହୁଁ ତରତରେ,

ସଭୟେ ଲୁଚିଲା ପର୍ବତ କନ୍ଦରେ ।

ମୋହାଚ୍ଛନ୍ନ ହୃଦେ ସୁଜ୍ଞାନ-ତପନ,

ଉଇଁଲେ ପଳାଏ ଅଜ୍ଞାନ ଏସନ ।

ନଭେ ବକ୍ର ବିଧୁ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳେ ଝଟକେ,

ବକ୍ରଡ଼ଉଁରା କି ରଜନୀ ଅଳକେ * ।

ମନ୍ଦ ମନ୍ଦ ଗିରିଦେହ ଗଲା ଦେଖା,

ନିରାଶରେ କି ସେ ଆଶା-ସୂକ୍ଷ୍ମରେଖା ।

*ବକ୍ରଡ଼ଉଁରା- ମସ୍ତକାଳଙ୍କାରବିଶେଷ

କ୍ଷଣେ ସ୍ପଷ୍ଟ ଦିଶେ ନୀଳ ଅପଘନ,

ବସି ଯାଇଛି କି ତମ ହୋଇ ଘନ ।

ଚନ୍ଦ୍ରକରେ ଗିରି ଅପୂର୍ବ ସୁଷମା,

ଦେଖି ମନେ ଜାତ ଏସନ ଉପମା ।

ସତ୍ତୃଗୁଣ ଅବା ଉଇଁଲା ବହନେ,

ତମେ ଅନ୍ଧାରିତ ତାମସିକ ମନେ ।

ଅଥବା ଖେଳେ କି ଧୂଜଟି-ଜଟାରେ,

ମନ୍ଦାକିନୀ-ଶୁଭ୍ର-ଧାରା ଶତଧାରେ ।

କି ଅବା ଏସନ ପ୍ରତେ, ରସା-ଯୋଷା,

ମୁକ୍ତଜାଲି ମଣ୍ଡି ଖୋସିଛି କି ଖୋଷା ।

ସୁଚାରୁ ଚନ୍ଦ୍ରିକା ବ୍ୟାପେ ଜଳେ ସ୍ଥଳେ,

ସୃଷ୍ଟିରାଣୀ କିବା ହସିଲେ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳେ ।

ଦିଶିଲେ ତରଳ ତରୁଲତାମାନ,

ରଜତ ସଲିଳେ କରି ଦିବ୍ୟ ସ୍ନାନ ।

ସଦ୍ୟ ପ୍ରସ୍ଫୁଟିତ ପୁଷ୍ପାଞ୍ଜଳି ଧରି,

ଉଭା କି ପୂଜିବା ଇଚ୍ଛାରେ ଶର୍ବରୀ ।

ପାଦପେ ଆଜନ୍ମ ପର ଉପକାରେ

ରତ, ଏଣୁ ଧନ୍ୟ ଅଟନ୍ତି ସଂସାରେ ।

ଅସଂଖ୍ୟ ପ୍ରାଣୀଙ୍କୁ ଖାଦ୍ୟ ବାସସ୍ଥାନ,

ନିତ୍ୟ ନିର୍ବିକାରେ କରନ୍ତି ପ୍ରଦାନ ।

ନିଜ ଦେହ ଦାନେ ପୋଷନ୍ତି ଆନକୁ,

ଦାତାପଣେ ସରି କିଏ ଏମାନଙ୍କୁ ?

ବ୍ୟସ୍ତ ସର୍ବେ ଭବେ ଘେନି ନିଜ କଥା,

ଧନ୍ୟ ସେ ଯେ ବୁଝେ ପରହୃଦ ବ୍ୟଥା ।

ତରୁ, ଲତା, ଗୁଳ୍ମ ଧନ୍ୟ ଏ ମହୀରେ,

ପର ପାଇଁ ପ୍ରାଣ ଧରନ୍ତି ଶରୀରେ ।

ନିସ୍ତବ୍‌ଧ ରଜନୀ ନୀରବ ସଂସାର,

ସଜନ ବିଜନ ସବୁ ଏକାକାର ।

ଗିରି-ନିର୍ଝରିଣୀ ଝଙ୍କାର-ସଙ୍ଗୀତ,

ନୀରବ ବିପିନ କରେ ମୁଖରିତ ।

କରଇ ରାଜତ୍ୱ ମହାନୀରବତା

ନିଶୀଥ ଗର୍ଜ୍ଜନ ଛଳେ ଗୁପ୍ତ କଥା -

କହେ କି ଆକାଶ, ବସୁନ୍ଧରା କର୍ଣ୍ଣେ,

ଅବୋଧ୍ୟ ଭାଷାରେ ଅତି ସଂଗୋପନେ ।

ଅବା ବସୁମତୀ ବସି ନୀରୋଳରେ,

ପଢ଼ୁଛନ୍ତି ଦେବ ମନ୍ତ୍ର ତାର ସ୍ୱରେ ।

ତେଜନ୍ତି ପ୍ରଶ୍ୱାସ କିମ୍ୱା ରାତ୍ରି-ରାଣୀ,

ଅଥବା ଅସ୍ପଷ୍ଟ ମହାକାଳ ବାଣୀ ।

ମହାଶୂନ୍ୟେ ରହି ଅସଂଖ୍ୟ ତାରକା,

ପାର୍ଥିବ ଘଟନା କରନ୍ତି କି ସଂଖ୍ୟା ?

ବନେ ବ୍ୟାଘ୍ର କରେ ଭୀଷଣ ଗର୍ଜ୍ଜନ,

ଫାଟି ପଡ଼ୁଛି ତ ପର୍ବତ କାନନ ।

କାହିଁ ଶାର୍ଦ୍ଦୂଳର ଗତିବିଧି ଲକ୍ଷି,

ଉଡ଼ନ୍ତି ଆକାଶେ ଟେଏଁ ଟେଁୟା ପକ୍ଷୀ,

ରବଛଳେ ଅବା କହନ୍ତି ସେମାନ,

‘‘ଗଲା ମହାବଳ ହୁଅ ସାବଧାନ ।’’

କାହିଁ ବା ଭଲ୍ଲୁକ ବୁଲି ଦଳ ଦଳ,

ଖାଉଛନ୍ତି ଖୋଜି ବଣ ମୂଳ ଫଳ ।

ବୁଲୁଛନ୍ତି କେତେ ଜନ୍ତୁ କେତେଠାଇଁ,

ଆକୁଳ ସକଳେ ସିନା ପେଟ ପାଇଁ ।

କେବଳ ଉଦର ଜୀବର ଭଗାରୀ,

ସେ ନ ଥିଲେ ଦୁଃଖ ନ ଥାନ୍ତା କାହାରି ।

ଲୋଭ, ମୋହ, ଦ୍ୱେଷ, ଅହଙ୍କାର, ରୋଷ,

ଆଦି ରିପୁକୁଳ ପୁଣି ଅସନ୍ତୋଷ,

ସବୁ ଜଞ୍ଜାଳର ପେଟ ଏକା ମୂଳ,

ଘଡ଼ିକେ ବୁଡ଼ାଏ ପେଟ ଜାତିକୁଳ ।

ପେଟ ଚାଖଣ୍ଡକ ଜାଳୁଅଛି ଚିତା,

ନୋହିଲେ ସଂସାରେ ଥିଲା କେଉଁ ଚିନ୍ତା ?

