ତେନେ ଯେନେହ କୃଷ୍ଣାବସନବିତରଣୋବ୍ଦେଗ ନୈପୁଣଂପୂଣ୍ୟଂ,
ପାର୍ଥାନର୍ଥାନ୍ କୁରୁଣାମଧିପତିବିହିତାନ୍ ଯୋ ଜୁହାବାହବାଗ୍ନୌ ।
ସତ୍ୟାମତ୍ୟାନୟଦ୍ ଯୋ ଭୁବମମରତରୁଂ ସ୍ୱର୍ଗତୋଽନର୍ଗଳୌଜାଃ,
ହନ୍ତାଦନ୍ତାବଳାର୍ତ୍ତେଃ ସ ପରମପୁରୁଷଃ ସନ୍ତତଂ ଶଂ ତନୋତୁ ।।
ନାରାୟଣ !
ଯୁଗ ଯୁଗାନ୍ତର ଗତ-
ତଥାପି ସେ ପୁରାଣର
ପବିତ୍ର ପ୍ରଖ୍ୟାତି,
ଆଜି ମଧ୍ୟ ରଟେ କୋଟି କଣ୍ଠ ।
ଯେବେ, ଆହେ ଶରଣରକ୍ଷଣ !
କୁରୁସଭାତଳେ -
ପାଣ୍ଡବର କୁଳଲକ୍ଷ୍ମୀ ଦେବୀ ଦ୍ରୌପଦୀରେ
ବିବସନ କଲା ଦୁଷ୍ଟମତି ଦୁଃଶାସନ,
କାତରେ ଡାକିଲେ ସତୀ :-
ରକ୍ଷା କର ହୃଦୟବଲ୍ଲଭ !
କୋଟି ବସ୍ତ୍ର ଦେଇ ତୁମ୍ଭେ
ରଖିଥିଲ ରମଣୀର ମାନ ।
ଦୁରିତନାଶନ ପ୍ରଭୁ !
କୁରୁରାଜ କ୍ରୂର ଦୁର୍ଯ୍ୟୋଧନ
ଅକାରଣେ ବିହିଥିଲା
ଯେତେକ ଅନିଷ୍ଟ ପାଣ୍ଡବର,
ହୋମର ଆହୂତି ରୂପେ
କୁରୁକ୍ଷେତ୍ର ସମର ଅଗ୍ନିରେ
ସ ସମସ୍ତ ଦେଲ କରି ଭସ୍ମ ।
ଭକ୍ତବାଞ୍ଛା କଳ୍ପତରୁ !
ପ୍ରାଣପ୍ରିୟା ସତ୍ୟଭାମା ସନ୍ତୋଷ ବିଧାନେ
ଆଣିଥିଲ ଭୂଲୋକରେ
ସରଗରୁ ପାରିଜାତ ପରା !
ବିପଦବାରଣ ତୁମ୍ଭେ,
ଅଥଳ ଜଳରେ ଯେବେ
ଗଜରାଜେ ଧରିଲା କୁମ୍ଭୀର
ବିକଳେ ଡାକିଲା :-
ରଖ, ରଖ ଚକ୍ରଧର !
ନିମିଷକେ ଉଦ୍ଧରିଲ ତାକୁ ।
ହେ ମଙ୍ଗଳମୟ କୃଷ୍ଣ !
ଘେନ ନିବେଦନ,
ସତତ ମଙ୍ଗଳ-କର
ବିସ୍ତାର ଜଗତେ !
କ୍ୱ ବସ୍ତ୍ୱ ହିଫଟାନଟାଚରଣଲମ୍ପଟାଙ୍ଘ୍ରିଦ୍ୱୟଂ,
ମହଃ କ୍ୱ ଚ ଲସନ୍ମହାରଜତଜାତିଜୈତ୍ରଂ ପୁନଃ,
ତୟୋଃ କ୍ୱଘଟନାବିଧୌ କବନକଳ୍ପନଂ ସ୍ୱଳ୍ପଧୀ-
ରହଂ କ୍ୱ ଚ କଥଂ ହଠାଦୁଦିତମୀଦୃଶଂ ସାହସଂ ।
ଅର୍ଥ :-
କାହିଁ ସେହି ନଟପଟୁ ଚରଣ ଯୁଗଳ, -
ଯାହା ଅତି ବିଷଧର
କାଳୀୟ ଫଣାରେ ନର୍ତ୍ତନକୁଶଳ ?
କାହିଁ ଅବା,
ମହୋଜ୍ଜ୍ୱଳ ତେଜୋମୟୀ
ପ୍ରକୃତିରୂପିଣୀ ରାଧା ;-
କନକ-କାନ୍ତି-ନିନ୍ଦନ
ଜ୍ୟୋତି ଯାହାଙ୍କର ?
କେତେ ଦୂରେ ସତେ ସେ କଳ୍ପନା ?
ଅଳ୍ପବୁଦ୍ଧି ଜନ ମୁହିଁ
କିପରି, କାହିଁକି ଅବା
ବିଷମ ସାହସ ମୋର ଜାତ ହେଲା ସତେ
ରଚିବାକୁ
ଯୁଗଳ ମିଳନାତ୍ମକ
ଏହି ଚମ୍ପୂ କାବ୍ୟ !
ଅବୁଝା ସକଳ ମୋର ।
କଥାମହମିହ ମହିତମହିମମହୋଦଧେର୍ମହେନ୍ଦ୍ର - ମଣିମୟୂଖ-ସନ୍ଦୋହ ସହୋଦରାଙ୍ଗମହସୋ ବିହାରଶାଳିନୋ ମଧୁରେ ମଧୌ ବଧୂଦିତନ୍ୟାୟାନ୍ୱୟସିଦ୍ଧାନ୍ତିତସ୍ୟ ସର୍ବେଶ୍ୱରସ୍ୟ ଶ୍ରୀନନ୍ଦନସ୍ୟାଖଣ୍ଡତପୋମଣ୍ଡଳ-ପିଚିଣ୍ଡିଳୀକୃତା -ନେକାନେହସୋ ଭଗବତୋ ମାର୍ତ୍ତଣ୍ଡସ୍ୟ ସୁକୃତକୃତାବତାୟା ରାଧୟା ସହ ଲୀଳାଂ ଲୋକୋତ୍ତରାମଳ୍ପଧୀର୍ଜଳ୍ପାମୀତି କବିଶ୍ଚିନ୍ତୟାମାସ ।
ଯୁଗ ଯୁଗ ଧରି,
ଆଚରିଲେ ତପଃ ପୂର୍ବେ
ଦେବ ଦିବାକର, ବହୁକାଳ;-
ଲଭିବାକୁ କନ୍ୟାରୂପେ
ପ୍ରକୃତି ଦେବୀରେ ।
ଫଳେ ତାର,-
ଜନମ ଲଭିଲେ ରବି
ବୃଷଭାନୁ ରୂପେ ଧରଣୀରେ ।
ନାରାୟଣ
ଯେବେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ସ୍ୱରୂପେ
ଜନମିଲେ ଅବତାର ଘେନି ମର୍ତ୍ତ୍ୟପୁରେ,
ତହିଁ ପୂର୍ବେ, କନ୍ୟାରୂପେ
ଳଭିସାରିଥିଲେ ଜନ୍ମ
ପ୍ରକୃତିରୂପିଣୀ ରାଧା
ଅଲିଅଳ ରାଜଜେମା
ବୃଷଭାନୁ ଗୃହେ ।
ମଦନମୋହନ କୃଷ୍ଣ,-
କମ-କାନ୍ତି ଯାହାଙ୍କର
ନିନ୍ଦେ ଇନ୍ଦ୍ରନୀଳମଣି ତେଜ ।
ମାଧୁମାସେ ସେ ମାଧବ
ବିଚରନ୍ତି ଯେବେ ବୃନ୍ଦାବନେ,
ବରାନନା ଗୋପବଧୂଗଣ
ଚିହ୍ନିପାରି ସର୍ବେଶ୍ୱର ରୂପେ ତାଙ୍କୁ
ହେଲେ ଆତ୍ମନିବେଦିତା;-
ବୃଷଭାନୁ ଜେମାତୁଲେ,
ସରସ ମାନସେ ।
ତାଙ୍କ ଲୀଳାଖେଳା
ବର୍ଣ୍ଣିବାକୁ କାହିଁ’ଛି ଶକତି ?
ଅଳ୍ପବୁଦ୍ଧି ନଗଣ୍ୟ ଯେ ମୁହିଁ ।
ଏ କଳ୍ପନା ସତେ କି ସମ୍ଭବ ହେବ
ଜୀବନରେ ମୋର ?
କଳପିଲେ ଏତେ
ଆପଣାର ପ୍ରତିଭାରେ ସନ୍ଦୀହାନ କବି
ମନେ ମନେ ।
କରେ କୁମ୍ଭ ଧରି ନବୀନା କିଶୋରୀ
ପ୍ରଭାତେ ଯମୁନା ଯାଇ,
କାନେ ତା ବାଜିଲା ମୋହନ ମୁରଲୀ
ଆତୁରେ ଡାକିଲା ରାଈ ।।
କଳା ତମାଳର ମୂଳରେ ଛଇଳା
ନୟନ ଅଟକି ଗଲା,
କି ଦେଖିଲା ନେତ୍ରେ ବାରି ନ ପାରି ସେ
ଲଳିତାରେ ପଚାରିଲା :-
କି ହେଲା ରେ, କହିତ ନୁହଇ ଭାରତୀରେ ।
କାଲି ଯା ଦୂରରୁ ସଖୀ କଳନା କଲା ମୋ ଆଖି,
କଳାଇନ୍ଦୀବର ଆରତି ରେ ।ପଦ।
କେଳିକଦମ୍ବ ଲତାର କୋଳେ କି ଶ୍ୟାମଳ ତା’ର,
ତେଜ ସେ ରବିସୁତାର ତୀରେ,
କମ୍ପି ମୋର କଳେବର ହୋଇଗଲା ଆର ପାର
ଯାହାକୁ ଡରଇ ତାର ତୀରେ ।୧।
କୁସୁମ-କୋଦଣ୍ଡ କାଣ୍ଡ କେତେ କରିଥିଲା ରୁଣ୍ଡ,
କର୍କଶ ନୋହିବା ଭାରତୀରେ,
କହୁଛି ବରଜି ଲଜ୍ଜା, କେବଳ ହେଲା ମୋ ମଜ୍ଜା
ମଜ୍ଜି ଯିବି କି ଉଭା ରତିରେ ? ।୨।
କି ମୋହନ ଲୀଳା ଧରି କୋଟି କଳାକରଶିରୀ
ପୂରିଛି ସେ ଶ୍ୟାମ ମୂରତିରେ,
କୁତ୍ସା କରେ ମୁଁ ଧାତାକୁ କାହିଁକି ସରଜି ତାକୁ
ଚିରାୟୁ ରଖିଲା ଜରତୀରେ ।୩।
କି ନୀତି, କି ଜାତି ଶୀଳ କି କୁଳବରତ ଫଳ
ଠଉରି ନ ପାରେ ମୋ ମତିରେ,
କୋମଳତର ମୋହନ କୁଞ୍ଜକୁକ୍ଷିରୁ ନିଃସ୍ୱନ
ଆସି ଚୁମ୍ବିଦେଲା ମୋ ଶ୍ରୁତିରେ ।୪।
କଲବଲ ଛଟପଟ ହୋଇ ଯାଉଛି ନିପଟ
ସଂବେଶ ଅଶନ-ବିରତିରେ ।
କହଇ ଶ୍ରୀ ବାଲୁକେଶ ଶରଣ ଧରଣୀଈଶ
ଏ କି ଦଣ୍ଡ ବିନା ପୀରତିରେ ? ।୫।
( ରାଗ-ଶାବେରୀ । ତାଳ-ତ୍ରିପୁଟା )
ଶ୍ରୀମତୀ କହିଲେ :-
ସହୀରେ, ଅଚଳନ୍ତି ନୀଳକଇଁଟି ପରି କାଲି ସତେ ଦୂରରୁ ମୋ ଆଖି ଯାହା ଠଉରାଇଲା, ମୁଁ ତୋତେ ସେ କଥା କହି ପାରୁ ନାହିଁ । ଏ କ’ଣ ହେଲା !
(୧) ସଖି, ଦେଖିଲି, ଯମୁନାକୂଳର କେଳିକଦମ୍ବ ଲତାକୋଳରେ କେମିତି ଗୋଟିଏ ଶ୍ୟାମଳ ତେଜ ସତେ ପୁଟି ଉଠିଛି । ଯାହାକୁ ମୁଁ ଡରି ମରୁଥାଏଁ ତା’ରି (କନ୍ଦର୍ପ) ଶରରେ ମୁଁ ଜରଜର ହୋଇପଡ଼ିଲି । ଦିହଟା ମୋର ଖାଲି ଶୀତେଇ ଉଠିଲା ଲୋ ସହୀ !
(୨) କନ୍ଦର୍ପ ତାର ଚିକ୍କଣ ଶରମୁଣା ଭିତରେ କେତେ ଫୁଲ ଧନୁଶର ସାଇତି ରଖିଥିଲା କେଜାଣି ! ଲାଜ ଛାଡ଼ିକରି ମୁଁ ତୋତେ କହୁଛି - ସତରେ ମୋର ମନେହେଲା ଠିଆ ଠିଆରେ ତାଙ୍କ ସହିତ ମିଶିଯାଆନ୍ତି କି !
(୩) ସହୀ ଲୋ, ସେହି ଶ୍ୟାମଛବିରେ କୋଟିଏ ଚନ୍ଦ୍ରର ଶୋଭା କି ମନଭୁଲା ମାଧୁରୀ ଧରି ପୂରିରହିଛି ସତେ ! ଏଭଳି ରୂପକୁ ଗଢ଼ି କାହିଁକି ଭଲା ଦଇବ ବୁଢ଼ୀକି ଏତେ କାଳ ଜୀଆଇ ରଖିଲା ? ( ଏଠାରେ ବୁଢ଼ୀ ଶବ୍ଦରେ ରାଧାଙ୍କ ଶାଶୁ ଜଟିଳାପ୍ରତି ଲକ୍ଷ୍ୟ କରାଯାଇଛି ) ।
ଏହି ପଦାଂଶଟି ‘‘ଚିରାୟୁ ରଖି ଲାଜ ରତିରେ’’- ଏପରି ପଢ଼ି,- ରତିରେ ଲାଜଯୋଖି କାହିଁକି ପୋଡ଼ା ବିହି ଏପରି ରୂପକୁ ଭିଆଣକଲା ବୋଲି ମଧ୍ୟ ଅର୍ଥ କରାହୁଏ ।
(୪) ନୀତି କ’ଣ, ଜାତି କ’ଣ, ଏମିତି କି କୁଳବ୍ରତର ଫଳ ସୁଦ୍ଧା - କାହାରି ହେଲେ ମୋ ମନଭିତରେ ଆଉ ଠିକଣା ଠଉର ରହିଲା ନାହିଁ । ଠିକ୍ ଏତିକିବେଳକୁ ପୁଣି କୁଞ୍ଜଭିତରୁ ଗୋଟିଏ ଭାରି ମଧୁରିଆ ସ୍ୱର ଭାସି ଆସି ମୋ କାନରେ ପଡ଼ିଲା ।
(୫) ସେତିକିବେଳରୁ ଖିଆପିଆ ସବୁ ମୋର କୁଆଡ଼େ ଉଭେଇ ଗଲାଣି । ମୁଁ ଖାଲି ଛଟପଟ ହୋଇ ମରୁଛି ଲୋ ! (ଆଠଗଡ଼ ରଜା କହୁଛନ୍ତି) ବିନା ପ୍ରୀତିରେ ସତେ ଏ କି ଦଣ୍ଡ ହେଲା !
ନାଦଃ କୋଽପି ନିତମ୍ବିନୀଜନମନଃ କ୍ଷୋଭକ୍ଷମଃ ଶ୍ରୁଶ୍ରୁବେ,
କାନ୍ତିଃ କାପି ଚଳତ୍ କଳାପମୁକୁଟାଲମ୍ବା ଚୁଚୁମ୍ବାମ୍ବକେ;
ସ୍ଥୈର୍ଯ୍ୟଂ ତତ୍ ପ୍ରଭୃତି ସ୍ଖଳତ୍ୟପି ବଳତ୍ୟନ୍ତର୍ବିଳାପୋ ବଳା-
ଦଶ୍ରାନ୍ତଂ ସଖି ଦୃଶ୍ୟତେ କିମଭିତୋ ମାହେନ୍ଦ୍ରନୀଳଂ ମହଃ ।।
ସଖି ! ଶିଖଣ୍ଡାପୀଡ଼ମନୋହରଃ ପ୍ରତ୍ୟଗ୍ରମୁଦିରମେଦୁରଃ ସମୁତ୍କଟ-
ନଟନାଟୋପପଟୁଃ କୋଽପି ସମୂହୋ ମହସାମମଳଃ ସମାଲୋକି
ମୟେତ୍ୟୁକ୍ତବତ୍ୟାଂ ଶ୍ରୀମତ୍ୟାଂ ତାଂ ପ୍ରତି ଲଳିତା ।
ପ୍ରିୟସଖୀ,
ଯେବେ ଲୋ, ସେ-
କାମିନୀ ମାନସହରା ମୋହନ ମୁରଲୀ
ଗୁଞ୍ଜରିଲା ମଧୁ ମଧୁ
କର୍ଣ୍ଣତଟେ ମୋର,
ପୁଣି ସଙ୍ଗେ ତା’ର
ପରଶିଲା
ନୟନଯୁଗଳେ ଆସି
ଆଖିଭୁଲା କି ସେ ଏକ
ଅପରୂପ ତେଜ;-
ଶିଖୀଶିଖା ଦୋଳନରୁ ଝରି;
ଆକୁଳିତ କଲା ତନୁ ମନ ।
ଆସେପାଶେ ଚଉକତି ସତେ
ଖେଳିବୁଲେ ଅହରହ
ସେଇ ଛବିଛଟା,-
ସୁନ୍ଦର ସେ ଇନ୍ଦ୍ରନୀଳମଣିର ଝଲକ ।
ସେତିକିବେଳରୁ ସଖି,
ଅନ୍ତର ଯାତନା ମୋର ବଢ଼େ ବେଳୁଁବେଳ ।
ଖାଲି ତ ଏତିକି ନୁହେଁ
କି କହିବି ତୋତେ ଲୋ ଲଳିତା !
