ପ୍ରକାଶ କାଳ (୧୯୧୦-୧୯୨୦)
୧୯୧୦ ସମ୍ୱଲପୁରରେ ଲେଖା ଆରମ୍ଭ ଓ ୧୯୨୦ ମାଘ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା,
ପଦ୍ମପୁରରେ ଲେଖା ଅସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ରୂପେ ରଚିତ ।
ଜ୍ଞାନାଲୋକପ୍ରଦାୟିନୀ ଭାସ୍ୱତୀ ଭାରତୀ,
ତୋର ଦତ୍ତ ଜ୍ଞାନ-ଦୀପେ ହୁଏ ତୋ’ଆରତି ।
ଯେଉଁ ରୂପେ କରିଥାନ୍ତି ସାଗର ତର୍ପଣ,
ସାଗର ସଲିଳ କରି ସାଗରେ ଅର୍ପଣ ।
ପବିତ୍ର ଆସନ ତୋର ପ୍ରତିଭା-ପଦ୍ମିନୀ,
ବିକାଶେ ବିନାଶ ହେଲେ ଅଜ୍ଞାତା-ଯାମିନୀ ।
ପୁଣ୍ୟବାନ ମାନବର ହୃଦୟ-ସରସୀ,
ସ୍ୱଚ୍ଛ ପୂତ ହୁଏ ତୋର ପୟର ପରଶି ।
ପୁଣ୍ୟହୀନ ଜୀବନ ମୋ ଅଜ୍ଞାତାପୂରିତ,
କେମନ୍ତେ ତହିଁରେ ହେବ ପ୍ରତିଭା ସ୍ଫୁରିତ ।
ଲଭି ନାହିଁ ଜ୍ଞାନ ମାତ୍ର କରୁଛୁଁ ଭଜନା,
ଲେଖନୀ ବଦନେ କରି ତୋର ନୀରାଜନା ।
ଲେଖନୀ ନୁହଇ ମୋର ଧାତୁବିଜଡ଼ିତ,
କେମନ୍ତେ ଟାଣିବ ତୋର ପ୍ରଭାବ ତଡ଼ିତ ।
ଭକ୍ତି କରିଥାଏ ବୋଲି ଅସାଧ୍ୟ ସାଧନ
ଦୃଢ଼ମନେ କରୁଅଛି ତୋର ଆରାଧନ ।
ଘୃଣି ମୋତେ କରୁଥିବୁ ଯଦି ପଳାୟନ,
ପଛେ ପଛ ଯିବି ହୋଇ ଭକ୍ତିପରାୟଣ ।
ସମାନ ସମାନ ନିଶ୍ଚେ ପଡ଼ିବ ତୋ’ ପାଦ,
ସମସ୍ୱରେ ଉଠୁଥିବ ନୂପୁରନିନାଦ ।
ସେ ନାଦମାଧୁରୀ କରି ଶ୍ରୁତିପଥେ ପାନ,
ଚାଲୁଥିବି ପାଦ ଚାହିଁ ତୋଷି ତୋଷି ପ୍ରାଣ ।
ନଗର ଉପରେ ରାଜେ ଚିତୋର ନଗର,
ଗୌରବ-ମୁକୁଟରୂପେ ଆର୍ଯ୍ୟ-ଗୌରବର ।
ଉନ୍ନତ ନଗର ଭଳି ଉନ୍ନତହୃଦୟ-
ବହି, ତହିଁ ରହିଥାନ୍ତି ଲୋକ ସମୁଦୟ ।
ସେ ଉଚ୍ଚ ହୃଦୟେ ଉଚ୍ଚ ପ୍ରବୃତ୍ତିସକଳ,
ଅଧିଷ୍ଠିତ ଥା’ନ୍ତି କରି ସ୍ୱବଳ ପ୍ରବଳ ।