କାଳଦୂତ ଫେରୁ-କଣ୍ଠ-ଭେରୀ ସ୍ୱନ,

ସୁଚିଲା ସଙ୍କେତେ ପ୍ରାତଃ ଆଗମନ ।

ଅରଣ୍ୟ କୁକ୍କୁଟେ ଉଚ୍ଚାଟ କୁହାଟ-

ମାରି, ବସାଇଲେ ବନେ ଶବ୍ଦ-ହାଟ ।

ରଟିଲା ଚକୋରୀ ବିରହ-ବିଧୁରା,

ପୂର୍ବ ଆକାଶରେ ଫାଟିଲା ସିନ୍ଦୂରା ।

କଜ୍ଜଳପତ୍ରୀଏ ହୋଇ ଏକତ୍ରିତ,

ଗାଇଲେ ପବିତ୍ର ପ୍ରଭାତୀ ସଙ୍ଗୀତ ।

ପାହାନ୍ତିଆ ତାରା ନଭେ ଜକଜକେ,

ମଣି ପ୍ରାୟେ ପ୍ରାଚୀ-ତରୁଣୀ ଅଳକେ ।

ଫିକା ପଡ଼ିଗଲା ଶଶାଙ୍କ ସର୍ବଥା,

ବଳାତ୍କାର ହାସ ଦୀନମୁଖେ ଯଥା ।

ଜୀବନ-ବାନ୍ଧବେ ଦେଖି ଅସ୍ତମିତ,

କୁମୁଦିନୀ ନେତ୍ର ହେଲା ନିମୀଳିତ ।

ଭଜିଲେ ବିଲୟ ତାରକା ବିମାନେ,

ସ୍ୱାମୀ ସହମୃତା ଯଥା ସତୀମାନେ ।

ପଙ୍କଜ-ପାଟଳ ଉଷା ଆରକ୍ତିମା,

ବ୍ୟାପିଗଲା କ୍ଷଣେ ପୌରନ୍ଦରୀ ସୀମା ।

କାଳନ୍ଦୀ ସଲିଳେ ଯାଉଛି କି ଭାସି,

ଜବା କୋକନଦ ହାର ରାଶି ରାଶି ।

କିମ୍ୱା ଉଷା-ରାଣୀ ରକ୍ତ ଓଷ୍ଠାଧର,

ପାନବୋଳେ ଅବା ଦିଶେ ଚାରୁତର ।

ଅବା ପ୍ରାଚୀ, ରାତି ପିନ୍ଧାବାସ ଛାଡ଼ି,

ପାଲଟୁଅଛି କି ରଙ୍ଗ ପାଟଶାଢ଼ୀ ।

କିବା ସରଜେମା ଉଷା-ସଖୀମେଳେ,

ଏକାନ୍ତରେ ମାତିଛନ୍ତି ଫଗୁଖେଳେ ।

ଧୀରେ ଉଷାରାଗ ଗଲା ଅପସରି,

ଦିଶିଲା ଆକାଶ ନୀଳ ପୂର୍ବ ପରି ।

ରକ୍ତଛବି-ରବି ଉଇଁଲେ ଚଞ୍ଚଳେ,

ରକ୍ତପଦ୍ମ ଥୁଆ କି ତମାଳ-ଦଳେ ।

ପକ୍ଷିଗଣ ଦେଖି ଉଦିତ ତପନେ,

ମଙ୍ଗଳ କବିତା ଗାଇଲେ ସଘନେ ।

ତୀର୍ଥଗାମୀ ରାଜା ବାହୁଡ଼ା ବିଜୟ-

ସମୟେ ଗାଆନ୍ତି ଯଥା ବନ୍ଦିଚୟ ।

ଡମ୍ୱକାଉ କଣ୍ଠ-ଡ଼େଙ୍ଗୁରା ବଜାଇ, *

ନୃପ ଆଗମନ ଦିଏ କି ଜଣାଇ ।

ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣବର୍ଣ୍ଣ-ଜିତ ବାଳ-ରବିକର,

ଚଞ୍ଚଳେ ଚୁମ୍ୱିଲା ଅଚଳ ଶିଖର ।

*ଡ଼ମ୍ୱକାଉ-କୁମ୍ଭାଟୁଆ ପକ୍ଷୀ

ନୀହାର କଣିକା ନିଶି-ନିପତିତ,

ବନସ୍ପତି ପତ୍ରେ ଦିଶେ ତାରକିତ ।

କରମାଳି-କରେ ପ୍ରକାଶଇ ଜ୍ୟୋତିଃ,

ବପ୍ରପଙ୍କେ କିବା ପଡ଼ିଅଛି ମୋତି ।

ଘନଶ୍ୟାମ ପର୍ଣ୍ଣେ ସୁବର୍ଣ୍ଣ କିରଣ,

ଛୁଇଁ ଉପୁଜାଏ ଉତ୍‌ପ୍ରେକ୍ଷା ଏସନ-

ନିକଷ-ଉରସେ ଶତ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣଗାର,

ଅଙ୍କାହୋଇ ଅବା ଦିଶଇ ଉଦାର ।

ରବି କରେ ହେଲା ସୃଷ୍ଟି ଆଲୋକିତ,

କିନ୍ତୁ ଗିରିଗୁହା ଘୋର ତିମିରିତ ।

ଥାଏ ଯହିଁ ମନ୍ଦ ଦୃଢ଼ାସନେ ବସି,

ଭଲ ଭାବ ତହିଁ ପାରେ ନାହିଁ ପଶି ।

ତମ ସଦା ତହିଁ କରିଅଛି ଠଣା,

ଦିନ ରାତି କିଛି ଯାଏ ନାହିଁ ଜଣା ।

ନାନାଜାତି ତରୁଲତିକା ସକଳ,

ଶୋଭାପାଏ ଯଥା ଗିରୀନ୍ଦ୍ର-କୁନ୍ତଳ ।

ପର୍ବତ-କଟକେ କେତେ ମହାଦାରୁ,

କେହି ପତ୍ରେ, କେହି ପୁଷ୍ପେ ଦିଶେ ଚାରୁ ।

ଫଳଭାରେ ନମ୍ର କେଉଁ ବୃକ୍ଷଗଣ,

ବିନୟେ ବିନିମ୍ର ଯଥା ଗୁଣିଜନ ।

ବୃକ୍ଷ-ଗଳଗ୍ରହ ଅଟଇ ମଲାଙ୍ଗ,

ସୁନ୍ଦର ବୃକ୍ଷକୁ କରେ ବିକଳାଙ୍ଗ ।

ହୁଅନ୍ତି ଏମାନେ ଯାହାଠାରୁ ଜାତ,

ତାକୁ ଅକାଳରେ କରନ୍ତି ନିପାତ ।

ଶରୀରରୁ ଜାତ ହୋଇ ଯଥା ରୋଗ,

ସେହି ଶରୀରକୁ କରେ ପୁଣି ଭୋଗ ।

ଅବା ଖଳ ଯଥା ଆଶ୍ରି ସାଧୁପଦେ,

ତାହାକୁ ହିଁ ପୁଣି ପକାଏ ବିପଦେ ।

ଧିକ ମଲାଙ୍ଗର ଅକୃତଜ୍ଞ କର୍ମ,

ଅତ୍ୟୁତ୍କଟ ପାପ ସହେ ନାହିଁ ଧର୍ମ ।

ବୃକ୍ଷେ ମାରି ସେହୁ ମରେ ବୃକ୍ଷ ସାଥେ,

ପାପ ପ୍ରତିଫଳ ଲଭେ ହାତେ ହାତେ ।

ପର୍ବତ-ନିତମ୍ୱ ରାଜଇ ମଞ୍ଜୁଳେ,

ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ ଜୁଣ-ତୃଣ ୧ ଫୁଲେ ।

ହିଲ୍ଲୋଳି ସେ ଫୁଲେ ଧୀର ସମୀରଣ,

କରେ କି ଶଇଳେ ଚାମର ବ୍ୟଜନ ।

୧-ତୃଣବିଶେଷ ।

ଉଷା, ୨ ଉପଲକ୍ଷେ କିମ୍ୱା ଦେବୀ ସୃଷ୍ଟି,

ଲେଖିଛନ୍ତି ଶୈଳେ ଧାନଶୀଷା ଝୁଟି ୩ ।

ଧନ୍ୟ ମେଘାସନ ଧନ୍ୟ ତୋ ସୁଷମା,

ତୁହି ସିନା ତୋର ବିଶିଷ୍ଟ ଉପମା ।

୨- ଉପାସନା ।

୩-ଚିତା, ଚିତ୍ର ।

ଅମର-ବାଞ୍ଛିତ ତୋର ଅଧିତ୍ୟକା,

ସରି ନୁହେଁ ତାକୁ ସ୍ୱର୍ଗର ଅଳକା ।

ଚାରୁ, ନିକାଞ୍ଚନ ପୁଣି ପବିତ୍ରିତ,

ଏଣୁ ଯୋଗିଋଷି ସୁକବି-ବାଞ୍ଛିତ ।

କବିତାର ରାଶି ରାଶି ଉପାଦାନ,

ରଖିଛୁ ସଂଗ୍ରହି ଦେହେଁ ସାନୁମାନ !

ଝର-ଉପବୀତେ ଶୋଭେ ତୋର ସ୍କନ୍ଧ,

ଧରିତ୍ରୀ ସଙ୍ଗେ ତୋ ମାଂସାସ୍ଥି ସମ୍ୱନ୍ଧ ।

ଦେବଧାମ ତୁହି ମହାପୁରାତନ,

କେ କରିବ ତୋର ବୟଃ ନିରୁପଣ ।

ଅନନ୍ତ କାଳରୁ ଟେକିଅଛୁ ମଥା,

ଜାଣୁ ତୁ ବହୁତ ପୁରାତନ କଥା ।

ଦେଖିଲୁଣି କେତେ ଉତ୍‌ଥାନ ପତନ,

ହର୍ଷବିଷାଦର ଘୋର ସଂଘର୍ଷଣ ।

ଦୁର୍ବଳ ଦୁର୍ଗତି, ପ୍ରବଳ କଟାକ୍ଷ,

ଦେଖିଛୁ ଅସଂଖ୍ୟ ତୁ ଅତୀତ ସାକ୍ଷ୍ୟ ।

ହେଲେଣି ଦରିଦ୍ର କେତେ ଦଣ୍ଡଧାରୀ,

କେତେ ରାଜା ହେଲେ ଦାଣ୍ଡର ଭିଖାରୀ ।

କେତେ ଦମ୍ଭୀ କେତେ ଦିଗ୍‌ବିଜୟୀ ବୀର,

ଅକାଳେ ଶ୍ମଶାନେ ଲୋଟାଇଲେ ଶିର ।

ହର୍ମ୍ୟେ ପରିଣତ ଶବଦାହ ସ୍ଥାନ,

କେତେ ରମ୍ୟ ହର୍ମ୍ୟ ହେଉଛି ଶ୍ମଶାନ ।

ପର୍ବତ ସାଗର, ସିନ୍ଧୁ ମହୀଧର-

ହେଲେ, କେତେ ପଡ଼ି ଆବର୍ତ୍ତେ କାଳର ।

ମେଘାସନ ! ଯେଣୁ ତୁ ଅତୀତ ସାକ୍ଷୀ,

ଏ ସର୍ବ ଘଟନା ଦେଖିଛି ତୋ ଆଖି ।

ହେଉ ପଛେ ତୋର ଅଣୁ ସୂକ୍ଷ୍ମକାୟ,

ଇତିହାସର ସେ ବିରାଟ ଅଧ୍ୟାୟ ।

ଗିରିମାଳେ ଉଡ଼େ ଉଚ୍ଚେ ତୋର ଧ୍ୱଜା,

ପରଜାପାଳନେ ତୁହି ବଡ଼ ରଜା ।

ତୋର ଚୂଡ଼ାଶ୍ରୟୀ ବାରିଦପଟଳ,

ଅକାତରେ ଢାଳି ଶସ୍ୟ-କ୍ଷେତ୍ରେ ଜଳ,

ସାଧନ୍ତି ସୃଷ୍ଟିର ଉପକାର ଅତି,

ତେଣୁ ଶସ୍ୟପୂର୍ଣ୍ଣା ହୁଏ ବସୁମତୀ ।

ପର ଉପକାରେ ତୁ ଯଥା ତତ୍ପର,

ତଥା ତୋ ଅଧୀନ ବାରିଦନିକର,

ପର ଉପକାରେ ନ କରନ୍ତି ହେଳା,

ଗୁରୁ ଗୁଣ ସିନା ଅନୁକରେ ଚେଲା ।

ଉପକଣ୍ଠେ ତୋର କେତେ କ୍ଷୁଦ୍ର ହୁଡ଼ି, ୪

ଯାଇଛନ୍ତି ତୋର ଉହାଡ଼ରେ ବୁଡ଼ି ।

୪- କ୍ଷୁଦ୍ର ପର୍ବତ ।

ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ ହୋଇ ଇନ୍ଦ୍ରବଜ୍ରାଘାତେ,

ତୋ ପକ୍ଷ ବା ପଡ଼ ରହିଛି ସାକ୍ଷାତେ ୫ ।

ସଭା କରି କିବା ସକଳ ଶିଖରୀ,

ସଭାପତି ପଦେ ତୋତେ ଛନ୍ତି ବରି ।

୫- ପୂର୍ବେ ପର୍ବତମାନଙ୍କର ପକ୍ଷ ଥିବା ଏବଂ ଇନ୍ଦ୍ର ବଜ୍ରାଘାତରେ ସେହି ପକ୍ଷ ଛେଦନ କରିବା ବୃତ୍ତାନ୍ତ ପୁରାଣରେ ଅନୁସନ୍ଧେୟ ।

ଯେଣୁ ତୁ ମହତ, ତଥା ତୋ ହୃଦୟ,

ସକଳେ ଲୋଡ଼ନ୍ତି ମହତ ଆଶ୍ରୟ ।

ତୋ ନାମେ ଚିହ୍ନିତ ସେହି ଗିରିମାଳ,

ବହନ୍ତି ସେ ଆଖ୍ୟା ‘‘ମେଘାସନ ମାଳ’’ ।

ବଂଶେ ଯୋଗ୍ୟ ଜନ ଥିଲେ ଯଥା ଜଣେ,

ତା ନାମେ ଚିହ୍ନିତ ବଂଶଧରଗଣେ ।

ମହିମାର ତୋର କି ଅଛି ଅବଧି,

ଦୟା ବହି ଦେଇ କେତେ ମହୌଷଧି,

ହରୁଛି ରୋଗର ଦୁଃସହ ବେଦନା,

କେ ବୁଝେ ତୋପରି ରୋଗୀର ଯାତନା ?

