ସରସ୍ୱତୀ, କୃଷ୍ଣା, ଶାନ୍ତି, ପ୍ରଶାନ୍ତ, ସାନ୍ତ୍ୱନା,
ସୁଖେ ଥାକ, ଈଶ-ପଦେ କରି ଏ ପ୍ରାର୍ଥନା
ଦୟାଲ ବିଧାତା ମୋର ହଇବେ ସହାୟ,
ଲୟେ ଯେତେଛେନ ମୋରେ ‘ବାସନ୍ତୀ’ ଯଥାୟ
ପଥେ ଦେଖିତେଛି କତ ବିଚିତ୍ର ସୁନ୍ଦର
ଗିରି ନଦ ନଦୀ ତରୁ ଲତା ମନୋହର ।
ଆମରା ପ୍ରଫୁଲ୍ଲ ମନେ ଏ ପାର୍ବତ୍ୟ ଦେଶେ
ଫିରିତେଛି ପ୍ରତିଦିନ ସ୍ମରି ପରମେଶେ ।
ଆଶା କରି, ତୋମରାଓ ସ୍ମରିଛ ତାଁହାୟ
ପ୍ରତିଦିନ ସାୟଂକାଲେ ପୁଣ୍ୟ ପ୍ରାର୍ଥନାୟ ।
ଭୁଲନା ତାଁହାରେ କଭୁ, ଭୁଲନା, ଭୁଳନା,
ସରସ୍ୱତୀ, କୃଷ୍ଣା, ଶାନ୍ତି, ପ୍ରଶାନ୍ତ, ସାନ୍ତ୍ୱନା ।
ହେରି ନାଇ ଚର୍ମ ଚକ୍ଷେ, ହେରେଛି ପ୍ରେମନୟନେ,
ତବ କରୁଣାର ଦାନ, ମାଗୋ, ତବ କନ୍ୟାଧନେ ।
ଆଧ ଆଧ ଭାଷା ତାଁର, ଶୁନେନି କର୍ଣ ଆମାର
(ତେବେ) କି ଶବ୍ଦେ ମା ନେତ୍ରେ ଓଠେ ପ୍ରାଣତନ୍ତ୍ରୀ
ତାଁର ଚିନ୍ତନେ ।
ସେ କୋମରେ ତନୁଆନି, ଧରି ନାଇ ବକ୍ଷେ ଆନି,
କିନ୍ତୁ ମା ଜୁଡ଼ାୟ ପ୍ରାଣ ଯେନ ତାର ପରଶନେ,
ଏ କି ମା ଅଦ୍ଭୁତ ଲୀଳା, ଦୁଃଖୀଜନେ ଦେଖାଇଲା,
ଧନ୍ୟ ଧନ୍ୟ ପ୍ରୀତି ତବ ଏ ତବ ଭବ-ଭବନେ ।
କତ ଆଶା ପୂରି ପ୍ରାଣେ, ଚାହିଁ ତବ କ୍ରୋଡ଼ ପାନେ,
ମାଗିତେଛି କର ଯୋଡ଼େ ଆଶଙ୍କା-ବ୍ୟାକୁଲ
ମନେ—
ଶିଶୁରେ ରାଖ ତୋମାର ପ୍ରେମ କ୍ରୋଡ଼େ ଅନବାର,
ହର ଦୁଃଖ ପିତାମାତାର ଏଇ ଭିକ୍ଷା ଶ୍ରୀଚରଣେ ।
ଏ ଶିଶୁ ଯେ ପରିବାରେ, ଏସେଛେ ଆଶିସାକାରେ
ଜାଗାୟେ ରାଖ ମା ସେଥା ପୁଣ୍ୟ ‘ସୁନୀତି’
ଯତନେ ।
ତୋମାରି ଆଶିସ୍-ସୁଧା ବରିଷ ଶିଶୁପ୍ରାଣେ
ବାଡ଼ୁକ ଜୀବନ ତାର ସେଇ ସୁଧା-ରସ-ପାନେ ।
ଆଜି ପ୍ରଭୁ ବତ୍ସରାମ୍ଭେ, ତୋମାର ଚରଣପ୍ରାନ୍ତେ
କୋମଳ ମୂରତି ତାର, ଗଢା ତୋମାରି କଲ୍ୟାଣେ,
ହେରିୟେ ହରଷ ଭରେ, ପ୍ରୀତି ପ୍ରଫୁଲ୍ଲ ଅନ୍ତରେ
ଗାଇ ସବେ ତୋମାରି ହେ ମହିମାରି ଜୟଗାନେ ।
ତୁମି ତାର ପିତା ମାତା, ତାଇ ହେ ତାରେ ‘ସୁଜାତା’
ନାମେତେ ଚିହ୍ନିତ କରି ଚାହି ତୋମାରଇ ପାନେ
ଏ ଗୃହେ, ଏ ଧରାଧାମେ, ସାର୍ଥକ କର ଏ ନାମେ,
ଏ ଶିଶୁରେ ରାଖ ସଦା ତବ ମଙ୍ଗଲ ବିଧାନେ ।
କି ଲିଖିବ ଖୋକା ଏଇ ନୂତନ ଖାତାୟ ?
ଭାଲ କଥା, ଭାଲ ଗଳ୍ପ ପାତାୟ ପାତାୟ ।
କାରେ ବଲେ ଭାଲ କଥା, ଭାଲ ଗଳ୍ପ କିବା ?—
ଯାତେ ପ୍ରକାଶିତ ହୟ କଲ୍ପନା ପ୍ରତିଭା ।
କାରେ କଲେ କଲ୍ପନା, ପ୍ରତିଭା ବା କାରେ ?—
କଲ୍ପନା ପ୍ରତିଭା କଥା କହିବ ତୋମାରେ
କଲ୍ପନା ବାନାୟ ନିତ୍ୟ ନୂତନ ପ୍ରସଙ୍ଗ,
ପ୍ରତିଭା କଲ୍ପନା ପରେ ଢାଲେ ନବରଙ୍ଗ ।
ଖୋକାକେ ଖାତାଟି ଦିୟା ଦାଦାମହାଶୟ,
ବଲେନ ଲିଖିୟା ଫେଲ ଯତ ଇଚ୍ଛା ହୟ ।
ମାତୃସମା ସ୍ନେହମୟୀ ! ଯାଇତେଛ ଚଲେ
ବିଧିର ନିର୍ଦ୍ଦେଶେ, ପତିସନେ ଅନ୍ତସ୍ଥଲେ ।
ତବ ସ୍ନେହ-ପୁଣ୍ୟ-ସୁଧା ଆମାଦେର ପ୍ରାଣ
କତ ସୁଖେ ଏତକାଲ କରିୟାଛେ ପାନ ।
କତ ଯତ୍ନ ଆମାଦେର ମଙ୍ଗଲେର ତରେ
କରିୟାଛ ଦୟାମୟି, ପ୍ରଫୁଲ୍ଲ ଅନ୍ତରେ !
କ୍ଷମିୟାଛ କତ ଦୋଷ, ହରିୟାଛ ବ୍ୟଥା,
ଶିକାୟେଛ କତ ଭାଲ କତ ପୁଣ୍ୟ କଥା ।
ତବ ପତି ଦେବ ଆହା କତଇ ଯତନ
କରେଛେନ ଆମାଦେର ହିତେର କାରଣ ।
କରୁଣା ଆପନାଦେର ସ୍ମରି ଭକ୍ତିଭରେ
ନମି ଶ୍ରୀଚରଣେ ଆଜି ବିଦାୟ ବାସରେ ।
କବିତା-କୁସୁମ ଅଳି ଉତ୍କଳଗୈାରବ—
ମଉଳି-ତିଳକ ବାଣୀପୁତ୍ର ରାଧାନାଥ !
ବିଦ୍ୟାନାଥ, ଉତ୍କଳର ସାହିତ୍ୟର ତାତ ।
ଇଚ୍ଛା ହୁଏ ଚୈାର୍ଯ୍ୟ-ବୃତ୍ତି ସାହାଯ୍ୟରେ ତବ
କରି ବିହରଣ ସର୍ବ କବିତା-ବିଭବ;
କଲ୍ପନାଭଣ୍ଡାର ଜୁର କରି ଅକସ୍ମାତ
ହୋଇ କବି ତବ ତୁଲ୍ୟ, ହୋଇବି ବିଖ୍ୟାତ ।
ଇଚ୍ଛାଅଙ୍କୁରକୁ ତ୍ୱରା କରିଣ ସମ୍ଭବ—
ଚିନ୍ତା ମାଡ଼ି ଦଳିଦିଏ—ନ ରହେ ଶକତି
ହୋଇବାକୁ ତବ ସମ ଉତ୍କଳ ଦେଶରେ,
ଉଠିବାକୁ କଥା କାମେ କଳ୍ପନା ପକ୍ଷରେ
ଗାଇ ସୁମଧୁର ଗୀତ ମୁଗ୍ଧକାରୀ ମତି
ଅବସ୍ଥା ଝଟିକା ଆସି କର ବଳ ଅତି
କରେ ଛିନ୍ନ ଦୁଇ ପକ୍ଷ ପଡ଼େ ଭୂତଳରେ ।
କେ ବୁଝିବ କବିବର ! ମାହାତ୍ମ୍ୟ ତୁମ୍ଭର
ଓଡ଼୍ର ପୁତ୍ରେ ? ବିଚରନ୍ତି ବହୁ ନିମ୍ନେ ତବ
ଆସନରେ ଯେଉଁମାନେ, ଯାହାଙ୍କର ସର୍ବ
ଗର୍ବ ଅତୀତ କାହାଣୀ— ଲକ୍ଷ୍ୟ ନିରନ୍ତର
‘‘ବଡ଼ ମାରି ହେବ ବଡ଼’’ ହେଲେ ନୀଚରେ
କ୍ଷୁଦ୍ର ଈର୍ଷା ବଡ଼ ପ୍ରତି ହେ ରାଧା-ବଲ୍ଳଭ !
ସର୍ବ ଯୁଗେ ସର୍ବ ଦେଶେ ସତତ ସମ୍ଭବ ।
ଯେସନେ ଇଚ୍ଛାଇ ମୁହିଁ ହେବି କବିବର
ଅପହରି ଧନ ତବ—କିଁପା ଉଚ୍ଚପଦ
ଲାଭରେ ତୁମ୍ଭର ଉତ୍କଳୀୟ ଆନନ୍ଦିତ
ହୋଇ କରିବେ କୀର୍ତ୍ତିନ ତବ କୀର୍ତ୍ତିଗୀତ ?
ନୁହ ତୁମ୍ଭେ ପାରକିନ ବ୍ରିଟେନ ସମ୍ପଦ,
ଲେଖି ଦେଇ ଦୁଇଧାଡ଼ି ସଂସ୍ଥାପିବ ପଦ
ମାନ ସମ୍ଭର୍ବ ଶିଖରେ—ଧିକ ଓଡ଼୍ରଚିତ୍ତ ।
କଳ୍ପନା ପରଶମଣି ତୁମ୍ଭର ଲେଖନୀ—
ଯାକୁ ଥରେ ସ୍ପର୍ଶୁଅଛି ହେଉଛି ତା ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ,
ପ୍ରତିଭାର ପ୍ରତିବିମ୍ବ କରୁଛ ଧାରଣ,
ଭାସ୍ୱର ଯଶଭାସ୍କର ବ୍ୟାପୁଛି ଅବନୀ.—
କ୍ଷୁଦ୍ର କବି ହୋଇ ଦଗ୍ଧ କୁତ୍ସାର ସରଣୀ
ଧରି ଗମୁଛି ଦୁଃଖରେ କରିଣ କ୍ରନ୍ଦନ;
ଟଣାଟଣି କରୁଅଛି ତବ ଉଚ୍ଚାସନ,
ତବ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ମନ୍ଦ କହି ଉତ୍କଳ-ବିପଣି-
କାବ୍ୟକ୍ରେତାଗଣ ଡ଼ାକି ବସାଇ ପାର୍ଶ୍ୱରେ
ଗାଇ ତବ କୁତ୍ସାଗୀତ କ୍ରେତାଙ୍କ ମନକୁ
ଟାଣୁଅଛି ଭୁଲାଇଣ ସ୍ୱସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ଆଡ଼କୁ ।
କ୍ରେତା ବହୁ ଖାଦ ଦେଖି ନିନ୍ଦୁକ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣରେ
କିଣୁଛନ୍ତି ତବ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ଭାସ୍ୱର ଶେଷରେ
ଦସ୍ୟୁ ପ୍ରତାରକ କହି ନିନ୍ଦୁକଗଣଙ୍କୁ ।
ଉତ୍କଳ ପରଶମଣି ! ସେଥିପାଇଁ କରେ
ଦେଇଛନ୍ତି ବିଭୁ ତବ କଲ୍ପନା ଭାସ୍ୱର
ସ୍ପର୍ଶମଣି,—ଯାର ସ୍ପର୍ଶେ କରୁଛ ସୁନ୍ଦର
ସର୍ବ ଚିତ୍ର ଉଡ଼ି ନିତ୍ୟ କାବ୍ୟ-ଅମ୍ବରରେ ।
ଉଠ ଉଠ ଆଉ ଉଠ କଲ୍ପନା ନଭରେ
ବଡ଼ ଅତି ବଡ଼ ହୁଅ ଉଠି ନିରନ୍ତର,
ଧରାଚିତ୍ର ପରିହରି ସ୍ୱର୍ଗଚିତ୍ର ଧର
ସ୍ୱର୍ଗଚିତ୍ର ଦେଖୁଁ ସର୍ବେ ତୁମ୍ଭରି ହସ୍ତରେ ।
ଯେ ଚିତ୍ର ଦେଖିଲେ ତବ କୁତ୍ସାଗାରୀଗଣ
ପୂଜିବେ ଚରଣ ତବ ଭକ୍ତିପୂର୍ଣ୍ଣ ମନେ—
ଭୁଲିଯାଇ ସଂକୀର୍ଣ୍ଣତା ସ୍ୱର୍ଗ ଦରଶନେ
ଧରାଚିତ୍ର ଦେଖି ଧରାବାସୀ କ୍ଷୁଦ୍ରଜନ
ନିର୍ଦ୍ଦେଶ କରନ୍ତି ତବ ପାଇଁ କ୍ଷୁଦ୍ରାସନ—
ଶୁଣାଅ ସ୍ୱର୍ଗର କଥା ସେମାନଙ୍କ କର୍ଣ୍ଣେ ।
ନ ହୁଅଇ ବ୍ୟର୍ଥ କେବେ ବିଧିର ବିଧାନ
ଭୁଞ୍ଜିଲେ ତେଣୁ ଦୁଃସହ ବୈଧତା-ବେଦନା
ଭାସ୍କରାଚାର୍ଯ୍ୟ-ହୃଦୟ-ନନ୍ଦିନୀ, ସୁମନା
କୈାମାର୍ଯ୍ୟେ ଦେଖିଲେ ଅଗ୍ରେ ସୁଖର ଶ୍ମଶାନ ।
ଧନ୍ୟ ଧନ୍ୟ ଲୀଳାବତି ! ଧନ୍ୟ ପିତା ତବ
ଦେଖାଇଲେ ସେ ତମସେ ସେ, ଶିବ ପ୍ରୟାଣ
ଅବଲମ୍ବି ସେହି ପଥ ଭବେ ସୁସଂସ୍ତବ
ରହିଛି ତୁମ୍ଭର, ଲିଭି ସର୍ବ ଅକଲ୍ୟାଣ ।
ନାହିଁ ତୁମ୍ଭପରି ଜଣେ ବିଦୁଷୀ ରମଣୀ
ଯୈାବନେ ସାଧିଛ ତୁମ୍ଭେ ଅସାଧ୍ୟ ସାଧନା ।
ରଚିଲ ଗଣିତଶାସ୍ତ୍ର କରିଣ ଗଣନା
ତେଣୁ କାଳ-ଲୀଳାଙ୍ଗନେ ଲୀଳାବତୀ ଧନୀ ।
ଦେଇଅଛି ମନସ୍ୱିନି ! ମେଧା-ପରିଚୟ
ଶାସ୍ତ୍ରେ, ତବ ନାମ ହେଉ ଅମର ଅକ୍ଷୟ ।
ବିଚିତ୍ର ପର୍ବତ ଶୃଙ୍ଗ, ‘ସ୍ୱଚ୍ଛୋନ୍ଦ’ ସରସୀ
କୂଳେ ଶିବାଳୟ ନାନା ଦୃଶ୍ୟର ମଞ୍ଜୁଷା
ମନ୍ଦିରର ମଧ୍ୟଭାଗେ ଛନ୍ତି ଏକା ବସି
ଧବଳବଦନା ଯୋଷା, ଦେବୀ କିବା ଉଷା ।
ଧବଳତା ମୂର୍ତ୍ତିମତୀ, ବିଷାଦ ବଦନେ
ବୀଣାରେ ଶୋଭିତ ସବ୍ୟ, ରୂପ ମନୋହାରୀ
କିଏ ଏ ମୋହିନୀ ବୀଣା ବାଇ ତପୋବନେ
ଯୈାବନେ କଠିନ ଯୋଗ ସାଧେ ସୁକୁମାରୀ
ଅୟି ଦେବି ! ମହାଶ୍ୱେତେ ! ଏ ପୂର୍ଣ୍ଣ ଯୈାବନେ
ମୃଦୁ ଅପଘନେ ସହି ଦୁଃସହ ବେଦନା
ଦୃଢ ବ୍ରହ୍ମଚର୍ଯ୍ୟବ୍ରତ ଆଚରି ସୁମନେ
କି ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟେ ସାଧ ଏଡ଼େ କଠିନ ସାଧନା ?
ଧନ୍ୟ ତୁମ୍ଭର ସତୀତ୍ୱ ପବିତ୍ର ହୃଦୟ
‘ଆକୃତି ସହିତ ଗୁଣ ବସଇ’ ନିଶ୍ଚୟ ।
*‘ଯତ୍ରାକୃତି ସ୍ତତ୍ର ଗୁଣା ବସନ୍ତି’
ଗୋ ବାଣୀସଙ୍ଗିନୀ ଦେବି ! କଳ୍ପନାସୁନ୍ଦରି !