ନବଘନ ତନୁଭଙ୍ଗି ତୁଲେ
ମୟୂର ଚୂଳର ଗୁରୁ ଗଉରବ ଶିରୀ,
ସତେ ସଖି !
ଅଭୁଲା ସେ ଏ ଜନମେ ମୋର ।
ଆହା, ସେ କି ମନୋହର ନର୍ତ୍ତନ ଭଙ୍ଗିମା !
ଭାଷା ନାହିଁ,- ଭାଷା ନାହିଁ ମୋର
କିକରି ଲୋ, ବର୍ଣ୍ଣିବି ତୋ ଆଗେ ?
ଶ୍ୟାମ-ପ୍ରେମ ପାଗଳିନୀ
ରାଈ କଥା ଶୁଣି
କହିଲା ସେ ଚତୁରୀ ଲଳିତା:-
ଖରେ ରାଈ ମନ ଠଉରାଇ ଗୋଇ
ଚତୁରୀ ଲଳିତା ସଖୀ,
ଖଞ୍ଜାଇ ବଚନ, ରଞ୍ଜାଇ ପଚାରେ :-
ଆଉ କି ରଖିଚୁ ବାକୀ ?
ଖୋଜି ଲୋଡ଼ି ତୁ ଯେ କାଳ-କଳାନାଗ
ବନାଇଲୁ ଗଳାହାର
ଖଳ ପୀରତିକି କୋଳକରି ଧନୀ,
ହେଲୁ କେଡ଼େ ହରବର !
ଗୀତ
ଖରାପ ତୁ ହେଲୁ ରେ,
ଖେଳଲୋଳଖଞ୍ଜନାକ୍ଷି କି ସାହସ କଲୁ ରେ ।ପଦ।
ଖର୍ବ ହୋଇ ସୁରତରୁ-କୁସୁମ ବାଞ୍ଛିଲୁ ରେ,
ଖେଦବୀଜ ନିଜ ହୃଦକେଦାରେ ବିଞ୍ଚିଲୁରେ ।୧।
ଖିଆଲ ପରି କି ଧନ ! ମନରେ ଭାଳିଲୁ ରେ,
ଖଳିକାର ନୋହି, କଳା ନାଗରେ ଚାଲିଲୁ ରେ ।୨।
ଖରା ସ୍ମରି ଝାଉଁଳିବା ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗ ପାଇଲୁ ରେ,
ଖମଣି ମଣ୍ଡଳକୁ ତୁ କର ବଢ଼ାଇଲୁ ରେ ।୩।
ଖାଇଦେଇ କି ଅମଳ ଅଚେତା ହୋଇଲୁ ରେ,
ଖାରା ଖଣ୍ଡାଧାର ଖଟ ବିଚାରି ଶୋଇଲୁ ରେ ।୪।
ଖଟେ ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗନାଥ ତୋ ପଦେ ପହିଲୁ ରେ,
ଖଣ୍ଟ କରେ ଧନ ଦେଇ ପଦେ ନ କହିଲୁ ରେ ।୫।
( ରାଗ-କେଦାର । ତାଳ ତ୍ରିପୁଟା )
-ଗୀତକଥା-
ଲଳିତା କହିଲେ :-
କିଶୋରୀ, ଚିହ୍ନା ନାହିଁ, ଜଣା ନାହିଁ-ସେ ରୂପକୁ ଦେଖିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ତୋର କଳା ଖଞ୍ଜନ ଆଖି କେତେବେଳେ ଭଳିଗଲା ସତେ ? କିପରି ଭଲା ଏ ସାହସ କଲୁ ? ମୁଁ ତ ତାଟକା ହୋଇଯାଉଛି ।
(୧) ବାମନ ହୋଇ ସ୍ୱର୍ଗରୁ ଫୁଲ ତୋଳିବାକୁ ମନ ତୋର ! ଏମିତି ଅସମ୍ଭବ ପାଞ୍ଚକରି ତୁ ଛାଏଁ ଛାଏଁ ଛାତି ପୋଡ଼ାକୁ ଡାକି ଆଣୁଛୁ ସିନା !
(୨) ତୋ ମନେ ମନେ ଏ କାମଟା ଖୁବ୍ ସହଜ ବୋଲି ଭାବୁଛୁ ! ନୁହେଁ ? ମୁଁ ତ ଦେଖୁଛି ତୁ ଗାରୁଡ଼ି ମନ୍ତ୍ର ନ ଜାଣି ସାପ ଖେଳାଇବାକୁ ବସିଛୁ !
(୩) ଖରା କିମିତିକା ଜିନିଷ, ସେ କଥା ମନେକଲେ ଯେ ଝାଉଁଳି ପଡ଼ୁଛି, ସେ ପୁଣି ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କୁ ଧରିବାକୁ ହାତ ବଢ଼ାଇବ କେଉଁ ସାହସରେ ମ ? ଇଏ ଭଲା କିମିତି କଥା ?
(୪) ଏମିତି କି ନିଶା ଖାଇ, ଏକାବେଳେ ଅଚେତା ହୋଇପଡ଼ି, ତୁ ଖଣ୍ଡାଧାରକୁ ତୂଳା ଶେଯ ବୋଲି ବିଚାରିଲୁ ମ ସହୀ !
(୫) (ଆଠଗଡ଼ ରଜା ପହିଲିରୁ ତୋ ପାଦତଳର ସେବକ) ଖଣ୍ଟ ହାତରେ ଧନ ଟେକିଦେଲୁ, ପଦେହେଲେ ପଚାରିଲୁ ନାହିଁ ?
-ଶ୍ଳୋକାଂଶ-
ସ୍ପୃଷ୍ଟ୍ୱା ଚଞ୍ଚଳଚନ୍ଦ୍ରକାଂଚଳଚମତ୍କାରକ୍ରମଂ ଚକ୍ଷୁଷା,
କା ବାସ୍ମିନ୍ ପୁଟଭେଦନେ ନବବଧୂରେକାପ-ଶୋକାଭବେତ୍ ।
ବାଳେ ନୂତନସୂତିକାଳୟରତୌ କାଳେଽପି ତାଦୃଗ୍ବକୀ -
ହିଂସାମପ୍ୟନୁଭୂୟ ଲୋକବଚସଃ କିଂ ସାହସଂ ସ୍ୱୀକୃତଂ ।।
ହନ୍ତାହନ୍ତାତିକ୍ରାନ୍ତାତ୍ୟନ୍ତବିହିତବଚନୟା ଲୋକତିଗଲୀଳାଲୋଳଲୋଚନୟା ଭବତ୍ୟା ଯୁବତୀଜାତିପାତିବ୍ରତ୍ୟାତିଶୟଘାତିନି ଶିଖଣ୍ଡଶେଖରେ ନଟପଟୁନି ତମାଳମଳାମେଚକେ ମହସି ବ୍ୟରଚି ସାପେକ୍ଷକଟାକ୍ଷନିକ୍ଷେପବିଳାସଃ ।
ଅର୍ଥ :-
କିଶୋରୀ ଲୋ,
କହ ଦେଖି ସଖୀ !
ଏତେ ଛାତି ଧରି ସତେ
କିଏ ଅଛି ନବବଧୂ
ବରଜ ମଣ୍ଡଳେ,-
ଯା ନୟନେ ନାଚିଲେ ଗୋ,
ନଟବର ଶ୍ୟାମ ଶିର
ଚଞ୍ଚଳ ଚନ୍ଦ୍ରକ ଚୂଳ-
ଚହଲା ଚାତୁରୀ;
ରହିବ ତା’ ଧୃତି ?-
ଆକୁଳ ନୋହିବ ଚିତ୍ତ
କେଉଁ ନବୀନାର ?
ସବୁ ବୁଝି, ସବୁ ଜାଣି
ସରଳା ତୁ ଗୋପବାଳା !
କି ସାହସେ କହ ସତେ
ମିଶାଇଲୁ ତା’ ଆଖିରେ ଆଖି !
କୋଳେ ଥିବା କାଳୁଁ ପରା
ପୁତନାରେ ମାରିଛି ପରାଣେ ?
ଏବେ ତ ସେ ନବୀନ କିଶୋର ।
ବରତି ଯିବୁ କି ସହି,
ପଡ଼ି ତା ହାବୁଡ଼େ ?
ଏ କି କଲୁ ସତେ ?
ନ ଘେନିଲୁ ହିତ କଥା,-
କହିଲେ ଯା ଆପଣାର ଜନ ।
ସତୀ କୁଳ ଅଇରି ସେ
ମୟୂରଚୂଳିଆ ।
ତାକୁ ପୁଣି ଅନାଇଁ ତୁ ଦେଲୁ
ସଖୀ, ନଚାଇ ଭ୍ରୂଲତା ?
ଲଳିତା ଭାରତୀ ଶୁଣି
କହିଲେ ଶ୍ରୀମତୀ :-
‘ଗ’
ଅନୁଚିନ୍ତା
ଗତାଗତ ସତେ, ନ ଥିଲା ସେ ପଥେ
ତୁ କି ନ ଜାଣୁରେ ସଖୀ,
ଗଡ଼ି ଖସଡ଼ାରେ, ଗହଳ ପଙ୍କରେ
ଗୋଡ଼ ତ ଯାଇଛି ଲାଖି ।
ଗତି ନାହିଁ ଆଉ, ଆଗକୁ ପଛକୁ
ପାଦ ଚାଲିବାରେ ମୋର,
ଗେଲ ନୁହେଁ ଜାଣି ସତରେ ଚତୁରୀ !
ଶରଣ ଘେନୁଚି ତୋର ।
-ଗୀତ-
ଗଲାଣି ତ ଗଲା କଥା, ରେ ସଙ୍ଗାତ !
ଗୁପତେ ସିନା ମୁଁ ତୋତେ ପଚାରୁଛି ବଳିପଡ଼ିବାରୁ ବ୍ୟଥା ।ପଦ।
ଗଙ୍ଗାରୁ ବିଶଦ ଗଭୀର ତୋ ହୃଦ, ଗଣ୍ଠିଧନ ତୋର ସ୍ନେହ,
ଗୋଡ଼ ଖସି ଖେଦ ହେବାର ଦରଦ ଯିବାର ଉପାୟ କହ ।୧।
ଗଞ୍ଜାଇକି ଜିଣି ଲାଗି ଝାଙ୍କେ ପୁଣି ରଞ୍ଜାଇଲା ମନ ଝଳି,
ଗୋଳା ଗରଳରୁ କଟୁ, ପୀୟୁଷରୁ ସ୍ୱାଦଗୁଣ ଗଲା ବଳି ।୨।
ଗୋଳିଦେଲା ମୋର ବାହାର ଭିତର ସ୍ୱର ସେ ଅବା ସରସେ,
ଗାତ୍ର ଗୋଟିଯାକ ପୂରିଲା ପୁଲକ ଶ୍ରବଣସୀମା ସ୍ପରଶେ ।୩।
ଗିଳିଦେଲା ପୁରନ୍ଦର-ନୀଳ କର-କଳିକାମୟ ତିମିର,
ଗହନ କି ଗୃହ ହୋଇଲା ସନ୍ଦେହ ନିଶ୍ଚୟ ହୋଇ ବିଦୂର ।୪।
ଗତାଳସନାଟପଟୁ ଖଞ୍ଜରୀଟ ପରାୟେ ଆସିଲା ଉଡ଼ି,
ଗଣ୍ଡିଗର୍ଭେ ଗୁଳି ଗଲା ପରି ଗଳି ବିବେକ ଦେଲା ଘଉଡ଼ି ।୫।
ଗଗନ-କୁସୁମ ପରି ଏଥି ଶ୍ରମ ଫଳ ହୋଇବ କି କାଳେ,
ଗୋଳିଆ ନ ରଖି କହ ଚନ୍ଦ୍ରମୁଖି, ଗହଳି ନ ଥିବାବେଳେ ।୬।
ଗରିଷ୍ଠ ଅରୁଚି କାହିଁକି କରୁଚି ଅଶନେ, ବସନେ, ଦେହେ,
ଗୁରୁଜନତତି ଜାଣିଲେ କି ଗତି ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗପତି କହେ ।୭।
(ରାଗ-ତୋଡ଼ି ପରଜ । ତାଳ - ଆଦି)
-ଗୀତକଥା-
ଶ୍ରୀମତୀ କହିଲେ :-
ସହି, ଯାହା ହେବାର ତ ହେଲାଣି । ବିରହବ୍ୟଥା ବଳେଇ ପଡ଼ିବାରୁ ମୁଁ ତତେ ସିନା ମୋ ମନକଥା ଗୋପନରେ ପଚାରୁଛି ।
୧- ଗୋଡ଼ ମୋର ଖସି ଯାଇଛି, ନା ଆଉ ଖସିବାକୁ ବାକି ଅଛି ? ତୁ ମୋତେ ଅତି ସୁଖପାଉ । ହୃଦୟ ତୋର ଗଙ୍ଗା ଜଳପରି ନିର୍ମଳ । ଆଉ ମୁଁ ଜାଣେ, ତୁ କଥାଟାକୁ ପଦାରେ ପକେଇବୁ ନାହିଁ । ସେଥିପାଇଁ ତତେ ପଚାରୁଛି । ଏବେ ଖସି ଯାଇଥିବା ଗୋଡ଼ର ପୀଡ଼ା କେମିତି ଊଣା ହେବ ତାହାରି ଉପାୟ ବତାଇଦେ ।
୨- ଗଞ୍ଜାଇଠାରୁ ବଳିକରି ସେ ନିଶା ମତେ ଆହୁରି ଜୋରରେ ଝାଙ୍କୁଛି । ମୋ ମନ ସେ ନିଶାରେ ମୋହି ହୋଇ ଯାଉଛି । ସତେ ଯେମିତି ଏ ନିଶା, ବିଷଠାରୁ ଆହୁରି କଟୁ । ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଅମୃତରୁ ବଳି ମଧୁର ।
୩- ସେ ସ୍ୱର (ବଂଶୀସ୍ୱର) ମୋ କାନରେ ପଡ଼ିଲାକ୍ଷଣି ମୋର ବାହାର ଭିତର ମନ୍ଥି ହୋଇଗଲା । ମୁଁ ତ ମନେ କରୁଛି ସ୍ୱର ନୁହେଁ ଶର ସେ-କାନ ଛୁଇଁଲା କ୍ଷଣି ସାରା ଦେହଟା ପୁଲକି ଉଠିଲା ମୋର ।
୪- ଶ୍ୟାମ ବର୍ଣ୍ଣର ସେ ଇନ୍ଦ୍ରନୀଳମଣି କିରଣଛଟା ମତେ ଆଚ୍ଛନ୍ନ କରିପକାଇଲା । ଆଖି ମୋର ଝଲସିଗଲା । ଚାରିଆଡ଼ ମତେ ଖାଲି ଅନ୍ଧାର ଦିଶିଲା । ମୁଁ ଘରେ ଅଛି, କି ବଣରେ ଅଛି, ଠିକଣା କରିବାକୁ ଚେତା ରହିଲା ନାହିଁ ଆଉ ।
୫- ଅଳସଛଡ଼ା ନାଟୁଆ କଜଳପାତି ପକ୍ଷୀର ଚଂଚଳ ଛଟକପରି କେଡ଼େ ବେଗରେ ସେ ଶ୍ୟାମ ଛଟା ଛାତି ଭିତରେ ମୋର ପଶିଗଲା ସହି ! ସତେ ଯେମିତି ମୋ ଦେହରେ ଗୁଳି ଭୁକିଗଲା । ବିବେକ ମୋର କୁଆଡ଼େ ଘଉଡ଼େଇ ହୋଇଗଲା ।
୬- ଆକାଶରୁ ଫୁଲ ତୋଳିବାକୁ ମନକଲେ ଯେମିତି ଅକାରଣରେ ପରିଶ୍ରମ ଖାଲି ସାର ହୁଏ, ମୋ ଶ୍ରମର ଫଳ କଅଣ ସେଇପରି ହେବ ? ମନରେ ଗୋଳିଆ ନ ରଖି ଟିକିଏ ମତେ ନିରୋଳାରେ ସବୁକଥା ଫିଟାଇ କହିବୁଟି ।
୭- ଏବେ କାହିଁକି ଖିଆପିଆ, ବେଶଭୂଷା ସବୁ ମତେ ଭାରି ଅରୁଚି ଲାଗୁଛି । (ଆଠଗଡ଼ରାଜା କହୁଛନ୍ତି) ଗୁରୁଜନମାନେ ଜାଣିଲେ ଗତି କଅଣ ହେବ ଭଲା ?