ନିତମ୍ୱେ ତୋହର ଅଛି ଗୋଟା ଗୋଟା,

ସୁବାସ ପୁଷ୍ପର ଠାବେ ଠାବେ ତୋଟା ।

କାହିଁ ନାଗେଶ୍ୱର, କାହିଁ ଚମ୍ପା ଫୁଲ,

ଛୁରୀଅନା କାହିଁ, କାହିଁ ବା ବକୁଳ ।

ନନ୍ଦନ କାନନ ନୁହେଁ ତାକୁ ସରି,

ଆସଇ ସୁଗନ୍ଧ ପବନେ ପ୍ରସରି ।

ମଧୁ ବ୍ରତ ମଧୁ ପିଇବା ଲୋଭରେ,

ପୁଷ୍ପୁ ପୁଷ୍ପାନ୍ତରେ ଗମନ୍ତି ପ୍ରଖରେ ।

ବିଟ ପୁଂସ ପରି ଏମାନଙ୍କ କ୍ରିୟା,

ଏମାନେ ଅଟନ୍ତି କ୍ଷଣପୀର ତିୟା ।

ମଧୁ ସରିଗଲେ ସରିଯାଏ ପ୍ରୀତି,

ଧିକ ଏମାନଙ୍କ ସ୍ୱାର୍ଥପର ନୀତି !

ନାନା ସୁଗାୟକ ପକ୍ଷି-କବି ଗୀତ,

କରେ ନିରନ୍ତର ଉତ୍‌ଫୁଲ୍ଲ ତୋ ଚିତ୍ତ ।

ପୁଷ୍ପଗନ୍ଧେ ତୋଟା ଉଠୁଛି ମହକି,

ବସନ୍ତର ସେହୁ ନିତ୍ୟ ନିବାସ କି ?

ଅମର-ବାଞ୍ଛିତ ସ୍ଥାନ ସେହୁ ଭବେ,

ତେଣୁ ପୂର୍ଣ୍ଣ ସଦା ସ୍ୱର୍ଗୀୟ ବିଭବେ ।

ପ୍ରବେଶିଲେ ସେହି ନିକାଞ୍ଚନ ବନେ,

ସ୍ୱର୍ଗୀୟ ସ୍ୱଭାବ ପୂରିଉଠେ ମନେ ।

ମର୍ତ୍ତ୍ୟର କଳୁଷ-କଳଙ୍କିତ ଭାବ,

କ୍ଷଣକାଳ ପାଇଁ ଲଭେ ତିରୋଭାବ ।

ସ୍ରଷ୍ଟା-ସୃଷ୍ଟି-ତତ୍ତ୍ୱେ ଚେତା ଯାଏ ବୁଡ଼ି

ମହାତତ୍ତ୍ୱ ଧ୍ୟାନେ ସତ୍ତା ଯାଏ ହୁଡ଼ି ।

ମହାଭାବେ ମନ ବୁଡ଼ିଣ ସର୍ବଥା,

ଭାବିଯାଏ କେତେ ସ୍ୱର୍ଗମର୍ତ୍ତ୍ୟ କଥା ।

ଭାବି ଭାବି ଶେଷେ ହୋଇ ଅବସନ୍ନ,

କିଛି ନ ପାଇଣ ବାହୁଡ଼େ ବହନ ।

ଯେଉଁ ଅନନ୍ତଙ୍କ ଅନନ୍ତ ମହିମା,

ବଳିଯାଏ ହର ବ୍ରହ୍ମା ଶକ୍ତି ସୀମା,

କ୍ଷୁଦ୍ର ନର ଶକ୍ତି ସେ ମହିମା ତତ୍ତ୍ୱ,

କେଉଁ ପରି ଅବା ହେବ ଅବଗତ !

ମହାସମୁଦ୍ରର ଜଳ କ୍ଷୁଦ୍ର ଝରି,

ଅତି କ୍ଷୁଦ୍ର ଗର୍ଭେ ଧରିବ କିପରି ?

ମଧ୍ୟାହ୍ନେ ମାର୍ତ୍ତଣ୍ଡ ପ୍ରଚଣ୍ଡ କିରଣ,

ମୁଣ୍ଡପରେ ଉଠି କଲେକ ବର୍ଷଣ ।

ଘୋଟିଲା ଚୌଦିଗେ ନାନା ବିଭୀଷିକା,

ଦିଗେ ଦିଗେ ଦେଖା ଦେଲା ମରୀଚିକା ।

ଭୁଲାଉଛି ସେହୁ ମୃଗେ ଯୁଗେ ଯୁଗେ,

ଭୁଲାଏ ଯେସନ ମାୟା ମନୋମୃଗେ ।

ପର୍ବତସଞ୍ଚାରୀ ଜନ୍ତୁ ଦଳ ଦଳ,

ଜଳାଶୟେ ଯାନ୍ତି ପିଇବାକୁ ଜଳ ।

ସକରଭ କରି-ଯୂଥେ ଯୂଥନାଥ,

ପୁରତରେ ଘେନି ଟେକି ଦୀର୍ଘ ଦାନ୍ତ ।

ପର୍ବତ ଶିଖରୁ ଆସନ୍ତି ଓହ୍ଲାଇ,

କାନ ବିଞ୍ଚି ଥୋଡ଼ ହଲାଇ ହଲାଇ ।

ସମେଳେ ସକଳେ ଜଳ ପିଇ ସାରି,

ପକାଇଲେ କ୍ଷଣେ ଅରଣ୍ୟ ବିଦାରି ।

ଓଲଟ କଦଳୀ-ବୃକ୍ଷେ ତାଙ୍କ କରେ,

ଦିଅନ୍ତି ଉପମା କୋବିଦନିକରେ,

ଏଣୁ ଅବା ଆନ ଗଛେ ଛାଡ଼ି ଆଗେ-

କରନ୍ତି ନିପାତ ତାହାକୁ ବିରାଗେ ।

ଚାରା ଖାଇ ଖାଇ ଯାଆନ୍ତି ନିଃଶଙ୍କେ, *

ଚାଲନ୍ତି ଚୌପାଶୁଁ ବେଢ଼ିଣ ଶାବଳେ ।

*ହସ୍ତୀର ଖାଦ୍ୟକୁ ଚାରା କହନ୍ତି

ଖାଦ୍ୟାଶରେ ଯହିଁ ହୋଇଛନ୍ତି ଛିଡ଼ା,

ଲାଗିଯାଏ ତହିଁ କରଭଙ୍କ କ୍ରୀଡ଼ା ।

କେ ପଳାଏ, କେହି ଗୋଡ଼ାଏ ପଛରେ,

କେହି ଅବା ପଥୁ ଲେଉଟଇ ଖରେ ।

କେହି ଭିଡ଼ାଭିଡ଼ି ଦୃଢ଼େ ଶୁଣ୍ଢେ ଶୁଣ୍ଢେ,

କରନ୍ତି ତାଡ଼ନ କେତେ ମୁଣ୍ଡେ ମୁଣ୍ଡେ ।

ହେରି ତାଙ୍କ ଲୀଳା ଆଭାସେ ଏସନ

ବାଳ-ମାଲେ କିବା ଶିଖୁଛନ୍ତି ରଣ ?

ଖେଳରୁ ନିବର୍ତ୍ତି କେହି ବା ବହନ,

ଧାଇଁ ଯାଇ ପାନ କରେ ମାତୃସ୍ତନ୍ୟ ।

ଜଳ ପିଇ ଆସି କାହିଁ ମୃଗଦଳେ,

ପାକୁଳି କରନ୍ତି ଶୋଇ ଗଛତଳେ ।

ଦୈବେ ଯଦି ବ୍ୟାଘ୍ର ଆସିଣ ସେଠାକୁ,

ଝାମ୍ପି ପଡ଼ି ମାରି ପକାଏ ଗୋଟାକୁ,

ଭୟେ ଆନ ମୃଗେ ଯାଆନ୍ତି ପଳାଇ,

ଦୁରୁ ଚାହୁଁ ଥାନ୍ତି ଉହାଡ଼ରେ ଥାଇ ।

ପ୍ରବଳର ଭବେ ଘୋର ଅତ୍ୟାଚାର,

କି କରି ପାରଇ ଦୁର୍ବଳ ତାହାର ।

କଳାପ-ମଣ୍ଡିତ-କଳାପି-କଳାପ,

ଶବ୍ଦେ ପରସ୍ପରେ କରନ୍ତି ଆଳାପ ।

ଉଡ଼ିଯାଉଛନ୍ତି ବନାନ୍ତରେ ବନୁ,

ଅକାଳେ ଆକାଶେ ସୃଜି ଇନ୍ଦ୍ରଧନୁ ।

ବୃକ୍ଷାଗ୍ରେ କୁରରୀ ବସି ଦୁଃକ ଚିତ୍ତେ,

ମହାଶୋକେ ଗାଏ ପ୍ରାଣସ୍ପର୍ଶୀ ଗୀତେ ।

ପତ୍ର ଅନ୍ତରାଳେ ଲୁଚାଇଛି ମୁଖ,

ଖଣ୍ଡିବାକୁ କେହି ନାହିଁ କି ତା ଦୁଃଖ ?

ଏକାନ୍ତରେ ବସି କରଇ ରୋଦନ,

ଦୁଃଖୀ ପକ୍ଷେ ପ୍ରିୟ ସିନା ନିକାଞ୍ଚନ ।

ତୋହୋ ପରି ଦୁଃଖୀ ମୁହିଁ ଲୋ କୁରରି !