ଦେଖାଅ ତବ ବିଶାଳ ବିଚିତ୍ର ଜଗତ,
ନନ୍ଦନକାନନମୟ ଯେ ରାଜ୍ୟେ ବିହରି
ଲଭନ୍ତି ଦର୍ଶକବୃନ୍ଦ ସୁଖ ଅପ୍ରମିତ ।
ଗୋ ସୁଖଦାୟିନି ! ଦେବି ! ଘେନିଯାଅ ତହିଁ
ସୁଷମାରେ ଯାଇଅଛି ସର୍ବେ ଜିଣି ଯାହା,
ପ୍ରେମ-ଅସୁଲଭ ଦୃଶ୍ୟ ବିରାଜିତ ଯହିଁ
ପାନ୍ଥର ସୁଗମ୍ୟ ଦେଶ, ନାହିଁ ଦୁଃଖ-ରାହା ।
ଶୀତାଂଶୁ ବଦନେ ! ମହାଦେବୀ ପାଟରାଣୀ
ସମ ଆଧିପତ୍ୟ ତବ ସକଳ ପ୍ରଦେଶେ,
ସ୍ୱର୍ଗ ମର୍ତ୍ତ୍ୟ ପାତାଳର ସର୍ବ ଚିତ୍ର ଆଣି
ଦେଖାଇପାର ପୁରତେ ଅଦ୍ଭୁତ ନିମେଶ ।
କରିବି ଅନୁସରଣ ମା ! ତବ ଶ୍ରୀପଦ
ଦେଖାଇବ ଦୀନେ ସେହି ବିଚିତ୍ର ସମ୍ପଦ ।
[ଉ.ସା.୬/୭]
ହୃଦୟ କମଳବନେ ନିଭୃତବାସିନୀ ବାଣୀ
ଜୟମା ଅମୃତମୟୀ ଜୟ ଦେବୀ ବୀଣାପାଣି ।
ତୋ ଆଲୋକ-ସୁଧାପାନେ,
ଜାଗେ ଆଶା ପ୍ରାଣେ ପ୍ରାଣେ,
ଧନ୍ୟ ସେହି ଯାର ହୃଦ ଅଟେ ତବ ରାଜଧାନୀ।
ତୋ ଅମୃତ ସଙ୍ଗୀତରେ
ରୋମାଞ୍ଚିତ କଳେବରେ
ଜାଗଇ ଭାରତ ଆଜି ଜୟ ମା ଭାରତୀ ରାଣୀ ।
[ଭ.ସା.୬/୧୨]
ମହାକାଳ ଜଳେ ମଗ୍ନ କଳ୍ପାରମ୍ଭ କାଳେ
ମହା ପ୍ରକୃତିର ମହାଭୂତ ବିବର୍ତ୍ତନ,
ମହାବ୍ୟୋମ ବିସ୍ଫାରିତ ସ୍ଫୂର୍ତ୍ତି ଇନ୍ଦ୍ରଜାଲେ
ବିଶ୍ୱର ଉଲ୍ଲାସମୟ ଉନ୍ମତ୍ତ ନର୍ତ୍ତନ-
କି କୁହୁକେ ନାଶି କୋଟି ବର୍ଷ ଅନ୍ତରାଳେ
ସହସାଏ ଏ ସୃଷ୍ଟିଲୀଳା କଲ ଦରଶନ ।
ପୁଣି କି ଅମୃତଛନ୍ଦେ କି ମନୋଜ୍ଞ ତାଳେ
ଏ ନବ ‘ପ୍ରକୃତି’ ଗାଥା କରି ବିରଚନ
ଉତ୍କଳ ଭାରତୀ କୋଠଭଣ୍ଡାରେ ହେ କବି
ଅର୍ପିଲ କବିତା-ରତ୍ନ ଚାରୁ ନବ ଛବି ।
ସୂତ୍ରେ ମଣିଗଣ ପରି ଦେଖିଛ ନୃମଣି !
ଅଭିଚ୍ଛିନ୍ନ ବିଧିସୂତ୍ରେ ବିଧୃତ ସକଳ—
ରବି,ଶଶୀ,ତାରା, ଜୀବ—ଧାତ୍ରୀ ଏ ଧରଣୀ–
ସେ ବିଧିର ନାମାନ୍ତର ନୁହେଁ କି ମଙ୍ଗଳ ?
ବ୍ରହ୍ମଦ୍ୟୁତି ବିକାଶିନୀ ଜନନୀ ଶାରଦା
ହୁଅନ୍ତୁ ଜୀବନେ ତବ ଅମୃତ ବରଦା ।
ସେ ଅମୃତମୟ ବ୍ରହ୍ମ ବିକାଶେ ହୃଦୟେ
ଫୁଟୁ ମନଃପଦ୍ମ ଜ୍ଞାନରବିର ଉଦୟେ ।
ରାଜ ଋଷି କବି ରୂପେ ରାଜସିଂହାସନେ ।
ରାଜଯୋଗେ ବ୍ରତି ଲାଗି ପରଜା ଶାସନେ ।
ଏ ମହାବ୍ରତର ଫଳେ ପ୍ରଜ୍ଞାନର ବେଶେ
ଭ୍ରମୁଛ କଳ୍ପନା ବଳେ ସର୍ବଂଚର ବେଶେ ।
ଲଳିତ ଅପାଙ୍ଗେ ସ୍ନେହେ ପ୍ରକୃତି ଲଳନା
ଚାହେଁ ତବ ମୁଖ ତେଜି ହୃଦୟ-ଛଳନା ।
ଅପାର ରହସ୍ୟମୟ ବିଶ୍ୱ ତବ ମାନ
ବୁଝିବାକୁ କରୁଅଛ ଭୂମା ମହାଧ୍ୟାନ ।
ବାକ୍ୟ ମନ ଅଗୋଚର ପରମାଣୁମୟ
ବିଲୀନ ପ୍ରକୃତି ଅନ୍ତେ ଅବ୍ୟକ୍ତ ଚିନ୍ମୟ ।
ସେ ସନ୍ମୟ ବ୍ରହ୍ମଙ୍କର ମହା ମାୟା ବଳେ
ବ୍ୟାପ୍ତ ମହାଭାବୃ ଆଦ୍ୟ-ବିକାଶର ଛଳେ ।
ବ୍ୟକ୍ତି ଯାହା ଯୋଗିହୃଦେ ମନୀଷୀମଚନେ
ଖୋଜୁଛ ସେ ମହାତତ୍ତ୍ୱ ପରମ ଯତନେ ।
ବିଶ୍ୱର ବିକାଶକ୍ରମ ଦେଖି ସ୍ତରେ ସ୍ତରେ
ଲଭୁଛ ପରମପ୍ରୀତି ପୁଲକ ଅନ୍ତରେ ।
ପ୍ରାଚ୍ୟ ନବ୍ୟ ଜଗତରେ ଯେଉଁ ମହାଜ୍ଞାନ
ଜ୍ୟୋତି ରୂପେ ଦୀପ୍ତ, ଲଭି ଭିନ୍ନ ଅଭିଧାନ
ସମନ୍ୱିତ ଅଭିଧାନେ, ତବ ହୃଦ ଆଜ
କରେ ପ୍ରତିଭାତ ସେହି ରମ୍ୟ ରଶ୍ମିରାଜ
ଜ୍ଞାନ ଯୋଗ ସଙ୍ଗେ ବ୍ରତ ପରଜା ଶାସନ
ଶୁଭମୟ କରୁ ତବ ପବିତ୍ର ଜୀବନ ।
ବାଳକର ଧୂଳିଅନ୍ନ ସମ, ଶ୍ରଦ୍ଧାଭରେ
ଏ କ୍ଷୁଦ୍ର ଭକତିପୁଷ୍ପ ଅର୍ପଇଁ ଶ୍ରୀକରେ ।
.ଏସ ଗୋ ଅମୃତମୟି ଜନନି ଭାରତି
ଦରଶନ ଦାଓ ଆଜି ଦୀନେ ଦୟାବତି !
ତୋମାବିନା ଚରାଚର
ଜୀର୍ଣାରଣ୍ୟ ଭୟଙ୍କର
ନୀରସ ମାନସ ସରଃ, ମାତଃ ସରସ୍ୱତି,
ଜୀବନ ଦୁର୍ବାହ ଭାର, କଳୁଷ ସଂହତି ।
ଯେ ଜ୍ୟୋତି ମା ଜ୍ୟୋତିର୍ମ୍ମୟି ଏ ମମଲୋଚନେ,
ଦିୟାଛିଲେ କୃପା କରି କିଶୋର ଯୈାବନେ,
ହାରାୟେ ସେ ଜ୍ୟୋତି ହାୟ
ହୟେଛି ମା ଅନ୍ଧପ୍ରାୟ,
ଆର ନାହିଁ ଭାତେ ମାଗୋ ଏ ମୋର ନୟନେ
ତୋମାର ସେ ଚାରୁ ଶୋଭ ଏ ବିଶ୍ୱଭୁବନେ ।
ହେରେଛିନୁ ଏକଦିନ, ଆଜି ପଡ଼େ ମନେ,
ଜାଗରଣମୟ ଏକ ଅମୃତ ସ୍ୱପନେ,
ହେରେଛିନୁ-ଆର ହାୟ
ଦେଖିତେ କି ପାବ ତାୟ?
ସେ ଦୀପ୍ତ ନୟନ ନାଇ, ନାଇ ସେ ଯୈାବନ,
ଆଜି ଶୁଧୁ ଅନ୍ଧକାର ଛାଇୟେ ଭୁବନ ।
ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱେ ନୀଲ ନୈଶାକାଶ ଅସୀମ ଅପାର,
ନିମ୍ନେ ସୁଗମ୍ଭୀର ନାଦୀ ମହା ପାରାବାର
ଜ୍ୟୋସ୍ନାଲୋକେ ସ୍ନାତ ଧରା
ସ୍ତବ୍ଧ ଶୁଭ୍ର ମନୋହରା,
ଜିନି ସେ ଗାମ୍ଭୀର୍ଯ୍ୟ-ମହା ଗମ୍ଭୀର ଉଦାର-
ଫୁଟେଛିଲ ପ୍ରାଣେ ତବ ଶୋଭାର ସଂସାର ।
ତୋମାର ଅମୃତସ୍ରାବୀ କଣ୍ଠେର ସଙ୍ଗୀତ
(ଅର୍ଣବ ପ୍ରଣବ ଗାଥା ଯଖାନେ ନିନ୍ଦିତ)
ଘୋର ନାଦେ ସ୍ନିଗ୍ଧ ତାନେ
ନୀରବେ ସଞ୍ଚରି ପ୍ରାଣେ
କରେଛିଲ ପ୍ରାଣମନ କତ ପୁଲକିତ
ମହା ଅପାର୍ଥିବ ରସେ କରି ରୋମାଞ୍ଚିତ ।
ଆଜି ବହୁଦିନ ପରେ ବ୍ୟାକୁଳିତ ମନେ
ନିରାଶାର ଆଶା ତବ ଅଭୟ ଚରଣେ
ଅନୁତାପ ଅଶ୍ରୁଜଲ
ଢାଲି ହବେ ନିରମଲ,
ଅଭିନବ ଜ୍ୟୋତି ତବ ପଦ ପରଶନେ,
ଲଭିବ ପରାଣେ ତାଇ ଡ଼ାକିଛି ସଘନେ ।
ଏସ ମା କରୁଣାମୟି ବିଶ୍ୱଶୋଭା-ରାଣୀ
ବିରାଜ ଏ ପ୍ରାଣୀ ଆଜି ବିଶ୍ୱମ୍ଭରା ବାଣୀ ।
ଖୁଲି ଅତୀତେର ଦ୍ୱାର
ଆଦିମ ଆର୍ଯ୍ୟ ସଂସାର—
ତବ ଆଦ୍ୟ ଲୀଳାଭୂମି ଦେଖାଓ ଚକିତେ,
ଦେଖି ସେଇ ପୁଣ୍ୟାଲେଖ୍ୟ ହରଷିତ ଚିତ୍ତେ,
ଆର୍ଯ୍ୟଜନ ମୁଗ୍ଧପ୍ରାଣେ ଦେବାବତରଣ,
ମହୋଦାର ପୁଣ୍ୟ ଚିତ୍ର କରି ଦରଶନ,
ଲଭିବ ବାଞ୍ଛିତ ଫଲ
ଚିତ୍ତ ହେବେ ନିରମଲ,
ଭଜିବ ଭକତିଭରେ ତବ ଶ୍ରୀଚରଣ,
ଦୟା କର ଦୟାମୟି, ଆମି ଅକିଞ୍ଚନ !
ପ୍ରଶାନ୍ତ ନିଶାନ୍ତ କାଲେ, ବିରାଜେ ଉଜ୍ଜ୍ୱଲେ,
ଉଷାର ତୁଷାର ଶୁଭ୍ର ଲଲାଟମଣ୍ଡଲେ
ସ୍ୱର୍ଗେର କୈାସ୍ତୁବମଣି ଶୁକ୍ର-ସୁଶୋଭନ
ପ୍ରାଚୀର ଦିଗନ୍ତ ପଟେ ଛବି ଅତୁଲନ ।
ଉଦୀଚୀ ଆକାଶେ ଦୂରେ ମହା ଜ୍ୟୋତିର୍ମ୍ମୟ
ତୁଷାର କିରୀଟେ ରାଜେ ଗିରିନ୍ଦ୍ର ଆଲୟ ।
ଅନନ୍ତ ହିମାନୀକ୍ଷେତ୍ର ଶୁଭ୍ର ହିମାଚଲ,
ତ୍ରିଦିବେର ପୁଣ୍ୟପୁଞ୍ଜ ସମ ମହୋଜ୍ଜ୍ୱଲେ;
ବିଶ୍ୱପ୍ରାଣସ୍ପର୍ଶୀ ଆହା ଊଷାର ଉତ୍ସବେ,
ମାତିଲ ସୁହାସମୟୀ ଦିକ୍-ବଧୂ-ସବେ ।
ପ୍ରକ୍ଷାଲି ଶିଶିରଜଲେ ଊଷାର ଚରଣ,
ଲଭିଲା ଆଶିଷ ରୂପୀ ଦିବ୍ୟ ଆଭରଣ;
ଜ୍ୟୋତିର ସିନ୍ଦୂର ବିନ୍ଦୁ, ଜ୍ୟୋତିର ବଲୟ,
ଜ୍ୟୋତିର୍ମ୍ମୟ ଅବତଂଶ, ମାଲା ଜ୍ୟୋତିର୍ମ୍ମୟ ।
ଜ୍ୟୋତିର୍ମ୍ମୟ ପାରିଜାତ ଦିଗ୍ବଧୂ କୁନ୍ତଲେ
ଫୁଟାଇଲ ଆଚମ୍ବିତେ ଉଷା, କୁତୂହଲେ ।
ଏକେ ପୂର୍ଣ୍ଣିମାର ନିଶି, ଚାଁଦେର କିରଣ,
ତରଲ ରଜତ ସ୍ରୋତେ ପ୍ଲାବିଛେ ଭୁବନ;
ଦ୍ୟୁଲୋକ ଦୁହିତା ଉଷା, ଆବାର ତଖନ
ତ୍ରିଦିବେର କାମଧେନୁ କରେନ୍ ଦୋହନ ।
କରସ୍ପର୍ଶେ ଯେନ ତାର କ୍ଷୀର ପାରାବାର,
ଉଜ୍ଜ୍ୱଲ ଆଲୋକ ରୂପେ ପ୍ଲାବିଛେ ସଂସାର ।
ଉଛଲିଛେ ଦିଶି ଦିଶି ଆଲୋକ ପ୍ରବାହ;
ଦ୍ୟାବା ପୃଥିବୀର କିଗୋ ଏ ଦୈବ ବିହାହ ।
ତରଳ ସ୍ୱର୍ଗୀୟ ଗୀତି ଉଷା ଉଦ୍ବୋଧିନୀ
ତୋଳିଛେ ଭାରତ* ପୂରି ଆକାଶ ମେଦିନୀ ।
ଉଷାର ପରଶେ ଜାଗେ ପ୍ରଣିପାତ କରି
ଅବନୀ ଶିଶିର ମୁକ୍ତା-ମାଲିନୀ ସୁନ୍ଦରୀ ।
ଏହେନ୍ ସମୟେ ପୁଣ୍ୟତୋୟା ସରସ୍ୱତୀ
ତୀରଭୂମେ କେ ଗୋ ଯୁବା ଗମ୍ଭୀର ମୂରତି
ଦୀର୍ଘକାୟ, ଗୈାରକାନ୍ତି, ସୁଠାମ-ବିରାଟ-
ଚୈତନ୍ୟର ଲୀଲାମଞ୍ଚ ନିଟୋଲ ଲଲାଟ ।
ବିଶାଲ ଲୋଚନ ଯୁଗ ଆକର୍ଣ ବିଶ୍ରାନ୍ତ
ଝରିଛେ ଜ୍ୟୋତିର ଧାରା ତାହେ ସୁପ୍ରଶାନ୍ତ ।
ସୁତୀକ୍ଷ୍ଣ ନାସାଗ୍ର ତୀକ୍ଷ୍ଣ ଅସିଅଗ୍ର ପ୍ରାୟ,
ହତେଚ୍ଛେ ସୂଚିତ ଶୁଭ୍ର ଲକ୍ଷ୍ୟ ସିଦ୍ଧି ତାୟ ।
ଓଷ୍ଠଯୁଗ ବାଗ୍ଦେବୀର ମାଣିକ୍ୟସୋପାନ,
ବିଶ୍ୱକର୍ମ୍ମା ବିଧାତାର ବିଚିତ୍ର ନିର୍ମ୍ମାଣ ।
ଅଗ୍ନିପ୍ରଭା ଜଟାଗାଲ ଆଜାନୁଲମ୍ବିତ,
କୃଷ୍ଣ ରୋମାବଲୀ ଶ୍ମଶ୍ରୁ ଆନନେ ଶୋଭିତ ।
ଲମ୍ବିତ ଆୟତ ଭୁଜଦଣ୍ଡ ସୁସରଲ,
ସୁବିପୁଲ ବକ୍ଷଃ ମହାଭାବଲୀଲା ସ୍ଥଲ ।
ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣଦୀ ପୁଲିନେ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ନମେରୁର ପ୍ରାୟ,
ସରସ୍ୱତୀ ଓଇ କେ ଗୋ ଶୋଭାପାୟ ।
ଗଦ୍ଗଦ ଶବ୍ଦେତେ ପଦ ତଲେ ଅବିରଲ,
ଉପଲ ଶୟନେ ବହେ ସରସ୍ୱତୀ ଜଲ ।
ଉଷାର ଉତ୍ସବମୟ ଗଗନ ସମ୍ମୁଖେ
ଢାଳିତେଛେ କାବ୍ୟ ତାରା ସ୍ନିଗ୍ଧ ଜ୍ୟୋତି ମୁଖେ ।
ବାମେ ଦିକ୍ବଲୟ କୋଲେ, ଦୀପିଛେ ଭାସ୍ୱରୁ
ହୀରକ କିରାଟସମ ହିମାଦ୍ରି ଶିଖର ।
ପଶ୍ଚାତେ କୁରଙ୍ଗପୂର୍ଣ୍ଣ ଉଟଜ ଅଙ୍ଗନ
ଚାରିଦିନେ ପ୍ରସାରିତ, ପୁଲିନ କାନନ ।
ନିଶାନ୍ତ ସମୀର ବହେ ନୀରବ ଶୀତଲ,
ପରଶି ମୃଦୁଲେ ତାଁର ବଦନ ମଣ୍ଡଲ ।
ଆଲୋକବେଷ୍ଟିତ ଓଇ ପୁରୁଷ ପୁଙ୍ଗବ
ପ୍ରଜାପତି ୠଷିବଂଶେ ଜୀବନ୍ତ ଗୌରବ
ହିରଣ୍ମୟପ୍ରଭ ଯଥା ହିରଣ୍ୟାଂଶୁମାଲୀ
ନାମେତେ ହିରଣ୍ୟଗର୍ଭ ମହାଦ୍ୟୁତିଶାଲୀ ।*
ପୁଣ୍ୟ ସୋମରସ ରୂପ ମାଧୁରୀ ଉଷାର
ପାନ କରି ଦେବଭାବେ ପୂର୍ଣ ପ୍ରାଣ ତାଁର ।
ମହାପ୍ରେମେ ବିସ୍ଫାରିତ ବିଶାଲଲୋଚନ,
ଏ ମହା ମାଧୁରୀଲୀଲା କରେନ ଦର୍ଶନ ।
ଦେଖିତେ ଦେଖିତେ ମହାଭାବେ ନିମଗନ ।
ଦେଖିତେ ଦେଖିତେ ନିମୀଳିତ ଦୁନୟନ ।
ଇନ୍ଦ୍ରିୟ ପ୍ରତୀତି ଭୂମି ଅତୀତ ସଂସାରେ
ନିମଗନ ମନ ପ୍ରାଣ ଧ୍ୟାନ ପାରାବାରେ ।
* ଭରତ – ପକ୍ଷୀବିଶେଷ (Lark)
* ଋକ୍ବେଦ ଦଶମ ମଣ୍ତଲେର ଋଷି ହିରଣ୍ୟଗର୍ଭ
ସହସା ସହସ୍ର ବିଦ୍ୟୁନ୍ନହଃ ପରାଭବି
ସ୍ଫରିଲ ଋଷିର ହୃଦେ ମହାମୃତ ଛବି ।
ଅମୂର୍ତ୍ତ ମୂରତି ଆହା ରୂପ ନିରୂପମ,
ଅନନ୍ତ ଅନଲବ୍ୟାପୀ ସ୍ଥାବର ଜଙ୍ଗମ ।
ଦେଶକାଲାତୀତ ଦୃଶ୍ୟ କଳ୍ପନା ଅତୀତ,
ଅଥଚ ଜ୍ୟୋତିର ଜ୍ୟୋତି ନୟନାଗ୍ରସ୍ଥିତ ।
ଦୂର ହତେ ସୁଦୂର ସେ ଚିନ୍ତା ଅଗୋଚର,
ଅଥଚ ନିକଟେ ଅତି ବ୍ୟାପିୟ ଅନ୍ତର ।
ଅଶବ୍ଦ ଅସ୍ପର୍ଶ ଯେନ ଅରୂପ ଅରସ
ତଥାପି ପରମ ସତ୍ୟ ମହାନନ୍ଦ ରସ ।
ନିଜ ମହିମାୟ ସ୍ଥିତ ନିଜେ ନିରାକାର,
ଅନନ୍ତ ଅଗମ୍ୟ ମହା-ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ଆଧାର ।
ସମ୍ମୁଖେ ପଶ୍ଚାତେ ଆର ନିମ୍ନେ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱଭାଗେ
ଅଦେହୀ ଅଥଚ ତାଁରି ରୂପ ଯେନ ଜାଗେ ।
କେ ଗୋସେ ବରେଣ୍ୟଭର୍ଗ ପରମ ସୁନ୍ଦର,
ପୂର୍ଣ ଅପ୍ରତିମ, ପୂରି ବାହ୍ୟ ଅଭ୍ୟନ୍ତର ?