ପ୍ରବୃତ୍ତିର ବଳେ ଧର୍ମ ହୋଇଥାଏ ଉଚ୍ଚ,
ଧରମ ମଣାଇଥାଏ ଜୀବନକୁ ତୁଚ୍ଛ ।
ବିପଦ ସମୟେ ନେଇ ଧରମଶରଣ,
ପୁରବାସୀ କରିଥାନ୍ତି ମରଣବରଣ ।
ଯେତେବେଳେ ଯବନର ପ୍ରବଳ ପ୍ରତାପ,
ଭାରତବାସୀଙ୍କ ହୃଦେ ଦେଲା ଘୋର ତାପ ।
ଭରତବଂଶର ଧର୍ମ-ପୂତ-ସିଂହାସନେ,
ମାତିଲା ଯବନ ବସି ବିବିଧ ବ୍ୟସନେ ।
ଦର୍ପଭରେ ବିନ୍ଧ୍ୟଗିରି ଶିରେ ଦେଇ ପାଦ,
ଦାକ୍ଷିଣାତ୍ୟ ମସ୍ତକରେ ଢାଳିଲା ପ୍ରମାଦ ।
ବଳେ କଲା ଦୁର୍ଗମାନ ଭଗ୍ନ ବିଲୁଣ୍ଠିତ,
ସତୀତ୍ୱରତନ ପଦେ ଲଗ୍ନ ବିଲୁଣ୍ଠିତ ।
ସେକାଳେ ଚିତୋରବାସୀ ଧର୍ମେ ଥାଇ ବଳୀ,
ଯବନକୁ ମଣୁଥାନ୍ତି ଯୁଦ୍ଧ-ଯଜ୍ଞ-ବଳି ।
ନୃପତି ଲକ୍ଷ୍ମଣ ସିଂହ ମଣ୍ଡି ସିଂହାସନ,
ଧର୍ମମତେ କରୁଥାନ୍ତି ସ୍ୱରାଜ୍ୟ ଶାସନ ।
ପିତ୍ରାନୁଜ ଭୀମ ସିଂହ ଭୀମ ପରାକ୍ରମ,
ପୃଷ୍ଠରକ୍ଷୀ ଥାଇ ତାଙ୍କ ବଢ଼ାନ୍ତି ବିକ୍ରମ ।
ଯେ କାଳେ ଲକ୍ଷ୍ମଣ ସିଂହ ଥିଲେ ବାଳବୟଃ,
ପିତା ତାଙ୍କ ଗମିଥିଲେ ତ୍ରିଦଶ-ଆଳୟ ।
ସେ ସମୟେ ଭୀମ ସିଂହ ବହି ରାଜ୍ୟଭାର,
ଲକ୍ଷ୍ମଣେ ଶିଖାଇଥିଲେ ରାଜନୀତି ସାର ।
ଯୁବକ ଲକ୍ଷ୍ମଣେ ରାଜନୀତି ବିଚକ୍ଷଣ
ଚାହିଁ କରିଛନ୍ତି ତାଙ୍କୁ ରାଜତ୍ୱ ଅର୍ପଣ ।
ଲକ୍ଷ୍ମଣହିଁ ଚଳୁଛନ୍ତି ତାଙ୍କ ଉପଦେଶେ,
ବସି ରାଜସିଂହାସନେ ନରପତି ବେଶେ ।
ରାଜ୍ୟେ ଥାନ୍ତି ଭୀମ, ରାଜ-ଜନକ-ସମରେ,
ସେନାପତି ହୋଇଥାନ୍ତି ବିପକ୍ଷ ସମରେ ।
ରଖିବାକୁ ତାଙ୍କୁ ପୂର୍ବ ସମ୍ମାନ ସମ୍ଭ୍ରମ,
ନବରେ ନଗରେ ରାଜ୍ୟ ନ ଥାଏ କା’ ଭ୍ରମ ।
ଲକ୍ଷ୍ମଣ ସହିତ ଭୀମ ମହାରାଣା ପଦେ,
ଅଧିକାରୀ ଥାନ୍ତି ସଦା ସକଳ ସମ୍ପଦେ ।