ଝୁରୁଅଛି ଦୁଃଖେ ଦିବସ ଶର୍ବରୀ ।

ନିଦାରୁଣ ଦୁଃଖେ ହୋଇଣ ଯନ୍ତ୍ରିତ,

ହେଲାଣି ମୋ ଦେହ ପାଷାଣେ ପିହିତ ।

ରୋଗରେ ଶରୀର ପଡ଼ୁଅଛି ତୁଟି,

ତା ଉପରେ ଭବ ଦେଖାଏ ଭ୍ରୁକୁଟି ।

ମହୀରେ ମୋ ଜନ୍ମ କଷ୍ଟ ଭୋଗ ପାଇଁ

ଜନ୍ମଭୂମି ଋଣ କିଛି ଶୁଝି ନାହିଁ ।

ଦୁଃଖେ ଝୁରି ଝୁରି ସାରିଲି ଆୟୁଷ,

ମାତୃଭୂମିର ମୁଁ ଅଲୋଡ଼ା ପାଉଁଶ ।

ସ୍ୱଦେଶକୁ ଖାଲି ଦେଇଅଛି ଭାର,

ସାଧି ନାହିଁ କେବେ ବିଶ୍ୱ ଉପକାର ।

ଏହି ଦୁଃଖାନଳ ଦହୁଛି ସଘନେ

ମନର ବାସନା ରହିଗଲା ମନେ ।

ଯେତେ ଦିନ ଯାଏ ଥିବି ଏ ସଂସାରେ,

ଯାପିବି ସମୟ ଶୁଷ୍କ ହାହାକାରେ ।

କର୍ମଫଳ ନିଶ୍ଚେ ଭୁଞ୍ଜିବି ସର୍ବଥା,

ବିଧିର ବିଧାନ ନୋହିବ ଅନ୍ୟଥା ।

ମେଘର ଆବାସ ତୁହି ମେଘାସନ,

ତୋ ଉତ୍ତୁଙ୍ଗ ଶୃଙ୍ଗ ହିମର ଆସନ ।

ରୂପଗୁଣ ବେନି ଏକଇ ଆଧାରେ

ପ୍ରାୟଶଃ ଦୁର୍ଲ୍ଲଭ ଅଟଇ ସଂସାରେ;

ଭୁଲିଣ ସେମାନେ ଚିର ବିସମ୍ୱାଦ,

ଆଶ୍ରିଛନ୍ତି କିନ୍ତୁ ଉଭୟେ ତୋ ପାଦ ।

ପ୍ରଣିଧି ତୋହର ବାରିବାହଦଳ,

ବାୟୁ-ବାହନରେ ଭ୍ରମି ନଭସ୍ତଳ,

ଦିଅନ୍ତି କି ତୋତେ ଗଭୀର ନିନାଦ-

ଛଳେ, ଜଗତର ଯାବତ ସମ୍ୱାଦ ।

ତୋର ନିୟୋଜନେ ତୋର କନ୍ୟାଗଣ,

କରୁଛନ୍ତି ସଦା ଧରଣୀ ପାଳନ ।

ସାଳନ୍ଦୀ ତଟିନୀ ତୋର ଜ୍ୟେଷ୍ଠା କନ୍ୟା,

ଶୁଭଗୁଣ-ଧନେ ଧରଣୀରେ ଧନ୍ୟା ।

କୁଟିଳେ ଚଳେ ତା ସ୍ୱଚ୍ଛ ଜଳଧାର,

ଧରାକଣ୍ଠେ କି ସେ ଚାରୁ-ହୀରା-ହାର ।

ପାନ କଲେ ତହୁଁ ଆଞ୍ଜୁଳାଏ ବାରି,

ଆଜନ୍ମ ଅଜୀର୍ଣ୍ଣ ହୁଏ ପଥଧାରୀ ।

ଗଳଜୋଡ଼ ନଦୀ ୧ ପୁଣି କଣ୍ଟିଆଳୀ, ୨

ବେନିଏ ଅଟନ୍ତି ଯାର ପ୍ରିୟ ଆଳୀ,

ମହା ପୃଷ୍ଟିକର ଯାର ସୁଧା ନୀର,

ସଞ୍ଚାରେ ମାନବ ଶରୀରେ ରୁଧିର,

୧।୨- ସାଳନ୍ଦୀର ଉପନଦୀଦ୍ୱୟ

ପରଶି ଯାହାର ସଲିଳ-କଣିକା,

ପ୍ରସବେ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ନୀରସ-ମୃତ୍ତିକା,

ମହାପାପହାରୀ କେତେ ମହାତୀର୍ଥ,

ଯାର ଗର୍ଭେ ତୀରେ ଅଛି ବିରାଜିତ,

ସେହି ପୁଣ୍ୟଶ୍ଳୋକା ସାଳନ୍ଦୀ ତଟିନୀ,

ନଦୀକୂଳେଶ୍ୱରୀ କଳନିନାଦିନୀ,

ଅଟଇ ଗଙ୍ଗାଙ୍କ ଉପ ଅବତାର,

ଦୁରୁ ଦେଖାଯାଏ ଯଥା ସୂକ୍ଷ୍ମଗାର ।

ମହାଶାଳବନୁ ଜାତ ସେହି ନଦୀ,

ବୋଲାଉଛି ତେଣୁ ନାମରେ ସାଳନ୍ଦୀ ।

ସୂତିକା-ଗୃହ ତା ଘୋର ତିମିରିତ,

ହୁଅନ୍ତି ପକ୍ଷୀଏ ପଶିବାକୁ ଭୀତ ।

ପିତୃଗୃହେ ଥିଲା ଅତି ସଙ୍କୁଚିତେ,

ଏବେ ତା ମହିମା ବର୍ଣ୍ଣି ନୁହେଁ ଗୀତେ ।

ଦାନର ପସରା ମେଲିଛି ସନ୍ତତ,

ନିଃସ୍ୱାର୍ଥର ସିନା ଦାନ ଚିରବ୍ରତ,

କରୁଅଛି ଗତି କାଳ ଗତି ପ୍ରାୟେ,

ପଛଆଡ଼େ ଥରେ ଫେରି ନ ଅନାଏଁ ।

ଜଣାଇଦିଏ କି ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ଦେଖାଇ,

‘‘ଯେ ଯାଏ, ସେ ଯାଏ ଆଉ ଫେରେ ନାହିଁ ।’’

ସାନଜେମା ତୋର ଅଟଇ ଖଇରା,

ଖରସ୍ରୋତସ୍ୱିନୀ ଅତଳ ଗଭୀରା ।

ଅସାରକୁ ସାରକରଣେ ସୁପଟୁ,

ଧୋଇ ଘେନି ଯାଇ ତୋ ଦେହରୁ ପଟୁ,

ତୀରବର୍ତ୍ତୀ ସ୍ଥାନେ ଦେଉଅଛି ତାଳି,

ଭଞ୍ଜଭୂମି * କ୍ଷେତ୍ର ତହୁଁ ଶସ୍ୟଶାଳୀ ।

କଳିହୁଡ଼ୀ ନାରୀ ପରି ପ୍ରାବୃଟରେ,

କଳ କଳ ନାଦେ ଚଳଇ ପ୍ରଖରେ ।

ହୋଇଣ ପ୍ରମତ୍ତା ସଲିଳ-ସମ୍ପଦେ,

କରେ ବିପ୍ଳାବିତ ନାନା ଜନପଦେ ।

କେତେ ପ୍ରାଣୀଙ୍କର ନାଶେ ଧନପ୍ରାଣ,

ଭଉଁରୀ ଖେଳରେ ପ୍ରକାଶେ ଗୁମାନ ।

ଏହିପରି କେତେ ନରକୁଳାଙ୍ଗାର,

ସମ୍ପଦେ କରନ୍ତି ନାନା ଅତ୍ୟାଚାର ।

ପରସ୍ୱ ହରଣ ପର ପ୍ରାଣନାଶ-

ଆଦି ମହାପାପେ ନ କରନ୍ତି ତ୍ରାସ ।

ଆଉ ଆନ କଥା ମହାପ୍ରାଣୀ ପ୍ରାଣ,

କରନ୍ତି ସେମାନେ ଅତି ତୁଚ୍ଛ ଜ୍ଞାନ ।

କ୍ଷଣିକ ସମ୍ପଦ-ନିଶା ଭୋଳେ ଧର୍ମେ,

ହୁଡ଼ିଯାଇ ବୁଡ଼ିଥାଆନ୍ତି ଅକର୍ମେ ।

ପାଷାଣେ ପିହିତ ଆପଣା ଜୀବନେ-

ମଣନ୍ତି ନିରତ ଜାଗ୍ରତ ସ୍ୱପନେ ।

ଦୁର୍ନିବାର ପାପ ଲାଳସା ସତତ,

ଥାଏ ସଦା ତାଙ୍କ ହୃଦୟେ ଜାଗ୍ରତ ।

କାଳ ତାହାଙ୍କର ଏ ଭାବ ନିରେଖି,

ହସୁଥାଏ ପ୍ରାଣ-ପଞ୍ଜିକାକୁ ଦେଖି ।

ପତ୍ରେ ପତ୍ରେ ତହୁଁ ଚିରି ପ୍ରତିଦିନ,

କରୁଥାଏ ପାଞ୍ଜି କ୍ରମେ ପତ୍ରହୀନ ।

ସରିଲେ ସକଳ ପତ୍ର ପଞ୍ଜିକାରୁ,

ହକରା ଆସିବ ମହାଦରବାରୁ ।

ନାହିଁ ସେ ସ୍ଥାନରେ ଅନ୍ୟାୟ ଅନୀତି,

ଅଥବା ପାର୍ଥିବ ଅଣ୍ଟାଖୋଷା ରୀତି ।

ସେହିଠାରେ ହେବ ଦୁଷ୍କର୍ମ ବିଚାର,

ସରିଯିବ ସବୁ ଦ୍ୱେଷ ଅତ୍ୟାଚାର ।

ନାହାନ୍ତି ସେଠାରେ ମୋକ୍ତାର ଓକିଲ,

ସେହି ବିଚାରର ନ ହେବ ଅପିଲ ।

କ୍ଷଣିକ ସମ୍ପଦ ପାଇ ଲୋ ତଟିନି !

କିପାଇଁ ହେଉ ତୁ ଏଡ଼େ ଉନ୍ମାଦିନୀ ।

ପଥାପଥ ଭେଦ କିଛି ତୋର ନାହିଁ,

ପରିଣାମ ଦଶା ନ ଭାବୁ କିପାଇଁ ?