(୫)
ଆବାର କଲ୍ଲୋଳମୟୀ ମହା ସରସ୍ୱତୀ
ସ୍ୱସ୍ତିପୂର୍ଣା ସୁଗମ୍ଭୀରା ବାଣୀ ଭାଗବତୀ
ଉତ୍ସ ପ୍ରାୟ ଉତ୍ସାରିତ ଭେଦି ହୃଦିସ୍ତର
ଅମୃତ ସୂନୃତ ନାଦେ ପୂରେ ଚିଦନ୍ତର ।
ଭବଶିରେ ଅବତୀର୍ଣ ଯଥା ଭାଗୀରଥି
ମହାନାଦମୟୀ ବିଶ୍ୱ-ପ୍ରହ୍ଲାଦିନ ସତୀ,
ତେମତି ଆଜ ଏ ଋଷି ପ୍ରାଣେ ମବତରି
କି ଏକ ଅମୃତ ବାଣୀ ଯାୟରେ ସଞ୍ଚରି ।
ଅଶବ୍ଦ ସେ ଶବ୍ଦ ଭୂମା ବାକ୍ୟ ଅଗୋଚର,
ଶୁନିଛେ ନୀରବେ ପ୍ରାଣ ସେ ନିରବ ସ୍ୱର ।
କି ଜାନି ସେ କୋଥା ହତେ ବାଣୀ ବୀଣାଧ୍ୱନି
ଋଷିହୃଦ ବିଷ୍ଣୁପଦ ପୂରିଲ ଏମନି ?
ବିଶ୍ୱବ୍ୟାପୀ ଅସ୍ତିତ୍ୱେର ଓଁକାର ଝଙ୍କାର
ସମୁଦ୍ର ଧ୍ୱନିତେ ପୂର୍ଣ ନିଖିଲ ସହସ୍କାର !
(୬)
କେମନ୍ତେ ବର୍ଣ୍ଣିବ ସେଇ ଭାଷାତୀତ ଭାବ
ଜୀବାତ୍ମାୟ ପରମାତ୍ମା ଭୂମା ଆବିର୍ଭାବ ।
ଏନହେ ମର୍ତ୍ତ୍ୟେର ଦୃଶ୍ୟ, ଶବ୍ଦ ମରତେର,
ନହେତ ଏ କ୍ଷୁଦ୍ର ଭାବ କ୍ଷୁଦ୍ର ଜଗତେର ।
ମହୀୟସୀ ମହିମାର ଚିନ୍ମୟ ବିଭବ
ଦେଖରେ ଜଗତ ଆଜି ଦୃଶ୍ୟ ଅଭିନବ ।
ଦେଖରେ ଜଗତ ଆଜି ଅପରୂପ ଛବି,
ଚିତ୍ରଛେନ ମହାଚିତ୍ରକର ଆଦିକବି ।
ପରମ ଜ୍ୟୋତିର ଜ୍ୟୋତି ଦେବ ଭଗବାନ
ଅରୂପ ପ୍ରକାଶେ ପୂରି ଋଷିଜନ ପ୍ରାଣ ।
ଭେଦି ଯେହ୍ନେ ବ୍ରହ୍ମତାଲୁ ସହସା ଉଦିତ
କରିଛେନ୍ ଋଷି ମୁଖ-ପଦ୍ମ ବିକଶିତ ।
ବଦନ ତୁଷାର ଗୌର ଶୋଭେ ଗୌରତର
ବିମଳ ଜ୍ୟୋତିର ଯେନ ପ୍ରଫୁଲ୍ଲ ପୁଷ୍କର ।
କି ମହା ତାଡ଼ିତ ସ୍ରୋତ ପଶି ଆଚମ୍ବିତେ
ଆପାଦ ମସ୍ତକ ଧାୟ ଧମନୀ ଶୋଣିତେ ।
ମହା ପୁଲକେତେ ତନୁ ରୋମାଞ୍ଚେ ପୂରିତ
କଦମ୍ବ କେଶର ସମ କେଶ କଣ୍ଟକିତ ।
ଉଛଳି ପ୍ରଷମାଶ୍ରୁ, ପୂରି ନୟନ ଯୁଗଲ
ସିନ୍ଦର କପୋଲେ ତାର ବହେ ଅବିରଲ ।
ହିମଗୌର ହିମାଚଳ-କପୋଲେ ଝରିୟା
ଜାହ୍ନବୀ ଯମୁନା ଯେନ ଯେତେଛେ ବହିୟା ।
ସହସା ଫୁଟିଲ ଋଷି-ଲୋଚନ କମଲ
ଖେଲେ ତାହେ ଆହା କିବା ଜ୍ୟୋତି ସୁବିମଲା ।
ବାହ୍ୟ ଅଭ୍ୟନ୍ତର ଭେଦ ଆର ନା ରହିଲ,
ଚାରିଭିତେ ମହାଜ୍ୟୋତି ଭାତିୟା ଉଠିଲା ।
କ୍ଷିତି ଅପ ମରୁଦ୍ବେ୍ୟାମ ତେଜଃ ଏକାକାର
ନିରେଖିଲା ଋଷିବର ଚିନ୍ମୟ ସଂସାର ।
ମୃତ ଜଡ଼ ଆଜି ସର୍ବ କି ଅମୃତମୟ
ବ୍ରହ୍ମ ନିଶ୍ୱାସେତେ ପୂର୍ଣ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ହୃଦୟ ।
ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ହୃଦୟତନ୍ତ୍ରୀ ବାଜେ ଲକତାନେ
ଓଁକାର ଝଙ୍କାରମୟ ମର୍ମ୍ମଭେଦି ଗାନେ ।
ଚାକିତେ ହଇଲ ଛନ୍ନ ମର୍ମ୍ମଗ୍ରନ୍ଥିଚୟ
ଗମ୍ଭୀର ଉଚ୍ଛାସେ ପୂର୍ଣ ଋଷିର ହୃଦୟ ।
ଋଷିର ନିରୁଦ୍ଧକଣ୍ଠ ଭେଦି ବେଗଭରେ
ଉଛିଲିଛେ ବାଣୀସ୍ରୋତ କେ ଆର ସମ୍ବରେ ।
ଋଷିମୁଖ ହତେ ବାଣୀ ଗଦ୍ଗଦ୍ ଭାଷେ
ବହେ–ସରସ୍ୱତୀ ସମ–ପ୍ରଭାତ ଆକାଶେ ।
ତ୍ରିଷ୍ଟୁଭ ଗାୟତ୍ରୀ ଛନ୍ଦେ ଗୀର୍ବାନବିଭବ
ଢଲିୟେ କରେନ୍ ଋଷି ସ୍ତବ ଅଭିନବ ।
କେମନେ ଗାଇବି ଭାଷା ସେ ବାଣୀ ସଂପଦ,
ସେଇ ମଧୁମୟ ଛନ୍ଦ, ସେ ଅମୃତପଦ ?
ମହା ପ୍ରେମାବଶେ ଋଷି ଭାସି ଅଶ୍ରୁଜଲେ
ବକ୍ଷେ ସ୍ଥାପି କରଯୁଗ ବଲେନ ବିହ୍ୱଲେ–
(୭)
କେହେ ଦେବ ଦେବଦେବ ପ୍ରଭୁ ପରାତ୍ପର
କି ଅମୃତତେଜେ ଆଜି ପୂରି ଏ ଅନ୍ତର ।
କି ଅମୃତତେଜେ ପୂରି ଏ ମହାଆକାଶ
ବିରାଜିତ ବିଶ୍ୱଦେବ ବିଭୋ ସ୍ୱପ୍ରକାଶ ।
କେହେ ଦେବ ମହାଦେବ ଦ୍ୟାବା ପୃଥୀବିର ?
ଦ୍ୟୁଲୋକ ଭୂଲୋକ ବନ୍ଦେ ଆନନ୍ଦେ ଅଧୀର ।
ଅମୃତ ଯାହାର ଛାୟା, ମରଣ କିଙ୍କର
ଅଜର ଅମର ହୋତା ଅଗ୍ନି ଯଜ୍ଞକାରୀ,
ଐରାବତେ ବିରାଜିତ ଇନ୍ଦ୍ର ବଜ୍ରଧାରୀ,
ଦଶଦିକ୍ବ୍ୟାପୀ ସଦାଗତି ମରୁତ୍ଗଣ,
ଗଗନ-ବିହାରୀ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଜ୍ୱଏନ୍ତ ତପନ,
ଦ୍ୟୁଲୋକେର ଜ୍ୟୋତି, ମିତ୍ର, ଚିତ୍ରେ ସୁନିପୁଣି,
ଜଲ ସ୍ଥଲ ଆବରକ ମରେଣ୍ୟ ବରୁଣ,
ଦ୍ୟୁଲୋକ ନନ୍ଦିନୀ ଉଷା ତମିସ୍ର ହାରିନୀ,
ସରସ୍ୱତୀ ବାଣୀମୟୀ ସୁନୃତ ଭାଷିଣୀ,
ଦିବା, ବିଭାବରୀ, ମାସ, ଋତି, ସମ୍ବତ୍ସର,
ବନ୍ଦିଛେ ସକଲେ ଯାଁର ପଦ ନିରନ୍ତର ?
କେ ଗୋ ଦେବ ମହିମାୟ ପ୍ରଦୀପ୍ତ ଅନଲ
ଯାଁହାର ଇଙ୍ଗିତେ ରାଜେ ଶ୍ୱତ ହିମାଚଲ;
ପୂଜିଲ, ଇଙ୍ଗିତେ ଯାଁର ପୂର୍ବ ଋଷିଗଣ
ମହାଭୂତଚୟେ ଦେଖି ଶକ୍ତି ନିଦର୍ଶନ ?
ଏକାଧାରେ ଧରି ସେଇ ଭୁତଶକ୍ତି ଚୟେ
କେହେ ବିରାଜିତ ନିଜ ମହିମା ନିଲୟେ ?
(୮)
ସୁଗମ୍ଭୀର ଉଦୀରଣେ ଏ କ୍ଷୁଦ୍ର ପରାଣେ
ଅବତୀର୍ଣ ବାଣୀରୂପେ ଅଦ୍ଭୁତ ବିଧାନେ ।
ତୁମି ଦେବ ପରାତ୍ପର ପ୍ରଣେର ବିଧାତା,
ତୁମିଇ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷରୂପ ବିଶ୍ୱପିତାମାତା,
ଏକ ଅଦ୍ୱିତୀୟ ପ୍ରଭୁ ସର୍ବ୍ବ ମୂଲାଧାର,
ଏକମାତ୍ର ପରମାତ୍ମା ବ୍ରହ୍ମ ନିରାକାର,
ଜୟ ହେ ମଙ୍ଗଳମୟ ମହା ମହେଶ୍ୱର ।
ଜୟ ଜୟ ସତ୍ୟରୂପେ ପରମ ସୁନ୍ଦର ।
ବିରାଜ ବିରାଜ ଦେବ ହେ ଅମୃତମୟ,
ତୋମାରି ଅମୃତରୂପେ ପୂରି ଏ ହୃଦୟ ।
ତୋମାରି ଓଁକାରମୟୀ ବାଣୀ, ନିରନ୍ତର
ପବିତ୍ର ଝଙ୍କାର ପୂର୍ଣ କରୁକ ଅନ୍ତର ।
(ଓଡ଼ିଶା ଇତିହାସରେ ରଚୟିତା, କଟକ ଏକାଡେମୀ ବିଦ୍ୟାଳୟର ସ୍ଥାପୟିତା ଆମ୍ଭମାନଙ୍କର ପରଲୋକବାସୀ ମିତ୍ର ଶ୍ରୀମାନ୍ ପ୍ୟାରୀମୋହନ ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ଏହି ଅସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ କବିତାଟିକୁ ମୃତ୍ୟୁର କିଛିଦିନ ପୂର୍ବରେ ଲେଖିଥିଲେ । ଶ୍ରୀ ମ–)
୧
କାହିଁ ଥିଲି ମୁହିଁ, କାହିଁ ଥିଲି ତୁମ୍ଭେ
କିରୁପ ମିଳିଲୁଁ କେଉଁଠୁ ଆସି ?
କେଉଁଠୁ ଆସି ?
କେଉଁଠାରୁ ଆସି କିଶକ୍ତି ବଳରେ
ଏହି ସଂସାରରେ ଅଛୁଁ ବିକାଶି ?
ଅଛୁଁ ବିକାଶି ?
କେଉଁଠାରୁ ଆସି କିଆଁ ଅବା ଆସି
ପଚାରିଲି ମିତ୍ର ତୁମ୍ଭେ ଭାବୁକ,
ତୁମ୍ଭେ ଭାବୁକ ।
ମୁଁ ବା କେଉଁଠାରୁ, ତୁମ୍ଭେ କେଉଁଠାରୁ,
ଏଠି ଦୁହେଁ ଏକ ଏକି କୁହୁକ,
ଏକି କୁହୁକ ?