(ଗ) ସ୍ୱାଭିନ୍ନେ ସଖି ମୁଞ୍ଚ ମାଦୃଶି ଜନେ ତ୍ୱଂ ବଞ୍ଚନାନାଂଚୟଂ,
ନାତୀତାନବଧାନତା ଗ୍ରହିଳତା ନିର୍ମାତି ଶର୍ମାତ୍ମନଃ ।
ଜ୍ଞାନାତ୍ ବା ତଦଭାବତଃ ପଥି ରସେନାର୍ଦ୍ରାନ୍ତରେ ବନ୍ଧୁ ରେ,
ସଂପାତୋଦ୍ଭବ ହୃଦ୍ବ୍ୟଥାଂ ହର ପରାମୋଦଂ ଚ ନୋଦଂଚୟ ।
ଜ୍ଞାନେନ ବାଜ୍ଞାନେନ ପ୍ରଣୀତସ୍ୟାତୀତସ୍ୟାପରାଧସ୍ୟସ୍ମାରଣଶର-
ବିସରାସାରପ୍ରୟୋଗଶୀର୍ଣ୍ଣସାରାଂ ମାରାଶୁଗାଶୁଗବିଶେଷନିଃଶେଷ-
ସାମର୍ଥ୍ୟାଂ କିମାଳିମାଂ କଦର୍ଥୟସି ବ୍ୟର୍ଥମିତିଗଦିତବତ୍ୟାଂ
ସାମିଗଳିତଧୈର୍ଯ୍ୟୟାଂ କିଶୋର୍ଯ୍ୟାଂ ପୁନସ୍ତାଂ ପ୍ରତି ସଖୀ ସାକୂତଂ ।
ଅର୍ଥ-
ଶ୍ରୀମତୀ- ପ୍ରିୟ ସଖି,
ଜୀବନର ବନ୍ଧୁ ପରା ତୁହି !
ପ୍ରାଣ ଦିଆଦେଇ ତୋର ମୋର ?
ସୂତାଏ ହେଲେ ନାହିଁ ତ ଅନ୍ତରେ ଅନ୍ତର ।
ବଞ୍ଚନା କରନା ମୋରେ
ଜାଣି ଅବା ଅଜାଣତେ
ଯାଉ ଯାଉ ଚିକିଟା ରାହାରେ
ଖସଡ଼ି ତ ଯାଇଛି ଲୋ ପାଦ ।
ଆହା କରିବାକୁ
କେହି ସାହା ନାହିଁ ତୋହ ବିନେ ମୋର ।
ତୁହି ଏକା ଘୁଞ୍ଚାଇବାକୁ ସେ ଦରଦ ସିନା -
ଏ ବେଳରେ ସଖି !
ଶୁଣିଲେ ବରଜେ ଖାଲି ହସିବେ ଭଗାରି ।
ଦୋଷ ମୋର ପୁଣି ପୁଣି
ଉଗାରି ଉଗାରି
କାହିଁକି ଦେଉଛୁ ପୀଡ଼ା !
ଏକେ ତ କନ୍ଦର୍ପ-ବାଣ
ଦେଲାଣି ମୋ ସବୁ ଦମ୍ଭ ସାରି;
ସଜନୀ ଲୋ !
କଲବଲ ନ କର ତୁ ଆଉ ।
ତୂନୀ ହେଲେ ଏତେ କହି
କାତରେ ରାଧିକା ଯହୁଁ,
ଲଳିତା କହିଲା ତାଙ୍କୁ
ମନରେ ଗୋପନ ରଖି
ନିଜ ଅଭିପ୍ରାୟ ।
‘ଘ’
ଅନୁଚିନ୍ତା
ଘର ପର କରି, ଆରେ ସୁନାଗୋରୀ, କି କଲୁ କି ଭରମିଲୁ ?
ଘଡ଼ିଏ ହେଲେ ତୁ ସତେ ଆଗ ପଛ ମନରେ ନ ବିଚାରିଲୁ ।
ଘନସାର ବୋଲି ବୋଳି ହେଲୁ ଅଙ୍ଗେ କାଚକଣା କରି ସାର
ଘନ କଣ୍ଟା ବଣେ ପାଦ ନ ବଢ଼ାଇ ଘରେ ଫେର, ଘରେ ଫେର ।
-ଗୀତ-
ଘେନାଇଁ ଆମ୍ଭେ ଯେତେ କହିଲୁ ଗୋ,
ଘେନିଲୁ ନାହିଁ ବାଳା ପହିଲୁ ଗୋ ।
ଘୃତଘଟକୁ ଶିଖୀ ଶିଖା ପାଖରେ ରଖି
ଶିରୀଷଦେହା, ଏହା ସହିଲୁ ଗୋ ।ପଦ।
ଘସ୍ରନାଥନନ୍ଦନା ଅନାଉଣିକି ମନା-
କରୁ ଯେ ଥାଉଁ ହଟି ଚାହିଁଲୁ ଗୋ,
ଘଟୀ ସରିକି କରେ ନାହିଁ କି ବିବେକରେ
ମହାର୍ଣ୍ଣବରେ ଅବଗାହିଲୁ ଗୋ ।୧।
ଘୋଟି କିତବ ମୂଳ ଘୋରି ଘୋର ଜାଙ୍ଗଳ
ଜହର ତୁଲେ ତାହା ପିଇଲୁ ଗୋ,
ଘୁମାଇବାର ସମ୍ଭବିଲା ନାହିଁ କି ଆମ୍ଭ
ସୁଯୋଗୁଁ ସିନା ବଞ୍ଚି ଅଇଲୁ ଗୋ ।୨।
ଘେନି ଘେନାଇଁ ଯାଇ କହିବା ସମଯାଇ
ଘଟିଲେ ସିନା ଆମ୍ଭେ ଜୀଇଲୁଁ ଗୋ,
ଘଟଣା ବିରହରେ ଅବଶ୍ୟ ତ ଜହରେ
ତୋ ଘେନି ଆତ୍ମଘାତୀ ହୋଇଲୁଁ ଗୋ ।୩।
ଘୋଳାରେ ପଛେ ମରୁଁ ଆଝୁ ତୋ ହୁକୁମରୁ
ନିକୁଞ୍ଜ ଦଉଡ଼କୁ ରହିଲୁଁ ଗୋ,
ଘାଣ୍ଟି ହେଉଛୁଁ ମାତ୍ର ଉନ୍ନିଦ୍ର ଶତପତ୍ର
ନେତ୍ରା ଯା ଆମ୍ଭ ବଶ ନୋହିଲୁଁ ଗୋ ।୪।
ଘନେ ଚପଳାଲୀଳା ଚାହିଁ ଘନକୁନ୍ତଳା
ତୁ କି ଏ ଅଭିଳାଷ ବହିଲୁଁ ଗୋ,
ଘାରିହେଲୁ କି ରସେ ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗେଶ ଭାଷେ
ଅବଶ୍ୟ ମୋହନରେ ମୋହିଲୁ ଗୋ ।୫।
ରାଗ-କାମୋଦୀ । ତାଳ-ଏକତାଳୀ
-ଗୀତ କଥା-
ଲଳିତା :-
ସହୀ, ଆଗରୁ ତତେ ଯେତେ ବୁଝାଇ ସୁଝାଇ କହିଲେ ବି ସେ କଥାକୁ ତୁ କାନ ଦେଲୁ ନାହିଁ । ଜାଣି ଶୁଣି ଶ୍ୟାମ ପ୍ରେମରେ ଭଳିଯାଇ ଏତେ ବେଳକୁ ତୁଛାଟାରେ କଷ୍ଟ ଭୋଗୁଚୁ ସିନା ! ଏ ଘଟଣା ଘିଅ ଘଡ଼ିକି ନିଆଁ ଝାସରେ ଥୋଇଲାପରି ହେଲା ତ !
୧- ଯମୁନାକୁ ଅନାନା ବୋଲି କେତେ ମନା କରିନାହିଁ ତତେ ! ହଟୁଣୁ ତୁ ହଟକରି ଚାହିଁଲୁ । ହାତରେ ଘଡ଼ିଟିଏ ହେଲେ ନ ଥାଇ, ତୁ କୋଉ ବିବେକରେ ଦରିଆ ପହଁରିବାକୁ ମନ କଲୁ ମ ?
୨- ଗରଳ ସାଙ୍ଗରେ ଦୁଦୁରାମୂଳ ଘୋଟି ଲହି ଲାଙ୍ଗଳିଆ ମିଶାଇ ପିଇଦେଲୁ ତୁ । ଏମିତି ବିଷ ଖାଇଲେ ଲୋକ ଜୀଇବା ଅଠାଠିକ୍ ହୋଇଯାଏ । ହେଲେ, ତୁ ଟିକିଏ ମାତ୍ର ଘୁମାଇ ପଡ଼ିଲୁ ନାହିଁ ତ ! ଆମେମାନେ ଥିଲାକୁ ସିନା ଆମ ସାହାଯ୍ୟରୁ ତୁ ବରତି ଆସିଲୁ ।
୩- ହଉ, ଆମେ ଯାଇ ଘେନାଘେନିକରି ତୋ’ ଲାଗି ତାଙ୍କୁ କୁହା ପୋଛି କରିବୁଁ । ସେ ତୋ କଥାରେ ହଁ ଭରିଲେ ତ ଭଲ । ହେଲେ ଆମେ ସବୁ ତୋରି ପାଇଁ ବିଷଖାଇ ମରିବା କଥା ନିଧାର୍ଯ୍ୟ ଜାଣ ।
୪- ତୋ ଆଜ୍ଞା ପ୍ରମାଣେ ଆମ ଗୋଡ଼ ପଛେ ବିନ୍ଧାରେ ଫାଟି ପଡ଼ୁ, ଆଜିଠୁଁ କୁଞ୍ଜକୁ ଦୌଡ଼ିବାକଥା ମୂଳ । ହେଲେ ତୁ ଯେବେ ଆମ କଥା ଟିକିଏ ଶୁଣି ଥାଆନ୍ତୁ, ତେବେ ସହି, ଆମକୁ ଏତେ କଲବଲ ହେବାକୁ ପଡ଼ିନ୍ତା ନାହିଁ । ଏବେ ଆମେ ଖାଲି ଘାଣ୍ଟି ହେଉଚୁଁ ।
୫- ସଖୀ, ମତେ ଲାଗୁଚି ମେଘରେ ବିଜୁଳି ଝଟକ ଦେଖି ତୁ ଲୋଭେଇ ଯାଇଚୁ କି କ’ଣ ? ଘନଶ୍ୟାମଙ୍କର ମେଘବର୍ଣ୍ଣର କୋଳରେ ତୋ ସୁନା ଦେହ ବିଜୁଳିପରି କେମିତି ମାନିବ, ସେଇ କଥାରେ ତୋର ମନ, ନା ? (ଆଠଗଡ଼ ରାଜା ଅନୁମାନ କରୁଛନ୍ତି) ତେଣେ କାହ୍ନୁଙ୍କୁ ବି କିଶୋରୀ ନିଶା ଲାଗିଛି କି କ’ଣ ! ତାଙ୍କର ବୋଧେ ଏଇ ଅବସ୍ଥା ହୋଇଚି ।
(ଘ) ବନ୍ୟାମାର୍ତ୍ତଣ୍ଡକନ୍ୟାତଟନିକଟଭୁବଃ ପ୍ରେକ୍ଷଣଂ ନେଚିପଥ୍ୟଂ
ଭୂୟୋଽସ୍ମାଭିଃ ପ୍ରଯୁକ୍ତା ଶ୍ରବସି ନ ଲଗିତା ତୁଚ୍ଛକୁତ୍ସାଚିକିତ୍ସା ।
ବୈଦ୍ୟେ ସଦ୍ୟଃ ସମୁଦ୍ୟଦ୍ଗଦହୃତି ଚତୁରେ ଯବ୍ୟପେକ୍ଷାନବଦ୍ୟେ,
ଯ ମଃ କାମସ୍ୟପୂର୍ତ୍ତୌ ଗତିରିହ ଜଗତଃ କେବଳଂ ତେଽବଲମ୍ୱଃ ।।
ସ୍ୱାମିନ୍ୟନୁଜ୍ଞାନୁଲ୍ଲଙ୍ଘନଜଙ୍ଘାଳତୈବ ମାଦୃକ୍ପ୍ରିୟଜନପ୍ରଣୀତ-
ପ୍ରଜତ୍ମାନାମନୁପଥିକାପରିଣତିଃ ପରମେଶ୍ୱରାଧୀନଂ ତର୍କୟୋଦର୍କ-
ମିତ୍ୟୁକ୍ତ୍ୱ। ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣାନ୍ତିକଂ ପ୍ରବିଶ୍ୟ ବିଜ୍ଞାପୟାମାସ ଲଳିତା ।
ଅର୍ଥ :-
ଯମୁନା ତଟ ବଣକୁ ଅନାଉଁଣି ତୋର
ଅଣହିତ ବୋଲି ସଖି,
କେତେ ସତେ ନ କହୁଚୁଁ ତୋତେ ?
ମନା ତ ମାନିଲ ନାହିଁ ।
ଏବେ ଭୋଗିଲୁ ତୁ ଛାଏଁ ଛାଏଁ ଦୁଃଖ ।
ହେଲା ଯା ହେବାର ।
ବେଗେ ତୋର ଏ ରୋଗ ଯେ
ଆରୋଗ୍ୟ ପାରିବ କରି,
ସେଇଭଳି କବିରାଜ ପାଶେ,
ଯିବାର ମୁଁ ଉଚିତ ମଣୁଛି ।
ଯାଏଁ, ଦେଖେଁ,
ଭଗବାନ ଏକା ସାହା ତୋର
ଏ ବିପଦେ ସିନା !
ଠାକୁରାଣୀ,
ଆଜ୍ଞା ମାନି ତୋର,
ଥରକୁ ଥର ମୁଁ
ଯିବି ଆସିବି ଲୋ ରାଇ, କଳାକାହ୍ନୁ ପାଶେ ।
ଅକପଟ କର୍ତ୍ତବ୍ୟର
ଏହି ଏକା ପରିଣାମ ବୋଲି
ବିଚାରୁଛି ମନେ ମନେ ମୁହିଁ ।
ଫଳ କିନ୍ତୁ ଈଶ୍ୱର ଅଧୀନ ।
ପ୍ରବୋଧି ଏସନ ଶ୍ରୀମତୀରେ
ଚଳିଲେ ଲଳିତା ବେଗେ
ମୋହନ ପୁରତେ ।
ନାଲି ରବି ଯେବେ ଚରମ ଅଚଳ ଛୁଇଁ ଛୁଇଁ ଆସୁଥାଏ,
ନୀଳ ଯମୁନାର ତୀର ବାଲୁଚରେ ଝରା ନୀଳ କଇଁ ପ୍ରାଏ ।
ନିରେଖି ନୟନେ ନଟବର ଛବି ପଚାରେ ଲଳିତା ସଖୀ ।
ନିପଟ ଧୂଳିରେ, ପହୁଡ଼ିଛ ଧନ, ମରିଯାଏଁ ସତେ ଏ କି ?
ଗୀତ
ନୂଆ ନଟପଟଳୀ ମୁକୁଟ ହେ, ନାହିଁକି ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗ ସୁଖ ?
ନିପଟ ନିସ୍ତେଜ ଦିଶୁଛି ତ ଆଜ ନିରଳସ ଚନ୍ଦ୍ରମୁଖ ।ପଦ।
ନୀଳୋତ୍ପଳ ବାସି ହେଲା ପରି ଦିଶି ଯାଉଛି ଦୂରୁଁ ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗ,
ନାସା ନୀଳ ତିଳଫୁଲରୁ ଅନୀଳ ପ୍ରସରୁଛି ବେଗ ବେଗ ।୧।
ନୀପଉପବନ ନିକଟ ପବନ ସ୍ପରଶକୁ ଯେବେ ଡର
ନଦୀକୂଳ ସ୍ଥଳ ଏ ବଡ଼ ଶୀତଳ ନୁହନ୍ତା ଟି କି ବିହାର ।୨।
ନିଦ ନାହିଁ କି ନୟନେ ନିଶି ଦିନ ଆହା ମରଇ ମୋ ଧନ,
ନବନୀତ ତହୁଁ ମୃଦୁ ଦେହେଁ କାହୁଁ ସମ୍ଭବିଲା ଏ କଦନ ।୩।
ନବ ହେମଦ୍ୟୁତି ଅମରୀଏ ନିତି ନିଅନ୍ତି ଫୁଲ ଏ ବନୁ,
ନେତ୍ରପଥେ ପଡ଼ିଗଲେ କି ସେ ଛାଡ଼ି ଯାଉନାହିଁ ଜ୍ୱର ମନୁ ।୪।
ନ ବିହର ଗୋପସଙ୍ଖାଳି ! ଏ ପାପ ଗହନରେ କିଛି ଦିନ,
ନରେଶମଣ୍ଡନ ଶ୍ରୀ ହରିଚନ୍ଦନ ଜଗଦ୍ଦେବ ସ୍ତବ ଘେନ ।୫।
-ଗୀତକଥା-
ଲଳିତା କହିଲେ- କିହୋ, ନବ ଛଇଳ, ଏ କି ଅବସ୍ଥା ତୁମର ? ଚାନ୍ଦ ମୁହଁଟି ତ କାହିଁକି ନିହାତି ଶୁଖିଲା ଦିଶୁଛି ! ଦେହ କଅଣ ସୁଖ ନାଇଁକି ?