ଦୁଇ ଦିନ ପାଇଁ ତୋର ଏ ସମ୍ପଦ,

ଆସୁଛି ନିଦାଘ ଘଟିବ ବିପଦ ।

ଛାୟାକୁ ମଣୁଛୁ କିପାଇଁ ସ୍ୱରୂପ

ଶୁଷ୍କ ଖାଲେ ମଣୁ ବାରିପୂର୍ଣ୍ଣ କୂପ ।

ଅନିତ୍ୟ ସଂସାରେ ସକଳ ଅସ୍ଥିର

ସୁଖସମ୍ପଦାଦି କିଛି ନୁହେଁ ଚିର ।

ସୁଖ ମଣୁ ଯାକୁ ଫୁଲାଇଣ କାୟା,

ସେ ସିନା ଦୁଃଖର ବିଭୀଷଣ ଛାୟା ।

ସୁଖ ବୋଲି ଯାକୁ ଦେଖୁ ଚିରକାଳ,

ଦୁଃଖପିଣ୍ଡର ସେ ସିନା ସୁଖ-ଝାଳ ।

ଝାଳ ଛାଡ଼ିଗଲେ ସରିଯିବ ସୁଖ,

ରହିଯିବ ଯେଉଁ ଦୁଃଖକୁ ସେ ଦୁଃଖ ।

ନାହିଁ ଲୋ ତଟନି ! ପଡ଼ି ବୃଥା ଭ୍ରମେ,

ନିନ୍ଦୁଥିଲି ସିନା ତୋର ସାଧୁକର୍ମେ ।

ପ୍ଳାବନେ ତୋହର ଅଶେଷ ମଙ୍ଗଳ-

ହୁଏ ବଢ଼େ ତହୁଁ ବସୁମତୀ ବଳ ।

ମହାଜନ ଦଣ୍ଡ କଠୋର ଆପାତ

କିନ୍ତୁ ପରିଣାମେ କରେ ସୁଖ ଜାତ ।

ମହାଜନ ଦଣ୍ଡ ବାଞ୍ଛନ୍ତି ଅମର,

ହୀନ ପୁରସ୍କାର ମହା ଭୟଙ୍କର ।

ମେଘାସନ ! ତୋର ନୀଳ ରୁଦ୍ର ତନୁ

ଆନ କ୍ଷୁଦ୍ରଭାବେ ତଡ଼ିଦେଇ ମନୁ

ଉପୁଜାଏ ପ୍ରୀତି ଅପାର୍ଥିବ-ଭକ୍ତି;

ତେଣୁ ତୋର ସ୍ତବେ ବଳଇ ଆସକ୍ତି ।

କେତେ ରୂପେ ଶୋଭୁ କାମରୂପୀ ଗିରି ।

ଗ୍ରୀଷ୍ମ-ରଜନୀରେ ଧରୁ ଚାରୁ ଶିରୀ ।

ଉଜ୍ଜ୍ୱଳେ ତୋ ଦେହୁଁ ଦାବାନଳ ହସେ

ବାଡ଼ବ ଯେସନ ସିନ୍ଧୁ ନୀଳୋରସେ ।

ଦୁରୁ ଦେଖି ତାହା ବନ୍ୟ ଜନ୍ତୁକୁଳ,

ପଳାନ୍ତି ଜୀବନ ଆତଙ୍କେ ଆକୁଳ ।

ଠାବେ ଠାବେ ଲାଗି କେନ୍ଦୁକାଠେ ନିଆଁ,

ଭୂଇଁ ଚମ୍ପା ୧ ପ୍ରାୟ ଦିଶେ ବାହାରିଆ ।

୧- ଚୁଟି ନାମକ ବାଣବିଶେଷ ।

ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣବର୍ଣ୍ଣ ଫୁଲ ସୃଜି ଆକାଶରେ,

ଚଉପାଶେ ଝଡ଼ି ପଡ଼ୁଥାଏ ଖରେ ।

ଉତ୍ସବେ ମାତିଣ ବନ୍ୟ ଦେବତାଏ,

କରନ୍ତି ରୋଶନି ଅବା ଠାଏଁ ଠାଏଁ ।

ବଂଶବନେ ନିଆଁ ଲାଗି ଜଳିଉଠେ,

ନଳୀ ପ୍ରାୟେ ତାର ଗଣ୍ଠିମାନ ଫୁଟେ ।

ତହୁଁ ନିଆଁ ଯାଏ ଆକାଶେ ଛିଡ଼ିକି,

ହାବେଳୀ ବାଣ ବା ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱେ ଉଠୁଛି କି ?

ସେ ଆଲୋକ ରକ୍ତ-ପତ୍ରେ ପ୍ରତିଫଳି,

ଚନ୍ଦ୍ର ଉଦିଆର ୨ ଶୋଭାଦିଏ ଦଳି ।

ବରିଛି କି ଧରା ଆକାଶକୁ ଧବ,

ଲାଗିଅଛି ତାଙ୍କ ବିବାହ ଉତ୍ସବ ।

୨- ଦୀପକ

ପୁରୋହିତ ତହିଁ ଧୀର ସମୀରଣ,

ସୁ ସୁ ଶବ୍ଦେ କରେ ମନ୍ତ୍ର ଉଚ୍ଚାରଣ ।

ଅନଳେ ଅନିଳ ଢାଳେ ପୁଷ୍ପସ୍ତୋମ,

ବରବଧୁଙ୍କର କି ସେ ଲାଜା-ହୋମ ?

ଚଡ଼ଚଡ଼ ଶବ୍ଦେ ପୋଡ଼ିଯାଏ ବନ,

ବାଜେ ଜଗଝାମ୍ପ ଅବା ଅଗଣନ ।

ନାନା ନିଶାଚର ପଶୁପକ୍ଷୀ ସ୍ୱରେ,

ମୁଖରି ଉଠଇ ବନ ଥରେ ଥରେ ।

ସେ ରବେ ଦିଗନ୍ତ ପଡ଼ୁଛି ଉଛୁଳି,

ବିବାହର କି ସେ ଶଙ୍ଖ ହୁଳହୁଳି ?

କୁସୁମ-ଭୂଷଣ ଧରି ନୂଆ ନୂଆ,

ଉଭା କି ପାଦପେ ଦେବେ ମୁହଁ ଚୁହାଁ ।

ଚରିଆସେ ଅଗ୍ନି ପୋଡ଼ି ପୋଡ଼ି ବନ,

ବହି ଆସୁଛି କି ତରଳ ସୁବର୍ଣ୍ଣ ?

ଅବା ନୀଳମେଘେ ସ୍ଥିର ସୌଦାମିନୀ,

ଖେଳୁଛି କି ତପ୍ତହାଟକରୂପିଣୀ ?

ନିଶୀଥେ ତୋ ଦେହୁ ଉଠେ ଘନ ଘନ;

ଘୋର ବିଭୀଷିକା-ଗଭୀର ଗର୍ଜନ ।

ଦନ୍ତାବଳ ଦନ୍ତାବଳ ହୋଇ କ୍ରୁଦ୍ଧ,

କରନ୍ତି ହୃତ୍କମ୍ପୀ ବିଭୀଷଣ ଯୁଦ୍ଧ ।

ଦନ୍ତ ସଂଘର୍ଷଣେ ଝଡ଼ି ଅଗ୍ନିକଣ,

ପ୍ରଖର ଗତିରେ ଜଳିଉଠେ ବଣ ।

ଉଠେ ମୂହୁର୍ମୁହୁଃ ରୁଦ୍ରରଣରଡ଼ି,

ପ୍ରଳୟେ ଯେସନ ଘନ ଘଡ଼ଘଡ଼ି ।

ପ୍ରତେ ହୁଏ ଗଲା ଭାଙ୍ଗି ତୋ ଶିଖର,

ଅବା ଫାଟିଗଲା ଶତଧା ଅମ୍ୱର ।

ଗର୍ଜେ କାହିଁ ଦେଖି ଶାର୍ଦ୍ଦୂଳ ଶାର୍ଦ୍ଦୂଳେ;

ବେନି ଶବ୍ଦ ମିଶି ହୁଏ ସୁପୃଥୁଳ ।

କମ୍ପେ ବାନସ୍ପତି ହୋଇ ଥରହର,

ଝଡ଼ିପଡ଼େ ଭୟେ ପାଦପୁ ପତର ।

ଛିଡ଼ିଯାଏ ଜୀବ ଜୀବନ-ନାଟିକା,

ଶୁଖିଯାଏ ଦେହୁ ରୁଧିର-କଣିକା ।

ଦିଗନ୍ତବିସ୍ତାରୀ ନୀଳକାନ୍ତ ବନ,

ତା ମଧ୍ୟେ ବିରାଜୁ ତୁହି ମେଘାସନ !

ସମୁଦ୍ର ସଲିଳ-ଶଯ୍ୟାରେ ମାଧବ,

କରନ୍ତି କି ଯୋଗ-ନିଦ୍ରା ଅନୁଭବ ?

ଚୂଡ଼ା ପରେ ଚୂଡ଼ା ରାଜଇ ରୁଚିରେ,

ଅନନ୍ତ ଫଣା କି ଅନନ୍ତଙ୍କ ଶିରେ ?

ପଦପ୍ରାନ୍ତେ ବସି ପ୍ରତୀଚୀ-ଅଙ୍ଗନା,

ଲକ୍ଷ୍ମୀ ପ୍ରାୟେ କରେ ଚରଣ ଅର୍ଚ୍ଚନା ।

ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱେ ଥାଇ ଘନ କରେ ଘୋର ରବ,

ନାଭି-ପଦ୍ମେ ବ୍ରହ୍ମା କରନ୍ତି କି ସ୍ତବ ?

ଏସନ ପ୍ରତୀତ, ଧନ୍ୟ ତୋ ସୁଷମା,

ସର୍ବାଂଶରେ ଧରୁ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ଉପମା ।

ଗୁହାମୁଖେ ଗିରି କି ମନ୍ତ୍ର ପ୍ରଚାରୁ,

ବୁଝି ନୋହେ ତାହା ଅସ୍ପଷ୍ଟ ହେବାରୁ ।

ମାତୃଭାଷା ମୋର ଛଣା ସୁଧାଜିଣା

ଲାଗଇ ମଧୁର ମୋ କାନକୁ ସିନା !

ଆନ ଭାଷା ମୋତେ ଭଲ ଲାଗେ ନାହିଁ,

ସୁଧା ସଙ୍ଗେ ଗୁଡ଼ ସରି ହେବ କାହିଁ !

ନାହିଁ ଏଣୁ ଆନ ଭାଷାରେ ମୋ ଆଶା,

ପୋଷିଅଛି ମୋତେ ମୋର ମାତୃଭାଷା ।

ମାତା ସମ ସେହୁ ଅତି ପୂଜନୀୟା,

ଛାଡ଼ି ତାକୁ ଆନେ ପୂଜିବି ମୁଁ କିଆଁ ?

ଭବେ ସ୍ନେହମୟୀ ଜନନୀ ଯେପରି,

ଶତ ମାଉସୀ କି ହେବ ତାର ସରି ?

ତୋ ମାତୃଭାଷାରେ କହୁ ତୁହି କଥା,

ଧନ୍ୟ ତୋର ମାତୃଭାଷାର ମମତା !

ମାତୃଭାଷା ପ୍ରତି ଆଦର ସମ୍ମାନ,

ରଖିଛୁ ଅଟଳ ତୁହି ସାନୁମାନ !

ମାତୃଭାଷା ପ୍ରତି ଯେ ରଖେ ମମତା,

ନର ନୁହେଁ ସେହୁ,-ସ୍ୱର୍ଗର ଦେବତା ।

ମାତା, ମାତୃଭାଷା, ମାତୃଭୂମି ତିନି,

ସ୍ୱର୍ଗୁ ଗରୀୟସୀ ଚୌବର୍ଗଦାୟିନୀ ।

ରଖେ ତାଙ୍କ ପଦେ ଧ୍ୟାନ ଯେ ସୁମତି,

ପୁଣ୍ୟବନ୍ତ ସେହୁ, ତା ପଦେ ପ୍ରଣତି ।

ମାତୃଭାଷା ସେବି ଭଞ୍ଜବୀରବର,

ହୋଇଛନ୍ତି ସିନା ଉତ୍କଳେ ଅମର !