୨
କୁହୁକ ଏ ନୁହେଁ କଳ୍ପନା ଏ ନୁହେ
ଏ ମିଳନ ନୁହେ ଆଜି କାଲିର ।
ଆଜି କାଲିର ।
ଏ ମିଳନଗଣ୍ଠି ଏଠି ପଡ଼ି ନାହିଁ
ଦେଖୁଥିବ ନିକି ଚିନ୍ତା ଦୃଷ୍ଟିର ।
ଚିନ୍ତା ଦୃଷ୍ଟିର ।
ସେହି ମାତା ଗର୍ଭେ ତୁମ୍ଭେ ମୁହିଁ ଥିଲୁଁ
ଘଟିବା ଘଟନା ଗର୍ଭେ ଯେ ଧରେ ।
ଗର୍ଭେ ଯେ ଧରେ ।
ଯାର ଗର୍ଭେ ଥିଲା ଯେତେକ ଘଟିଛି
ଜଡ଼ କି ଅଜଡ଼ ବିଶ୍ୱ ଭିତରେ ।
ବିଶ୍ୱ ଭିତରେ ।
୩
ତୁମ୍ଭେ ମୁହିଁ ଗର୍ଭେ ଥିଲୁଁ ଯେତେବେଳେ
ସଙ୍ଗେ ଥିଲେ ଯାହା ଦେଖ ଦେଖିବ ।
ଦେଖ ଦେଖିବ ।
ଏହି ଯେ ତପନ ତାରକାସମୂହ
ଯାହା ଗଣିବାକୁ ଜିଭ ହଟିବ ।
ଜିଭ ହଟିବ ।
ଏହି ଯେ ଧରିତ୍ରୀ ଯହିଁ କର ବାସ
ତହିଁ କେତେ ଜୀବ କେତେ ମହାପ୍ରାଣୀ
ସୁଖେ ଦୁଃଖେ ଥାଇ କାଟନ୍ତି କାଳ
କାଟନ୍ତି କାଳ ।
ଏ ସମୂହ ମିତ ଯେ ରୂପ ଦେଖୁଛ
ସେରୂପ ଗଠିତ ହେବା ଆଗରୁ
ତୁମ୍ଭ-ମୋହ ସଙ୍ଗେ ସହୋଦର ପରି
ଥିଲେ ସମଭାବ ଓଖରେ ଜଳ ।
ଓଖରେ * ଜଳ ।
*ଓଖର—ଦୁଗ୍ଧ ।
୪
ଯେଉଁ ଅନଳର ପ୍ରଖର ତେଜରେ
ସର୍ବସହା କ୍ଷିତି ନିୟତ ଭୀତ
ନିୟତ ଭୀତ
ଯେଉଁ ଅନିଳର ଭୀମ ପ୍ରକୋପରେ
ହିମାଳୟ ପରା ଗିରି ଚୂର୍ଣିତ
ଗିରି ଚୂର୍ଣିତ ।
ଯେଉଁ ମହାସିନ୍ଧୁ ଭୟଙ୍କର ରଡ଼ି
ଅନଳ ସହିତେ ଶୁଣି କମ୍ପିତ ।
ଶୁଣି କମ୍ପିତ ।
ସେସବୁର ମଧ୍ୟ ମୂଳ ଭୂତଚୟ
ତୁମ୍ଭ ମୋହ ସଙ୍ଗେ ଥାଇ ମିଶ୍ରିତ
ବେଲେ କ୍ରୀଡ଼ୁଥିଲେ ହେ ପ୍ରାଣମିତ !
ହେ ପ୍ରାଣମିତ !
୫
କୋଟି କୋଯି ସୃଷ୍ଟି ଅସଂଖ୍ୟ ପ୍ରଳୟ
ନିତ୍ୟ ଯା ଘଟଇ ଯା ଘଟୁଥିବ ।
ଯା ଘଟୁଥିବ ।
ଜଡ଼ ଅଜଡ଼ର ସଂଯୋଗ ବିଚ୍ଛେଦ
ନିୟତ ହୁଏ ଯା ଯା ହେଉଥିବ ।
ଯା ହେଉଥିବ ।
(ଅସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ)
୧
ଆଉ ନାହିଁ ରାତି ହେଲାଣି ପାହାନ୍ତି
ପୂରୁବ ଆକାଶ କୋଳେ,
ନିଶା ଉଷା ଦୁଇ ସହଦୋରାଜ ହୋଇ
ଜଡ଼ାଜଡ଼ି ପ୍ରେମ ଭୋଳେ;
କେଡ଼େ ସ୍ୱଚ୍ଛସ୍ୱଭାବେ,
ପ୍ରକାଶନ୍ତି କି ମିଳନଭାବ ।
୨
ମିଶିଛି ଆକୃତି ମିଶିଛି ପ୍ରକୃତି,
ହୃଦୟ ହୃଦୟ ସଙ୍ଗେ,
ମିଶିଛି ଆଲୋକ ଅନ୍ଧାର ଝଲକ
ହରଷ କ୍ରନ୍ଦନ ରଙ୍ଗେ;
ସେହି ପ୍ରେମାଣୁ ଗଳେ
କେତେ ତୁଷାର ପଡ଼ିବା ଛଳେ ।
୩
ମିଶିଛି ସ୍ୱପନ ଜାଗ୍ରତ କମ୍ପନ
କି ମଧୁର ଭାବ ଧରି,
ପ୍ରକୃତି ସୁନ୍ଦରୀ ଆଖି ମେଲି କରି
ଚାହେଁ ପ୍ରେମେ ଥରି ଥରି;
କମ୍ପୁଅଛି ପବନ,
ଶାଖା ପତ୍ର କରି ଆନ୍ଦୋଳନ ।
୪
କମ୍ପଇ ସରସୀ ନଦୀ ବାରିରାଶି
କମ୍ପଇ ଫୁଲ କାନନେ,
ଧରଣୀ କମ୍ପଇ ଚେତନାକୁ ପାଇ
ହରଷ ଉତ୍ଫୁଲ ମନେ;
କମ୍ପି ପକ୍ଷିସଙ୍କୁଳ
କରି ଉଠନ୍ତି କି କୋଳାହଳ ।
୫
କାଆ କାଆ କାକ କୁଉ କୁଉ ପିକ
ପ୍ରଳାପୀ ପରାୟେ ଡ଼ାକେ,
କି ଉତ୍ସାହେ ପୂରି ଦୀର୍ଘ ତାଳ ଧରି
କୁକ୍କୁଟ ଆଣ୍ଟରେ ହାଁକେ;
କି ସୁନ୍ଦର ସମୟ,
ବିଶ୍ୱ ନବପ୍ରାଣେ ଦୀପ୍ତିମୟ ।
୬
କ୍ରମେ ଆଲୋକର ବଢଇ ଶରୀର
ଅନ୍ଧାର କ୍ଷୀଣକୁ ପାଏ,
ନିଶା ସ୍ନେହ ଘେନି ଦେବାକୁ ମେଲାଣି
ଉଷାଟି ଗୋଡ଼ାଇ ଯାଏ;
କି ସୁନ୍ଦର ସମୟ
ବିଶ୍ୱ ନବପ୍ରାଣେ ଦୀପ୍ତିମୟ ।
୭
ଉଠ ନର ନାରୀ ନିଦ୍ରାଳସେ ଘାରି
ନୋହି ପ୍ରଭୁ ନାମ ସ୍ମରି,
ଅନ୍ଧାର କାଳରେ ଶୁଆଇ କୋଳରେ
ପୁହାଇଲେ ଯେ ଶର୍ବରୀ;
ହୋଇଥିଲା ନିଶ୍ଚଳ
ତେତେବେଳେ ଜ୍ଞାନ ବୁଦ୍ଧି ବଳ
୮
ସେହି ଦୟାରାଶି ଆହା କି ବିଚିତ୍ର,
ଉଠଉଛନ୍ତି ସକଳେ;
ଦେଖି ହୋଇ ମୋହିତ,
ପକ୍ଷୀ ପଢନ୍ତି ମଙ୍ଗଳଗୀତ ।
୯
ଏ ସ୍ୱରରେ ସ୍ୱର ମିଶାଇ ତୁମ୍ଭର
ସେହି ବିଶ୍ୱପତିଙ୍କର
ନାମ ଗାନ କର ଗୁଣ ଧ୍ୟାନ କର
ପ୍ରେମସୁଧା ପାନ କର;
ଭକ୍ତି ପୁଷ୍ପର ହାର
ତାଙ୍କ ପଦେ ଦିଅ ଉପହାର ।
୧୦
ସ୍ୱପନ ଯେମନ୍ତ ଦେଖୁଛ ତେମନ୍ତ
ସଂସାର ଦିନେ ସ୍ୱପନ,
ହେବ ଏହା ହେଜି କରତବ୍ୟ ବୁଝି
ବିଶ୍ୱକାର୍ଯ୍ୟେ ଦିଅ ମନ,
ଭିକ୍ଷା ପ୍ରଭୁଙ୍କ ପଦେ,
କରି କାଳ କାଟ ନିରାପଦେ ।
ନଦୀସ୍ରୋତ ଚଳେ ଧୀରେ ଧୀରେ,
ଫେରି ଦେଖେ ମୁହିଁ ତୀରେ ତୀରେ ।
ଜଲ ଯାଏ ପୁଣି ଆସେ ଜଳ,
ରାଶି ରାଶି ଜଳ ଭେଟେ ଥଳ ।
ଗଲା ଜଳ ସଙ୍ଗେ ନାହିଁ ମେଳ,
ଏହିପରି କାଳ ଖେଳେ ଖେଳ ।
ସମୟର ସ୍ରୋତ ଚଳେ ଖରେ,
ଅନବରତରେ ଜଗତରେ ।
ଗତକାଳ ସଙ୍ଗେ ଭେଟ ନାହିଁ
ଚଳ ହେ ମାନବ ବୁଝି ଚାହିଁ ।
୧
ବିକଟ ଭ୍ରୂକୁଟୀ କୁଟିଳ ଚାହାଣି
ଦେଖି ତୋ ପରାଣ ଯାଉଛି ଉଡ଼ି
ସ୍ନେହ ଦୟା ମାୟା ହୃଦତାର ଯାକ
ଭିଡ଼ିଭିଡ଼ି ହୋଇଯାଉଛି ଛିଡ଼ି ।
୨
କି କୁକ୍ଷଣେ ଆଜି ଭେଟିଲି ତୋତେ ମୁଁ
କେ ଜାଣେ କଅଣ କପାଳେ ଅଛି
ନ ପଡ଼ନ୍ତେ ତୋର ଛାୟା ମୋ ପଥରେ
ଦେହ ମନ ପ୍ରାଣ ଜ୍ୱଳି ଯାଉଛି ।
୩
କି ବିଷ ଧରୁ ତୁ କେ କହିବ ମୋତେ
କେଉଁ ରାଜ୍ୟ ତୁହି ଆସିଲୁ ପୋଡ଼ି
କେଉଁଠାରୁଜ ପୁଣି ଗତି ବିସ୍ତାରିଛୁ
ଲୁଟି ଧନ ରତ୍ନ ଯାଉଛୁ ମାଡ଼ି ।
୪
ଧନ୍ୟ ବଳବନ୍ତ କାହିଁ ତା ସାହାସ,
ତୋ ଅଗ୍ରତେ ଅବା ଟେକିବ ମଥା
ସର୍ବସ୍ୱ ଦିଅନ୍ତି ତୋ ଚରଣ ତଳେ
ଇଙ୍ଗିତେ ତୋହର ନ କହି କଥା ।
୫
ତୋର ପଦ ସେବା କି ନିଶି କି ଦିବା
କରନ୍ତି ଦରିଦ୍ର କାତରେ ଅତି
ପୂଜନ୍ତି ଚରଣ ସନ୍ତାପିତ ମନ
ଅଶ୍ରୁ ମୁକ୍ତାଫଳେ ବିଷାଦ ଗତି ।
୬
ପ୍ରବଳ ପ୍ରତାପ କାହିଁ ତା ତୁଳନା
ଧରି ତୁହି ଦୁଃଖ ମହୀମଣ୍ଡଳେ
ପ୍ରଭଞ୍ଜନ ବେଗ କିବା ଛାର ଅଟେ
ମନ ଗତି ଜିଣି ଭ୍ରମୁ ଭୂତଳେ ।
୭
ନିରୋଗୀର ରୋଗ ରୋଗୀର ମରଣ
ଘଟେ ଅବହେଳେ ତୋହ ଇଚ୍ଛାରେ
ରାଜା ରାଜାସନ ତ୍ୟଜି ତୋ ଆଦେଶେ
ଅନ୍ନଭିକ୍ଷା କରି ମାଗଇ ଦ୍ୱାରେ ।
୮
ଦମ୍ଭିଙ୍କର ଦମ୍ଭ ହରୁ ତୁ କଟାକ୍ଷେ
ବୀରର ବୀରତ୍ୱ ନ ଧରେ ଟେକ
ପରାକ୍ରମଶାଳୀ ଅଟୁ ତୁ ମହୀରେ
ଥରନ୍ତି ତୋ ନାମେ ଗର୍ବୀ ଯେତେକ ।
୯
କିନ୍ତୁ ଏକ କଥା କହିବି ଲୋ ଦୁଃଖ
ମୋର ଅପରାଧ କରିବୁ କ୍ଷମା—
କରିବୁଟି କ୍ଷମା ? କି ଜାଣି—କେ ଜାଣେ—
ତୁହି ବୁଝୁ ତୋର ନିଜ ମହିମା ।
୧୦
ବାଳୁତକାଳରୁ ଆସୁଅଛି ଶୁଣି
ଗର୍ବୀ ଗର୍ବହର କରିଣ ବିଧି
ପଠାଇଲେ ତୋତେ ଶାସିବାକୁ ପୃଥ୍ୱୀ
ଦାନ କରି ଶିକ୍ଷାଜ୍ଞାନ ସୁବିଧି ।
୧୧
କିନ୍ତୁ ହାୟ କି ଚିତ୍ର ଦେଖୁଛି
କୋଟି ନମସ୍କାର ତୋର ପୟରେ-
ଆଶ୍ରିତ ଜନକୁ ଦଳୁଛୁ ତୁ ସୁଖେ
ଛିଡ଼ା ହୋଇ ତାହା ବକ୍ଷ ଉପରେ ।
୧୨
ଦୟା ମାୟା ଶୂନ୍ୟା କ୍ରୂରା ଅଟୁ ତୁହି
ନାହିଁ ତୋ କିଞ୍ଚିତ ହୃଦୟବଳ
ପତିତର କ୍ଲେଶେ ହେଉ ତୁହି ସୁଖୀ
ହେବେ କି ଏମନ୍ତ ଅସୁର କୁଳ ।
୧୩
ଏ କି ରୀତି ତୋର କିରୂପ ବିଚାର
ସେବକଙ୍କଠାରେ କିପାଁ ଏ କୋପ
ତୋର ଆଚରଣେ କଠିନ ବିଧାନେ
ଭାଳଇ ବା ହେଲା ଧରମ ଲୋପ ।
୧୪
ଯେଉଁ ଦିଗେ ତୁହି ଲେଉଟି ଅନାଉ
ହୋଇଯାଏ ତାହା ଭସମସାତ
ସୈାନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ମାଧୁରୀ କେଉଁଆଡ଼େ ରହେ—
ବିନା ମେଘେ ଘଟେ କଳିଶପାତ ।
୧୫
ଏତିକି ଏତିକି—ବଳି ପଡ଼ିଲାଣି
ସହି ନ ହୁଅଇ ତୋର ଲାଞ୍ଛନା
ଦାନବ ପ୍ରକୃତି ଦାନବ ଆକୃତି
ଛାଡ଼ ଦେବ ମୋର ଏହି ପ୍ରାର୍ଥନା ।
ପୃଥିବୀ ମଧ୍ୟରେ ଜନସମାଜରେ
ଏକତା ଅଟଇ ବଳ,
ଏକତାରେ ପୂର୍ଣ ହୋଇଲେ ସଦ୍ଗୁଣ
ପ୍ରକାଶଇ ଶୁଭଫଳ ।୧।
ଦେଖ ତୁଚ୍ଛ ତୃଣ ହେଲେ ସମ୍ମିଳନ
ଆବଦ୍ଧ ମତ୍ତମାତଙ୍ଗେ,
ଅସାଧ୍ୟ ସାଧନ ମାନବ ତେସନ
କରେ ଘେନେ ଏକସଙ୍ଗେ ।୨।
କପଟତା ଭୁଲି ଯେ ସଂସାରେ ମିଳି-
ଥାନ୍ତି ଯେତେ ପରିବାର,
ସୁଚାରୁ ରୂପରେ ଅତି ଆନନ୍ଦରେ
ଚଳଇ ସେହି ସଂସାର ।୩।
ନର ନାରୀ ଯହିଁ ସଦା ଛନ୍ତି ରହି
ନ ଲଂଘି ଏକତା ବିଧି
ବିରାଜ ସେଠାରେ ମାନବ ଆତ୍ମାରେ
ପ୍ରଣୟ ପରମନିଧି ।୪।
ହୋଇଲେ ଏକତା ବଢଇ ମମତା
ଜନମଇ ନବ ଜଳ,
ଯେ ସମାଜେ ନାହିଁ ଏକତା ସେଠାରେ
ସର୍ବେ ହୁଅନ୍ତି ଦୁର୍ବଳ ।୫।
ଯେ ଦିନୁ ଆର୍ଯ୍ୟର ଏକତା ଅନ୍ତର,
ସେ ଦିନୁ ରାଜତ୍ୱ ଶେଷ,
ହେଲେ ସେହି ଦିନ ଯବନ ଅଧୀନ
ଆର୍ଯ୍ୟବଂଶ ଭାରତେଶ ।୬।
ଏହି ନିୟମରେ ପଲାସି ସମରେ,
କ୍ଲାଇବ ସସୈନ୍ୟ ରଙ୍ଗେ,
ସିରାଜର ଗର୍ବ ରଣେ କରି ଖର୍ବ
ସ୍ଥାପିଲେ ରାଜତ୍ୱ ବଙ୍ଗେ ।୭।
ଅଛି ଯେ ଜାତିରେ ଐକ୍ୟ ପରସ୍ପରେ
ସେ ଜାତି ଲଭେ ଉନ୍ନତି,
ବିଭିନ୍ନ ଯେ ଜାତି ତାର ଦାସ୍ୟବୃତ୍ତି
ବିନୁ ନାହି ଅନ୍ୟ ଗତି ।୮।
ସୁଖ ବିବର୍ଜିତ ଦୁଃଖ ଜର୍ଜରିତ
ସତତ ହୁଏ ଜୀବନ,
ଦୁର୍ଦ୍ଦଶା ତାଙ୍କର ଦେଖିଣ ଅନ୍ତର
କାନ୍ଦେ ପ୍ରାଣ ଆଉ ମନ ।୯।
ମିଳି ପାଞ୍ଚ ଦଶ କରିଣ ସାହାସ
କାର୍ଯ୍ୟରେ ହୋଇଲେ ରତ,
ହାରିଲେ ତହିଁରେ ଲଜ୍ଜାହିଁ ନାହିଁରେ
ଏହା ସର୍ବସନମତ ।୧୦।
ମନର ଏକତା ବିନା ଏକାଗ୍ରତା
ମୁକ୍ତି ନାହିଁ ସଂସାରରେ,
ଅତଏବ ନର ବଦ୍ଧପରିକର
ହୁଅ ଏକତା ମନ୍ତ୍ରରେ ।୧୧।
ଶ୍ରୀଚରଣ କମଲେଷୁ—
ପ୍ରିୟତମ,
ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଯାଇବାର ବିଷୟ କି ସ୍ଥିର କରିଲେନ ? ଶୁନିଲାମ, ରାଜା ଆରଓ ଏକ ଶତ ଟାକା ଦିତେ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତ ହଇୟାଛେନ । ଅନ୍ତତଃ କିଛୁ କାଲେର ଜନ୍ୟ ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଗେଲେ କୋନ୍ ଅଲାଭ ନାଇ । କିନ୍ତୁ ସ୍ୱୀକାର କରିବାର ପୂର୍ବେ Commissioner ସାହେବର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ସମ୍ମତିଲାଭ କରା ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ । ଶ୍ୟାମାନନ୍ଦ ରାଜା,ବୈକୁଣ୍ଠବାବୁ ଏବଂ ଭୂଦେବବାବୁର ପରାମର୍ଶ ଲଇବେନ୍ । ସମ୍ପ୍ରତି ଦୁଇମାସ ସମୟ ଚାହିଲେ ଭାଲ ହୟ, ଦଦନନ୍ତର ଯାହା କରଣୀୟ କରିବେନ୍ । Director Croft ସାହେବ କି ଲିଖିୟାଛେନ୍ ? ବୈକୁଣ୍ଠବାବୁର ନିକଟ ପତ୍ର ଲିଖିବେନ୍ । ତାହାଁର ସହିତ ଦେଓୟାନୀ ପଦ ଗ୍ରହଣେର advantages ଏବଂ disadvantages ସମ୍ୟକ୍ରୂପେ discuss କରିବେନ୍ । କୟେକଜନ confidential subordinates ଥାକିଲେ କୋନଓ ଆଶଙ୍କାର କାରଣ ଥାକିବେନା ।
Commissioner Smith ସାହେବକେ ଲିଖିବେନ୍ ଯେ, ତାଁହାର ସହିତ ସାକ୍ଷାତ୍ ହଇଲେ ଆପନି ଉତ୍ତର ପ୍ରଦାନ କରିବେନ୍ । ଇତି ମଧ୍ୟେ ରାଜାକେ ସମୟ ପ୍ରାର୍ଥନା କରିୟା ସାହେବକେ ଜାନାଇବେନ୍ ।
ଆପନାର
ଶ୍ରୀ ମଧୁସୂଦନ
ଓଁ
ରଘୁନାଥପୁର
ପରତ୍ର ଗୃହଅସ୍ମାକଂ । ୭।୮।୯୧
ପ୍ରାଣର ବିଶ୍ୱନାଥ, କି ସାନ୍ତ୍ୱନା ଦେବି । ଯାହାଙ୍କର ଧନ ସେ ଘେନିଗଲେ— ସେହି ଏକା ସାନ୍ତ୍ୱନା ଦେବେ । ତୁମର ପ୍ରାଣର ଭୋଳାନାଥ, ଲୋକନାଥ ତୁମର ପ୍ରାଣନାଥଙ୍କ କୋଳରେ ସ୍ୱର୍ଗର ଅମୃତ ପାନ କରୁଅଛନ୍ତି । ସେମାନେ ଏ ଉତ୍କଳଭୂମିରେ କି ଅପୂର୍ବ ସତ୍ୟନିଷ୍ଠତା ଦେଖାଇଗଲେ ! ଧନ୍ୟ ସେମାନଙ୍କର ଜୀବନ !