୧- ଦୂରରୁ ଚାହିଁଲେ ଦିଶୁଛି ସତେ ଯେମିତି ନୀଳ କଇଁଟିଏ ମଉଳି ପଡ଼ିଛି ! ନେଳିଆ ଖସା ଫୁଲ ପରି ସୁନ୍ଦର ନାକରୁ ତୁମର ଖର ନିଶ୍ୱାସ ପକାଉଛ ? କାହିଁକି ହେ, କଥା କଅଣ ?
୨- ସତରେ ଯେବେ ଦେହ ସୁଖ ଲାଗୁନାଇଁ, ତେବେ ଏଠିଟାରେ ଏମିତି କାହିଁକି ବୁଲୁଛ ? ଯମୁନା କୂଳରେ ଏଇ କଦମ୍ୱବଣର ଥଣ୍ଡା ପବନଟା ତମ ଦେହକୁ ଅଣହିତ କରିବ ଶ୍ୟାମ !
୩- ଆହା, ମରିଯାଉଥାଏଁ କିନା ! ଶୋଇ ପଡ଼ନ୍ତ ନାହିଁ ଟିକିଏ ହେଲେ ? ଦିନରାତି ଜମା କ’ଣ ତମକୁ ନିଦ ହେଉନାଇଁ କାହ୍ନୁ ? ଆହା, ଲହୁଣୀ ପିତୁଳାକୁ ଏ ଦଣ୍ଡ ସତେ କିଏ ଦେଲା ?
୪- ଶୁଣିଛି, ସ୍ୱର୍ଗରୁ ସୁନାବରନା ଅପ୍ସରୀଏ ନିତି ଏ ବଣକୁ ଫୁଲ ତୋଳି ଆସନ୍ତି । ନଜରରେ ତୁମର, ସେମାନେ ପଡ଼ିଗଲେ କି ? ସେଇଥିପାଇଁ ସତେ ଆଉ ତମ ମନ-ରୋଗ ଛାଡ଼ି ଯାଉନାଇଁ ?
୫- ଏ ବଣଟା ବଡ଼ ଖରାପ । ଗୋପ-ଜୀବନ-ଧନ, ତମେ ଦିନାକେତେ ଆଉ ଏଠି ଚଲାବୁଲା କରନାଇଁ । (ଶ୍ରୀ ହରିଚନ୍ଦନ ଜଗଦେବ ମହାରାଜାଙ୍କ) ଜଣାଣ ଘେନ ।
-ଶ୍ଳୋକାଂଶ-
(ଙ) ହାହା ହନ୍ତ ହତାସ୍ମି କେନ ବିଳସନ୍ନୀଳାଶ୍ମତେଜୋଘଟା-
ଧୁର୍ଯ୍ୟଂ ପର୍ଯ୍ୟୁଷିତୋତ୍ପଳାବଳିରୁଚା ମାସୀନ୍ନିଧିସ୍ତେ ବପୁଃ ।
ନାତ୍ର କ୍ରୀଡ଼ୟ ପଞ୍ଚଷାଣ୍ୟପି ଦିନାନ୍ୟଂମ୍ଭୋରୁହାକ୍ଷାର୍ଭକାନ୍,
ବାର୍ତ୍ତଂ ନେଦମଖଣ୍ଡ ଶୈନ୍ୟବିଭବଂ ମାର୍ତ୍ତଣ୍ଡପୁତ୍ତ୍ର୍ୟାସ୍ତଟଂ ।।
ଚନ୍ଦ୍ରକାପୀଡ଼ସୁନ୍ଦରେନ୍ଦ୍ର କିଶୋରଚକ୍ରଚୂଡ଼ାମଣେ ତାଦୃଙ୍ନି ରଳସକେଳିକଳାକଳାପଲାଳନଲଳିତାୟ ବପୁଷେ ଭବତୋ ଭବତି ନ କିଂ ହିତମଶ୍ରାନ୍ତାଂ ବାହିନୀତଟପର୍ଯ୍ୟଟନଂ ।
ଅର୍ଥ-
ଲଳିତା-
କାହିଁକି ହେ ଶ୍ୟାମ !
ଇନ୍ଦ୍ର ନୀଳମଣି ଜିଣି
ସୁନ୍ଦର ଯେ ତନୁ,
ମଳିନ ଦିଶୁଛି ଆଜି
ବାସି ହେଲା ନୀଳ କଇଁ ସରି ?
ଦେଖି ସତେ ଦୁଃଖ ଲାଗେ ମନେ ।
ଅଣହିତ ମଣୁଛି ମୁଁ
ଯମୁନା-କୂଳିଆ ଶୀତ ବାଆ ।
ପାଞ୍ଚ ଛଅ ଦିନ ତୁମ୍ଭେ
ଗୋପାଳ ବାଳକ ତୁଲେ
ଛାଡ଼ି ଦିଅ ଖେଳାବୁଲା ଢଙ୍ଗ ।
ହେ ଶିଖୀଚୁଳିଆ, ନବଯୁବକ ପ୍ରଧାନ !
ଦଇବେ ତ ଅତି ସୁକୁମାର ତୁମ୍ଭେ
ମନେ ଆସେ ମୋର,
ନିତିଦିନ ଯମୁନା ତଟରେ ଆଉ
ନ ବୁଲ ଏଥର,-
ଯାଉନାହିଁ ଦେହରେ ତୁମ୍ଭର ।
ଶୁଣି ଲଳିତା ବଚନ,
କହିଲେ କହ୍ନାଇ,-
ଚନ୍ଦ୍ରକଚୁଳିଆ କହିଲେ ସଜନୀ, ମଳୁ ଲୋଡ଼ିଥିଲା ଯାହା,
ଚଞ୍ଚଳ ଦଇବ କେଡ଼େ ଭାଗ୍ୟ ବଳେ ଯୋଗାଇଲା ଆଣି ତାହା !
ଚତୁରୀ ରେ, ଶତେ ଜନମରେ ତୋର ସୁଝି ନ ପାରିବ ଋଣ
ଚାପି ରଖି ଆଉ କାହାରେ କହିବି ମନର ବେଦନା ଶୁଣ ।
-ଗୀତ-
ଚାହିଁ ଚାହିଁ ତୋ ସରଣୀ କକୁଭକୁ ରେ ତରୁଣୀ,
ଚିତ୍ରାର୍ପିତ ପରି ଥିଲି ବସି,
ଚିତ୍ର ମଣିଲି ମୁଁ ତୋତେ, ଚାହିଁ ଯା ଅତରକିତେ
ଚାରିଚକ୍ଷୁ ମିଶାଇଲୁ ଆସି ରେ, ଚଳାପାଙ୍ଗୀ !
ଚନ୍ଦ୍ରରୁ ଚିପୁଡ଼ି ସୁଧା ଝରି ଚିର ତୃଷିତର ମୁଖେ ଭରି,
ଚାତୁର୍ଯ୍ୟ କୃପାଳୁ ଗୁଣ-ନିଧି ରଖିଲୁ କି ପ୍ରାଣ
ଘେନିଲି ମୁଁ ଏତେ ସରି କରି ରେ ।୧।
ଚେତାଥିଲା ପରି କିଛି ପ୍ରତୀତ ତ ହେଉଅଛି
ଚିକ୍କଣ ତ ଦିଶୁଛି ମୋ ଦେହ,
ଚିହ୍ନି କି ଲାଞ୍ଛନ ସତେ ଚାମରଚିକୁରା ! ମୋତେ
ଚହକାଇ ପଚାରିଲୁ କହ ରେ, ଚଳାପାଙ୍ଗି !
ଚୁମ୍ୱି ରବିନନ୍ଦନାର ନୀର ଚନ୍ଦ୍ରିକାଚୟ ତୁଷାରସାର
ଚାରୁ ମାରୁତର ତରୁ-ତଳ ଶୀତଳ ହେତୁରୁ
ଚିନାଏ ତ ଖେଦ ନାହିଁ ମୋର ରେ ।୨।
ଚାରି ହରିତରେ ଘେରି ଚରାଉଥାନ୍ତି ବାଛୁରୀ
ଚୂଳମୁକୁଟିଆ ସଖାମାନେ,
ଚିରାମରା ଶୃଙ୍ଗ ବେଣୁ ବାଦ୍ୟନାଦ ଶୁଣୁ ଶୁଣୁ
ଶେଷ ହୁଏ ଦିନ ଦିନେ ଦିନେ ରେ ଚଳାପାଙ୍ଗି !
ଚୁମ୍ୱି ବାରୁଣୀକି ଦିନଦ୍ୟୁତି ଚପଳେ ଅମ୍ବର ବରଜନ୍ତି,
ଚରମଭାଗ ମୋ ଭାରି ଲାଗି ନାହିଁ ଭ୍ରମେ ଡରି
ଚମକିତ ନାହିଁ ମୋର ଛାତି ରେ ।୩।
ଚାମୀକର ଚାରୁଶିରୀ- ମତି ସେ କେଉଁ ଅମରୀ
ଚାଖି ନାହିଁ ଦିନେ ମୋ ନୟନ,
ଚମତ୍କାର କଥା ଦେଖି କପଟ ପେଟରେ ରଖି
ତୋତେ ନିକି ନ କହନ୍ତି ଧନ ରେ ଚଳାପାଙ୍ଗି !
ଚରାଚର ଚାଲି ଭୟମୟ ଚକଟି ଦେଲୁ ମୋ ହୃଦାଶୟ
ଚରଣ ଯୁଗକୁ ତୋର ବନ୍ଦେ ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗେଶ୍ୱର
ଚୋରି ନାହିଁ ଥିଲେ ହେଁ ବଞ୍ଚାଅ ରେ ।୪।
ରାଗ-ପଞ୍ଚମ ବରାଡ଼ୀ । ତାଳ-ତ୍ରିପୁଟା
ଗୀତକଥା
୧- ତୋ’ ବାଟ ଚାହିଁ ଚାହିଁ ମୁଁ କାନ୍ଥପିତୁଳାଟି ପରି ବସି ରହିଥିଲି ସହି ! ଏତିକି ବେଳକୁ ତୁ ମନ ଜାଣିଲାପରି ଅଚାନକରେ ଆସି ଆଖିରେ ଆଖି ମିଶେଇ ଦେଲୁ । ସତେ ଯେମିତି, କାଳ କାଳର ଶୋଷୀ ତୁଣ୍ଡରେ ତୁ ଚନ୍ଦ୍ରରୁ ଅମୃତ ଚିପୁଡ଼ି ତାକୁ ଜୀଆଇ ଦେଲୁ । ଦୟାବତୀ ଚତୁରୀ ଲୋ, ତୋ ଆସିବାଟା ମତେ ଠିକ୍ ସେମିତି ଲାଗିଲା ।
୨- ମତେ ତ ଲାଗୁଚି ମୋର ବେଶ୍ ଚେତା ଅଛି । ଦେହ ତ ମୋର ଚିକ୍କଣ ଦିଶୁଚି । ଆଉ ତୁ କ’ଣ ଏମିତି ବାରି ମୋ ଦେହ ସୁଖ ନାହିଁକି ବୋଲି ପଚାରିଲୁ ମ ? ସତରେ ସୁନ୍ଦରୀ, ଯମୁନା ପାଣି ପିଇ, ଚନ୍ଦ୍ରର ଶୀତଳ କିରଣ ତଳେ ବୁଲି, ସୁନ୍ଦର ପବନ ବାଜି ଗଛ ଛାଇଟି ବଡ଼ ଥଣ୍ଡା ଲାଗୁଥିବାରୁ ଟିକିଏ ଏଠି ବସିପଡ଼ିଥିଲି । ତୋ’ କଥା ଶୁଣି ମୁଁ ତାଟକା ହୋଇଗଲି ।
୩- ମଥାରେ ସୁନ୍ଦର ଚୂଳ ବାନ୍ଧି, ସାଥି ପିଲାଏ ମୋ ଚାରିପାଖଯାକ ବୁଲି ବୁଲି ବାଛୁରୀ ଚରାଉ ଥାଆନ୍ତି । ସିଙ୍ଘା, ବେଣୁନାଦ ଶୁଣୁ କେତେବେଳେ ମୋ ଦିନ କୁଆଡ଼େ ସରିଯାଏ; ମୋଟେ ଜଣା ପଡ଼େ ନାହିଁ । ସୂର୍ଯ୍ୟ ପଶ୍ଚିମରେ ବୁଡ଼ି ଯାଆନ୍ତି ଏମିତି ଦିନେ ଦିନେ । କାହିଁ କେବେ ହେଲେ ତ ମୋ ପିଠିପଟ ମାଡ଼ି ମାଡ଼ି ପଡ଼ିନାହିଁ କି ଛାନିଆଁରେ ଦିନ ହେଲେ ତ ମୁଁ ଚମକି ନାହିଁ ।
୪- ଆଖି ମୋର ଦିନେ ହେଲେ ସୁନାବରନା ଅପ୍ସରୀ କେମିତିକା ବୋଲି ତ ଦେଖି ନାହିଁ । ସହୀ ମ, ଏତେ ବଡ଼ ତାଟକା କଥାଟାଏ ଦେଖି ମୁଁ କ’ଣ ସତେ ଆଉ ତତେ କହି ନଥାନ୍ତି ? ତୋ’ କଥା ଶୁଣି ମନଟା ମୋର ଖାଲି ଘାଣ୍ଟିଚକଟି ହେଉଚି । ମୋ ଜାଣିବାରେ ମୁଁ କାହାରି କିଛି ଚୋରେଇ ନାହିଁ ତ । ଆଉ ଯଦିବା ସେମିତି କିଛି ହେଇଥିବ, ମତେ ତୁ ବଞ୍ଚାଅ । (ଆଠଗଡ଼ ରାଜା ତୋ’ ପାଦତଳେ ପଡ଼ୁଚନ୍ତି)
-ଶ୍ଳୋକାଂଶ-
(ଚ) କଲ୍ୟାଣଂ ବଲ୍ଲବାନାଂ ବିଗଳିତବୟସାଂ କିଂ ସ୍ୱଦାରୈରୁଦାରୈଃ
କାଚ୍ଚିଦ୍ ବାଳାବଳୀନାଂ ଶ୍ରୟମନୁଭବସି ପ୍ରତ୍ୟହଂ ସତ୍ୟସନ୍ଧେ,
ଦୀନଶ୍ଚିନ୍ତାମଣୀନାଂ ତତିମିବନିତରାଂ ତ୍ୱାଂ ପ୍ରପଦ୍ୟାସ୍ମି ତୁଷ୍ଟ-
ଶ୍ଚିତ୍ରଂ ସନ୍ଧ୍ୟାତମାତ୍ରା ବିଧୁମୁଖି ମମ ଯତ୍ଯାସି ନେତ୍ରାତିଥିତ୍ୱଂ ।।
କିମଦ୍ୟ ଲଳିତେ ଧରିତ୍ରୀପୁତ୍ରଚରମସଞ୍ଚାରଚିରାବଗ୍ରହଗ୍ରହିଳରବି-ଗ୍ରହକରନିକରବ୍ୟତିକରତପ୍ତାଙ୍କୁରକେଦାରଂ ପ୍ରତି ବୃଷ୍ଟ୍ୟେବ ଦିଷ୍ଟ୍ୟାତ୍ର ପ୍ରବିଷ୍ଟଂ ସୃତମାତ୍ରୟା ତ୍ୱୟା ।
ଅର୍ଥ : -
‘‘ଲଳିତେ ଗୋ,
ସୁଖରେ ଅଛନ୍ତି ନିକି
ବୃଦ୍ଧ ଯେତେ ବରଜ ଗୋପାଳେ
ଘେନି ତାଙ୍କ
ଉଦାର ସ୍ୱଭାବଶୀଳା
ଗୋପର ଗୋପୀକା ?
ସତେ ଲୋ ସୁନ୍ଦରୀ !
ସ୍ମରଣ ମାତ୍ରକେ, ଯାହା
ମିଳିଲା ତୋ ଶୁଭ ଦରଶନ
ମଣିଲି ମୁଁ,
ଦରିଦ୍ର ଲଭିଲା ସରି
ଏକାବେଳେ କୋଟି ଚିନ୍ତାମଣି ।
ଖର ରବି କରେ
ଜଳି ପୋଡ଼ି ଯାଉଥିବା କ୍ଷେତ୍ର
ମଙ୍ଗଳ ଚଳନ ବେଳେ
ପ୍ରବଳ ବରଷା ଲଭି
ସୁଖେ ଯଥା ତୋଳେ ମଥା ତାର;
ସେହିମତି-
ଭାଗ୍ୟବଳେ ମୋର
ଆସିଲୁ ଗୋ ଲୋଡ଼ିଲା କାଳରେ ।
ଜାଣୁଛି ମୁଁ-
ହେବି ନିଶ୍ଚେଁ ପୂର୍ଣ୍ଣମନୋରଥ ।
-ଶ୍ୟାମ ମୁଖୁ ଶୁଣି ଏହି ବାଣୀ
କହିଲେ ଲଳିତା :-
ଛଳେ ନାରୀ ଜାତି ପୁରୁଷରେ ନିତି ଜିତି ପରା ଛତି ଟେକେ,
ଛପାଛପି କଥା ନ ପଟେ ତା’ ପଟେ ମନେ ପଶି ମୁଖ ଦେଖେ ।
ଛାଣି ନେଲା ସର କଥାରୁ ଲଳିତା ସହଜେ ସିହାଣୀ ସେତ
ଛାଟି ଶିରୀମୁଖ କହିଲା :- ମୋହନ ଛଦରମ କଥା ଏ ତ ।
ଗୀତ
ଛଳବାହୀନୀଶ ହେ । ଛାଡ଼ ଏ ସାହସ ହେ ।ପଦ।
ଛବି ତ ଆବିଳ ଦିଶେ, ଛପିବାର ଅଛି କି ସେ ।୧।
ଛଟା କାହା କଟାକ୍ଷର । ଛୁରୀ ହେଲା କି ବକ୍ଷର ।୨।
ଛେଲରୁ ତ ଚିନ୍ତା ବଳି, ଛାତିରେ ଗଲାନି ଗଳି ।୩।
ଛୁଟି ଯାଇ ବି ଚେତନା, ଛଟପଟ ହେବ ସିନା ।୪।
ଛଣା ସୁଧା ପରା ଦିଶେ, ଛୁଇଁ ଦେଲେ ବିଷଟି ସେ ।୫।
ଛନ୍ଦି ମନ ତୁମ୍ଭ ଗୁଣେ । ଛ ଦୁଇ ଦୁର୍ଗେଶ ଭଣେ ।୬।
ରାଗ-ମୁଖାରୀ । ତାଳ-ତ୍ରିପଟା
-ଗୀତକଥା-
୧- କପଟିଆ ! ସାହସୀ ଆପଣ କରି ଆଉ କଥା ଗୁରାଏ କହ ନାହିଁ । ରୂପ ତ ମଳିନ ଦିଶୁଚି । ଯେତେ ଠକିଲେ କ’ଣ ହେବ ?