ଭୀମ ସିଂହ ପ୍ରିୟା ଥିଲେ ମହିଷୀ ପଦ୍ମିନୀ,
ମହୀୟସୀ ସତୀ ପତି-ଚିତ୍ତବିନୋଦିନୀ ।
ଜୀବନେ ବା ସ୍ୱଭାବରେ ତାହାଙ୍କ ସହିତ,
ପଦ୍ମିନୀକି ତୁଳିବାର ନ ହୁଏ ବିହିତ ।
ସେ ପଦ୍ମିନୀ ରଜନୀରେ ଥାଏ ମ୍ଳାନି ବହି,
ଏ ପଦ୍ମିନୀ ଦିବା-ରାତ୍ର ଥା’ନ୍ତି ଜ୍ୟୋତିର୍ମୟୀ ।
ସେ ପଦ୍ମିନୀ ହୃଦ ଫେଡ଼ି ସେବଇ ସବିତା
ଚାଟୁବଶେ ହୁଏ ପୁଣି ଭ୍ରମରେ ସେବିତା ।
ଏ ପଦ୍ମିନୀ ହୃଦୟର ପ୍ରେମେ ଅଧିକାର
ଏକା ଭୀମ ସିଂହ ବିନା ନ ଥାଏ କାହାର ।
ତାକୁ କେହି ନ ରଖନ୍ତି ନାଶେ ଯେବେ ହିମ
ଏହାଙ୍କୁ ରଖନ୍ତି ସର୍ବ ବିପଦରୁ ଭୀମ ।
କେବଳ ମାର୍ଦ୍ଦବ କାନ୍ତି ମାଧୁରୀ ସୌରଭେ,
ସାମ୍ୟ ବହି ସେ ପଦ୍ମିନୀ ଫୁଟଇ ଗୌରବେ ।
ରାଜପୁରେ ପଦ୍ମିନୀଙ୍କ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ କ୍ଷମତା,
ବିସ୍ତାରିତ କରିଥାଏ ବାତ୍ସଲ୍ୟ-ମମତା ।
ରୂପେ ତାଙ୍କ ପ୍ରମୋଦିତ ରାଣୀଙ୍କ ନବର,
ଗୁଣେ ହୁଏ ଆମୋଦିତ ଚିତୋର ନଗର ।
ଯଶ ହୋଇ ପ୍ରଭାବିତ ସମସ୍ତ ମିବାରେ,
ହୁଏ ପୁଣି ପ୍ରଧାବିତ ମହୀ ଭ୍ରମିବାରେ ।
ଶସ୍ତ୍ର ହୁଏ ଆଲୋକିତ ରାଣା ବୀରଗଣେ,
ଶାସ୍ତ୍ର ହୁଏ ଆଲୋଚିତ ଶୁଦ୍ଧାନ୍ତ ପ୍ରାଙ୍ଗଣେ ।
ରାଜପୁରେ ହେଉଥାଏ ନିତି ରାମାୟଣ,
ପାଠ କରୁଥାନ୍ତି ତାହା ସ୍ଥବିର ବ୍ରାହ୍ମଣ ।
ଉଚ୍ଚାରି ସଂସ୍କୃତ ଶ୍ଲୋକ ସ୍ୱଭାଷାରେ ଅର୍ଥ,
ବୁଝାଇଦେବାରେ ଥା’ନ୍ତି ପାଠକ ସମର୍ଥ ।
ଯବନିକା ଅନ୍ତରାଳେ ପୁରବାମାଗଣ,
ବସି କରୁଥାନ୍ତି ସେହି ଶ୍ଲୋକାର୍ଥ ଶ୍ରବଣ ।
ବାଳକ ବାଳିକାମାନେ ଥାଇ ତାଙ୍କ ପାଶେ,
ପରସ୍ପରେ ଲାଗିଥାନ୍ତି ସୁମଧୁର ଭାଷେ ।
ବେଳେବେଳେ ନିଜ ପ୍ରଶ୍ନ ସମାଧାନ ପାଇଁ,