ତୁମେ ସେମାନଙ୍କଠାରୁ ଅନେକ ଆଶା କରିଥିଲ,ସେ ଆଶା ପୂର୍ଣ୍ଣ ହେଲାନାହିଁ । ତୁମର ଶୋକ ଅନ୍ତର୍ଯ୍ୟାମୀ ବିନା ଆଉ କିଏ ବୁଝିବ ? ଆହା, ମା ତୁମ ହୃଦୟରେ ସାନ୍ତ୍ୱନାମୃତ ଢାଳିଦିଅନ୍ତୁ । ମା ତୁମକୁ କୋଳରେ ବସାଇ ତୁମର ମୁଖ ଚୁମ୍ବନ କରି ତୁମର ଭଗ୍ନହୃଦୟକୁ ଆଲିଙ୍ଗନ କରନ୍ତୁ । ମାଙ୍କୁ ସର୍ବଦା ଡ଼ାକ । ତାଙ୍କ ବିନା ଆଉ କିଏ ଅଛି ?
ପ୍ରାଣର ବିଶ୍ୱନାଥ, ଅଧୀର ହୁଅ ନାହିଁ । ତୁମର ପିତାମାତାଙ୍କୁ ତୁମ ବିନା ଆଉ କିଏ ସାନ୍ତ୍ୱନା ଦେବ ? ସେମାନଙ୍କର ଶୋକ ଯେ ଭାଳି ସୁଦ୍ଧା ହେଉନାହିଁ । ଭାଇ,ତୁମର ଗୁରୁ କର୍ତ୍ତବ୍ୟଭାର ସ୍ମରଣ କରି ପ୍ରଭୁଙ୍କ ଉପରେ ନିର୍ଭର କରି ସମ୍ମୁଖବର୍ତ୍ତୀ କର୍ତ୍ତବ୍ୟ ସାଧନ କର ।
Bible ରେ Jole ଚରିତ ପଢିଅଛ; ତୁମ ଜୀବନରେ ପ୍ରଭୁ କି ସେହିପରି ଭାଗବତ ଅଙ୍କିତ କରୁଅଛନ୍ତି ?
ମୁଁ ତୁମ ଗୃହଠାକୁ ଖଣ୍ଡେ ପତ୍ର ଲେଖୁଅଛି ।
ତୁମର ଜଣେ ଅଯୋଗ୍ୟ ଭାଇ
ମଧୁସୂଦନ
ପୁରୀ, ଶନିବାର
୧୮.୪.୧୯୦୮
ବତ୍ସ,
ଆମି ଶୋକସମ୍ବାଦ ପାଇୟା ବଜ୍ରାହତ ତୁଲ୍ୟ ଏଖାନେ ପଡ଼ିୟାରହିୟାଛି । ତିନି ଆମାର କି ନା ଛିଲେନ୍ ? ହାୟ ! ଅନ୍ତିମକାଲେ ତାଁର ପାଦପଦ୍ମେ ଏକବାର ଏଇ ମାଥା ରାଖିତେ ପାରିଲାମ ନା । ଅଧମ ହତଭାଗ୍ୟ ପାପୀ ଆମି, ସେ ପାଦସ୍ପର୍ଶ ଆମାର ଭାଗ୍ୟେ ଘଟିଲେ ନା ।
ମା’ର କଥା ଭାବିୟା ଏବଂ ତୋମାର କଥା ଭାବିୟା ଅତ୍ୟନ୍ତ କାତର ଅଛି । ରଜନୀ ବୋଧହୟ ବାବାକେ ଶେଷ୍କାଲେ ଦେଖିତେ ପାର୍ ନାଇ । ଆହା ! ତାଁର ହୃଦୟେର କି ଅବସ୍ଥା ହଇୟା ଥାକିବେ। ଏ ବିଷମ କାଲେ ପରାତ୍ପର ପ୍ରଭୁ ବିନା କେ ଆର ସାନ୍ତ୍ୱନା ଦିତେ ପାରିବେ ? ତିନି ଏ ସଂକଟେ ତୋମାଦେର ଶୋକଦଗ୍ଧ ପ୍ରାଣ ଶୀତଳ କରୁନ ଏବଂ ତୋମାଦେର ଚିର ସହାୟ ହଉନ ।
ପରାତ୍ପର ପରମାତ୍ମା ବାବାର ଆତ୍ମାକେ ତାଁର ସେଇ ପରମାଭୟ ଶାନ୍ତିମୟ ପାଦପଦ୍ମେର ଛାୟାୟ ନିରନ୍ତର ରକ୍ଷା କରୁନ୍ । ଓଁ ଶାନ୍ତିଃ ଶାନ୍ତିଃ ଶାନ୍ତିଃ ହି ଓଁ ।
ମଧୁସୂଦନ
କଟକ
୧୪.୧୧.୧୯୦୦
ପ୍ରାଣାଧିକେଷୁ,
ବାବା, ପତ୍ର ପାଇୟାଛି । ଏକେ ଶରୀର ଶୂଳାଦିରୋଗେ କାତର, ତାର ଉପର ସଂସାରେର ଜଞ୍ଜାଳ ହୃଦୟକେ ଦିନ ଦିନ ଅଭିଭୂତ କରିୟା ଫେଲିତେଛେ । ଏଖନ ଯେ ସ୍କୁଲ-ଇନ୍ସ୍ପେକ୍ଟର ହଇୟାଛେନ (Mr.Ruther), ସେ ଏକ ଅଦ୍ଭୁତ ଜୀବ। ତିନି ପ୍ରଥମ-ପ୍ରଥମ ଆମାର ଦ୍ୱାରା ୟାନୁୟାଲ ରିପୋର୍ଟ ପ୍ରଭୃତି କଠିନ କାଜ କରାଇୟା ଆମାର ଉପର ଖୁବ ପ୍ରସନ୍ନତା ପ୍ରକାଶ କରେନ୍ । ଏଖନ ତାହାର ସ୍ୱାର୍ଥେର ସଙ୍ଗେ ଆମାର କର୍ତ୍ତବ୍ୟେର ସଂଘର୍ଷ ହଓୟାତେ ଆମାର ସ୍କୁଲେର ଏକଜନ ମୁସଲମାନ ଶିକ୍ଷକେର ଚାଟୁକ୍ତି ପ୍ରଭୃତି କଦୁପାୟେ ବଶୀଭୂତ ହଇୟା ଆମାର ସ୍କୁଲେର କାର୍ଯ୍ୟେ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରିୟା ଆମାକେ ଅପଦସ୍ଥ କରିତେ ଚେଷ୍ଟା କରିତେଛେନ୍ । ତିନି ଆମାର କିଛୁ ଅନିଷ୍ଟ କରିତେ ପାରବେନ, ତାହା ନହେ । କିନ୍ତୁ ଦୁଃଖେର ବିଷୟ ଏଇ ଯେ, ଏଇରୂପ ଦୁର୍ନୀତିପରାୟଣ ଲୋକେର ଅଧୀନେ କାଜ କରିତେ ହଇତେଛେ । ଆମି ତିନି ମାସେର ଛୁଟିର ଜନ୍ୟ ଆବେଦନ କରିୟାଛି ଏବଂ ଶୀଘ୍ରଇ ରିଟାୟାର କରିବାର ବିଷୟ ଭାବିତେଛି । ଆର୍ଥିକ ଅବସ୍ଥା ପ୍ରତିକୂଲ, ଅଥଚ ଶରୀର ଓ ମନ ଉଭୟର ଆର ଏରୂପ ସାର୍ଭିସ-ଏ ଥାକିତେ ପରାଙ୍ମୁଖ ।
ଶ୍ରୀ ମଧୁସୂଦନ
କଟକ
୨୫ଇ ଜୁନ୍, ୧୯୦୫
ଦିଦିମଣି ଆମାର,
ଦେଖିତେ ଦେଖିତେ ପ୍ରାୟ ଏକମାସ ହଇୟା ଗେଲ । ତୁମି ସମ୍ୱଲପୁରେର ଗ୍ରୀଷ୍ମେ ଏମନଇ ଅଭିଭୂତ ହଇୟା ପଡ଼ିୟାଛ ଯେ, ଏକଖାନି ପତ୍ରଓ ଆମାକେ ଲିଖିତେ ପାର ନାଇ । କିମ୍ବା ଆମାକେ ଏକରକମ ଭୁଲିଯାଇ ଗିୟାଛ । ଆମି କି ଏର ଜନ୍ୟ ଅଭିମାନ କରତେ ପାରି ନା ? କିନ୍ତୁ ଆମି ଏମନଇ ଭାଲ ଯେ ଅଭିମାନ କରା ଦୂରେ ଥାକୁକ, ଆଗେଇ ପତ୍ର ଲିଖିଦତେଛି । ଅତଏବ ତୋମାକେ ବଲିତେଇ ହଇବେ, ବଡ଼ ଭାଲ ଦାଦାମଶାଇ ଆମାର । ଯାକ ସେ କଥା, ଏଖନ ତୋମାର କାଛେ ହିସାବ ତଲବ କରି । ସମ୍ବଲପୁର ଫିରିୟା ଯାଇବାର ପର ତୁମି କି ପଡ଼ିୟାଛ, କି ଶିଖିୟାଛ, କି କରିୟାଛ ? ଆଶା କରି ତୁମି ଯେ ହିସାବ ପାଠାଇବେ ତାହା ସନ୍ତୋଷଜନକ ହଇବେ । ମାଝେ ମାଝେ ଆମାର ନିକଟ ଏକଟା ହିସାବ ଦିୟେ । ହିସାବ ନା ଦିଲେ ତୋମାର ବାକ୍ସେର ଟାକାଗୁଲି ଆମି କ୍ରୋକ କରିୟା ଲଇବ ।
ତୋମାର କଲିକତାୟ ଥାକିୟା ଯେ ପଡ଼ିବାର ପ୍ରସ୍ତାବ ହଇୟାଛିଲ, ତତ୍ସମ୍ବନ୍ଧେ କି ମୀମାଂସା ହଇଲ ? ବୋଧହୟ, ତୋମାର କାକା, ଖୁଡ଼ୀମା ସମ୍ବଲପୁରେ ଆସିୟାଛେନ । ତୋମାର ଖୁଡ଼ୀମା କେମନ ଆଛେନ ଜାନାଇବେ । ଟୁନୁ ଭାଲ ଆଛେ ତୋ ?
ତୋମାର ବାବାର ଶରୀର କେମନ ? ତା’ର କାଛେ ପ୍ରତିଦିନ ଦୁବେଲାୟ ଏକ ଘଣ୍ଟା ମାତ୍ର ପଡ଼ିଲେ କତ ବିଷୟ ଶିଖିତେ ପାରିବେ । ଆଶା କରି ତିନି ତୋମାକେ କିଛୁକ୍ଷଣ ପଡ଼ାଇତେ ପାରିବେନ ।
ତୋମାର
ସେଇ ସେକେଲେ ଦାଦା
ଦ୍ୱିତୀୟା କନ୍ୟା ଅବନ୍ତୀ ଦେବୀଙ୍କୁ
ଲିଖିତ କେତେକ ବଙ୍ଗଳା ପତ୍ର ଓ
ପତ୍ରର ଉଦ୍ଧୃତାଂଶ
(କ) .... ଦାଦାସାହେବ ଅମରନାଥ ନା କି ହାଁଟିବାର ନବଲବ୍ଧ ଶକ୍ତିର ପରୀକ୍ଷାୟ ପ୍ରାୟ ସର୍ବଦାଇ ବ୍ୟସ୍ତ ଥାକେନ । ଆମାର ମନେ ତାଁହାର ଆଛାଡ଼ ଖାଓୟାଟା ଦେଖିବାର ସାଧ ବଡ଼ି ଛିଲ । କିନ୍ତୁ ଆମାର ଭାଗ୍ୟେ ତାହା ଘଟିୟା ଉଠିବେ ବଲିୟା ବୋଧ ହୟନା । ଯାହା ହୋକ, ତିନି ଯେ ଏତେଦିନେର ପର ହାଁଟିତେ ପାରିୟା ବାପ-ମାୟେର ଆନନ୍ଦ ବର୍ଧନ କରିତେଛେନ,ତଜ୍ଜନ୍ୟ ତାଁହାକେ ଏକଶତ-ଏକ ଚୁମା ଡ଼ାକେ ପାଠାଇତେଛି ।....
କଟକ, ୦୬.୧.୧୯୦୬
(ଖ)
ମା ଆମାର,
ପ୍ରାୟ ଏକ ସପ୍ତାହ ହଇଲ ଆମି ଅନିଦ୍ରାର କ୍ଲେଶ ଦିନ କାଟାଇତେଛି । ଭାଲରୂପ କାଜକର୍ମ କରିତେ ପାରିତେଛି ନା । ସ୍ମରଣଶକ୍ତିର ବିଲକ୍ଷଣ ଅପଚୟ ହଇୟାଛେ । ମନେର ମତ ପତ୍ରାଦି ଲିଖିତେ ପାରିତେଛି ନା । ବିପ୍ର ଏବଂ ଭଗବତୀର ମୃତ୍ୟୁସମ୍ବାଦ ପାଇୟା ଥାକି ବେ । ତାଁହାଦିଗକେ ବିଶେଷତଃ ବିପ୍ରକେ ହାରାଇୟା ଦୁଃସହ ଶୋକାଘାତ ପାଇୟାଛି । ସାରଙ୍ଗଗଡ଼େର ସେଇ ମାସୀ ଗତକଲ୍ୟ ପରଲୋକ ଗମନ କରିଲେନ । ମୃତ୍ୟୁର ପୂର୍ବେ ତିନି ଆମାଦିଗକେ ଦେଖିତେ ଚାହିୟାଛିଲେନ । କିନ୍ତୁ ଦୁର୍ଭାଗ୍ୟବଶତଃ ଏକଟୁକୁ ଶୈଥିଲ୍ୟ ହଓୟାତେ ଅତିବିଲମ୍ବ ହଇୟା ଗେଲ । ଆର ତାଁହାର ସଙ୍ଗେ ଦେଖାହଇତେ ପାରିଲନା । ହାୟ, ହାୟ, ଏକଟୁକୁ ଶୈଥିଲ୍ୟେ କି ବିଷମୟ ଫଲ ଫଲେ ।...