୨- ଏକଥା କ’ଣ ଲୁଚେ ? କୋଉ ନାଗରୀର ନୟନ କଟାରୀ ବାଜି ତା ଛାତିରେ ଘାଆ ହେଲାଣି କି କ’ଣ ?
୩- କୁନ୍ତରୁ ବଳି କରି ସେଇ ଚିନ୍ତା ତମ ଛାତିରେ ଭୁକିଗଲାଣି ।
୪- ତମର ଭଲ ମନ୍ଦ ଜ୍ଞାନ ଏଥର ବୁଡ଼ିଯାଇ ଖାଲି ଛଟ ପଟ ହେବ ସିନା ।
୫- ଚାହିଁଦେଲେ ଅମୃତ ପରି ସିନା, ବାକି ଛୁଇଁଲେ ସେ ବିଷ ଟି !
୬- ତମ ଗୁଣରେ ମନ ମଜାଇ ଆଠଗଡ଼ ରାଜା ଏକଥା କହିଲେ ।
ଶ୍ଳୋକାଂଶ
[ଛ] ଅଜ୍ଞାନାଭିନୟଂ ବିହାୟ ଋଜୁତା ମାଲିଙ୍ଗୟିତ୍ୱା ମନ-
ଶ୍ଚାଞ୍ଚଲ୍ୟାଦବିରମେତ୍ୟୁଦୀରୟ ଭବନ୍ନେତ୍ରାଞ୍ଚଳୋଦଞ୍ଚନଂ ।
ନେ ଚେଦା ଦଧିବଶାଦସାରଦଦଶା ମେତ୍ୟେଦୃଶଂ ସୁନ୍ଦରୀ
କାନ୍ତା ସଞ୍ଚୟପଞ୍ଚସାୟକ ବପୁସ୍ତେକ୍ଷାମତା ମେଷଂଡ଼ି ।
ମୋହନ ନଟପଟଳୋଦ୍ଭଟମୁକୁଟମଣେନାନ୍ତଃ ସନ୍ତାପମନ୍ତରେଣ ଫଳମିତି ପ୍ରତୀୟତେ ତବକୈତବକୁଶଳତାଲତାୟାଃ ।
ଅର୍ଥ :-
ଲଳିତା କହିଲେ :-
ଛଳ ଛାଡ଼ ଛଇଳ କହ୍ନାଇ,
ହୁଅ ହେ ସରଳ,
ଦୂରକର ମନ ଚଞ୍ଚଳତା ।
କହିଦିଅ ମୋତେ ଶ୍ୟାମ,
ନୟନ ସଙ୍କେତେ-
ଘେନା କଲ କଥା ମୋର ବୋଲି;
ନୋହିଲେ ଜାଣିଥା’
କାମିନୀ ମନମୋହନ ଏ ସୁଠାମ ତନୁ
କ୍ଷୀଣ ହେବ ସିନା ମିଛେ,
ମନ ସନ୍ତାପରେ ।
ନାଟୁଆ ନାଗର,
କପଟ-ତରୁରେ ଭଲା
ଅନ୍ତର୍ଦାହ ବିନା କହ,
କି ଫଳ ଫଳିବ ଆଉ ?
ଜାଣନ୍ତି ମୋହନ ଜଗି ନାରୀ ମନ ବିନୋୟି ଭଣିଲେ ତେଣୁ,
ଜପ, ତପ, ଯତି-ମତି ମୋହନା ସେ କିଶୋରୀଟି ଏକା ଯେଣୁ ।
ଜର-ଗର ସରି, ଦେହେ ତାତି ଭରି ଦେଉଅଛି ମୋରେ ସାରି,
ଜଟିଳା ନୋହି ତୁ ଲଳିତା ସଜନୀ, ସାହା ହୁଅ ଆହା କରି ।
-ଗୀତ-
ଜାଣିଛି ମୁଁ ଏତେ ମାତ୍ର ଗୋ ଲଳିତେ,
ଯାହା ଇଚ୍ଛା ତୋର ତାହା କର,
ଜ୍ୱଳନରୁ ବଳି ସେହିଦିନୁ କେଳି-
କରେ, ବିଭାବରୀନାହାକର ।ପଦ।
ଜଣକେତେ ବ୍ରଜଶିଶୁ ଥିଲେ ନିଜ ପୁରୁଁ
ଆସୁଥିଲି ଖେଳାଇ ସମଜ,
ଜମ୍ଭାରାତିମଣି ଗିରୀନ୍ଦ୍ରକୁ ଜିଣିବାର
ପୁରେ ହେଲା ମୋ ନଜର ।୧।
ଜାତି କୁରୁବିନ୍ଦ ବାତାୟନବୃନ୍ଦ,
ଅନାଇଁ ମୁଁ ଚାଲୁ ଥିଲି ମନ୍ଦ ମନ୍ଦ,
ଜଙ୍ଗମ ହେବାର ଜମ୍ବୁନଦ ସାର
ଶୀରି ସ୍ଫୁରିଲା ସେ କି ପ୍ରକାର ।୨।
ଜୀବନଦ-ନୀଳଜଳଜଯୁଗଳ
ବିଧୁ ବିମ୍ୱେ ହୋଇ ବିଳାସ ବିଲୋଳ,
ଜାତ କଲା ଗର ଜରଜର ଶର-
ନିକର ବରଷା ଖରତର ।୩।
ଜହରକୁ ଗୋଳି ଦେଲାପରି ଗିଳି
ଦେହରେ ମୋହର ପୀଡ଼ାଗଲା ବଳି,
ଜୀବନାଶ ଟଳି ଯାଉଅଛି କଳି
ପାରୁନାହିଁ ମୁଁ ମୋ ହୃଦନ୍ତର ।୪।
ଜନମନୋହାରୀ ସେ ବିଚିତ୍ର ଶିରୀ,
କାହା ନେତ୍ର-ପାତ୍ରେ ଯାଇନାହିଁ ପୂରି,
ଜଗଦ୍ଦେବ ହରିଚନ୍ଦନ ମୋହରି
ନାମ କହୁଅଛି ନିରନ୍ତର ।୫।
ରାଗ-କେଦାର । ତାଳ-ତ୍ରିପୁଟା ।
-ଗୀତକଥା-
ଲଳିତେ, ଚନ୍ଦ୍ରକିରଣ ମୋତେ ସେହିଦିନରୁ ନିଆଁ ଧାସପରି ଲାଗୁଚି । ମୁଁ ଏତିକି ମାତ୍ର ଜାଣୁଚି, ଏଣିକି ତୋର ଯାହା ମନ ତା’ କର ।
୧- ଦିନେ ଘରୁ ମୁଁ ସାଥୀମାନଙ୍କ ସଙ୍ଗରେ ଗାଈ, ବାଛୁରୀ ଗୋଠରୁ ଖେଳେଇ ବୁଲେଇ ଆଣିବା ବେଳକୁ ବାଟରେ ଗୋଟିଏ ବଡ଼ଘର ଦେଖିଲି । ମନେହେଲା ଯେମିତି ସେ ଘରଟି ଇନ୍ଦ୍ରନୀଳମଣି ପାହାଡ଼ଠାରୁ ଆଉରି ବଡ଼ ।
୨- ସେଇ ଘରର ଝରକାଗୁଡ଼ିକ ଭଲ ରଙ୍ଗ-ପଥରରେ ଗଢ଼ା । ତାକୁ ଚାହିଁ ଧୀରେ ଧୀରେ ଆସୁ ଆସୁ ଘରଭିତରେ ଗୋଟିଏ ବିଚିତ୍ର ଚଳନ୍ତି ସୁନା ପ୍ରତିମାଟିର ଚହଟ ମୋ ଆଖିରେ ପଡ଼ିଲା ।
୩- ସହି, ଚନ୍ଦ୍ର ଆଉ ପଦ୍ମ ଏକାବେଳରେ ଫୁଟିବା ଅସମ୍ଭବ ସତ, ବାକୀ ସେଇଠି ମୁଁ ଦୁହିଙ୍କି ଏକାଠି ଦେଖିଲି, ବର୍ଷଣା ମେଘପରି ନୀଳପଦ୍ମ ଦୁଇଟି ଯେମିତି ଚନ୍ଦ୍ରମଣ୍ଡଳ ଭିତରେ ଢଳ ଢଳ ହେଉଥିଲା । ଆଉ ସେଥିରୁ ବିଷବୋଳା ଶରଗୁଡ଼ିଏ ବର୍ଷାପରି ବାହାରି ଆସି ମୋତେ କଲବଲ କରି ପକାଇଲା ।
୪- ବିଷକୁ ଗୋଳିକରି ପିଇଲେ ଯେମିତି କଷ୍ଟ ହୁଏ, ସେଇ ଶର ମୋ ଦେହରେ ବାଜି, ତା’ ଠାରୁ ବଳିକରି ପୀଡ଼ା ଦେଲା । ମୋର ଯେମିତି ଆଉ ଜୀବନର ଆଶା ନାହିଁ । ହୃଦୟ ଭିତରଟା ଯେ କଅଣ ହୋଇ ଯାଉଛି, ମୁଁ କହିପାରୁ ନାହିଁ।
୫- ସେ ମନୋହର ବିଚିତ୍ର ଶୋଭା ଦେଖି ଭଲା କାହା ଆଖି ପୂରିଉଠି ନାହିଁ ?
ହରିଚନ୍ଦନ ଜଗଦ୍ଦେବ ସବୁବେଳେ ମୋ ନାମ ସ୍ମରଣ କରୁଚନ୍ତି ।
ଶ୍ଳୋକାଂଶ
ତ୍ୱତ୍ସ୍ନେହଜାଭ୍ୟୁଦୟିନା ତ୍ୱୟି ନାପଦେଶଃ
ସଂସ୍ପୃଶ୍ୟତେ ମମ ହୃଦା କଥୟାମି ତଥ୍ୟଂ
ବସ୍ତ୍ୱେକମସ୍ତ୍ୟସିତ ସୌଧଲସଦ୍ବିଳାସଂ
ତଦ୍ ବୀକ୍ଷଣାଦିଗଦ ଈଦୃଶ ଉଲ୍ଲଲାସ ।
ସହଚରୀ ଲଳିତେ, ବିମଳଜଳଦଳନୋପଳପ୍ରାସାଦଚୂଳଚେଳବଲ୍ଲରୀ ଖେଳାଲୋଳଲୋଚନେନ ମୟା ପିଷ୍ଟପୋତ୍କୃଷ୍ଟ ଚେଷ୍ଟାବିଶିଷ୍ଟା କାଚନକାଞ୍ଚନମୟୀ ସଞ୍ଚାରିଣୀ ପାଞ୍ଚାଳିକା ତଦଧଃ ସମୀରାୟନୋପକଣ୍ଠେ ଯତ୍ପ୍ରଭୃତ୍ୟବଲୋକି ତତ୍ପ୍ରଭୃତ୍ୟେତାଦୃଗବସ୍ଥେନ ମାୟା ସ୍ଥୀୟତ ଇତି କେବଳଂ ଜାନାମି ।
ଅର୍ଥ :-
ସ୍ନେହ ତୋର ଏକା ମୋର
ଆନନ୍ଦ-ସର୍ବସ୍ୱ ।
କପଟ କରିବି କାହା ପାଶେ ?
ସତ୍ୟ ମୁହିଁ କହୁଚି ଲଳିତେ !
ଇନ୍ଦ୍ରନୀଳମଣି ଗଢ଼ା
ନବରରେ ସଖି !
ଖେଳୁଥିବା
ଅଜଣା କାହାରେ ଦେଖି
ଜାତ ହେଲା ଅଙ୍ଗେ ମୋର
ଏ ବିଷମ ବ୍ୟାଧି ।
ଉଡ଼ୁଥିଲା ବଇରଖ ସେ ନବର ଶିଖେ,
ଚାହିଁ ତାକୁ ଚାଲୁ ଚାଲୁ ବାଟ
ଚମକି ଉଠିଲି ଦେଖି
ସେ ନବର ବାତାୟନ ପଟେ,
ଅପରୂପ ସୁନ୍ଦରୀଏ;-କନକ ବରଣୀ
ଗଲା ଚାଲି ଆଖିର ପଲକେ ।
ସେହି ଦିନୁ-
ସେହିଦିନୁ ସଖୀ ସତେ
ଘଟିଛି ଏ ଦୁରୁଦଶା ମୋର;
ଏତିକି ମାତ୍ରକ ଜଣା ମତେ ।
ଝଳି ନାହିଁ ମୁଖେ, ଶ୍ୟାମ ତନୁଶିରୀ ଝାଉଁଳା ତମାଳ ସରି,
ଝାଙ୍କିଛି ଅମଳ- ଏ କଥା ନିର୍ମଳ ଛଇଳା ପାରିଲା ବାରି ।
ଝରାଫୁଲ କଳି କଳି କିଶୋରୀରେ କାହିଁକି ବିଚାର ଭଲା ?
ଝାଡ଼ ବିନୋଦିଆ ! ଏ କି କଲ ବୋଲି ଲଳିତା ଭଣିତା କଲା :-
-ଗୀତ-
ଝଗଡ଼ି ମାତ୍ର ହେଲ ହେ ଶ୍ୟାମ ।
ଝିମିଟ ହେବାକୁ ସହସ୍ରେ ଯାମ ।ପଦ।
ଝାଉଁଳିବା ନବ ତମାଳ ରମା, ଝିଙ୍କିଆଣି ଅଙ୍ଗେ କଲଣି ଜମା ।୧।
ଝଡ଼ିବ ବଳ କୋମଳ ଛାତିରୁ, ଝଷଧ୍ୱଜ ଝାଞ୍ଜିପୀଡ଼ା ତାତିରୁ ।୨।
ଝୁମି ଝୁମି ଲୁଠି ପୃଷ୍ଠେ ରସାର, ଝୁରିବାର ଏକା ହୋଇବ ସାର ।୩।
ଝଳି ପାଞ୍ଚାଳୀ ଝଟକେ ନାହିଁକି ? ଝୋଲାମାଇଲା ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ କାହିଁକି ? ।୪।
ଝଲକି ଗଲ କୃଷ୍ଣ ଅକାରଣେ, ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡରସା ବାଦସା ଭଣେ ।୫।
ରାଗ-ଝିଂଝୋଟି । ତାଳ ଝୁଲା
-ଗୀତକଥା-
ଲଳିତା କହିଲେ :-
ଶ୍ୟାମ, ମିଛଟାରେ ତମେ ଧନ୍ଦି ହେଉଚ ସିନା ! ତମକୁ ଖାଲି ମୁହୂର୍ତ୍ତକ କାଳ ହଜାର ରାତିପରି ଲାଗିବ ।
୧- ଛାଏଁ ଛାଏଁ ନିଜ ଦେହକୁ ଝାଉଁଳି ପଡ଼ିଥିବା ଗଜା ତମାଳ ପରି କଲଣି ।
୨- ଏଣିକି କନ୍ଦର୍ପ-ପୀଡ଼ା ତମକୁ ଝାଞ୍ଜି ପବନ ପରି ବାଧିବ । ଛାତିରୁ ତମର ବଳ ଓହରିଯିବ ।
୩- ତମେ ନିଶା ଖାଇବା ଲୋକ ଭଳି ଭୂଇଁରେ ଗଡ଼ି ଝୁରିବାଟା ସାର ହେବ ସିନା, ନୋହିଲେ ଆଉ କିଛି ଫଳ ନାହିଁ ।
୪- ସୁନା ପିତୁଳା କ’ଣ ଚକ ଚକ ଦିଶେ ନାହିଁ ଯେ ତମକୁ ଏଥିପାଇଁ ଝୋଲା ମାରିନେଲା କାହିଁକି ?