ବୀଣାପାଣି-ପ୍ରିୟ ଭକ୍ତକବି ରବି,

ଜଗନ୍ନାଥ ବଳରାମ ଭକ୍ତକବି,

ଦେଖାଇଣ ଆସ୍ଥା ମାତୃଭାଷା ପ୍ରତି,

ଯାଇଛନ୍ତି ଧନ୍ୟ କରି ବସୁମତୀ ।

ତାହାଙ୍କ ସୁଚିତ୍ର-କୁଶଳା ଲେଖନୀ,

କାବ୍ୟୋପାଦାନର ସୁବିସ୍ତୃତ ଖଣି ।

ଚିତ୍ରେ ପୂର୍ଣ୍ଣ କଲା ସାହିତ୍ୟ ପଟାକୁ,

ଅଙ୍କି ତହିଁ ନାନା ଚାତୁରୀ ଛଟାକୁ ।

ସେ ଅପୂର୍ବ ଦୀପ୍ତ ଚାରୁ ଚିତ୍ରଚୟ,

କରୁଛି ସାହିତ୍ୟକ୍ଷେତ୍ରେ ଆଭାମୟ ।

କି କୌଶଳେ ହୋଇଅଛି ଚିତ୍ରାଙ୍କନ,

ନୁହେଁ ପୁରାତନ, ସର୍ବଦା ନୂତନ ।

ଧନ୍ୟ ଗିରି ତୋର ମାତୃଭାଷା ଭକ୍ତି,

ତାହା ବିନୁ ଆନେ ନାହିଁ ତୋ ଆସକ୍ତି ।

ଧ୍ୟାନ ମୂର୍ତ୍ତି ତୋର ଶୂନ୍ୟ ଆଧିବ୍ୟାଧି,

କେତେ ଦିନୁ ତାର ହେଲାଣି ସମାଧି ।

ପାର୍ଥିବେ ଆସକ୍ତି ନାହିଁ ତାର ମନ,

କରୁଛି ସେ ଦିବ୍ୟ-ଧାମେ ବିଚରଣ ।

ମୁନିବେଶ ଯେଣୁ ମୁନି ବ୍ୟବହାର,

ନିତ୍ୟ ବ୍ରତ ତୋର ପର ଉପକାର ।

ମେଘାସନ ! ତୋର ନାନା ଚାରୁ-ଚିତ୍ର,

ଦେଖି ନେତ୍ର ମୋର ହେଲା ସୁପବିତ୍ର ।

ସୃଜେ ଜଳସ୍ତମ୍ଭ ତୋ ଦେହେଁ ପ୍ରପାତ,

ଶତହସ୍ତ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱୁ ହୁଏ ନିମ୍ନେ ପାତ ।

କୁନ୍ଦିତ ହୀରକ-ସ୍ତମ୍ଭ ବା ଗୋଟାଏ,

କଳିବାକୁ ପୃଥ୍ୱୀ-ବ୍ୟାସ ଗଳିଯାଏ ।

ରବିକର ସ୍ପର୍ଶି ସେ ସ୍ତମ୍ଭର ଜଳ,

ସୃଜେ ଇନ୍ଦ୍ରଧନୁ ବର୍ଣ୍ଣ ଅବିକଳ ।

ତୋଳା ହେବ ତହିଁ ଉଆସ ତୋହର,

ସେଥିପାଇଁ ଅବା ଆଗୁଁ ଧରାଧର,

ନାନା ସମୁଜ୍ଜ୍ୱଳ ରତନନିର୍ମିତ,

ଶୁଭସ୍ତମ୍ଭ ଏକ ହେଉଛି ପ୍ରୋଥିତ ।

ସଜଳ ସରସୀ ରହି ଠାଏ, ଠାଏ,

ଶୋଭାପାଏ ତୋର ଦିବ୍ୟ ଚକ୍ଷୁପ୍ରାୟେ ।

ପାତାଳର କି ସେ ସ୍ଫଟିକ କବାଟ,

କିମ୍ୱା ଶୁଖୁଅଛି ନୀଳମେଘୀ ପାଟ ।

ହଂସ କାରଣ୍ଡବକୁଳ ଫଙ୍‌କ୍ତି ଧରି,

ବୁଲୁଛନ୍ତି ମୁଦେ ଚୌପାଶେ ସନ୍ତରି ।

ସେ ନୀଳ ଦୁକଳେ ରହିଛି କି ଜଡ଼ି

ଚାରୁ-କାରୁଯୁକ୍ତ ସରୁ ଫୁଲ ଧଡ଼ି ।

ସରସୀ ଭୂଷଣ ସରସୀଜ ଫୁଲ,

ସରେ ଫୁଟି ଶୋଭା ପ୍ରକାଶେ ଅତୁଳ ।

ଇନ୍ଦ୍ରନୀଳ ପାତ୍ରେ ହୋଇଛି କି ଥୁଆ,

ପଦ୍ମରାଗେ ଗଢ଼ା ସିନ୍ଦୁର ଫରୁଆ ।

ସିନ୍ଦୁର ଘେନିବେ ବନଦେବୀଗଣ,

ଏ ସୁରମ୍ୟ ସ୍ଥଳେ ମଣି ନିକାଞ୍ଚନ ।

ସାନ ସାନ ମୀନେ କରି କୁଆବୁଆ,

ସରେ ବୁଡ଼ି ପାଣି ଘାଣ୍ଟେ ପାଣିକୁଆ ।

ଥଣ୍ଟେ ମାଛ ଧରି ଆନନ୍ଦିତ ହୋଇ,

ରାବି ରାବି ଉଡ଼ିଯାଉଛି ଗାଙ୍ଗୋଇ ।

ଜଳପାନ ଆଶେ ହିଂସ୍ରଜନ୍ତୁଗଣ,

ଚଉପାଶୁଁ କଲେ ତଡ଼ାଗେ ବେଷ୍ଟନ ।

ମାନସେ ଯେସନ ଦୁଷ୍ଟ ରିପୁଦଳେ,

ଆବରିଥାଆନ୍ତି ଚୌପାଶୁ ପ୍ରବଳେ ।

ଦୁଷ୍ଟ ଜନ୍ତୁକୁଳ ଯେ କାଳେ ବାହାରି,

ସରୋବରେ ଯାନ୍ତି ପିଇବାକୁ ବାରି,

ଲୁଚନ୍ତି ସେକାଳେ ଆନ ଜନ୍ତୁଚୟ,

ଶିଷ୍ଟ ଜନ୍ତୁଶୂନ୍ୟ ହୁଏ ଜଳାଶୟ ।

ଦୁର୍ଜ୍ଜନେ ସେଠାରେ କରନ୍ତି ବିବାଦ,

ପଡ଼େ ନାହିଁ ତହିଁ ସଜ୍ଜନର ପାଦ ।

ମେଘସନ ! ତୋର ବୈରାଗ୍ୟ ସଂଯମ,

ଅଟି ଆଦର୍ଶ ପୁଣି ଅନୁପମ ।

କେତେ ସ୍ୱାଦୁଫଳେ ପୂର୍ଣ୍ଣ ତୋ ଭଣ୍ଡାର,

ନ କରୁ ଗୋଟାଏ ତହିଁରୁ ଆହାର ।

ନାନା ପୁଷ୍ପେ ପୂର୍ଣ୍ଣ ତୋହର ତୋଟାଏ,

ନ କରୁ କେବେ ତୁ ଆଘ୍ରାଣ ଗୋଟିଏ ।

ପଣ ପଣ ହସ୍ତୀ ଅଛନ୍ତି ତୋ ଘରେ,

କେବେ ନ ଆରୋହୁ ତାହାଙ୍କ ଉପରେ ।

ସମଭାବେ ସହୁ ଖରା ବର୍ଷା ଶୀତ,

ଦୁଃଖରେ ନ ହୁଏ ଅଧୀର ତୋ ଚିତ୍ତ ।

ସୁଖେ ସେହିପରି ନ ପ୍ରକାଶୁ ଢମ,

ଧନ୍ୟ ! ଶତ ଧନ୍ୟ ! ! ତୋହର ସଂଯମ ।

ସଂସାର ପ୍ରତି ତୁ ନୋହୁ ଅନୁରାଗୀ,

ମହାମନା ଯେଣୁ ତେଣୁ ମହାତ୍ୟାଗୀ ।

ସଂଯମୀ ଯେପରି ବୈରାଗୀ ସେପରି,

ଭବେ ତୋର ସରି କିଏ ରେ ଶିଖରି !