ଶ୍ରୀ ମଧୁସୂଦନ
(ଗ) .... ଖୋକା ଚଲିୟା ଯାଓୟାତେ ଘର କେମନ ଆଲ୍ଗା ଆଲ୍ଗା ଲାଗିତେଛେ । ସେଖାନେ ମୈାଁଛିୟା ସେ କି ବଲିତେଛେ ? ଆର କିଛୁ ଦିନେ ସେ ଆମାଦିଗକେ ଭୁଲିୟା ଯାଇବେ । ଯାହା ହୋକ, ଏଖନ ତାହାକେ ସଯତ୍ନେ ରାଖା ତୋମାଦେର ପ୍ରଧାନ କାଜ । ନିକଟେ ପୁକୁର- ସେ ଯେନ ଏକଲା ବାଡ଼ୀର ବାହିର ନା ହୟ । (୧୭ ମେ, ୧୯୦୮)
କଟକ, ୩୦.୬.୧୯୧୦
(ଘ)
ମା ଆମାର,
ତୋମାର ପତ୍ର ପାଇୟାଛି । ଏହା ପଡ଼ିତେ ପଡ଼ିତେ ଚକ୍ଷୁ ଅଶ୍ରୁତେ ଭରିୟା ଗେଲ । ଏଇ କୟଦିନ ସେଇ ଦେବଶିଶୁର ମୂର୍ତି ଏବଂ ମୁଖ ପ୍ରାୟଇ ଚକ୍ଷୁର ସମ୍ମୁଖେ ଯେନ ନାଚିତେଛେ । ତାହାର ନୀଳଜ୍ଜ୍ୱୋଳ ଚକ୍ଷୁ ଦୁଟି ଯେନ ନିର୍ମଲ ଶାନ୍ତି ବିକିରଣ କରିତେଛେ । ଆର ତାହାକେ ଏ ଚର୍ମଚକ୍ଷେ ଦେଖିତେ ପାଇବ ନା,କିନ୍ତୁ ପ୍ରଭୁ ଏଇ କରୁନ, ଯେନ ତାହାର ଶୁଭ୍ର ପବିତ୍ର ଆନନ-ଶ୍ରୀ ଆମାର ସ୍ମୃତିକୋଷେ ସୁରକ୍ଷିତ ଥାକିୟା ଆମାକେ ଏଇ ଶୁଦ୍ଧମାପାପବଦ୍ଧମ୍, ସତ୍ୟମ ଶିବମ୍ ସୁନ୍ଦରମ୍ ପରଂବ୍ରହ୍ମେର ଦିକେ ଅନୁକ୍ଷଣ ଆକର୍ଷଣ କରେ ।...
ଅମରନାଥକେ ଆମାର ନିକଟ ପତ୍ର ଲିଖିତେ ଦଲିବେ ।...
ଶ୍ରୀ ମଧୁସୂଦନ
କଟକ,୨୪.୧.୧୯୧୧
(ଙ)
ଓଁ
ମା ଆମାର,
ପବିତ୍ର ବ୍ରହ୍ମୋତ୍ସବେର ସୁଧାମୟ ଆନନ୍ଦ ...
ତୋମାଦେର ଉଭୟେର ଜୀବନକେ ପରମାର୍ଥେର ...
... ଚିର ... ରାଖୁକ୍ । ଅମରନାଥେର ଜୀବନ ପରମପିତାମାତାର ମହିମାୟ ଧନ୍ୟ ହଉକ୍ ।
ତୋମାର ଶ୍ୱଶୁର ଦେବକେ ଆମାର ପ୍ରଣାମ ଜାନାଇବେ । ତାଁହାର ଅମୂଲ୍ୟ ଜୀବନେର ସାର୍ଥକତା ଦିନ ଦିନ ବର୍ଦ୍ଧିତ ହଇତେଛ । ପରାତ୍ପର ତାଁହାର ଜୀବନକେ ଆରୋ ଧନ୍ୟ କରୁନ୍ ।
.... ପତ୍ରଖାନି ପର୍ଶୀକେ ଦିବେ ।
ଶ୍ରୀ ମଧୁସୂଦନ
(କ) ... ସ୍ଥିର ଭାବରେ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱନେତ୍ର ହୋଇ ସମାଧିସ୍ଥଭାବରେ ପ୍ରସନ୍ନବଦନରେ [ପିତା ଭାଗୀରଥି] ମୋ ସାଙ୍ଗରେ ଏବଂ ଏକାକୀ ଅନବରତ ହରିନାମ କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ । କେତେବେଳେ ବା ଗୀତାର ଶ୍ଲୋକ ଆବୃତ୍ତି କରୁଥିଲେ । ଏହିପରି ପ୍ରାଣତ୍ୟାଗର ୫-୬ମିନିଟ୍ ପୂର୍ବ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଆନନ୍ଦରେ ହରିନାମ କରି ପ୍ରାୟ ସାଢେ ଦଶଟା ସମୟରେ ସଂସାରସମୁଦ୍ର କିପରି ସହଜରେ ସୁନ୍ଦରରୂପେ ପାର ହୋଇଗଲେ । ସେ ଆନନ୍ଦଜ୍ୟୋତିପୂର୍ଣ୍ଣ ଚକ୍ଷୁ ମୁଦ୍ରିତ ହୋଇଗଲା, କେବଳ ଓଷ୍ଠ ଦିଓଟି ଯେହ୍ନେ ଆହୁରି ହରିନାମ କରିବାପାଇଁ ମେଲା ରହିଲା । ବାବା, ଏହିପରି ଆମର ପିତୃଦେବ ଆନନ୍ଦରେ ଚାଲିଗଲେ,ଆମେମାନେ ଆଉ କାହିଁକି ଅସାର ଶୋକ କରିବା ? ପ୍ରଭୁଙ୍କ ଇଚ୍ଛା ପୂର୍ଣ୍ଣ ହେଲା, ବାବା ମୋକ୍ଷେଧାମ ହରି ପାଦପଦ୍ମ ପାଇଲେ । ଆଉ ଅଧିକ କଣ ଲେଖିବି ? ଚକ୍ଷୁ ଅଶ୍ରୁପୂର୍ଣ୍ଣ, ହୃଦୟ ବ୍ୟାକୁଳ, ପୁଣି ସଂସାରର କର୍ମଜାଲରେ ଜୀବନ ବଦ୍ଧ ।
ବାବା, ତୁ ତ ସତ୍ପୁତ୍ର ହୋଇ ତାଙ୍କର କେତେ ଆକାଙ୍କ୍ଷା ପୂର୍ଣ୍ଣ କରିଅଛୁ; ମୁଁ ଯେ କିଛି କରିନାହିଁ । ସେଥିପାଇଁ ହୃଦୟ କିପରି ବିକଳ ହେଉଅଛି, ତାହା କିପରି ଜଣାଇବି । ତେବେ ଏତିକି ମାତ୍ର ଭରସା ଯେ ସେହି କ୍ଷମାପୂର୍ଣ୍ଣ ସନ୍ତାନବତ୍ସଳ ପିତା ମୋର ଶତ ଶତ ଅପରାଧକୁ କ୍ଷମା କରିଅଛନ୍ତି । (୨୨.୫.୧୯୦୯)
(ଖ) ବାବା, — ଏ ସମୟରେ ପ୍ରାଣ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଆକୁଳ ହେଉଅଛି ଓ ତୋତେ ବକ୍ଷରେ ଧରି ବାବା ବୋଲି ଡ଼ାକିବାପାଇଁ କ୍ରନ୍ଦନ କରୁଅଛି । ତୁ ବାବାଙ୍କ ଆକାଙ୍କ୍ଷା ପୂର୍ଣ୍ଣ କରିବାପାଇଁ ଓ ତାଙ୍କ ଦୁଃଖ ଦୂର କରିବାପାଇଁ ଯାହା ଯାହା କରିଅଛୁଁ, ତାହା ସ୍ମରଣ କରି ମୋ ପ୍ରାଣ ତୋତେ ବାରମ୍ବାର ଶତ ସହସ୍ରବାର ଧନ୍ୟ ଧନ୍ୟ କହୁଅଛି । ତୁ ବାବାଙ୍କର ଶେଷକାଳରେ ଆହା କିପରି ସୁପୁତ୍ରର କାର୍ଯ୍ୟ କରିଅଛୁ ।’’ (୨୩.୫.୦୯)
(ଗ) ବାବା, ୪ ତାରିଖର ପତ୍ର ୬ ଦିନ ପରେ ପରିଦିନ ପାଇଲି । ଅଶ୍ରୁପୂର୍ଣ୍ଣନୟନରେ ତାହା ପଢିଲି ଏବଂ ତେତେବେଳେ ଅଶ୍ରୁପୂର୍ଣ୍ଣନୟନରେ ଏ ପତ୍ର ଲେଖୁଅଛି । ଆମମାନଙ୍କର ଯାହା କିଛି ଉନ୍ନତି ହୋଇଅଛି, ତାହା କେବଳ ପିତୃଦେବଙ୍କ ଆଶୀର୍ବାଦରୁ ଘଟି ଅଛି । ସଂସାରରେ କେଉଁ ପିତାଙ୍କର ସ୍ନେହ ବାବାଙ୍କର ସ୍ନେହ ଅପେକ୍ଷା ଅଧିକ ମଙ୍ଗଳକର ଓ ଆଶୀର୍ବାଦମୟ ? ହାୟ ! ହାୟ! ସେ ସଂସାରରେ ଥିଲାବେଳେ ତାଙ୍କର ମୂଲ୍ୟ ବୁଝିଲି ନାହିଁ ! ଏବେ ଏତିକିମାତ୍ର ସାନ୍ତ୍ୱନା ଯେ ତାଙ୍କର ପରଲୋକଗମନ ଆମ୍ଭମାନଙ୍କଠାରୁ ତାହାଙ୍କୁ ଦୂରବର୍ତ୍ତୀ କରିଦେଇ ନାହିଁ । ଏବେ ପ୍ରଭୁଙ୍କ କୃପାରେ ବାବାଙ୍କୁ ପ୍ରାଣର ନିକଟତର ହୋଇ ଅନୁଭବ କରୁଅଛୁଁ । ପରମପିତାଙ୍କର ପ୍ରତିନିଧି ସେହି ପରମପିତାଙ୍କର କ୍ରୋଡ଼ରେ ଥାଇ ଆହା ଆମ୍ଭମାନଙ୍କ ପ୍ରତି କି ପୁଣ୍ୟ ସ୍ନେହାମୃତମୟ ନୟନରେ ଅନାଇଅଛନ୍ତି । ସେହି ହୃଦୟାରାଧ୍ୟ ପ୍ରାଣର ବାବା ଆମ୍ଭମାନଙ୍କ ପ୍ରାଣ ସଙ୍ଗରେ ଅଛନ୍ତି । ସେହି ପାଦପଦ୍ମରେ ଆମ୍ଭମାନଙ୍କର ମତି ସ୍ଥିର ରହୁ । (୧୨.୬.୧୯୦୯)
(ଘ) ବାବା, ତୁ ଯେ ମୋର କି ଧନ, ତାହା କି କୈାଣସି ଭାଷାଦ୍ୱାରା କହିହେବ ? ଆଉ ତୁ ମୋତେ କି ଚକ୍ଷୁରେ ଦେଖୁ, ତାହା କି ପ୍ରଭୁ ମୋତେ ବୁଝାଇ ଦେଇନାହାନ୍ତି ବା ଦେଉନାହାନ୍ତି ? ଆଉ ଅଧିକ କଣ ଲେଖିବି, ପରମପିତା ଆମ୍ଭଦୁହିଁଙ୍କ ଜୀବନକୁ ତାଙ୍କର ପାଦପଦ୍ମ ଆଡ଼କୁ ଏକତ୍ର ଏକନିଷ୍ଠ ଭାବରେ ଉନ୍ମୁଖ କରି ରଖନ୍ତୁ ।
ଆପଣଙ୍କର ୮ ତାରିଖର ପତ୍ର ପାଇଅଛିଁ । ତତ୍ପୂର୍ବ ପତ୍ର ମଧ୍ୟ ପୂର୍ବେ ପାଇଥିଲି । ଆପଣଙ୍କର ବେତନବୃଦ୍ଧି ସମ୍ବାଦରେ ଅତ୍ୟନ୍ତ ପ୍ରୀତ ହେଲି । ଆହୁରି ଆନନ୍ଦରେ ବିଷୟ ଯେ ରାଜା ମହାଦୟ [ବରପାଲି ଜମିଦାର ନୃପରାଜ ସିଂହ] ଆପଣଙ୍କ ପ୍ରତି ନ୍ୟାଯ୍ୟ ବିଚାର କରିବାକୁ ପ୍ରବୃତ୍ତ ହୋଇଅଛନ୍ତି । ମୁଁ ଆଶା କରେଁ ତାଙ୍କର ଅଙ୍ଗୀକାର ପ୍ରତିପାଳିତ ହେବ ଏବଂ ଆପଣଙ୍କର ହୃଦୟ ସର୍ବପ୍ରକାର ସାଂସାରିକ ଭାବନାରୁ ମୁକ୍ତ ହେବ । ପ୍ରଭୁ ଆପଣଙ୍କୁ ଯେପରି ହୃଦୟ ଓ ପ୍ରତିଭା ଦେଇଅଛନ୍ତି, ତଦନୁକୂଳ ଅବସ୍ଥା ଦିଅନ୍ତୁ ।
ଆପଣ ମୋତେ ଆପଣଙ୍କ ବନ୍ଧୁବର୍ଗ ମଧ୍ୟରେ ଗ୍ରହର କରି କୃତାର୍ଥ କରିଅଛନ୍ତି । ଆମ୍ଭମାନଙ୍କ ପରସ୍ପରର ସମ୍ବନ୍ଧ କରି କୃତାର୍ଥ କରିଅଛନ୍ତି । ଆମ୍ଭମାନଙ୍କ ବିଧାତାଙ୍କ କୃପାରେ ଦିନକୁ ଦିନ ଘନିଷ୍ଠ ଓ ପବିତ୍ର ମାଧୁରୀଯୁକ୍ତ ହେଉ ।
ମୋ ଦେହ ଅନେକ ପରିଣାମରେ ଭଲ ଅଛି । ଆଶାକରେଁ ଆପଣ କୁଶଳରେ ଅଛନ୍ତି ।
‘ସାହିତ୍ୟ’ ପତ୍ରିକାନିମିତ୍ତ ପ୍ରବନ୍ଧ ପଠାଇବା ହେବ ।
ସ୍ନେହାକାଙ୍କ୍ଷୀ
ଶ୍ରୀ ମଧୁସୂଦନ ରାଓ
କଟକ, ୧୯.୧୧.୯୭
(ଖ)
ଶ୍ରଦ୍ଧାସ୍ପଦେଷୁ ନମୋନମଃ,
ଭଗବତ୍ କୃପାରୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ମୋର ଦେହ ଅନେକ ପରିମାଣରେ ସୁସ୍ଥ ହେଉଅଛି । ପୀଡ଼ା ସମୟରେ ଆପଣଙ୍କର ସହାନୁଭୂତି – ମଧୁମୟୀ ପତ୍ରୀ ପାଇଥିଲି । ଏବେ ଆପଣଙ୍କର ସ୍ନେହୋପକାର ‘‘ମହିମା’’ ପାଇ ଆପ୍ୟାୟିତ ହେଲି । କବିତାଟି ଏଥିପୂର୍ବେ ସାହିତ୍ୟରେ ପଢି ଆନନ୍ଦଲଭ କରିଥିଲି । ‘‘ମହିମା’’ ଆପଣଙ୍କ ହୃଦୟରେ ମାଧୁରୀ ଏବଂ ସଦ୍ଭାବର ନିଦର୍ଶନ ସ୍ୱରୂପ ବୋଲି ମୋ ନିକଟରେ ପରିଚିତ । ବୋଲିବା ବାହୁଲ୍ୟ ଯେ ମୁଁ ତାହାକୁ ଆନନ୍ଦ ଓ ଆଦର ସହିତ ଗ୍ରହଣ କଲି ।
ଆଶାକରେ ଆପଣ ସପରିବାର କୁଶଳରେ ଅଛନ୍ତି ।
ପ୍ରାଣାରାମ ହରି ଆପଣଙ୍କୁ ନିରନ୍ତର ଧର୍ମପଥରେ ରକ୍ଷା କରନ୍ତୁ ।
ସ୍ନେହାକାଙ୍କ୍ଷୀ
ଶ୍ରୀ ମଧୁସୂଦନ ରାଓ
କଟକ, ୧୭. ୭. ୯୮
(ଗ)
ଓଁ
ଶ୍ରଦ୍ଧାସ୍ପଦେଷୁ,
ମୋର ପ୍ରୀତିପୂର୍ଣ୍ଣ ନମସ୍କାର ଗ୍ରହଣ କରିବାହେବେ । ଆପଣଙ୍କର ଜାନୁୟାରୀ ୨୮ ତାରିଖର ପତ୍ର ପାଇଅଛି । ମୋ ପ୍ରତି ଯେଉଁ ସ୍ନେହଭାବ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଅଛନ୍ତ, ସେଥିପାଇଁ ହୃଦୟରେ କୃତଜ୍ଞତା ଅର୍ପଣ କରୁଅଛି ।
ଗତ ଡିସେମ୍ବର ମାସରେ ମୁଁ ସମ୍ବଲପୁର ଯାଇଥିଲି ସତ୍ୟ, କିନ୍ତୁ ସେଠାକୁ ଯିବାର ବ୍ୟବସ୍ଥା ପୂର୍ବରୁ ନିଶ୍ଚିତ ହୋଇନଥିଲା– ହଠାତ୍ କଲିକତା ରୁ ଯିବାକୁ ପଡ଼ିଲା । ସେହି ହେତୁରୁ ପୂର୍ବରୁ ଆପଣଙ୍କୁ ସମ୍ବାଦ ଦେଇପାରିନାହିଁ । ଭବିଷ୍ୟତରେ ଯିବାର ହେଲେ ଆପଣଙ୍କ ସାକ୍ଷାତ୍କାର ପାଇବାନିମିତ୍ତ ପୂର୍ବରୁ ଯତ୍ନ କରିବି ।
ଆପଣ ଉତ୍କଳ ସାହିତ୍ୟ ପତ୍ରିକା ନିମିତ୍ତ ନିୟମିତ ରୂପେ ଲେଖିବେ, ମୋର ଏହି ପ୍ରାର୍ଥନା । ସେଥିରେ ସମ୍ପ୍ରତି ମୋର କେତେଗୋଟି କ୍ଷୁଦ୍ର ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶପଦୀ କବିତା ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଅଛି । ସେ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆପଣଙ୍କ ମତାମତ ଜଣାଇଲେ ବାଧିତ ହେବି ।
ମୁଁ କାଲି ଗଡ଼ଜାତ ଅଞ୍ଚଳକୁ ଯାତ୍ରା କରିବାର ସ୍ଥିର କରିଅଛିଁ । ଏ ମାସ ଶେଷ ସରିକି ବୌଦସୀମା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଯାଇ ସେଠାରୁ ଫେରିଆସିବି ।
ମଧ୍ୟେ ମଧ୍ୟରେ ଆପଣଙ୍କ କୁଶଳ ସମାଚାର ଲେଖିବାହେବେ ।
ଆପଣଙ୍କର
ଶ୍ରୀ ମଧୁସୂଦନ ରାଓ
କଟକ
୧୩.୧୧.୧୯୦୫
ପରମାଶ୍ରଦ୍ଧାସ୍ପଦ
ଶ୍ରୀଯୁକ୍ତ ପଣ୍ତିତ ଗୋପୀନାଥ ନନ୍ଦ ମହୋଦୟ ଶ୍ରୀ କରକମଳେଷୁ ।
ସସମ୍ମାନ ନିବେଦନ,
ଆପଣଙ୍କ ପ୍ରଣୀତ ଶବ୍ଦନିଧି ନାମକ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରା ପ୍ରଚଳିତ ହେବ ଦେଶଜ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଭାଷାରୁ ଗୃହୀତ ଶବ୍ଦମାନଙ୍କର ଅଭିଧାନ ଗ୍ରନ୍ଥର ସଙ୍କଳନ କାର୍ଯ୍ୟ ଆପଣ ଯେଉଁ ପ୍ରଗାଢ ପରିଶ୍ରମ ଓ ଅଧ୍ୟବସାୟ, ବିପୁଳ ଅନୁସନ୍ଧାନ ଓ ପାଣ୍ତିତ୍ୟ ସହାକାରେ ସମ୍ପାଦନ କରିଅଛନ୍ତି , ତାହା ଉତ୍କଳ ସାହିତ୍ୟ ସମାଜ ଚଳିତ ମାସ ୧୦ ତାରିଖ ଦିନ ଆଲୋଚନା କରି ଏହି ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିଅଛନ୍ତି ଯେ, ଆପଣ ଶଂସିତ ଗ୍ରନ୍ଥର ପ୍ରଣୟନ ଦ୍ୱାରା ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଓ ସାହିତ୍ୟର ଗୌରବ ଓ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ସମ୍ବର୍ଦ୍ଧନ କରିଅଛନ୍ତି ଏବଂ ସେଥିପାଇଁ ଆପଣ ପ୍ରୋକ୍ତ ସମାଜର ଧନ୍ୟବାଦାର୍ହ । ମୁଁ ଏହି କ୍ଷୁଦ୍ର ପତ୍ରୀଦ୍ୱାରା ଉତ୍କଳ ସାହିତ୍ୟ ସମାଜର ଧନ୍ୟବାଦ ଆପଣଙ୍କଠାରେ ଅର୍ପଣ କରି ପ୍ରାର୍ଥନା କରୁଅଛି ଯେ, ଆପଣ ତାହା ପ୍ରସନ୍ନ ଚିତ୍ତରେ ଗ୍ରହଣ କରିବା ହେବେ ।
ବଶମ୍ବଦ
ଶ୍ରୀ ମଧୁସୂଦଦ ରାଓ
ଉତ୍କଳ ସାହିତ୍ୟ ସମାଜର ସଭାପତି
Cuttack
The 16th June, 1910
Dear Sir,
I owe you a thousand apologies for the very unseemly delay which has occured in replying to year letter of the 1st January last and in acknowledging the receipt of the books so kindly presented by you. I beg to assure you that the delay was mainly due to my having fallen ill about the time your books came to hand and to the continuance of the malady for over 3 months. I hope you will be pleased to excuse me.