୫- ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡ ଆଠଗଡ଼ର ରାଜା କହିଲେ ‘‘କୃଷ୍ଣ, ତୁଚ୍ଛାଟାରେ ତମେ ଭଳିକି ଗଲ ସିନା ।’’
-ଶ୍ଳୋକାଂଶ-
ଖର୍ବଃ ପାର୍ବଣଶର୍ବରୀରତିଗୁରୋରାପୀଡ଼୍ୟ ବିମ୍ୱଂ କ୍ଷୁଧା,
ମର୍ତ୍ତ୍ୟଃ କ୍ୱାପି ସୁଧାମମୂତ୍ର ବସୁଧାଲୋକେ ପିବତ୍ୟାତୁରଃ ।
ବ୍ୟର୍ଥଂ ପ୍ରାର୍ଥନୟା କଦର୍ଥୟସି ମାଂ ଗତ୍ୱା ଦୁରାଶାଂ କଥମ୍,
ସା କିଂ ମଦ୍ବଶମେତି ହନ୍ତ ବିୟତସ୍ତାରାଧିକା ରାଧିକା ।
କେଶବ, ଲୂତାତନ୍ତୁବଳୟବାଗୁରାଭିଃ କଣ୍ଠୀରବରାଜୀବ ରାଜୀବଲୋଚନା ସାସ୍ମ ଦୃଶୀଭିର୍ବଶୀକର୍ତ୍ତୁମଶକ୍ୟା ।
ଅର୍ଥ :-
ବିଚାରିଲ ଘନଶ୍ୟାମ !
ଏ ଜଗତେ ଦେଖିଛ କି କାହିଁ
ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଚିପୁଡ଼ି, ବାମନ
ମେଣ୍ଟାଇଛି କ୍ଷୁଧା ସୁଧା ପିଇ ?
ଅକାରଣେ ଅସମ୍ଭବ କଥା ପୋଷି ମନେ
କାକୁତି ମିନତି ସିନା କରୁଛ କହ୍ନାଇ !
ବୁଢ଼ିଆଣୀ ସୂତା କାହିଁ ବାନ୍ଧିଛି ସିଂହକୁ ?
ଅସମ୍ଭବ ଆଶା ।
କମଳ-ନୟନା ରାଧା,
ଭଳିବ କି ଆମ୍ଭରି ବଚନେ ?
ଧରା ଦେଲେ ଦେଇପାରେ
ଆକାଶର ତାରା,
ହେଲେ; କିଶୋରୀ କି ଧରାଦେବ
କଥାରେ ମୋହର ?
ନୀଳଇନ୍ଦ୍ରୀବର ନୟନ-ଦଳରୁ ଝରାଇ ଲୋତକ ଧାର,
ନିୟୁନରେ ଅତି ନୀଚ ଜନ ସରି; ଧରି ଗୋପଗୋଈ କର;
ନବଘନଶ୍ୟାମ କହିଲେ-ଲଳିତା, ଭରସା ନଭସା ସଖି,
ନବୀନ ଘନରୁ କଣାଏ ମାତର ବାରି ମୁଁ ରହିଚି ଟାକି ।
-ଗୀତ-
ନ ଭାଙ୍ଗରେ ଶୁଭାଙ୍ଗି, ଭାରତୀ ହୁଅ ସାହା ।ପଦ।
ନୋହିଲେ ତୁ ପରିତ୍ରାଣ, ନିର୍ଦ୍ଦୟ ଅତନୁ ବାଣ
ନିଃଶେଷ କଲାଟି ଦେହ ଲାହା ।୧।
ନୀପକୁଞ୍ଜ ଉପକଣ୍ଠେ, ନ୍ୟସ୍ତ କରାଅ ମୋ କଣ୍ଠେ
ନାଗରୀନ୍ଦ୍ର ନିରୂପମ ବାହା ।୨।
ନେତ୍ରାନ୍ତ ବିଳାସ ତାର, ନିଦାନ ଏ ଅବସ୍ଥାର,
ନିରେଖି ଉଚ୍ଚାରୁ ଥରେ ଆହା ।୩।
ନିଶ୍ଚୟ ଏ ଘେନ ଚିତ୍ତେ, ନ ଜୀଇବି କଦାଚିତେ,
ନ ବତାଇଲେ ତୁ ସୁଖ ରାହା ।୪।
ନାଥ ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗର ଯେ ନିତି ସେ ମୋ ପାଦେ ଭଜେ
ନିନ୍ଦିବଟି ନ କଲେ ତୁ ତାହା ।୫।
ରାଗ-ତୋଡ଼ି (ମିଶ୍ର)। ତାଳ-ଏକତାଳି
-ଗୀତକଥା-
ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ କହିଲେ-ସୁନ୍ଦରି ! ଟାଳି ଦେ’ନା ମୋ କଥା । ଟିକିଏ ମୋର ସାହା ହୁଅ !
୧- ତୁ ମୋର ସହାୟ ନୋହିଲେ ନିଷ୍ଠୁର କନ୍ଦର୍ପ, ବାଣ ବିନ୍ଧି ମୋ ଦେହର ସାର ନିଗାଡ଼ି ଦେବ ।
୨- ସହି, ଏ କଦମ୍ବ ବଣ ପାଖରେ ସେ ନାଗରୀ ଶିରୋମଣିର ଅତି କମନୀୟ ବାହୁ ଦୁଇଟିକି ମୋ ଗଳାରେ ଲମ୍ୱାଇ ଦେ।
୩- ତାହାରି କଟାକ୍ଷ ଭଙ୍ଗୀ ଏକା ମୋର ଏ ଅବସ୍ଥାର ମୂଳ କାରଣ । ଏଇତକ ଦେଖି ସେ ଖାଲି ଥରେ ‘ଆହା’ ପଦକ କହୁ।
୪- ସତେ ସଖୀ, ତୁ ମତେ ଯେବେ ମୋ ସୁଖର ବାଟ ନ ବତେଇବୁ, ମୁଁ ଆଉ କେବେ ହେଲେ ଜୀଇ ପାରିବି ନାହିଁ । ଏକଥା ତୁ ନିଶ୍ଚିତ ବୋଲି ଜାଣ ।
୫- ଆଠଗଡ଼ ରାଜା ନିତି ମୋ ପାଦ ସେବା କରୁଚି । ତୁ ଏତକ ନ କଲେ ସେ ନିନ୍ଦା କରିବଟି ।
-ଶ୍ଳୋକାଂଶ-
ଦୃଢାଂ ନବ୍ୟାଂ ଭବ୍ୟାଂ ତରୁଣି ତରଣିଂ ତେ ମୃଦୁଗିରଂ,
କରିଷ୍ୟେ କନ୍ଦର୍ପାଂମ୍ବୁନିଧିତରଣାୟେତ୍ୟହରହଃ ।
ସ୍ଥିତାଯାଶା ନାସାନିଳଲବବିଳାସାୟ ନନୁ ତାଂ
ରୁଷା ସାଙ୍ଗମ୍ ଭଙ୍ଗମ୍ ନ ନୟ ବହିରଙ୍ଗମ୍ ନ କୁରୁ ମାଂ ।।
ନୋଚିତଂ ସଖି, ସାଧାରଣେତରସୁଖସୌଧୋର୍ଦ୍ଧ୍ୱ ସଞ୍ଚାରଲୀଳୋବ୍ୟତ୍ସାହସିକସ୍ୟ ମମାଶାଧିରୋଣୀହରଣଂ ।
ସଜନୀରେ !
ବଚନ ତୋ ମଧୁରୁ ମଧୁର,
ନଉକା ସେ ମୋର ସଖୀ,
ପାର ହେବି ମଦନ-ସିନ୍ଧୁକୁ ବୋଲି
ମନାସିଛି ମନେ ।
ଅନୁସରି ତୋରେ ଗୋରୀ,
ଲଙ୍ଘିବି ସାଗର ।
ରୁଷି ମୋ ଆଶାକୁ ଆଉ ନଦିଅ ବିନାଶି ।
ପର ପରା କରି ମୋତେ,
ହରି ଘେନ ନାହିଁ ସତେ,
ସୁଖର ସଉଧଚଢ଼ା ଆଶାର ନିଶ୍ରେଣୀ ।
ଟାଳି ଦେଇ ଶ୍ୟାମ କାକୁତି ମିନତି ଲଳିତା କହଇ ବାଣୀ
ଟାକର ଖାଇବା ବିଚାର ଏଥର ସାର କରିସାରିଲଣି ।
ଟୀକା ଲେଖାଇବ କଳଙ୍କିନୀ ବୋଲି ଶିରେ ବିନୋଦିନୀ ରାଇ,
ଟମକ ବାଜିବି ବରଜ ବଜାରେ ତୁମ ଗୁଣଗଣ ଗାଇ ।
-ଗୀତ-
ଟାଣ ପଣ କର ସାର,
ଟିକାଏ ମଦନ କଦନକୁ ସହି ସଦନକୁ ବିଜେକର ।୦।
ଟଙ୍କାରି କି ଶ୍ରବସରିକି ବାସବ କୋଦଣ୍ଡରୁ ଚଣ୍ଡଧନୁ,
ଟାଣି ବିନ୍ଧେ ଶମ୍ୱ ସଦୃଶ କଳମ୍ବ ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ ଏକା ଅତନୁ ? ।୧।
ଟେକି ଏ ସୁନ୍ଦର ଶ୍ରୀମୁଖଟି ପରଘରବୁଡ଼ା ଫରମାସ,
ଟିକାଏ ହେଲେ ଯେ ହୃଦୟ ସରୋଜେ ନୋହିଲା ତ୍ରାସ ବିଳାସ ।୨।
ଟେକାଟେକି ମୋତେ କରି ନାନାମତେ ତୁମ୍ଭ କାମନା ପୂରିବ,
ଟାଣ ଖୁଣ୍ଟା ଗୁରୁଜନ ଗଞ୍ଜଣାରୁ ମୋ ପ୍ରାଣସଖୀ ସରିବ ।୩।
ଟପା ଥିବା ଚାର ବଚନୁ ଗୋଚର ଯେତେ ସମାଚାର ଗୋପେ,
ଟିପିଦେଲେ କଂସ ଆଗେ କେ ନୃଶଂସ ନନ୍ଦ ବନ୍ଦୀ ହେବେ ଟୋପେ ।୪।
ଟାକିଛ ସୁଧାଂଶୁକଳାକୁ ଆକାଶୁଁ କରିବାକୁ ପାଣିଗତ,
ଟୀକାୟିତ ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗର କହଇ ଶ୍ୟାମ ଏ କି ଆଚରିତ ?।୫।
(ରାଗ-ତୋଡ଼ି; ତାଳ-ରୂପକ)
-ଗୀତକଥା-
ଲଳିତା କହିଲେ :-
ଶ୍ୟାମ, ଆପଣା ଟାଣପଣକୁ ଏମିତି ସାରି ଦିଅନାହିଁ ।
କନ୍ଦର୍ପର କଷଣକୁ ଟିକିଏ ସମ୍ଭାଳି ଘରକୁ ଚାଲିଯା’ ।
୧- ଆଚ୍ଛା ! କହିଲ, କାନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଟାଣିକରି କନ୍ଦର୍ପ ତା’ର ପ୍ରପଞ୍ଚ ଧନୁରୁ ବଜ୍ର ଭଳିଆ ଶର ଖୁବ୍ଯୋର୍ରେ କ’ଣ ତମକୁ ଏକା ବିନ୍ଧୁଚି ?
୨- ଏଡ଼େ ସୁନ୍ଦର ମୁହଁଟି ତମର ! ତାକୁ ଟେକି କେମିତି ଭଲା ତମେ ପରଘରବୁଡ଼ା କଥା ଫରମାସ କରୁଛ ? ମନ ତମର ଟିକିଏ ହେଲେ ଦବି ଯାଉନାଇଁ ?
୩- ତୁମେ ଏଣେ ମତେ ଟେକାଟେକି କରି ତମ ମନ-କାମନା ପୂରାଇବ, ତେଣେ ସଖୀ ମୋର, ତା ଶାଶୁ ନଣନ୍ଦ ଗଞ୍ଜଣାରେ ସରିବ ! ବାଃ, ବେଶ୍ବିଚାର ତ !
୪- ଜାଣିଛ ନାଁ ! ଗୋପର ଯେତେକ କଥା ସବୁ କଂସ କାନକୁ ଯାଉଚି; ଦୂତମାନେ କଂସକୁ ଗୋଚର କରାଯାଉଛନ୍ତି । କେହି ଖଚିଆ ଯଦି ଏକଥା କଂସ କାନରେ ପକାଏ, ତେବେ ତମ ବାପା ନନ୍ଦରାଜା କଂସ ବନ୍ଦୀଶାଳାରେ ପଡ଼ିବେ ।
୫- ଆଠଗଡ଼ର ଗମ୍ଭିରୀସାଆନ୍ତ କହୁଚନ୍ତି :- କୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର, ଆକାଶ ଚାନ୍ଦ ଧରିବାକୁ ତମେ ଆଶା କରୁଚ - ଏ ତମର କିଭଳିଆ ଆଚରଣ କହିଲ ।
ଶ୍ଳୋକାଂଶ
ଯାବନ୍ତୋ ବିଳସନ୍ତି ଯୌବତମନଶ୍ଚୌରାଃ କିଶୋରାଃ ପୂରେ
ପକ୍ଷସ୍ତେଷୁ ସମୁତ୍ସୃଜନ୍ ରତିପତିଃ ପ୍ରକ୍ଷ୍ୱେଡ଼ନାନ୍ କୌସୃମାନ,
ବାହାବାହବିପୂର୍ବକଂ ତ୍ୟଜତି କିଂ ତ୍ୱଯ୍ୟେବ ଋଜ୍ୱାଶୟେ
ହା ହା ଶମ୍ବକଦମ୍ବଡମ୍ବରଭରା ଲମ୍ବାନ୍ କଳମ୍ବାନ୍ ମୁହୁଃ
କେନ ବାତ୍ର କିଶୋରେଣ ବଲ୍ଲବନଗର୍ଯ୍ୟା ମଟ୍ଟକୁଟ୍ଟିମ ବିନ୍ୟସ୍ତ-କାର୍ତ୍ତସ୍ୱରକୃତ୍ରିମପୃତ୍ତ୍ରିକାଃ କୃତିନା କତି ନାବଲୋକ୍ୟନ୍ତେ ।
ଅର୍ଥ :-
ଳଳିତା - ଭଲ ତ କହିଲ କାହ୍ନୁ,
ଯୁବତୀ ମାନସଚୋର
ରସିକ ନାଗର,
ଗୋପ ପୁରେ ଅଛନ୍ତି ଯେତେକ;
କୁସୁମର ଶର
ତାଙ୍କୁ ବିନ୍ଧଇ କନ୍ଦର୍ପ ।
ଆଉ, ଠଉରାଇ ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ ମୋହନ !
ସରଳମତି, ସେ
ରଚି ବାହୁଯୁଦ୍ଧ
ବଜ୍ରଶରେ କରଇ ଜର୍ଜର ?
କହିଲ ମୋହନ !
ଗୋପେ ଯେତେ ଚତୁର କିଶୋର
ନୟନେ ସେ ଦେଖୁ କି ନାହାନ୍ତି କେବେ
ପ୍ରାସାଦ ଉପରେ କେତେ ସୁନାର ପିତୁଳୀ ?
ଶୁଣି ଏତେ,-
-ଠଣାମାରି ଲାଜ, ମହତ ମଥାରେ କହିଲେ ମୁରଲୀଧରା :-
ଠୁଳେ ହେଲେ ଥରେ ସିଞ୍ଚିଲୁ ନାହିଁ ତ କରୁ ତୋ ଅମୀୟଧାରା ।
ଠଉର କରି ମୁଁ ବାରିଛି ଲଳିତେ, ତୁହି ଏକା ମୋର ଗତି,
ଠସା ତୋ ପଦକ ନ ଜାଣି ପଦକ ମଣିବ ସେ ଗଜଗତି ।
-ଗୀତ-
ଠିକ-ଠ ବର୍ତ୍ତୁଳ ଚନ୍ଦ୍ରାନନା, ତୋ ଚିତ୍ତରେ ପଦ ।
ଠକରୀତି ନ ଆଚରି ମୋ କଦନକୁ ବିଚାରି
ଅକପଟ ତ୍ରାଣବିଧି ଉଚିତ ରେ । ୧ ।
ଠଣା ଠୁଙ୍କି ତାପ ତ୍ରାସ- ମୁଣ୍ଡେ ମନମଥ ପାଶ-
ବନ୍ଧନ କର ତୁ ପରା ମୋ ଚିତ୍ତରେ । ୨ ।
ଠଉରାଇ ଅବସର, କଲେ ତୁ ପ୍ରସଙ୍ଗ ମୋର
ଯିବ ରାଜୀବନେତ୍ରାକୁ ରୁଚିତ ରେ । ୩ ।
ଠୋ କରି ଛିଣ୍ଡାଇ ଦେ’ ନା,- ପ୍ରିୟସଖି, ମୋ ବେଦନା,
ନ ଲାଗଇ ନିକି ତତେ ହେଲେ କିଞ୍ଚିତ ରେ । ୪ ।
ଠାରି ଦେଲେ ନେତ୍ରାଞ୍ଚଳେ, ବିଜନ ସ୍ଥଳେ ସେ ବଳେ,
ବିରାଜିବ କ୍ଷଣରୁଚି ଉଚିତ ରେ । ୫ ।
ଠାକୁର ଠାକୁରାଣୀଙ୍କ ପଦାମ୍ବୁଜ-ଧ୍ୟାନରଙ୍କ,
ନୃପ ଜଗଦ୍ଦେବ କରେ ରଚିତ ରେ । ୬ ।
(ରାଗ-ତୋଡ଼ି । ତାଳ-ଆଠତାଳି)
-ଗୀତକଥା-
୧- ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ କହିଲେ-ଚାନ୍ଦମୁହିଁ, ତୋ ମୁଖ ଠ ଅକ୍ଷର ଭଳି ଗୋଲାକାର, ଚିତ୍ତରୁ ଠକପଣିଆ ଛାଡ଼ି, ମୋ ଦୁଃଖ ବିଚାର କର,- ମୁଁ କିପରି ଏ କଷ୍ଟରୁ ରକ୍ଷା ପାଇବି । ଅକପଟ ହୃଦୟରେ ତାହାରି ବାଟ କରିବା ଉଚିତ ।
୨- ସଖି ! ମଦନ ମତେ ଯେଉଁ ଭୟ ଦେଖାଉଛି, ତା’ ମୁଣ୍ଡରେ ଠଣାମାରି ତୁ ମୋତେ ତା’ର ପାଶ ବନ୍ଧନରୁ ମୁକ୍ତକର ।
୩- ସହି, ବେଳ ଦେଖି ତୁ ମୋ କଥା ପକାଇଲେ ପଦ୍ମନୟନା କିଶୋରୀକି ନିଶ୍ଚେ ତାହା ରୁଚିଯିବ ।
୪- ସଖି, ଆମ ଦୁହିଁଙ୍କ ସମ୍ପର୍କ ପ୍ରସଙ୍ଗକୁ ତୁ ଠୋ କରି ଛିଡ଼ାଇ ଦେ’ ନା । ମୋ ଦୁଃଖ କଅଣ ତୋତେ ଟିକିଏ ହେଲେ ବାଧୁ ନାହିଁ ?