ବସିଛୁ ସର୍ବଦା ଶ୍ରୀହରିଙ୍କ ଧ୍ୟାନେ,

ନାହିଁ ତୋ ଆସକ୍ତି ତାଙ୍କ ବିନା ଆନେ ।

ଜାଣୁ ତୁ ଏ ମାୟା ସଂସାରର ତଥ୍ୟ,

ସବୁ ମିଥ୍ୟା, ସେହି ସତ୍ୟମୟ ସତ୍ୟ ।

ରଖିଅଛୁ ତେଣୁ ତାଙ୍କ ପଦେ ଲୟ,

ଧନ୍ୟ ତୋ ହୃଦୟ ଜ୍ଞାନାଲୋକମୟ ।

ଶୈଳେନ୍ଦ୍ର ! ତୋହର ବିଭୀଷିକା ଘାଟି,

ନିରେଖି ସଭୟେ ହୃଦ ପଡ଼େ ଫାଟି ।

ବେନି ପାର୍ଶ୍ୱେ ଗିରି-ଭୃଗୁମାନ,

ମଧ୍ୟରେ ସଂକୀର୍ଣ୍ଣ ପଥ ବ୍ୟବଧାନ ।

ଦୂରୁ ଲମ୍ୱମାନ ନାଳ ପରି ଦିଶେ,

ପାପ-କଣ୍ଟା-ବନେ ଧର୍ମ୍ମ-ଦାଣ୍ଡ କି ସେ ।

ପ୍ରତ୍ୟୁଷ, ପ୍ରଦୋଷ, ମଧ୍ୟାହ୍ନ ସମୟେ,

ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ ଶ୍ୱାପଦନିଚୟେ,

ହୁଅଇ ଅଗମ୍ୟ ଅତି ଭୟଙ୍କର,

ଶୋଷିନେଉଥାଏ ଧୈର୍ଯ୍ୟ ପଥିକର ।

ବନ୍ୟ ଜାତି ତହିଁ ଉବା ୧ ହାତ ଧରି,

ଗମନ୍ତି ନିଶାରେ ଭୟ ପରିହରି ।

ପଥେ ଠାବେ ଠାବେ ବିସ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ପତଡ଼ୀ ୨

ଦିଶେ ଭୟଙ୍କର ଅତି ବଢ଼ି ପଡ଼ି ।

୧-ଶାଲତୋନିର୍ମିତ ମସଲା ।

୨- ଘନ ପତ୍ରପୂର୍ଣ୍ଣ ବନ ।

ସଙ୍କଟ ସେ ପଥେ ଥିବାରୁ ଆଚ୍ଛାଦି,

ଧରିଛି କି ‘‘ଗିରି-ସଙ୍କଟ’’ ଉପାଧି ।

ଧର୍ମପଥ ପରି ନୁହେଁ ସେ ସୁଗମ୍ୟ,

କରେ ଶ୍ରାନ୍ତ ପାନ୍ଥେ ପ୍ରସ୍ତର ବୈଷମ୍ୟ ।

ବୁଝିଲି ଏବେ ମୁଁ ତୁଟିଗଲା ଭ୍ରାନ୍ତି,

ସଙ୍କଟ ମଧ୍ୟରେ ଥାଏ ନାହିଁ ଶାନ୍ତି ।

ମେଘାସନ ! ତୋର ତଥ୍ୟ ଅତି ଗୃଢ଼,

ପ୍ରସ୍ତର ନୋହୁ ତୁ, ଅଟୁ ରତ୍ନକୁଢ଼ ।

ଜନ-ନେତ୍ରେ ସିନା ଆଭାସୁପ୍ରସ୍ତର,

ମାତ୍ର ତୁ ବିବିଧ ରତ୍ନ ରୂପାନ୍ତର ।

ତୋଳିରୁ ଆକାଶେ ମସ୍ତକ ଉନ୍ନତ,

ବହୁ ଦୂରବର୍ତ୍ତା ହେଉ ଅବଗତ ।

କିମ୍ୱା ଅଳୁଅଛୁ ସ୍ୱର୍ଗର ବସତି,

ଅଥବା ନକ୍ଷତ୍ର ଗ୍ରହ ତାରାଗତି ।

ବହୁଦୂର ଯାଏଁ ଯାଏ ତୋର ଦୃଷ୍ଟି,

ଦେଖୁ ନିତି ନିତି ନବ ସୃଷ୍ଟି ।

ତଳ-ବନ୍ଧୁରତା ତୋ ନେତ୍ରେ ସମାନ,

ନାହିଁ ବଡ଼ ସାନ ଆତ୍ମପର ଜ୍ଞାନ ।

ମହାଜନ ହୃଦେ ଇତର ବିଶେଷ,

ହୀନ ଭାବ ସ୍ଥାନ ପାଏ ନାହିଁ ଲେଶ ।

ଦେଖନ୍ତି ସେମାନେ ସର୍ବେ ଏକାକାର,

ମଣନ୍ତି ସକଳେ ନିଜ ପରିବାର ।

ତୋ ଚଟୁଳ ଚୂଡ଼ାନିକର ରେ ଗିରି,

ପ୍ରକାଶୁଅଛନ୍ତି ଆନ ଆନ ଶିରୀ ।

କ୍ରମନିମ୍ନ ଶିଳା ରହି ସ୍ତରେ ସ୍ତରେ,

ଶୋଭେ କେଉଁ ଶୃଙ୍ଗ ଦେଉଳ ରୂପରେ ।

କାହାର ଆକାର ମେହେରାବି ପ୍ରାୟେ,

ତ୍ରିକୋଣାକୃତିରେ କେହି ଶୋଭାପାଏ ।

କେହି ଦୂରାରୋହ ଅତି ଗଡ଼ାଣିଆ,

କାଟିଦେଲା ପ୍ରାୟେ ହୋଇଅଛି ଠିଆ ।

କେହି ଲଗାଲଗି କେହି ଛଡ଼ାଛଡ଼ି,

ଯାଇଛି କେ ଉଚ୍ଚେ ସ୍ତମ୍ଭାକାରେ ବଢ଼ି ।

ରହି ନତଭାବେ କେବଣ ଚୂଡ଼ାଏ,

ଶୋଭେ ଷଣ୍ଢା ଭାଙ୍ଗି ଚାହିଁଲା ପରାଏ ।

କାହା ପ୍ରତି ଘନ ବହି ଅନୁରାଗ,

ମସ୍ତକେ ପିନ୍ଧାଇଦିଏ ଚାରୁ ପାଗ ।

ଦିଶେ ମେଘକୋଳେ ବିଦ୍ୟୁତ ସଞ୍ଚରି,

ଜଡ଼ିତ ସେ ପାଗେ ଯଥା ସୁନାଜରି ।

କେଉଁ ଚୂଡ଼ା ଦିଶେ ଭଲ୍ଲୁକ ଆକୃତି,

ଧରିଛି କେହି ବା ଘୋଟକର ମୂର୍ତ୍ତି ।

ମାଳ ମାଳ ଶାଳ ପିଆଳ ମେଖଳେ,

ନତ କେହି ଫୁଲେ କେହି ଅବା ଫଳେ ।

କାହିଁ ଅବା ପୁଷ୍ପ-ସ୍ତବକିନୀ ଲତା,

ଇଚ୍ଛାବର ବରି ପ୍ରକାଶି ମମତା,

କରିଛି ପାଦପେ ଦୃଢ଼ ଆଲିଙ୍ଗନ,

ସମର୍ପିଦେଇ ତା ପାଦେ ପ୍ରାଣମନ ।

କାହିଁ ମଖମଲ ୩ ଧରିଣ କୋରକ,

ବିସ୍ତାରି ଲହକା ସ୍ଥୂଳ ଦୀର୍ଘ ଡଙ୍କ,

୩- ଲତାବିଶେଷ

ବୃକ୍ଷୁଁ ବୃକ୍ଷାନ୍ତରେ କରିଛି ଗମନ,

ସୃଜି ଠାବେ ଠାବେ ସୁଚାରୁ ତୋରଣ ।

ବୁଲୁଛନ୍ତି ଗଣ୍ଡ, ଶଉରା, ଘାସିଆ,

ସମ୍ୱଳ କେବଳ ହସ୍ତରେ ଟାଙ୍ଗିଆ ।

ଶାଳ ବହୁଙ୍ଗୀରେ ମାଉଁସ ପୁଟଳି,

ବନ୍ଧା ହୋଇ ପୃଷ୍ଠେ ଝୁଲଇ ଓହଳି ।

କାହାକୁ ତାଙ୍କର ନାହିଁ ତିଳେ ଡର,

କିଙ୍କର ତାଙ୍କର ଶ୍ୱାପଦନିକର ।

କେ କାହିଁ ମୃଗାୟାଲବ୍‌ଧ ମାଂସ ପୋଡ଼ି,

ଖାଏ ଖଣ୍ଡେ ଖଣ୍ଡେ କଣ୍ଟକରେ ଫୋଡ଼ି ।

ବାଟେ ଯାଉଁ ଯାଉଁ ନାନା ଜାତି କୋଳି,

ଭିଲ-ବଧୂଗଣ ଖାଉଛନ୍ତି ତୋଳି ।

କାଠ ଭାଙ୍ଗୁ ଭାଙ୍ଗୁ ବନ୍ୟ-ବାମାଦଳ,

ତୋଳି ନାନାଫୁଲ ମଣ୍ଡନ୍ତି କୁନ୍ତଳ ।

ଗୁଞ୍ଜ, ଗରଗଡ଼େ ସରଳା ଅବଳା,

ମାଳା ରଚି ତହିଁ ମଣ୍ଡୁଛନ୍ତି ଗଳା ।

ସାତ ପାଞ୍ଚ ବାଳେ କାହିଁ ହୋଇ ମେଳ,

ଖେଳନ୍ତି ହରଷେ ଗଛକାଉ ଖେଳ ।

କୋଇଲି ସୂତାରେ ୧ କାହିଁ ଶିଶୁଗଣ,

ଫୁଲ ଗୁନ୍ଥି, ତହିଁ ରଚି ଆଭରଣ,

୧- ଗୁଣ୍ଡୁଚି ବା ଗୁଳଞ୍ଚ ଲତାର ସୂତାକାର ଅଂଶ ।

ମଣ୍ଡନ୍ତି ସରାଗେ କଟି, କଣ୍ଠ, କର,

ବିମୋହିନୀ ଶକ୍ତି ଧନ୍ୟ କୁସୁମର ।

ଭବେ ସର୍ବପ୍ରିୟ କେ ଅଛି ତା ତୁଲେ,

ସର୍ବତ୍ର ଆଦର କିଣେ ଗୁଣ-ମୂଲେ ।

ଯେ ମୋହି ପାରଇ ସମସ୍ତଙ୍କ ମନ,

ଅଟେ ସିନା ତାର ଆଦର୍ଶ ଜୀବନ ।

ଗିରିପାଦେ ବନ୍ୟ-ଜାତି ପର୍ଣ୍ଣ ପଲ୍ଲୀ,

ଦୂରୁ ଦିଶେ ବିଛାହେଲା ପ୍ରାୟେ ଖଲି ୨ ।

୨- ଶଳାକା-ସ୍ୟୁତ ଶାଳପତ୍ର ।

ଖାଡ଼ିଆ, ଭୂମିଜ, କୋଲ, ଗୁଞ୍ଜା, ଗଣ୍ଡେ,

ମାରିଛନ୍ତି ଭୂଇଁ-ପଲା ଖଣ୍ଡେ ଖଣ୍ଡେ ।

ମାଡ଼ିଛି ବହଳେ ପତ୍ର-ଚାଳେ ଗୁଞ୍ଜ,

ଆଭାସଇ ଦୂରୁ ଯଥା ଲତାକୁଞ୍ଜ ।

ଧନ ସମ୍ପଦରେ ଶୂନ୍ୟ ସେ କୁଡ଼ିଆ

ହାଣ୍ଡି ହାଣ୍ଡି ଖାଇ ବସିଛି ହାଣ୍ଡିଆ ।୩

ବନ ଯେ ଜାତିର ଖାଦ୍ୟର ଭଣ୍ଡାର,

ଆନ ଧନରତ୍ନେ କେଉଁ ଲୋଡ଼ା ତାର ?