I have perused your Oriya poems with great pleasure. Your courageous resolve to write poems in Oriya which is not your mother-tongue is as praiseworthy as the large measure of success which has attended your efforts. I am glad to find that religious and patriotic tone of your poems is free from morbid tendencies. The language employed is simple and chaste and the metres used have been well handled. I trust these compositions are but fore-runners of finer and more powerful poems which you may be allowed to contribute to Oriya literature.
Kindly accept the accompanying books * which I send to you.
Hoping this will find you in health and peace.
I am
Yours sincerely,
Madhusudan Rao
To
The Editor of Utkal Dipika,
Sir,
I beg to request the favour of your publishing the following remarks of mine on a letter which appeared in the last issue of the Dipika from the pen of a gentleman who calls himself Pro Bono Publico.
I shall begin by stating that the letter under comment contains two statements which are grossly false. The first is the statement that grace-marks are lavishly awarded by the Joint Inspector according to his discretion. I challenge your correspondent to show proofs. I have the authority of the Joint Inspector to say that far from awarding grace marks lavishly, he has not even in a single instance exercised his discretion in giving grace-marks, The second statement is that 'A literary work, the outcome of a joint agency received (was reviewed ?) eulogistically in the ‘Balasore Bahika’ by the joint and awarded subsequently with a Government reward uncontested by the same joint in his official capacity." I heartily detest the enigmatic obscurity, so favourable for stabbing people in the dark, with which Pro Bono seeks to undermine public confidence in the character of the Joint Inspector and of the person whom he describes as the 'ostensible author' of the literary work. I may tell your correspondent and his informant on my own authority (in this case the highest authority, I myself being the author of the book in question) that their ingenious attempt to plaster together the true and false, in order to produce something plausible for acceptance of the public, shall prove to be a pitiful failure. The second statement resolves itself into two distinct accusations, viz. that Babu Radhanath, being the Joint Inspector, reviewed the work in the `Bahika' and that the work was the production of the conjoint efforts of Babu Radhanath and myself, but that the former gentleman did not put his name to it as his official capacity prevented his publicly claiming any share of the reward. I do not wish to dwell upon the miscreantlike impudence of the above assertion. It is true that Babu Radhanath criticised the work in the ‘Bahika’ in his private capacity of a critic, but I believe no sensible man can ever discover the cogent reasons which have induced Pro Bono to consider this act of the Joint Inspector as a grievous sin. As regards the second accusation, I solemnly affirm that it is a lie, pure and simple. I challenge your correspondent and his informant to show that any passage in the book was written or even dictated by Babu Radhanath or any other man save and except myself.
As regards the selection of text-books by the Joint Inspector, I may inform your correspondent that Babu Radhanath consults gentlemen who he ought to consult. The very fact that his selections are approved by the Director who compares them with similar lists from elsewhere as also the existence of a text-book committee appointed by Government to chose appropriate text-books ought to set the question at rest.
It is not true that the examiners appointed by the Joint inspector are mostly his subordinates, for of the six examiners appointed last year, as many as tour hold respectable situations which are in no sense under his control.
The fact that outsiders are not appointed examiners is not peculiar to Orissa. There are many difficulties in the way which Pro Bono may not have the candour to admit but which he cannot inwardly ignore. In the first place the remuneration offered is not sufficiently attractive. Unlike officers of the Education Department, outsiders hardly possess leisure enough for doing extra-work. Besides, it is difficult for them, however well-educated they may be, to realize the standard prescribed for the different examinations. Pro Bono cites the examples of the Calcutta University, but he must have known that almost invariably the examiners appointed by the syndicate are members of the Education Department.
It is not unlikely that either the present Joint Inspector or his predecessor might occasionally have thought it necessary to request an examiner to alter or modify an unusually difficult paper. Is not the same thing done by the moderators of the Calcutta University ? Why then does your correspondent fall foul with the Joint Inspector for doing which is quite necessary in the interest of fairness ?
Every right-minded man will admit that your correspondent has failed to show that there is anything peculiarly wrong in the proceedings of the Joint Inspector, anything which is not common to other educational circles. If the system has any defects, the defects are common to the whole presidency. The Joint Inspector never claimed any share of praise for the results except in what the advancing tide of the times would inevitably lead to any one who has read his reports will admit this.
Cuttack I remain
9-2-1982 Yours faithfully
Madhusudan Rao
ଶ୍ରୀଯୁକ୍ତ ଉକ୍ତଳଦୀପିକା – ସମ୍ପାଦକ ମହାଶୟ
ମାନ୍ୟବରାଷୁ,
ମହାଶୟ !
ଗୋଟିଏ ସ୍ତ୍ରୀ କୌଣସି ଅପରାଧବଶତଃ କିୟତ୍କାଳ ନିମିତ୍ତ କାରାଦଣ୍ତ ଲଭିଥିଲା । ସମ୍ପ୍ରତି ସେ କାରାମୁକ୍ତା ହୋଇଅଛି । ତାହାର ସ୍ୱାମୀ ଜୀବିତ ଅଛି । ସେ ସ୍ୱଜାତିଭୁକ୍ତ ହୋଇପାରିବ କି ନାହିଁ ଏ ବିଷୟରେ ତର୍କ-ବିତର୍କ ଲାଗିଅଛି ; କିନ୍ତୁ ଆପଣଙ୍କ ପତ୍ରିକାରୁ ଅନେକ ଲୋକ ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥିବାରୁ ମୁଁ ମଧ୍ୟ ଆଜି ଆପଣଙ୍କ ଆଶ୍ରୟ ଗ୍ରହଣ କରିଅଛି । ଭରସା କରେଁ ଆପଣଙ୍କ କୌଣସି ପାଠକ ଉପରୋକ୍ତ ବିଷୟର ସବିଶେଷ ପୌରାଣିକ-ବ୍ୟବସ୍ଥା ପ୍ରକାଶ କରାଇ ବିଶେଷ ଉପକୃତ କରିବେ । ଇତି ।
କଟକ, ୫-୧-୧୮୮୭ ବଶମ୍ବଦ
ଶ୍ରୀମ
ଶ୍ରୀଯୁତ ମାନ୍ୟବର ଉତ୍କଳଦୀପିକା –ସମ୍ପାଦକ ମହାଶୟ ସମୀପେଷୁ !
ମହାଶୟ!
ମୋହର ଏକାନ୍ତ ବିଶ୍ୱାସ ଯେ, ଇଂରେଜମାନଙ୍କ ଶାସନଧୀନ ପ୍ରଦେଶରେ ସୁରତିଖେଳ (Lottery) ମମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣରୂପେ ନିଷିଦ୍ଧ ଏବଂ ପିନାଲ କୋର୍ଡରେ ତହିଁର ଦଣ୍ତବିଧାନ ଲକ୍ଷିତ ହେଉଅଛି । ଏଥିପୂର୍ବେ ଏ ନଗରକୁ ଦୁଇଜଣ ସାହେବ ଆସି ସୁରତିର ବିଜ୍ଞାପନ ପ୍ରକାଶ କରି ପଣେ ଗଣ୍ତାଏ ଲାଭ କରି ଯାଉଥିଲେ । ପୁନଶ୍ଚ ଏ-ଷ୍ଟର୍ଣ୍ଣ ସ୍ୱାକ୍ଷରିତ ଖଣ୍ତିଏ ‘ ଅଦୃଷ୍ଟ ପରୀକ୍ଷା ’ ର ବିଜ୍ଞାପନ ଜାରୀ ହେଉଅଛି । କେଉଁ ଆଇନ ଅନୁସାରେ ଏପରି କାର୍ଯ୍ୟ ହେଉଅଛି । କେଉଁ ଆଇନ ଅନୁସାରେ ଏପରି କାର୍ଯ୍ୟ ହେଉଅଛି ଏବଂ ପୁଲିସ କାହିଁକି ଏଥିର ତତ୍ତ୍ୱ ନେଉନାହାନ୍ତି । ଆମ୍ଭମାନଙ୍କର ବିଶେଷ ପ୍ରାର୍ଥନା ଯେ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷୀୟମାନେ ଏ ବିଷୟରେ ଦୃଷ୍ଟିପାତ କରନ୍ତୁ । ଇତି ।
କଟକ, ୧୬-୩-୮୭ ଆପଣଙ୍କର
ଶ୍ରୀ ମ
ମହାଶୟ !
ପ୍ରତିବର୍ଷ ଏହି ନଗରର ଶତ ଶତ ଲୋକ ବିସୂଚିକାରେ ପ୍ରାଣହରାଉଅଛନ୍ତି । ଯାତ୍ରୀମାନେ ଫେରିବା ସମୟରେ ଏହି ରୋଗ ଆାମ୍ଭ ହୁଏ, ଏବେ ସେମାନେ ସହର ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କରିପାରୁ ନାହାନ୍ତି ଏବଂ ମିଉନିସିପାଲିଟୀ ନାନାପ୍ରକାର ସୁବିଧା କରି ଦେଇ ଅଛନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ଅନେକ ନଗରବାସୀଙ୍କ ଦୋଷରୁ ବିସୂଚିକା ଜାତ ହୁଏ । ଏବର୍ଷ ରୋଗର ଆରମ୍ଭ ଦେଖିବାମାତ୍ରେ ମିଉନିସିପାଲିଟୀ ଯେରୂପ ଯତ୍ନବାନ ହୋଇଅଛନ୍ତି ସେଥିନିମନ୍ତେ ସମସ୍ତେ ଧନ୍ୟବାଦ ହୋଇଛନ୍ତି; କିନ୍ତୁ ଆଉ କେତେକଗୋଟି ଆବଶ୍ୟକୀୟ ନିୟମ ପ୍ରଚାର କଲେ ଭଲ ହେବ ।
ପ୍ରତିବର୍ଷ ସର୍ବପ୍ରଥମେ ତେଲେଙ୍ଗାବଜାରରେ ବିସୂଚିକା ଦେଖାଯାଏ । ସେହି ବଜାରର କେତେକ ଅପରିଷ୍କୃତ ସ୍ଥାନ ମିଉନିସିପାଲିଟୀଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପରିଷ୍କୃତ ହୋଇଅଛି ଏବଂ ଆଉ କେତେକଗୋଟି ସୁବିଧାଜନକ କାର୍ଯ୍ୟ କରାଯାଇଅଛି ତଥାପି ସେସ୍ଥାନରେ ବିସୂଚିକା ବସାକରି ରହିଲାପରେ ବୋଧହୁଏ । ବାସ୍ତବିକ ତହିଁର କେତେକଗୋଟି ଗୁରୁତର କାରଣ ଅଛି । ସେହି ବଜାରର ଅଧିକାଂଶ ସ୍ଥାନରେ ପଚାମାଛ ଓ ଦୁର୍ଗନ୍ଧମୟ ଶୁଖିଆ ଅନବରତ ଦେଖାଯାଏ ; ବିଶେଷତଃ ଏହି ଋତୁରେ ରାଶି ରାଶି ଶୁଖାଆର ଆମଦାନୀ ହୁଏ – ସମୟେ ସମୟେ ଦୁର୍ଗନ୍ଧରେ ବାଟ ଚାଲିହୁଏ ନାହିଁ । ଏହାଛଡ଼ା ଅନେକ ମୋଫସଲର ଲୋକ ସେହି ବଜାରରେ ବସାକରି ରହନ୍ତି; ସ୍ଥାନ ବିଶେଷ ପରିଷ୍କୃତ ନୁହେଁ, ପୁଣି ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଘରରେ ୧୦/୨୦ ଜଣ ବସାକରି ରହିବାର ଦେଖାଅଛି । ଏମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ନାନା ପ୍ରକାର ମଇଳା ହୁଏ । କେତେକଗୋଟି ପରିଷ୍କୃତ ଜଳାଶୟ ଏବଂ ପଡ଼ିୟା ପ୍ରତି ମିଉନିସିପାଲିଟୀଙ୍କର ଦୃଷ୍ଟି ପଡ଼ିନାହିଁ । ଲୋକମାନଙ୍କ ସୁବିଧା ନିମନ୍ତେ ପାଇଖାନା କରାଯାଇଥିଲା ସୁଦ୍ଧା ସେମାନେ ନିୟମାନୁଯାୟୀ ନ ଚଳି ଅନେକ ସ୍ଥାନ ମଇଳା କରନ୍ତି । ସେହି ବଜାର ବଧ୍ୟରେ କେତେକ ସ୍ଥାନ ଓ ରଜାବଗିଚା ନିକଟବର୍ତ୍ତୀ ପଡ଼ିୟା ପ୍ରଭୃତିର ନର୍କ- ଅବତାର ଦେଖିଲେ ସବୁ ଜଣାଯିବ ।
ଆମ୍ଭମାନଙ୍କ ବିବେଚନାରେ ମିଉନିସିପାଲିଟୀ ଉପରୋକ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟମାନଙ୍କର ପ୍ରତିବନ୍ଧକତା ଏବଂ ଅସୁବିଧା ଥିଲେ ତାହା ନିବାରଣ କରିବାପକ୍ଷରେ ଯତ୍ନବାନ ହେବା ଉଚିତ । ପଚାମାଛ ଓ ଦୁର୍ଗନ୍ଧମୟ ଶୁଖୁଆ ବିକ୍ରୟ ଏବଂ ବଜାରମଧ୍ୟସ୍ଥ ସ୍ଥାନ ଓ ପଡ଼ିୟା ପ୍ରଭୃତି ମଇଳା କରିବା ବିରୁଦ୍ଧରେ ସବିଶେଷ ନିୟମ କରିବା ଉଚିତ ।
କଟକ, ୧୩-୭-୧୮୮୭ ବଶମ୍ବଦ
ଶ୍ରୀ ମ –
ଶ୍ରୀଯୁକ୍ତ ସମ୍ବଲପୁର ହିତୈଷିଣୀ ସମ୍ପାଦକ
ମହାଶୟ ସମୀପେଷୁ ।
ମହାଶୟ,
ଅଗଷ୍ଟ ମାସ ତା ୨୮ ରିଖର ହିତୈଷିଣୀରେ ବାବୁ ରାମକୃଷ୍ଣ ସାହୁ ଡାକ୍ତରଙ୍କ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଯେଉଁ ପତ୍ରଖଣ୍ତି ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଅଛି, ସେ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆପଣ ନିଜ ମନ୍ତବ୍ୟ ପ୍ରକାଶ କରିବେ ବୋଲି ଆମ୍ଭେମାନେ ଆଶା କରିଥିଲୁଁ; ଯେହେତୁ ରାମକୃଷ୍ଣବାବୁଙ୍କ ଚିକିତ୍ସା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଆପଣଙ୍କ ପ୍ରଶଂସାକୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରି ଉକ୍ତପତ୍ର ଲିଖିତ ହୋଇଅଛି । ମାତ୍ୟ ପରବର୍ତ୍ତୀ ଦଚଇସଂଖ୍ୟା ପତିକାରେ ଆପଣଙ୍କର କୌଣସି ମନ୍ତବ୍ୟ ନ ଦେଖି ପତ୍ରପ୍ରେରକ ଅନ୍ତତଃ ଗୋଟିଏ ପ୍ରତିବାଦ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ ମନେ କରୁଅଛିଁ । ପତ୍ରପ୍ରେରକ ଲେଖିଅଛନ୍ତି ‘‘ ସେତେବେଳେ ସେ ଗୃହରୁ ଟେଲିଗ୍ରାମ୍ ଅଣାଇ ପଳାୟନ କରିବାର ସୂତ୍ରପେତ କଲେ । ’’ ତାଙ୍କର ଏ ଉକ୍ତିର ଅର୍ଥ ଏହି ଯେ ଛଳକ୍ରମେ ସେ ଗୃହରୁ ମିଥ୍ୟା ଟେଲିଗ୍ରାମ୍ ଅଣାଇ ଆସିବାର ଉପକ୍ରମ କଲେ । ଆମ୍ଭେମାନେ ନିଶ୍ଚିତ ରୂପେ ଜାଣୁଁ ଯେ ପତ୍ରପ୍ରେରକଙ୍କ ଏ ଉକ୍ତି ନିତାନ୍ତ ଅମୂଳକ ଓ ଅସତ୍ୟ । ସେ ସମୟରେ ରାମକୃଷ୍ଣବାବୁଙ୍କର ପରିବାରବର୍ଗ କଠିନ ପୀଡ଼ାଗ୍ରସ୍ତ ଥିଲେ ଏବଂ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଅସୁବିଧାରେ ପଡ଼ି ଅଧିର ହୋଇ କେବଳ ରାମକୃଷ୍ଣବାବୁଙ୍କୁ ନୁହେଁ , ରାମକୃଷ୍ଣବାବୁଙ୍କ ଶ୍ୱଶୁରଙ୍କୁ ସୁଦ୍ଧା ସେହିପରି ଟେଲିଗ୍ରାମ୍ କରିଥିଲେ । ପତ୍ରପ୍ରେରକ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଯେଉଁସବୁ କଥା ଲେଖିଅଛନ୍ତି ସେଗୁଡ଼ିକ ପୂର୍ବୋକ୍ତ କଥା ପରି ସତ୍ୟ ନୁହେଁ ତ ?