ଦେଉଥାନ୍ତି ଜନନୀଙ୍କ ଚିବୁକ ହଲାଇ ।
କାହିଁ ବା ସଙ୍ଗିନୀଯୁଗ ବସି ପରସ୍ପରେ,
ଆଳାପରେ ଲାଗିଥାନ୍ତି ଭିତରେ ଭିତରେ ।
ଦିନେ ପାଠସାରି ଉଠିଗଲାରୁ ବ୍ରାହ୍ମଣ,
ଆଲୋଚନାରତ ହେଲେ ପୁରାଙ୍ଗନାଗଣ ।
ପଦ୍ମିନୀଙ୍କି ପଚାରିଲେ ଲକ୍ଷ୍ମଣଙ୍କ ରାଣୀ,
‘‘କାକି, ତୁମ୍ଭେ ଲଙ୍କା କଥା ସବୁଥିବ ଜାଣି ।
ଅଛନ୍ତି କି ରାଜା ରୂପେ ଚହିଁ ବିଭୀଷଣ,
ଅଟନ୍ତି କି ରକ୍ଷଗଣ ବିକଟ ଭୀଷଣ ?
ହୋଇଛି କି ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣକାନ୍ଥେ ସେମାନଙ୍କ ଘର,
ଗ୍ରାସନ୍ତି କି ରକ୍ଷେ ପାଶେ ହାବୋଡ଼ିଲେ ନର ।
ପର୍ବତର ସେତୁ ସତେ ଅଛି କି ସାଗରେ,
ଅଇଲ ସେ ପଥେ କିବା ଆରୋହି ନାବରେ ?
ସୁବଳ ନାମରେ ଗିରି ଅଛି କି ତହିଁରେ,
ରହିଥିଲେ ରାମ ସୈନ୍ୟ ସହିତ ଯହିଁରେ ?
ମହାର୍ଣ୍ଣବ ବେଢ଼ିଛି କି ଲଙ୍କା ସମନ୍ତାତ,୧
ସ୍ନାନ କି କରନ୍ତି ତହିଁ ନିତି ତୁମ୍ଭ ତାତ ?
ସାଗର କେମନ୍ତ ଦିଶେ କେତେ ତହିଁ ଜଳ,
ଦିଶଇ କି ନାହିଁ ତାର ସେପାରି କି ସ୍ଥଳ?’’
ପଦ୍ମିନୀ କହିଲେ ହସି ରାଣୀଙ୍କି ଉତ୍ତର;
‘‘ବିଭୀଷଣ ନାମେ ତହିଁ ନାହିଁ ନରବର ।
ସେଠାରେ ଅମର ହୋଇ କେହି ରାଜପଣ,
କରୁଥିବା ନ ଜାଣନ୍ତି ପୁରବାସୀଗଣ ।
ନୁହନ୍ତି ସେଠାରେ ଲୋକେ ବିକଟ ଭୀଷଣ,
ଅଛନ୍ତି ସରଳ ନର ସୁଧର୍ମ୍ମଭୂଷଣ ।
ସୁବର୍ଣ୍ଣର କାନ୍ଥ ତହିଁ ନାହିଁ କାହା ଘରେ,
ଅଛି ଚୂନଲିପା କାନ୍ଥ ଦଗ୍ଧ ଇଷ୍ଟକରେ ।
ନ କରନ୍ତି କେହି ତହି ମାନବ ଭକ୍ଷଣ,
ଜୀବହିଂସା ସେ ଦେଶର ଅଧର୍ମ୍ମ ଲକ୍ଷଣ ।
କିନ୍ତୁ ଶୁଣିଥିଲି ଏହି ଭାରତମଣ୍ଡଳ,