୫- ତୁ ଖାଲି ଟିକିଏ ଆଖି ଠାରିଦେଲେ, ଚଞ୍ଚଳାପରି ସୁନ୍ଦରୀ ରାଧା ବଳେ ଏକୁଟିଆ ସ୍ଥାନରେ ପହଞ୍ଚିଯିବ । ଠାକୁର ଠାକୁରାଣୀ ଅର୍ଥାତ୍ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ଓ ଶ୍ରୀମତୀଙ୍କର ଶ୍ରୀଚରଣ ଧ୍ୟାନରଙ୍କ ଆଠଗଡ଼ର ରାଜା ଏହା କହିଲେ ।
ଶ୍ଲୋକାଂଶ
ଏଣୀଦୃଶଃ ପ୍ରିୟସଖୀ ପ୍ରିୟବାଦିନୀ ତେ-
ତ୍ୟାପଦ୍ଧନେନ ସଦୃଶୀତି ବିଶାରଦେତି
ବିଶ୍ୱାସନିଃସ୍ୱହୃଦୟତ୍ୱମପାସ୍ୟ ତୁଭ୍ୟମ୍
ଯଦ୍ରୋଚିତେ କୁରୁ ସୁରୂପବତୀତି ବଚ୍ନି ।
ଦୁର୍ଗତଜନବର୍ଗୋପକାରଜନ୍ୟପୁଣ୍ୟଯଶୋଽପବର୍ଗ-
ନିର୍ଗତାଳସନିସର୍ଗା ହି ଦୟାଳବୋ ହୃଦୟାଳବଃ ।
ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ- ସଜନୀରେ !
ଆକୃତିରୁ ପ୍ରକୃତି ବିଚାରି ।
ଏଡ଼େ କମନୀୟ ରୂପ ଧରିଛୁ ସୁନ୍ଦରୀ !
ପୁଣି, କୁରଙ୍ଗୀନୟନା ରାଧା
ସହଚରୀ ତୁହି,-
ସ୍ୱଭାବେ ମଧୁଭାଷିଣୀ ଚତୁରୀ ଲଳିତା,
ବିପତ୍ତି ଉତ୍ପତ୍ତି କାଳେ
ରଙ୍କର ତୁ ସଞ୍ଚିତ-ରତନ ।
ସହଜ କୃପାଳୁ ଜନେ
ନିଶ୍ଚିତରେ ପରଉପକାରୀ,-
ଦୁଃଖୀ ଦୁଃଖ ନପାରନ୍ତି ସହି ।
ତେଣୁ ଲୋ ସୁନ୍ଦରି,
ଅନୁସରି ରହିଚି ମୁଁ ତୋରେ
ଯାହା ଇଚ୍ଛା ତୋର, କର ତାହା ।
ଡହକ ନିଆଁକୁ କର ବଢ଼ାଉଛ ଫୋଟକାଟି ପ୍ରତିଫଳ
ଡାକି ମୁଁ କହୁଛି ବୋଇଲା ଲଳିତା, ହୃଦେ ମଧୁ, ମୁଖେ ଛଳ;
ଡଅଁର ମଝିରେ ଜାଣୁ ଜାଣୁ ଆପେ ମେଲି ଦେଲ ହୁଲି ନାଆ
ଡହକ ବିକଳ ସାର, କଳାକାହ୍ନୁ ! କି କରି ହେବି ମୁଁ ସାହା ?
-ଗୀତ-
ଡର ନାହିଁ କି ହେ ପର ତରୁଣୀ ହରଣୁ ?
ଡୋର ଲାଗି ଘେର ପଡ଼ିବ ଯେ ହେବ ଚୋର ପରି ଆଚରଣୁ । ପଦ।
ଡୋଳା ପ୍ରତିମାକୁ ପରାୟେ ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ ଯଶୋଦା ଅଛନ୍ତି ପାଳି,
ଡୁବିବଟି ଧନ କେଳିକି ମୋହନ ଲୋଡ଼ୁଛ ଯେ କୁଳପାଳି ।୧।
ଡକା ଦେବା ଦିନେ ଅରିଷ୍ଟେ ଉତ୍ତାନେ ଦେଖିଛୁଁ ଶକଟ ଦଶା,
ଡାକି ମଧ୍ୟମାକୁ, ଡାକି ଆଣିବାକୁ ଏଠାକୁ କାହା ଭରସା ।୨।
ଡବ ଡବ ବାରି ନିଃସରିବ ଚାରି ପ୍ରହରେ ନୟନ ଯୁଗୁଁ,
ଡ଼ହ ଡ଼ହ ହେବ ମୃଦୁ ଅବୟବ ଶ୍ୟାମ ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗଟି ଭୋଗୁଁ ।୩।
ଡାକି ତ ଜାଣ ମୋହନ, ବଂଶୀରବେ ବିହର ସୁଖେ ଏ ବନେ,
ଡ଼ୁଇଁ ହେବୁ ସିନା ଆମ୍ଭେ ଫଳ ବିନା ନ ପଡ଼ୁ ତା ଆମ୍ଭ କାନେ ।୪।
ଡାଳିମ୍ବମଞ୍ଜି-ମଞ୍ଜୁଳଦଶନା ସେ ଖେଳୁଥାଉ ତୁମ୍ଭ ତୁଲେ,
ଡେଉଁଥାଅ ବନଯାକ ତୁମ୍ଭ ମନ ଶ୍ରୀହରିଚନ୍ଦନ ବୋଲେ ।୫।
(ରାଗ-ଆଶାବରୀ । ତାଳ-ଆଠତାଳି)
-ଗୀତକଥା-
ଲଳିତା କହିଲେ- କାହ୍ନୁ, ପରନାରୀ ହରଣ କରିବାକୁ ମନରେ ଟିକିଏ ହେଲେ ଡରଭୟ ନାହିଁ ? ଜାଣିଚ ନା ? ଏଇଭଳି ଆଚରଣରୁ ତୁମେ ଦଉଡ଼ିରେ ବନ୍ଧା ହେବ ।
୨-ମାଆ ଯଶୋଦା ତାଙ୍କର ନୟନ-ପିତୁଳି-କରି କେତେ ସରାଗରେ ତମକୁ ପାଳିଛନ୍ତି, ତମେ ପୁଣି କୁଳନାରୀଙ୍କ ମହତ ଉଜାଡ଼ିବାକୁ ଲେଡ଼ୁଛି ? ଯଶୋଦାଙ୍କର ସେ ସ୍ନେହର ଧନ ବୁଡ଼ିଯିବ ସିନା !
୨- ଇନ୍ତୁଡ଼ିଶାଳରୁ ତ ତମ କଥା ଭଲ ଜଣାଅଛି । ଚିତ୍ ହୋଇ ଶୋଇ ଡକାପାରିଲା ବେଳେ, ତମେ ଶକଟାସୁରକୁ ମାରିଛ ପରା ! ଏଇ ଆଖି ସେକଥା ଦେଖିଛି । ସେଥିରେ ପୁଣି କଟି ମଧ୍ୟମା (ରାଧା) କୁ ଏଠିକି ଡାକି ଆଣିବାକୁ କାହାର ବହପ ପାଇବ, କହିଲ ?
୩- ତମ ସାଥିରେ ମିଳନ ଘଟିଲେ ଏଇ ସୁନ୍ଦର ଶ୍ୟାମ ଅଙ୍ଗ ଭୋଗରେ ତାଙ୍କର ଭାରି କଷ୍ଟହେବ, କୋମଳ ଅଙ୍ଗ ଡହ ଡହ ତାତିବ । ରାତି ଚାରିପହର ଯାକ ବିଚାରୀ ଯାତନାରେ କଲବଲ ହେବ, ଆଖିରୁ ଡବ ଡବ ହୋଇ ଲୁହ ଝରିବ ।
୪- କାହିଁକି ? ତମକୁ ତ ବଂଶୀ ସ୍ୱନରେ ଡାକି ଆସେ । ତମେ ତାଙ୍କୁ ଡାକି ଆଣୁନାହିଁ ? ମୋ ଦେହି ସେ କାମ ହେବନାହିଁ । ତା’ ଛଡ଼ା ମୁଁ ଦେଖୁଛି, ବଂଶୀ ବଜାଇଲେ ବି କିଛି ଫଳ ହେବ ନାହିଁ । ସେ ସ୍ୱର ଆମ କାନରେ ନ ପଡ଼ୁ, କି ଆମେ ଡହଳବିକଳ ନ ହେଉଁ ।
୫- ଆଉ ଯଦି ବା କିଛି ଫଳେ, ତେବେ ସେ ଡାଳିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଏଠିକି ଆସି ତମ ସଙ୍ଗେ ଖେଳୁଥାଉ, ତମେ ମନ ଇଚ୍ଛା ଏ ବଣରେ ଡ଼ିଆଁ ମାରୁଥାଅ ।
ଶ୍ରୀ ହରିଚନ୍ଦନ ଏଇକଥା କହିଥିଲେ ।
ଶ୍ଲୋକାଂଶ
କଂସଃ ପୁଂସାଂ ନୃଶଂସାନାଂ ବତଂସଃ ଶାସ୍ତି କାଶ୍ୟପୀମ୍,
ଦୁଷ୍ପଥେ ଧନିନଃ ସୁନୋ କଥଂ ଯାସ୍ୟଧ୍ୱନୀନତାମ୍
ଅବର୍ଣ୍ଣାର୍ଣ୍ଣବୋଦ୍ଗୀର୍ଣ୍ଣକଲ୍ଲୋଳମାଳାନ୍ଦୋଳିତସ୍ତ୍ୱମସି କିଂ
ପୁନସ୍ତରୁଣି ତରଣିତ୍ୱମୁରୀକରଣୀୟମିତ୍ୟୁପଦିଶ୍ୟ ମାମପି କୁଳ କୂଳଦବିଷ୍ଠାଂ ବିଧାୟ ମଜ୍ଜୟିତୁଂ ବିଚାରମାରଭସେ ।
ଅର୍ଥ :-
ଲଲିତା- ଜାଣିଛ ତ ନଟବର !
ନିଷ୍ଠୁର ନୃଶଂସ କଂସ ରାଜା ।
ଧନବନ୍ତ ଘର ପୁଅ ତୁମ୍ଭେ
ଅବାଟେ କାହିଁକି ଭଲା
ଯାଇ ମନକର ?
ସହଜେ ତ ଭାସୁଛ ଆପଣେ
ଅପବାଦ ସାଗର ତରଙ୍ଗେ,
ମୋତେ ପୁଣି-
ନଉକା ତୁ ହୁଅ ବୋଲି
ଦେଇ ଉପଦେଶ,
କୂଳରୁ ଦୂରକୁ ଠେଲି;
ବିଚାର କାହିଁକି ବାନ୍ଧ
ସେହି ଅପବାଦ ନୀରେ
ବୁଡ଼ାଇବ ବୋଲି ?
ଶୁଣି ଏତେ ଲଳିତା ମୁଖରୁ
କହିଲେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ :-
-ଅନୁଚିନ୍ତା-
ଢମାଳି ମଣିଲୁ ଏବେ ହେଲେ ମୋର ମିନତିକୁ ଚାନ୍ଦମୁହିଁ !
ଢୋକ ଗିଳିବାକୁ ଚଳେ ଜଳ ନାହିଁ କହୁଛି ତୋ ତନୁ ଛୁଇଁ ।
ଢାଳି ଶିର କାହ୍ନୁ ବୋଇଲେ ଲଳିତା ଏତେ ଉପକାର କର
ଢୋଲ ବାଜିଯାଉ କିଶୋରୀ ପୟର-କୋୟର ପଣରେ ମୋର ।।
‘ଢ’
-ଗୀତ-
ଢାଳେ ତ ଢାଳିଲୁ ନାହିଁ କୃପାସୁଧା ଝରିକି ରେ ।ପଦ।
ଢକା ବାଜୁଥାଇ ବ୍ରଜେ ଲଳିତାର ହୃଦାମ୍ବୁଜେ,
କରୁଣା ଅଛି ବୋଲି ଯା ନେଲା କେ ତା ହରିକି ରେ ।୧।
ଢୋଳାଇଲା ପରି ଢଳି ତଳେ ପଡ଼ିଯିବା ଭଳି,
ହେଲିନି ଯେ କୁନ୍ଦକଳିଦଶନା ଏ ସରିକି ରେ ।୨।
ଢୁକାଇ ଦେଲେ ତୃଷିତ ଚକୋର ଚଞ୍ଚୁରେ ଶୀତ-
ଭାନୁ ଚନ୍ଦ୍ରିକାକୁ ବିତ୍ତ ଯାଏ କିଛି ସରିକି ରେ ।୩।
ଢୋକୁଟିକୁ ସିନା ହଟି, ମୋ ସାର ଯାଉଚି ତୁଟି
ପିଇ ଦିଅନ୍ତିକି ଗୋଟିଯାକ ସେ କିଶୋରୀକି ରେ ।୪।
ଢବାତନାବିରୁ ଗୋପ- ନଗରୀର ବନ୍ଦେ ଭୂପ
ବାଲୁକେଶ ଦେବ ନୀପ-କୁଞ୍ଜ ପୁଞ୍ଜ ସରିକି ରେ ।୫।
ରାଗ-ଦେଶାକ୍ଷ । ତାଳ-ଏକତାଳି
-ଗୀତକଥା-
ଲଳିତେ, ଏତେ ନେହୁରା ହୋଇ କହିଲି, ତେବେକେ ଟିକିଏ ହେଲେ ତୋର ଦୟା ହେଲା ନାହିଁ, (ତୁ କରୁଣା ଅମୃତ ବାରି ଢାଳିଲୁ ନାହିଁ ?)
୨- ଲଳିତା ହୃଦୟରେ ଦୟା ଅଛି ବୋଲି ଗୋପପୁରଟା ସାରା ଢୋଲ ବାଜୁଛି, ଏବେ କିଏ ତାକୁ ହରଣ କରି ନେଲା କି ସହି ?
୨-ରେ କୁନ୍ଦଦନ୍ତି ! ଝୁମାଇ ଢଳି କରି ତଳେ ପଡ଼ିଯିବା ଭଳି ମୋ ଅବସ୍ଥା ହେଲାଣି, ଅନାଁ ।
୩- ଶୋଷିଲା ଚାତକ ମୁହଁରେ, କଣାଏ ଚନ୍ଦ୍ର କିରଣ ପିଆଇ ଦେଲେ କଅଣ ସମ୍ପତ୍ତି ସରିଯାଏ ?
୪- ମୁଁ କଅଣ ସତରେ ଗୋଟିକଯାକ ସେ କିଶୋରୀକି ପିଇ ଦିଅନ୍ତି କି ? ଢୋକଟାକ ଆଶାରେ ମୋ ବଳ ହଟିଯାଉଛି ସିନା !
୫- ଯେଊଁ କୋଠାଘରର ଝରକା ଭିତରେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ରାଧାଙ୍କୁ ଦେଖିଥିଲେ ସେହିଠାରୁ କଦମ୍ବକୁଞ୍ଜ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସମସ୍ତ ପଥକୁ ବାଲୁକେଶ ଦେବ ବନ୍ଦନା କରୁଛି ।
ଶ୍ଲୋକାଂଶ
ଚାୟଂ ଚାୟଂ ମୟୋଚ୍ଚୈଃ କଥିତମକପଟଂ ଚାଟୁମାକର୍ଣ୍ଣ୍ୟ ଭୂୟଃ,
ପ୍ରାୟଂ ପାୟଂ ଚ ଦୃଷ୍ଟ୍ୟା ମମତନୁମତନୁ କ୍ରୂର ନାରାଚଭିନ୍ନାମ୍;
ସାନୁକ୍ରୋଶେନ ସାନୁଗ୍ରହମହହ ମମ ପ୍ରାଣବିଶ୍ରାଣନୋତ୍କା-
ମିଚ୍ଛାଂ ତୁଚ୍ଛାଂ ବିଧାୟ କ୍ଷିପସି ସୁମୁଖି କିଂ ରୋଷରୁଷଂ କଟାକ୍ଷମ୍ ।
ମୀନାଙ୍କକଙ୍କପତ୍ରଦୁନାତ୍ମନଃ କଥମାର୍ତ୍ତସ୍ୟ ବିଷୟେ କାର୍ତ୍ତସ୍ୱର ଗୌରାଙ୍ଗୀଭିରକାରୁଣିକହୃଦୟବୃତ୍ତିତ୍ୱମୁରୀତ୍ରିୟତ ଇତି ବ୍ରୁବତି କିଶୋରଶିରୋମଣୌ ସସ୍ମିତତ୍ୱରଂ ଲଳିତା ।
ଅର୍ଥ :-
ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ- ପ୍ରିୟସଖୀ,
ଦୀନ ମୁହିଁ ଅତି !