କଟକ
ବଶମ୍ବଦ
ଶ୍ରୀ ମଧୁସୂଦନ ରାଓ
ଶ୍ରୀ ବିଶ୍ୱନାଥ କର
ମାନ୍ୟବର ଶ୍ରୀଯୁକ୍ତ ଉତ୍କଳଦୀପିକା ସମ୍ପାଦକ
ମହାଶୟ ସମୀପେଷୁ ।
ମହାଶୟ,
ଇତିପୂର୍ବେ ଆପଣ ଅତ୍ରତ୍ୟ ଟାଉନ ଭିକ୍ଟୋରିୟା ସ୍କୁଲ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସମ୍ପାଦକୀୟ ସ୍ତମ୍ଭରେ ଅନୁକୂଳ ମନ୍ତବ୍ୟ ପ୍ରକାଶ କରି ଏବଂ ତତ୍ପୂର୍ବେ ବାମଣ୍ତାର ସୁଯୋଗ୍ୟ ସ୍ୱଦେଶହିତୈଷୀ ଯୁବରାଜ ଶ୍ରୀମାନ୍ ସଚ୍ଚିଦାନନ୍ଦ ଦେବ ମହୋଦୟଙ୍କର ଉକ୍ତ ସ୍କୁଲର ବ୍ୟୟ ନିର୍ବାହାର୍ଥ ତିନିବର୍ଷ ନିମିତ୍ତ ମାସିକ ୪୦ ଟଙ୍କା ଦାନର ଉଲ୍ଲେଖ କରି ବୋଲିବା ବାହୁଲ୍ୟ ଉନ୍ନତିର ମୂଳୀଭୂତ କାରଣ ହୋଇଅଛି । ଏପରି ନିଃସ୍ୱାର୍ଥ ହିତୈଷଣା ଆମ୍ଭମାନଙ୍କ ଦେଶରେ ନିତାନ୍ତ ଦୁର୍ଲଭ । ପୁଣ୍ୟଶ୍ଲୋକ ବାମଣ୍ତାଧୀଶ ଶ୍ରୀମହାରାଜ ସର୍ ସୁଢଳଦେବ ମହେଦୟଙ୍କର ଅନୁମତି କ୍ରମେ ଏହି ଦାନ ଦିଆଯାଉଅଛି ।
ମର୍ତ୍ତମାନ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଆନନ୍ଦର ସହିତ ଜଣାଉଅଛି ଯେ ନାନା ସତ୍କାର୍ଯ୍ୟଦ୍ୱାରା ଗବର୍ଣ୍ଣମେଣ୍ଟ ଏବଂ ସାଧାରଣଙ୍କର ବହୁ ସମ୍ମାନିତ ସ୍ୱଦେଶବତ୍ସଳ ଆଠମଲ୍ଲିକର ପ୍ରବୀଣ ଯଶସ୍ୱୀ ମହାରାଜା ଶ୍ରୀ ମହେନ୍ଦ୍ର ଦେବ ମହୋଦୟ ଶଂସିତ ବିଦ୍ୟାଳୟର ଉପକରଣ ପୁସ୍ତକାଦି କ୍ରୟ କରିବାନିମିତ୍ତ ଟ ୩୦୦ ତିନିଶତ ଟଙ୍କା ପ୍ରଦାନ କରିଅଛନ୍ତି ଏବଂ ସ୍କୁଲ ଗୃହ ନିର୍ମାଣୋପଯୋଗୀ କାଷ୍ଠ ଦେବାପାଇଁ ମଧ୍ୟ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତ ହୋଇଅଛନ୍ତି । ଏହି ଦାନଦ୍ୱାରା ଶ୍ରୀମହାରାଜ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ପ୍ରଭୂତ ଉପକାର ସାଧନ କରିଅଛନ୍ତି ଏବଂ ଏହା ମହାରାଜାଙ୍କର ଲୋକପ୍ରସିଦ୍ଧ ବଦାନ୍ୟତାର ଅନୁରୂପ ହୋଇଅଛି ।
ଆହୁରି ବିଜ୍ଞାପ୍ୟ ଯେ ହିନ୍ଦୋଳର ଦାନଶୀଳ ରାଜାମହୋଦୟ ବିଦ୍ୟାଳୟ ଗୃହନିର୍ମାଣାର୍ଥେ ଟ୫୦ ପଚାଶଟଙ୍କା ପ୍ରଦାନ କରିଅଛନ୍ତି । ଏଥିଲାଗି ବିଦ୍ୟାଳୟର କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷଗଣ ମାନନୀୟ ରାଜାମହୋଦୟଙ୍କ ନିକଟରେ ଚିରକୃତଜ୍ଞ ରହିଲେ ।
ବଶମ୍ବଦ
କଟକ, ୨୧.୫.୧୯୦୧ ଶ୍ରୀ ମଧୁସୂଦନ ରାଓ
ଟାଉନ ଭିକ୍ଟୋରିଆ ସ୍କୁଲ ସମିତିର ସଭାପତି
The Cuttack Training School, generally known as the Cuttack Normal School was founded on the 20th January, 1869. During the first 27 years of its existence it had two training departments viz. the Pandit Department for training Vernacular masters for Middle School, and the Guru Department for training Gurus or Abadhans for Pathasala. Since 1896 it has got three departments, viz.(1) the English Teachership classes for training English teachers, (2) the Pandit Department for "training Veruacular masters for Middle Schools and (3) the Central class for training teachers for Upper Primary Schools. The Middle School attached to the Cuttack Training School as a Practising institution has always been treated as a separate institution.
The Guru Department, which was abolished in 1896 and the Central class which it has replaced have altogether turned out 808 certificated teachers for Primary Schools. The total number of teachers who have passed the final examination of the Pandit Department during the last 32 years of its existence is 265. The English Teachership classes have sent out only 7 certificated teachers since their establishment in 1896. These classes have, no where, proved successful and it is likely that they will have to be closed.
On the 31st March last, the number of students on rolls was 62 against 65 on the corresponding date in the preceeding year. The percentage of average daily attendance was 94.8– a figure which will be deemed satisfactory.
The Mahammadans and Christian creeds are altogether unrepresented on the rolls of the school. The Brahmin students continue to preponderate. The Cuttack District sent 27, the Puri District 22, the Balasore District 9 and the Orissa Tributary Mahals only 4. The Angul District was altogether unrepresented as in the preceding 3 years.
Receipts from fees and fines amounted to Rs. 51 against Rs. 69 in the preceding year and the total expenditure was Rs. 9489 against Rs. 10,023, thus resulting in a decrease of Rs. 534 which was mainly due to reduction of expenditure under the heads of salaries of teachers and stipends of students.
The results of the several examination in the Cuttack Training School during the past year were fair. The single student in the English class passed, while 7 out of 8 passed the final examination of the Pandit Department and 16 out of 20, the examination of the Central class. Two obtained certificates of fitness for employment as teachers of drawing.
The boarding house has at present 47 inmates. Its sanitary conditions are fair, except during rains when the adjoining plots of land become water-logged and unhealthy. A proposition for the acquisition of these plots with a view to the sanitary improvement of the surroundings of the boarding house has long been submitted and the Inspector of Schools has lately invited the attention of the Director of Public Instruction to the question.
The library is in good order. It now contains 1636 volumes. Some scientific instruments and appliances were purchased during the last year at a cost of Rs. 303.
We have drill and gymnastic classes. Attendance at the drill class is compulsory. There are no clubs for foot-ball, Lawn-tennis or cricket.
The school had 90 pupils on its rolls on the 31st March last against 100 on the corresponding date of the year before. It has sustained a loss of 25 pupils during the last 3 years and the fact that the decline has been steady is noteworthy as an indication of a growing tendency amongst the comparatively poorer classes of people to seek a higher level of education that what is reached in a Middle School. Most of the pupils who have left the school have joined High Schools.
Receipts from fees and fines amounted to Rs. 603 against Rs. 794 of the preceding year. The total expenditure during the past year was Rs. 1016 against Rs. 994 of the preceding year, the increase of Rs. 22 being due to the fact that no prize allowance had been drawn in the latter year.
The result of the Middle Scholarship Examination was very satisfactory, 9 having passed out of 10 sent and 3 having been placed in the 1st and 6 in the 2nd division.
The report is satisfactory on the whole, though it is to be regretted that the english class has not proved a success, for I am sure youngmen fresh from the college would be all the better for a systematic course of training before they took to teaching themselves.
The attendance is very good and the results of the examinations are creditable.
Altogether 1080 certificates have been granted since the school was opened and at the moderate computation of 20 fresh pupils per annum for 20 years for each teacher, the number of boys whom the school will have affected, let us hope, for the good, will so far exceed four laks, while the scope of its indirect influence it is impossible to estimate at all. I am sorry that no Mohammadans or Christians are to be found on the rolls. It is probably due to the numerical weakness of these communities. That the Brahman element preponderates is as it should be, for till lately teaching was the hereditary and exclusive privilege of the Brahmans, who through all the vicissitudes and political changes have kept the lamp of knowledge burning in this country.
The pupils are made to reside on the premises, are given practical lessons in teaching in the attached Middle School, and drill and physical exercise are duly attended to. All these are very satisfactory.
We all wish the school a continued career of success and usefulness. Our thanks are specially due to those gentlemen who have generously contributed to the Prize fund. Among them, I may mention the Raja Dhenkanal, the proprietor of Kanika, Rai Jogeswar Chandra Chand Bahadur and Babu Sashi Bhusan Ray.
It would not be out of place gentlemen, if I were to remind my young friends, to encourage whom we are assembled here this morning, of the peculiarly sacred and onorous character of the vocation, which they have chosen for themselves.
In India, from the earliest times to which tradition or history carries us, the relation between teacher and pupil has ever been exceptionally close and intimate.
Going back to the Vedic days we find the learned and venerable Rishi in his peaceful abode, where even wild animals lost their ferocity and noxious instincts, imparting instruction to dutiful and reverent pupils whom he fed and clothed and who under his roof found a home in the truest sense of the word and were received not as strangers but as members of the family.
During the long Buddhistic period the seat of learning was transferred to the monasteries where the students found an asylum under the immediate charge of their teachers, and received their tuition in the midst of holy and enobling surroundings.
When the great Chinese traveller Huen Thsang visited India in the seventh century, he found no less than 2000 students at the famous University of Nalanda, the ruins of which are still visible a few miles to the West of the present town of Bihar. And coming down to later times, the pupils at the toll resided in the Guru's house, and were taught and maintained by him.
Some of you have seen and all of you have heard of Navadvippa, for many centuries the home of nyava, where Chaitanya (the foremost logician of his time) first proclaimed his simple gospel of love. In its palmy days students flocked to it from all parts of India by the thousand. And when I visited it so late as nine years ago, there were still over two hundred scholars, some of whom hailed from distant Madras, Bombay and Sindh.
The same system obtains among the Mohammadans, and Maqtabs and other seminaries of learning are attached to Mosques and other religious or charitable institutions, and the pupils live with the teachers. In Europe, and especially in England, where every thing is dominated by system and organization, education is given in public school, and colleges, where the pupils not only learn-their lessons, but also board and lodge under the immediate supervision of the masters or their numerous subordinates such as tutors and monitors. We all know of these historic seat of learning, Eton and Harrow, Oxford and Cambridge, which away from the hum and bustle of cities and amidst rural and bracing environments are devoted to the training of the rising manhood of England.
The system, to which I have briefly referred, present many points of difference, but if we look at them a little closely we find an essential feature, a common and salient principle underlying them all. From the moment a youth enters the state of pupilage, his sole charge is taken by the teacher who not only look after his education, but also provides for his physical necessities, and whether during the school hours or out of them, where in the class room or in the play ground or the dormitary, the master's watchful eye is never absent. It is thus that beneficient personality of an Arnold or a Jowett is found to be impressed on. many generations of pupils, and through them extend its influence far and wide. In India the teacher never asked for, and seldom received any pecuniary remuneration, and the only return he wished for was the gratitude and success of his pupils.
The various schools and colleges where education is now imparted differ from the indigenous institutions which they have supplented and also from their English prototypes, in the fact that the teacher has nothing to do with the pupil except during the few school hours, and that therefore he exercises little influence over his life and conduct.
The very serious nature of the defect of our educational system has often been a subject of lament, and to my mind many of the worst shortcomings of the boys are due to this cause.
Instead of the open healthy surroundings and pure influences under which Indian youths received their education in the earlier days, and the benefits of which English youths still enjoy, our boys are now trained in large cities, in overcrowded class rooms; and out of school hours, they are often left entirely to themselves without any due control or parental guidance. Teaching is no longer a work of love, nor a duty inspired by the highest and loftiest motives, but has been degraded into a mere trade, a mere mercenary calling, to which one resorts for the sole purpose of making a living.
In the larger schools the teacher does not even know his boys personally and takes no interest whatever in their individual progress and welfare.
The evil is most marked in some of the proprietory schools where the minimum of instruction is given with the maximum of profit to the proprietors. Discipline is at a discount, the teachers have no heart in their work and the days routine is gone through in a mechanical way.
The wonder then is not that the boys are not better than what they are, but that they are not infinitely worse; indeed it speaks well for the moral grit of the boys and is a happy augury for the future; that in spite of their adverse and unfavourable surroundings, they have made such good progress as they have done.
It is hopeless to expect a general reversion to the old system. Excellent as it was in its way, it is much too circumscribed for the enlarged demands of modern civilization. The country also is too poor to be able to generally introduce schools on the English model.
At the same time it is being most keenly felt that the absense of any close touch between teacher and pupil, and want of supervision after school hours is at the root of the more flagrant evils of the modern system. What then is the remedy ? For the present I can suggest nothing better than a more general introduction of hostels and boarding houses, effectively supervised, and strictly conducted under proper rules and regulations. They should be incharge of the teachers themselves who should reside with the pupils. No school should be without a boarding house as its adjunct, and in the larger towns private houses might be licensed for the accomodation of scholars under adequate control. But after all success of any such scheme must depend upon the interest taken by individual teachers.
In spite of changed conditions there is yet much scope for individual effort and individual exertion. Most of us present here have had the good fortune of coming across one or more teachers, whose earnestness, goodness and noble example have left an indelible impression upon our minds and whose memory we still cherish with a loving and grateful heart.
In early youth, more than at any other period of life, when the mind is most susceptible, close association with a masterful personality is necessary for the formation of character, and it would be well if every teacher fully realizes the great responsiblities of his position, for he can influence for good or evil; the future destinies of his pupils. A teacher should study with care the aptitude and best of mind of his pupil and direct his energies accordingly; above all should the powers of observation be patiently and sedulously cultivated so as to teach him to think and bring out his latent faculties.
The institution with which we are immediately concerned this morning is especially intended to prepare young men for the honourable profession of teaching. I am glad to see that the pupils are made to reside in a boarding house attached to the school, and that their conduct and behaviour are well looked after. It is also fortunate that at the head of the institution is a gentleman who is not only a capable officer, but who is also esteemed and respected for his piety and goodness [referring to the Inspector of Schools, Orissa] The young men of this institution are therefore free from the main disadvantages to which modern school life is subjected.
Is it too much to hope that trained up under such favourable auspices, they will be a credit to their almamater, that they will, each of them, be a centre for the diffusion of truth and knowledge and that their own lives will be so many beacons to which successive generations of pupils may look for light and guidance.
May they remember that
ଯଥା ପୁତ୍ରସ୍ଥା ଶିଷ୍ୟସ
ତଥାଚାର୍ଯ୍ୟେ ଯଥା ପିତା ,
ଏବମନ୍ୟୋନ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧମ
ବିଦ୍ୟା-ଦାଚାରଯ୍ୟ ଶିଷ୍ୟୟୋଃ ।
May they be a father to their pupils and may their pupils show them filial regard, and may they both appreciate and act upto this lofty ideal of their mutual relationship.
This lovely island retreat, meant by the generous owner to provide temporary accomodation to townsfolk seeking the benefit of a secluded healthy place, commands a grand and beautiful prospect of hill, river and forest scenery which cannot but exert a most salutary influence on people distracted by the hustle and tumult of present day towns. ‘A thing of beauty is joy for ever', says the poet and this retreat embosomed in the midst of decidedly attractive surroundings bids fair to be a thing of beauty and therefore a joy for ever. God bless the generous provider of this healthy and beautiful shelter and the gentlemen who avail themselves of the advantages of this lovely spot and the ‘ଧବଲ କୁଟୀର’ which so kindly receives visitors from far and near.
Madhusudan Rao
03.06.1902