ଅସୁର-ବିପ୍ଳବେ ହେଉଅଛି କଲବଲ ।
କେଉଁ ଦିଗୁଁ ଆସି ପରା ନିଶାଚରଗଣ,
ସୁନ୍ଦରୀ ଯୁବତୀ ଦେଖି କରନ୍ତି ହରଣ ।
ଭାଙ୍ଗିଦେଇଥାନ୍ତି ବଡ଼ ବଡ଼ ଦେବାଳୟ,
କରନ୍ତି ହରଣ ଦେବ ଧନରତ୍ନଚୟ ।
ସେ କଥା ଶ୍ରବଣେ ମୋର ଜନ୍ମିଥିଲା ଭୟ,
ଜନକ ଫେଡ଼ିଲେ ମୋର ସକଳ ସଂଶୟ ।
ବୋଇଲେ ଦେବତା, ନର, ନିଶାଚରମାନେ
ଜନ୍ମ ଲଭିଥାନ୍ତି ଧରାତଳେ ସବୁ ସ୍ଥାନେ ।
ଚକ୍ଷୁକୁ ଦିଶନ୍ତି ସର୍ବେ ମାନବ ଆକାର
ଦିଏ ଜାତି ପରିଚୟ ତାହାଙ୍କ ଆଚାର ।
ଦୁଃଖ ସହି କରଇ ଯେ ଲୋକ ଉପକାର,
କରଇ ଲୋକଙ୍କୁ ନାନା ବିପଦୁ ଉଦ୍ଧାର,
ଉପାୟେ ଅର୍ଜନ କରିଦିଏ ପରଧନ,
ପରଦୁଃଖ ଧ୍ୱଂସି କରେ ସୁଖ ବରଧନ,
ଜ୍ଞାନ କରି କରିଥାଏ ଜ୍ଞାନ ବିତରଣ,
ତା’ ଜୀବନ ଦେବତାଙ୍କ ଶୁଭବତରଣ ।
ଯେଉଁ ଲୋକ ନ କରଇ ପର-ଅପକାର,
ପର-ଦାରେ କରିଥାଏ ଜନନୀ ବିଚାର
ଧର୍ମପଥେ ଥାଇ କରେ ଧନ ଅରଜନ,
ନ ବଳାଏ ମନ ତହିଁ ଚାହିଁ ପରଧନ,
ଗୁରୁଜନେ ମାନ୍ୟ କରି କରିଥାଏ ଘର,
ଜ୍ଞାନୀ-ଜନ ଚାହିଁ ସଦା କରେ ସମାଦର,
ପାପକର୍ମ୍ମେ ନିରନ୍ତର ଥାଏ ତାର ଡର,
ଚିହ୍ନିଥିବ ସେ ଲୋକଟି ପ୍ରକୃତରେ ନର ।
ପରଦୁଃଖ ଦେଖି ଯା’ର ମନେ ହୁଏ ସୁଖ,
ପରେ ଦୁଃଖ ପ୍ରଦାନେ ଯେ ନ ହୁଏ ବିମୂଖ,
ଅତ୍ୟାଚାର କରିଥାଏ ପର ନାରୀ ପ୍ରତି,
ପରଧନ ଛଳେବଳେ ଗ୍ରହଣେ ଯା’ ମତି,
ପଙ୍କରେ ମହିଷ ପ୍ରାୟେ ପାପେ ଯେ ମଗନ,
ଭୀଷଣ ରାକ୍ଷସ ବୋଲି ସେ ଲୋକକୁ ଗଣ ।
ନ ଦିଶେ ସାଗର ଥିଲେ ମୋ’ ପିତୃନଗରେ,
ମୋ ପିତା କରନ୍ତି ସ୍ନାନ ନଦୀ-ତଡ଼ାଗରେ ।
ସେ ଦେଶରୁ ଏ ଦେଶକୁ ମୋର ଆସିବାର
ସମୟରେ ପଡ଼ିଥିଲା ପଥେ ପାରାବାର ।
ଲଘିଂଲି କାନନ ଗିରି ସୁବଳ କୁବଳ,