ତେଣୁ ମନ ଖୋଲି,
ଦୁଃଖ ମୋର କରିଛି ବୟାନ ।
ଚାଟୁ ଶୁଣି ମୋର,
ପୁଣି
ସ୍ୱଚକ୍ଷୁରେ ନିରେଖି ମୋ ତନୁ;-
କନ୍ଦର୍ପ କରଇ ଯା’ରେ ଶରେ ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ,-
ନାଶକରୁ ଅବହେଳେ-
ଜୀବନ୍ତର ଉତ୍କଣ୍ଠା ମୋହର
ହୋଇ ତୁ କୋପିନୀ ?
କାହିଁକି ରେ ହେମଗୋରି !
କାମ-ବାଣ ସନ୍ତାପିତ ଆରତ ରକ୍ଷଣେ
ତୋସରି ସୁନ୍ଦରୀ ସତେ
ଏଡ଼ିକି ନିର୍ଦ୍ଦୟ ?
ବାଣୀ ଶୁଣି,
ଦର ହସି ଭଣିଲେ ଲଳିତା :-
‘ଣ’
ଅନୁଚିନ୍ତା
ଅବୁଝା ପଣରେ ସରିଛ ତ ଶ୍ୟାମ, କେତେ ବୁଝାଇବି ଆଉ ?
ଅକାରଣେ ତୁମ ମନ ରଖିବାକୁ ଯିବି, ଯାହା ପଛେ ହେଉ ।
ଅକଲ ନଥିବା ଜନପରି ସିନା ତା ଆଗେ ବାଢ଼ିବି କଥା
ଅକଡ଼ ମଣିଲେ କିଶୋରୀ ତ ଭଲେ କଟିବ ଲଳିତା ମଥା ।
-ଗୀତ-
ଅତସୀ କୁସମସମ ଶ୍ୟାମ ହେ ମୁଁ ଗଲିଟି ।ପଦ।
ଅଳି ତୁମ୍ଭର ନିବିଡ଼ ଅସହିଷ୍ଣୁ ସେ ଯେ ବଡ଼
ଅବଶ୍ୟ ତା ଛାମୁରେ ମୁଁ ନିବେଦନ କଲିଟି ।୧।
ଅଧ ଅଧରରେ ସ୍ମିତ ଉଲ୍ଲାସି ହେଲେ ଲଜ୍ଜିତ
ଉହିବି ଏହି ଟି ବୋଲି କୃପାକଳ୍ପ-ବଲ୍ଲୀଟି ।୨।
ଆରକତ କଲେ ମୁଖ ଅଖଣ୍ଡ ସୁଧା ମୟୁଖ,
ଆବୁର ସରିବ ମୋର ଜୀଇଲେ ହେଁ ମଲିଟି ।୩।
ଅଦୃଷ୍ଟବଳୁଁ କିଶୋରୀ ଅଙ୍ଗୀକାର କଲେ ସରି
ଅଭାବେ ଉଚ୍ଛନ୍ନ ହେବ ଏ ବଲ୍ଲବ ପଲ୍ଲୀଟି ।୪।
ଉଗ୍ର ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ନୃପର ଉପବନ ଗୋପପୁର
ଆଶ୍ରୟ ନୋହିବ ଗୋବର୍ଦ୍ଧନ ଗିରିଦରୀଟି ।୫।
ଅଷ୍ଟଦୁର୍ଗନାଥ ଭାଷେ ଆହା, ଧ୍ୟାନେ କି ଶୋଭା ସେ
ଅଖିଳଜନନୀ ନାସା ମୃଗମଦକଲିଟି ।୬।
(ରାଗ-ସୋମ, ତାଳ-ଏକତାଳି)
-ଗୀତକଥା-
ଅତସୀ ଫୁଲ ବର୍ଣ୍ଣ ହେ ଶ୍ୟାମସୁନ୍ଦର, ମୁଁ ଏବେ ଯାଉଛି ।
୧- ଏଣେ ତୁମର ଟାଣୁଆଁ ଅଳି, ତେଣେ ଶ୍ରୀମତୀ ତ ମହାଅସହଣୀ । ଦି କୁଳ ଜଗିବାରେ ବଡ଼ ହରବର ହେବା କଥା । ହେଉପଛେ, ମୁଁ ତମ କଥା ମୁକର ତା (ଶ୍ରୀମତୀ) ଆଗେ ବାଢ଼ିବି, ତେଣିକି ଦେଖାଯିବ ।
୨- ଯେବେ ତମ କଥା ଶୁଣି ତା ତଳିଓଠରେ ହେଲେ ଟିକିଏ ଲାଜୁଆ ହସ ଫୁଟିବ, ଜାଣିବି ତେବେ କଳ୍ପଲତାର ଅନୁଗ୍ରହ ହେଲା ।
୩- ଆଉ ଯେବେ ତା ଚାନ୍ଦମୁହଁଟି ରଙ୍ଗ ପଡ଼ିଯିବ ମୋ ମହତ ତେବେ ଦି’କଡ଼ାର ହୋଇଯିବ । ଏଭଳି ଅବସ୍ଥା ହେଲେ ମୁଁ ଜୀଇ ଥାଉଥାଉ ମଲି ବୋଲି ଜାଣ ।
୪- ଭାଗ୍ୟକୁ ଯେବେ କିଶୋରୀ ମୋ କଥାରେ ‘ହଁ’ ଭରି ଦେଲା, ତେବେ ତ ଭଲ । ନୋହିଲେ ଏ ଗୋପପୁର ଉଚ୍ଛନ୍ନ ହୋଇଯିବ ସନା !
୫- ରଜା (କଂସ)ର ତ ନିହାତି କଠୋର ଆଜ୍ଞା, ଏ କଥା ଯେବେ ତା କାନକୁ ଯିବ, ଏ ଗୋପପୁର କି ଗୋବର୍ଦ୍ଧନ ପର୍ବତ, କୋଉଠି ହେଲେ ଆଉ ଠାବ ମିଳିବ ନାହିଁ ।
୬- ଆଠଗଡ଼ ରାଜା କହିଲେ-ଜଗତମାତାଙ୍କ ନାସାର କସ୍ତୁରୀ କଲି ଧ୍ୟାନ ଦୃଷ୍ଟିରେ କେଡ଼େ ସୁନ୍ଦର ଦିଶେ !
ଶ୍ଲୋକାଂଶ
ଯାମି ପ୍ରତୀପମନୁକୂଳୟିତୁଂ ପ୍ରୟତ୍ନୈ-
ଶ୍ଚେତଃ ସରୋରୁହସହୋଦରଲୋଚନାୟାଃ,
ସାମିପ୍ରସନ୍ନମପିଚେଦଭବଂ କୃତାର୍ଥା,
ନୋ ଚେତ୍ୱଦାସ୍ୟବିଧୁବୀକ୍ଷଣମେତଦେବ ।
ନନ୍ଦନନ୍ଦନ କର୍ହିଚିଲ୍ଲାଘବଲକସ୍ୟାପ୍ୟୁସ୍ଥିତୌ ତମନୁଭୂୟ
ଭୂୟସ୍ତ୍ୱନ୍ମୁଖସୁନ୍ଦରେନ୍ଦୁସନ୍ଦର୍ଶନକନ୍ଦଳିତାନନ୍ଦସନ୍ଦୋହାନୁଭବ-
ମନ୍ଦାଦରୟା ବାମୟା ଭାବ୍ୟମିତି ନିବେଦ୍ୟ ନିଷ୍କ୍ରାମ୍ୟ ସବିଧଂ
ଶ୍ରୀରାଧାୟାଃ ପ୍ରବିଶ୍ୟତାଂ ପ୍ରତି ।
ଅର୍ଥ :-
ଲଳିତା- ବ୍ରଜ ଯୁବରାଜ,
ଯାଉଛି ମୁଁ, ରଖି ତୁମ୍ଭ କଥା ।
ପ୍ରାଣେପଣେ କରିବି ଯତନ-
ବହୁମତେ,
କୃତାର୍ଥ ହେବି ମୁଁ କାହ୍ନୁ,
ଲବେ ହେଲେ ହେବ ଯେବେ କିଶୋରୀ ପ୍ରସନ୍ନା ।
ଅନୁରାଗ ତୁମ୍ଭ ପ୍ରତି ରଖିବ ଯଦ୍ୟପି
କମଳନୟନା ରାଧା,
ନବିଚାରି ମନେ ତାର ଆନ ।
ନାହିଁ, ଯେବେ ହେଲି ମୁଁ ନିରାଶ,
ଜାଣିରଖ କାହ୍ନୁ !
ଆଜିଠାରୁ ମୋର
ଇତି ହେଲା ହେରିବାର
ଚନ୍ଦ୍ରମୁଖ ତବ ।
ଶ୍ୟାମ ନଟବର !
ହେଲେ ହେଉ
ହେଟ ମଥା ମୋର;
ଆଦରେ ବରିବି ତାହା
ତୁମ୍ଭରି ମନବାସନା ସିଦ୍ଧ ହେବାଲାଗି ।
ନତୁ ହେ ଗୋବିନ୍ଦ !
ତୁଟିବ ଉତ୍ସାହ ମୋର
ଫିଟିବ ଭରସା ।
କି ସୁଖରେ ଆଉ ସତେ
ନିରେଖିବି ଶ୍ୟାମ ମୁଖଶୀରି ?
ତୁରନ୍ତରେ ଯେବେ ଚାହିବା ଦରବ ଲୋଡ଼ା ମାତରକେ ପାଇ,
ତରୁଣ ପଲ୍ଲବ ପରାଏ ସେ ରଙ୍ଗ ଦି’ଦିନକୁ ସିନା ଥାଇ ।
ତରକଣା ତେଣୁ କରିସାରି ଆଗେ ମୋହନ ମନ ଗହିଡ଼ା
ତଉଲିବାପାଇଁ କିଶୋରୀ ମାନସ ଲଳିତା ହୋଇଲା ଛିଡ଼ା ।
-ଗୀତ-
ତୋ ଘେନି ତମାଳ ଶ୍ୟାମ ମୋ ମରଜି କଷିଲା ରେ
ତଥାପି ତ ତିଳେ ହେଲେ ତୋ ସ୍ନେହେ ନ ରସିଲା ରେ ।ପଦ।
ତଳେ ବସନ୍ନ ପ୍ରସାରି, ତୃଣ ଦଶନାନ୍ତେ ଧରି,
କହିଲେ ହେଁ ଅନୁସରି, ରାଜି ତ ନ ଦିଶିଲା ରେ ।୧।
ତହୁଁ କି ବିଷମଭାବ ତର୍କିଲା ମୋ ଚାଟୁଶ୍ରବ-
ତଟକୁ ଘଟନ୍ତେ ଅବଧାନ ବିନା ହସିଲା ରେ ।୨।
ତପନଜାତଟକୁ ତୁ, ତରୁଣୀଟା କେଉଁ କୁତୂ-
ହଳରୁ ଆସିଲୁ ହେତୁ, କହ ବୋଲି ଘୋଷିଲା ରେ ।୩।
ତାର ତୋର ସୁଲୋଚନା ତାରତମ୍ୟ ବିବେଚନା
ଲବ ହୋଇ ନାହିଁ ତହିଁ, ତୋ ଚିତ୍ତ ତ ରସିଲା ରେ ।୪।
ତିରସ୍କାର ପୂର୍ବ ଭାଷା, ତରଳାଇ ସୁଖ ଆଶା
ତୋଟିକି ଚୁମ୍ବିଲା ତୃଷା, ତିମିର ବିଳାସିଲା ରେ ।୫।
ତୁଚ୍ଛସ୍ନେହମନ ଜନ, ତୋ ସଙ୍ଗକୁ କି ଭାଜନ
ପ୍ରସନ୍ନ ହରିଚନ୍ଦନ ଜଗଦ୍ଦେବ ଭାଷିଲା ରେ ।୬।
(ରାଗ-କନଡ଼ା । ତାଳ-ଏକତାଳି)
-ଗୀତକଥା-
ଲଳିତା କିଶୋରୀଙ୍କ ନିକଟରେ :-
ସଖୀରେ, ତୋ ଲାଗି ତମାଳ ପତ୍ରପରି ଶ୍ୟାମଳ (ବର୍ଣ୍ଣ) ଶ୍ୟାମ ମୋ ମତିଗତି କଳି ନେଲା । ହେଲେ ମଧ୍ୟ; ତୋ ପ୍ରତି ଟିକିଏ ହେଲେ ତା ମନ ଟଳିଲା ନାହିଁ ।।
୧- ଭୂଇଁରେ ଲୁଗା ପାରି, ଦାନ୍ତରେ ତିରଣ ଧରି କେତେ ଅନୁସରଣ କଲି, ତେବେକେ ସେ ରାଜି ହେଲାପରି ଜଣାଗଲା ନାହିଁ ।
୨- ମୋ ଚାଟୁକଥା ତା କାନରେ ପଡ଼ିବା ମାତ୍ରେ ସେ ତାକୁ କେମିତି ଓଲଟା ଅନୁମାନ କଲା । ମନ ତ ଦେଲା ନାହିଁ ଟିକିଏ ହେଲେ, ଆହୁରି କଥାଟାକୁ ମୋର କେମିତି ହସରେ ଉଡ଼ାଇ ଦେଲା ।
୩- ମୋତେ କହିଲା :- ଯୁବା ସ୍ତ୍ରୀଟାଏ ତୁ, କାହିଁକି, କେଉଁ କୌତୁକ କରିବାକୁ ଯମୁନା କୂଳକୁ ଆସିଲୁ, କହ ।
୪- ସତେ ଲୋ କିଶୋରି ! ଟିକିଏ ତୁ ବିଚାରିଲୁ ନାହିଁ- ସେ କେଡ଼େ ବଡ଼,-ତୁ କେଡ଼େ ଛୋଟ ! କେମିତି ମ ସତ ତା ଆଡ଼କୁ ମନ ଢାଳିଦେଲୁ ?
୫- ତା ଗାଳିମନ୍ଦ ଶୁଣି ମୋର ସବୁ ସୁଖ ଆଶା ଚୂନା ହୋଇଗଲା, ତଣ୍ଟି ଶୁଖିଗଲା । ଚଉଦିଗ ଅନ୍ଧାର ଦିଶିଗଲା ମୋତେ ।
୬- ହରିଚନ୍ଦନ ଜଗଦ୍ଦେବ ଆଶ୍ରିତ ଲୋକ । ସେ କହୁଛନ୍ତି-ଯାହା ମନରେ ଟୋପାଏ ହୋଇ ଶରଧା ନାହିଁ, ସେ କି କେବେ ତୋ ସାଙ୍ଗକୁ ଯୁଗତ ହୋଇପାରେ ?
ଶ୍ଲୋକାଂଶ
ଛାୟାଂ ତ୍ୱଦ୍ଭୁଜଦମ୍ଭହେମଲତୟୋରାଶ୍ରିତ୍ୟ ନିତ୍ୟଂ ସ୍ଥିତାଂ,
ପାୟାନ୍ମମଧୁନାପି ତନ୍ୱି ଭବତୀ ଭଲ୍ଲାଧିକାଲ୍ଲାଘବାତ୍,
ଆୟାସଃ ସଖି କେବଳଂ ଫଳମଭୂତ୍ ବାଧାପ୍ୟସାଧାରଣୀ,
ଚେତସ୍ୟାବିରଭୂଦ୍କଭୁବ ନ ପୁନସ୍ତ୍ୱଲ୍ଲାଳସୋଲ୍ଲାସନଂ ।।
ଦିଷ୍ଟ୍ୟା କଦାଚିଦ୍ଭବଦୀୟାଭୀଷ୍ଟସିଦ୍ଧୌ ସମୃଦ୍ଧାୟାମପି
ବନ୍ଧ୍ୟା ତ୍ୱମୁତ୍ପତ୍ସ୍ୟତେ କଲ୍ୟାଣବଲ୍ୟାଃ ।
ଅର୍ଥ :-
ଲଳିତା- ଶ୍ରୀମତୀ ଗୋ !
ଛାଇ ପରି, ଏ ଲଳିତା
ଚିର ଅନୁଗତା ତୋର ।
ବାଧୁଛି ରେ ଧନୀ, ମୋତେ
ହେଲାରୁ ଗୌରବ ହାନି ।
ରକ୍ଷା କର ମୋତେ ସଖି !
ପରିଶ୍ରମ ମାତ୍ର ହେଲା ସାର !
ଲାଭ ହେଲା-
ଜୀବନରେ ନସହିଲା ଭଳି ଯେତେ କ୍ଲେଶ ।
ହେଉ ପଛେ-
ତାହା ମଧ୍ୟ ଆଦରେ ବରନ୍ତି;
ଥାଆନ୍ତା କି ତଳେ ହେଲେ
ଆଶା ତୋର ପୂରିବା ଭରସା ।
ତେଣୁ,
ବିଚାରୁଛି ସଜନୀ ରେ,
ଯେବେ ଅବା ଭାଗ୍ୟବଳେ
ପୂରେ ତୋର ମନର କାମନା,
ପରିଣତି ନୁହେଁ ହିତକର ।