୩-ମଦ୍ୟବିଶେଷ

ପୁରାନ୍ତି ଉଦର ଅରଣ୍ୟେ ବିଚରି,

ନ ଜାଣନ୍ତି ତେଣୁ ସଞ୍ଚୟ କିପରି ।

ନିତି ନିତି ଆଣି ନିତି ନିତି ଖାନ୍ତି,

ଭୁଞ୍ଜନ୍ତି ନିର୍ଭୟେ ସଦା ସୁଖଶାନ୍ତି ।

ଧନହୀନ ହେତୁ ସଜାତି ସରବ,

ଛୁଏଁ ନାହିଁ ତାଙ୍କୁ ଆପଦୋପଦ୍ରବ ।

ଅର୍ଥ ଏକା ସିନା ଅନର୍ଥର ମୂଳ,

ଯହିଁ ଅର୍ଥ ତହିଁ ସବୁ ଦୁଃଖ ଠୁଳ ।

ଯେ ବିଶୁଦ୍ଧ ସୁଖ ଭୁଞ୍ଜନ୍ତି ନିର୍ଦ୍ଧନେ,

ବଞ୍ଚିତ ସେ ସୁଖୁ ଧନୀଏ ସ୍ୱପନେ ।

ଧନୀ ମନେ ଭୀତି, ଆଶଙ୍କା, ବିପତ୍ତି,

କରିଥାଏ ସଦା ନିବିଡ଼େ ବସତି ।

ତେଣୁ ଧନୀ ଚିତ୍ତ ସତତ ଅସ୍ଥିର,

ଧନ ତାର ଯଥା ପଦ୍ମ ପତ୍ରେ ନୀର ।

ବନ୍ୟ ଜାତି ନାରୀ ପୁରୁଷ ସମସ୍ତ,

ଅଛନ୍ତି ବିବିଧ କଉତୁକେ ରତ ।

ମତ୍ତ ହୋଇ କେହି ହାଣ୍ଡିଆ ପାନରେ,

ଉତ୍କଟ ତାଣ୍ଡବ ନୃତ୍ୟ ଅନୁକରେ ।

କାହିଁ ବା ତରୁଣେ ମିଳି ସାତ ଆଠ,

ଚାଙ୍ଗୁ ବାଦ୍ୟ ବାଇ କରୁଥାନ୍ତି ନାଟ ।

କିଶଳୟ-ବେଶେ ରସିକା ରସିକେ,

ମାତିଛନ୍ତି କାହିଁ ମିଳି ଚୌର୍ଯ୍ୟତ୍ରିକେ ।

ମଣ୍ଡିତ ସର୍ବାଙ୍ଗ ଫୁଲ, ପତ୍ର, ଡ଼ାଳେ,

ନାଚେ ନୃତ୍ୟକାଳେ ତାହା ତାଳେ ତାଳେ ।

ଏହାଙ୍କ ଜୀବନ ସଦା ଶାନ୍ତିମୟ,

ମହାସୁଖେ ମୁଦେ କ୍ଷେପନ୍ତି ସମୟ ।

ସରଳ ହୃଦୟ, ସରଳ ବିଶ୍ୱାସ,

ନ ପଶନ୍ତି ମିଥ୍ୟା, ପ୍ରତାରଣା ପାଶ ।

ବୁଝନ୍ତି, ଏକତା କିରୂପ ମହତ,

କରିଥାନ୍ତି ତେଣୁ ତାକୁ ନିତ୍ୟବ୍ରତ ।

ଆନ ବଳ ଯେତେ ଅଛି ଭୂମଣ୍ଡଳେ,

ଏକତାର ବଳ ସବୁଠାରୁ ବଳେ ।

ବୁଝନ୍ତି ଏ କଥା ଅସଭ୍ୟ ବଣୁଆ,

ନ ବୁଝନ୍ତି ହାୟ ! ସୁସଭ୍ୟ ପାଠୁଆ ।

ରବି ଅସ୍ତକାଳେ ତୋ ବିରାଟ ଛାୟା,

ବିସ୍ତାରିଣ କ୍ରମେ କ୍ରମେ ମହାକାୟା ।

ପ୍ରକୃତିର ହାସ୍ୟେ ପକାଏ ଘୋଡ଼ାଇ,

ଆନନ୍ଦେ ଯେସନ ନିରାନନ୍ଦ ଛାଇ ।

ବୀଜରୁ ସଂଜାତ ହୋଇଣ ବିଟପୀ

ଆକାରେ ସେ ବୀଜେ ଯାଏ ଯଥା ଟପି ।

ତୋ ବିଶାଳ ଛାୟା ସିନା ସେହିଭଳି,

ତୋହଠାରୁ ଜନ୍ମି ଯାଏ ତୋତେ ବଳି ।

ତୋପରି କିନ୍ତୁ ସେ ନୁହେଁ ଗୁଣଶାଳୀ,

ଆନ ସୌମ୍ୟ ମୁଖେ ବୋଳିଦିଏ କାଳୀ ।

ଯଥା ଦେଶଦ୍ରୋହୀ ଆଚରି କୁକାର୍ଯ୍ୟେ,

ଲଗାଏ କଳଙ୍କ ସ୍ୱଦେଶେ ସମାଜେ ।

ଜଳ ସ୍ଥଳ ଛାଇ ମାଡ଼ିଯାଏ ଛାଇ,

ପଥାପଥ ଭେଦ କିଛି ବାରେ ନାହିଁ ।

ସ୍ୱଧର୍ମ-ଶୃଙ୍ଖଳ-ବିଚ୍ୟୁତ ଦୁର୍ଜ୍ଜନ,

ଅପଥ ବିପଥ ନ ମାନି ଯେସନ,

ଆଚରି ଅକର୍ମ ବୁଲେ ଯଥା ତଥା,

ପାପେ ନଷ୍ଟ ହୁଏ ଅଚିରେ ସର୍ବଥା ।

ସେହିପରି ଗିରି ! ରାତ୍ରେ ତୋର ଛାଇ,

ଯାଏ ଖରେ ଗାଢ଼ ଅନ୍ଧାରେ ମିଳାଇ ।

ହାତେ ହାତେ ମିଳେ କୃତକର୍ମ ଫଳ,

ଏହା ସନାତନ ନିୟମ କେବଳ ।

କି ବର୍ଣ୍ଣିବି ଗିରି ! ତୋ ଶୋଭାସମ୍ୱଳ

ଲେଖନୀ ମୋହର ନିତାନ୍ତ ଦୂର୍ବଳ ।

ବାରବାନୀ ଯେଡ଼େ ହେଉ ପଛେ ଖାଣ୍ଟି,

ଅଜ୍ଞ ସୁନାରିର ହାତେ ହୁଏ ମାଟି ।

ସେହିପରି ତୁହି ମୋଦ୍ୱାରା ବିବୃତ-

ହୋଇ ହେଲୁ ସିନା କେବଳ ବିକୃତ ।

ମେଘାସନ ! ତୋର ମହିମା ଅନେକ

ରଖିଅଛୁ ତୁହି ଭଞ୍ଜରାଜ୍ୟ ଟେକ ।

ସରସ ତୋ ହୃଦ ଯଥା ପୟଃପେଟୀ,

ନାନାଦ୍ରବ୍ୟ ଦେଉ ଭଞ୍ଜରାଜେ ଭେଟି ।

ଭଞ୍ଜନୃପ ପୂତ ରବି-ବଂଶଧରୀ,

ଅଟନ୍ତି ରେ ଗିରି ତୋର ଅଧିକାରୀ ।

ଧରାସୂତା-ସୀତା-ହୃଦୟ-ଚନ୍ଦନ,

ଯେଉଁ ପୂତବଂଶେ ହୋଇ ଅବତଂସ,

ଉଶ୍ୱାସିଲେ ଧରା ନାଶି ରକ୍ଷଃବଂଶ,

ସେ ମହାବଂଶରେ ରାମଚନ୍ଦ୍ରଭଞ୍ଜ

ମଞ୍ଜୁ-ଭଞ୍ଜରାଜ୍ୟ-ସର-ଫୁଲ୍ଲ-କଞ୍ଜ,

ଉଇଁ ମଣ୍ଡିଛନ୍ତି ସମଗ୍ର ଉତ୍କଳେ,

ନରରୂପଧାରୀ ଦେବ ସେ ଭୂତଳେ ।

ଧନେ, ମାନେ, ଜ୍ଞାନେ, ଶିକ୍ଷା ସଭ୍ୟତାରେ,

ସର୍ବ ସଦ୍ଗୁଣେ ସେ ପୂର୍ଣ୍ଣ ଏକଧାରେ ।

ଉତ୍କଳ ତାହାଙ୍କୁ କରିଛି ଭରସା,

ଫେଡ଼ିବେ ବୋଲି ସେ ତାହାର ଦୁର୍ଦ୍ଦଶା ।

ମଣ୍ଡିଲେ ଯେ ବଂଶ ଦାତା ହରିଶ୍ଚନ୍ଦ୍ର,

ନୃପତି-ତାରକା ମଧ୍ୟେ ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ।

ରଘୁ ଦଶରଥ ସର୍ବଗୁଣାଧାର,

ଦାନେ ସଦାଶୂନ୍ୟ ଯାହାଙ୍କ ଭଣ୍ଡାର ।

ପ୍ରଭୁ ରାମଚନ୍ଦ୍ର ବୀର ମହେଷ୍ୱାସ,

ବମାତା ଆଜ୍ଞାରେ ଗଲେ ବନବାସ ।

ଭବେ ଅତୁଳିତ ସେ ବଂଶଗୌରବ,

ରାମଚନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜ ସେ ବଂଶେ ଉଦ୍ଭବ-

ହୋଇଛନ୍ତି ଯେଣୁ, ତେଣୁ ନିଃସଂଶୟ,

ମାତୃଭୂମି କଷ୍ଟ ଫେଡ଼ିବେ ନିଶ୍ଚୟ ।

ଜନନୀବତ୍ସଳ ସୁପୁତ୍ରେ କେବଳ,

ମାତୃମୁଖ ସିନା ବରନ୍ତି ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ।

ମେଘାସନ ! ତୁହି ଗିରିମାଳେ ରଜା,

କିନ୍ତୁ ଭଞ୍ଜରାଜ୍ୟେ ଅଟୁ ସ୍ଥାୟୀ ପ୍ରଜା ।

ସେ ପୂତ ରାଜ୍ୟରେ ତୋହୋପରି କେହି,

ଆନ ପ୍ରଜା କର ନ ପାରନ୍ତି ଦେଇ ।

ଅସଂଖ୍ୟ ପ୍ରାଣୀର ସ୍ତୁତି ନିତ୍ୟ ଘେନୁ,

ଭଞ୍ଜଭୂମିର ତୁ ଅଟୁ କାମଧେନୁ ।

ବିରାଜୁଥାଅ ରେ ଗିରି ! ମହାକାୟ,

ତୋହୋଠାରୁ ଏବେ ମାଗୁଛି ବିଦାୟ ।

ଯାଉଅଛି ଖାଲି ଦେହ ଘେନି କରି,

ମନନେତ୍ରକୁ ତ ରଖିଲୁ ତୁ ଧରି ।

ରହିଲା ଅଙ୍କିତ ହୋଇ ହୃଦୟରେ,

ତୋ ନୀରବ ଦୀକ୍ଷା ଅକ୍ଷୟ ଅକ୍ଷରେ ।

ହୃଦୟ-ଆକାଶେ କୁଆଁ ତାରା ପ୍ରାୟେ,

ଝଟକୁଥିବ ସେ ଜୀବ ଥିବାଯାଏଁ ।

ଚାରୁଚିତ୍ରମୟ ତୋ ରୂପ ମୋହନ,

ବିସୋରି ନ ଯିବ ମନୁ କଦାଚନ ।

ମେଘାସନ ! ଘେନ ମୋର ଯଥାନ୍ୟାୟ

ବିନୟ ସମ୍ମାନ, ଘେନିଲି ବିଦାୟ ।