ଚିହ୍ନିବାକୁ ନ ଥିଲା ମୋ ମନେ କୌତୂହଳ ।
ଯେତେବେଳେ ପ୍ରବେଶିଲି ପାରାବାରତୀରେ,
ଶିବିକାରୁ ଓହ୍ଲାଇଲି ନତମୁଖେ ଧୀରେ ।
ଯବିନକା ଅନ୍ତରାଳେ ସହଚରୀ କରେ
କର ଦେଇ, ନୀଚ ହେଲି ରମ୍ୟ ଏକ ଘରେ
ସୁକୋମଳ ମଖମଲଷ ଆସ୍ତୃତ ତା’ ତଳ,
ଆସନହିଁ ଥିଲା ତହିଁ ସୁରମ୍ୟ କୋମଳ ।
ମଖମଲ ଭିତ୍ତିପଟେ ସୁବର୍ଣ୍ଣର ଲତା,
ରତ୍ନଫୁଲେ ବଢ଼ୁଥାଏ ତାର ମଞ୍ଜୁଳତା ।
ବର୍ଣ୍ଣ ଅନୁରୂପ ରତ୍ନ ବିରଚିତ ଅଙ୍ଗେ,
ସଜୀବତା ଭ୍ରାନ୍ତି ଦେଇ କ୍ରୀଡ଼ନ୍ତି ବିହଙ୍ଗେ ।
ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱପଟ ସେହିପରି ଥିଲା ମନୋହର
ମାଳ ମାଳ ଝୁଲୁଥାଏ ରତନ ଝାଲର ।
ଲମ୍ୱତି ରତନ ପୁଷ୍ପେ ଲମ୍ୱିତ ଭ୍ରମରେ,
ପ୍ରଥମେ ମୁଁ ସତ୍ୟ ମଣିଥିଲି ତା’ ଭ୍ରମରେ ।
ସୁଖାସନେ ବସି ତହିଁ ସଲଜ୍ଜ ନୟନେ,
ଅନାଇଲି ଭିତ୍ତିପଟ ଗବାକ୍ଷ ଅୟନେ ।
ଜଳର ଡୁଙ୍ଗରିମାନ କରି କରି ନାଟ,
ଆସିଯାଇ କରୁଛନ୍ତି ବିଷମ ବିଭ୍ରାଟ ।
ଗୃହ କେଉଁଠାରେ ଥାଇ ଲୋକ ଏକ ଦଳ,
‘ଜୟ ରାମଚନ୍ଦ୍ର’ ନାଦେ କରନ୍ତି ଚହଳ ।
ଦୂରକୁ ଦିଶିଲା ନୀଳ ଅଚଳ କାନନ,
କ୍ଷୁଦ୍ର କ୍ଷୁଦ୍ର ବୃକ୍ଷ ତହିଁ ଲାଗିଥାଏ ଘନ ।
ଦୂରତରେ ଦୃଷ୍ଟ ହେଲା ଉଚ୍ଚ ପରବତ,
ଦୂରତମେ ନୀଳନଭେ ହେଲା ପରିଣତ ।
ସେହିପରି ଦୃଶ୍ୟ ପୁଣି ବିଲୋକଲି ଥରେ,
ଅନ୍ୟ ପାଖ ଭିତ୍ତିପଟ ଗବାକ୍ଷ-ପଥରେ ।
ମଧ୍ୟେ ମଧ୍ୟେ କିନ୍ତୁ ଖଣ୍ଡେ ଖଣ୍ଡେ ପରବତ,
ଉପରକୁ କରିଥାନ୍ତି ମସ୍ତକ ଉନ୍ନତ ।
ଏକ ଦିଗ ଏକ ମୁଖେ ବେଗେ ଥା’ନ୍ତି ଧାଇଁ,
ଆଚମ୍ୱିତ ହେଲି ତାଙ୍କ ବ୍ୟଗ୍ରଗତି ଚାହିଁ ।
ନିକଟ ପ୍ରକୋଷ୍ଠେ ଥିଲେ ମହାରାଣା ବସି,
ମୋ ନିକଟେ ଉପଗତ ହୋଇ ହସି ହସି,
ବୋଇଲେ ସଖି ଗୋ, ଏ ଯେ ଦେଖୁଛ ପର୍ବତ
ଏହା ରାମଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ସେତୁବନ୍ଧ-ପଥ ।
ଏହି ପଥେ ରାଘବେନ୍ଦ୍ର ଲଘିଂ ପାରାବାର,
ନାଶିଲେ ରାବଣ ସହ ତାର ପରିବାର ।
ବାହୁଡ଼ିଲେ ସୀତା ଘେନି ପୁଷ୍ପକ ରଥରେ,
ସୈନ୍ୟ ସହ ଅଯୋଧ୍ୟାକୁ ପୁଷ୍ପର ପଥରେ ।
ଆଜି ମୁହିଁ ଭାଗ୍ୟବଳେ ତୁମ୍ଭ ସଙ୍ଗ ଲଭି,
ରାଘବେନ୍ଦ୍ର ଗଉରବେ ହୋଇଛି ଗୌରବୀ ।
ସେ ବଚନେ କରି ମହିଁ ତଳକୁ ମଦନ,
ନିଜ ଭାଗ୍ୟ ବିଜ୍ଞାପିଲି ବିକାଶି ରଦନ ।
ଜାଣି ମୋ ଆକାଂକ୍ଷା ପୁଣି କଥା ଆକର୍ଣ୍ଣନେ,
ଲାଗିଲେ ନରେଶ ସେତୁ ବିଷୟ ବର୍ଣ୍ଣନେ ।
ବୋଇଲେ ସୁଶୀଳେ, ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ ପରବତ,
ମଜ୍ଜିଅଛି ମଧ୍ୟେ ମଧ୍ୟେ ସେତୁବନ୍ଧ-ପଥ ।
ଥିଲା ଉଚ୍ଚ ବାଲି , ମାଟି, ପାଦପ, ପଥରେ
ଭାଙ୍ଗିଯାଇଅଛି ସିନ୍ଧୁ ତରଙ୍ଗାଘାତରେ ।
ଯୁଗେ ଯୁଗେ କ୍ରମେ କ୍ରମେ ହୋଇ ହୋଇ ତନୁ,
ହୋଇଛି ସାଗର-ସାତ ସେତୁବନ୍ଧ-ତନୁ ।
ତନୁ ଗଲେ କିସ ହେଲା ବଢୁଛି କୀରତି,
ଏହିରୂପେ ବଢ଼ିଥାଏ ଆଦର୍ଶ ପୀରତି ।
ତାଙ୍କ ସେ ବଚନ ଶୁଣି ମୁଁ ହୋଇ ଲଜ୍ଜିତ,
ଆନନ୍ଦ-ସାଗରେ ହୋଇଗଲି ନିମଜ୍ଜିତ ।
ପିତାପୁରେ ମୋର ମଧ୍ୟ କରିଛି ଶ୍ରବଣ,
ଏହିପରି ପଣ୍ତିତଙ୍କ ମୁଖୁଁ ରାମାୟଣ ।
ତହିଁ ଯାହା ହୋଇଅଛି କଳିକା ଆକାର,
ଏଥି ଫୁଟି କରୁଅଛି ସୌରଭ ପ୍ରସାର ।
ସେତୁ ଚିହ୍ନ ଗିରି ମାତ୍ର ମୋ’ ନେତ୍ର-ପଥିକ,
ଶ୍ରୁତିପ୍ରୀତିକର ଆଉ ଯେସବୁ ଅଧିକ ।
ସେ ଦେଶେ ମିଳଇ ବହୁ ନାରୀକେଳ ଫଳ,
ଏ ଦେଶରେ ବଟତରୁଛାୟା ସୁଶୀତଳ ।’’
ଶୁଣି ରାଣୀ ହସି ହସି ବୋଇଲେ, ‘‘ଗୋ କାକି,
ହାତୀଧରା କଥା ଏବେ ରହିଗଲା ବାକି ।’’
ପଦ୍ମିନୀ ବୋଇଲେ, ‘‘ତୁମ୍ଭେ ଶୂକରଶିକାର,
ବିଷୟ ବର୍ଣ୍ଣିବା ପାଇଁ କରିଛ ସ୍ୱୀକାର ।
କହିବ କାଳିକି’’ ବୋଲି ଉଠି ହସି ହସି,
ଚାଲିଗଲେ ସ୍ୱ-ସଦନେ ପରମ ରୂପସୀ ।
ରାଣୀ ହସି ଉଠିଗଲେ ସ୍ୱକୀୟ ସଦନ,
ସେହିରୂପେ ହସି ଗଲେ ଅନ୍ୟ ବାମାଗଣ ।
ଭାରତର ରାଜଧାନୀ ଦିଲ୍ଲୀ ସିଂହାସନେ,
ଯବନସମ୍ରାଟ ରାଜେ ମଦମତ୍ତ ମନେ ।
ଅଭିହିତ ହୁଏ ଆଲ୍ଲାଉଦ୍ଦୀନ ନାମରେ ,
ଅଧମ ପ୍ରବୃତ୍ତି ପୋଷେ ହୃଦୟ-ଧାମରେ ।
ଜୀବନେ ପୂରିଛି ତାର ଅଧର୍ମ-ତିମିର,
ତାରକା ସଦୃଶ ରତ୍ନେ ମଣ୍ଡିତ ଶରୀର ।
ମାନସ ହୋଇଛି ତାର ଅମାବାସ୍ୟା-ତିଥି,
ବୁଡ଼ିଛି ବିବେକ ରୂପ ସହସ୍ର-ଦୀଧିତି ।
ତହିଁ ସଙ୍ଘେ ଯାଇଅଛି ନ୍ୟାୟ କଳାକର,
ପ୍ରତାପ ନିଦାଘ ତାର ଦୁର୍ଦ୍ଦମ ପ୍ରଖର ।
ଲାଗିଛି ତା’ ଦ୍ୱେଷାନଳ ଆର୍ଯ୍ୟ-କୁଳାଚଳେ,
ପଡ଼ୁଛି ସତୀତ୍ୱ-ଫୁଲ ତାହାରି କବଳେ ।
ନୀଚ ଲୋକ ପାଏ ଯଦି ବଡ଼ ଅଧିକାର,
ନ ଥାଏ ତା’ ପାପ ପୁଣ୍ୟେ ବିବେକ ବିଚାର ।
ଜଲାଲଉଦ୍ଦୀନ ଥିଲେ ଦିଲ୍ଲୀ ଅଧିଶ୍ୱର,
ଏ ଆଲ୍ଲାଉଦ୍ଦୀନ ଥିଲା ଦାସ ତାହାଙ୍କର ।
ଖଳମତି କୁପ୍ରବୃତ୍ତି କରି ବଳବତୀ,
କଉଶଳେ ହୋଇଗଲା ରାଜ ସେନାପତି ।
ପବନକୁ ଲୋଡ଼ୁଥାଏ ଯେମନ୍ତ ଅନଳ,
ଯବନସମ୍ରାଟ ତାକୁ ପାଇଗଲେ ବଳ ।
ସେ ପବନ ଆଣେ ଯେବେ ପ୍ରବଳ ବରଷା,
ନ ଭାବିଲେ ଅନଳର ହୁଏ ଯେଉଁ ଦଶା ।
ଦାକ୍ଷିଣାତ୍ୟ ସେବଗିରି ଲୁଣ୍ଠନ କାରଣ,
କଲେ ଆଲ୍ଲାଉଦ୍ଦୀନକୁ ସମ୍ରାଟ ପ୍ରେରଣ ।
ଦେବଗିରି ଲୁଟି ଗେନି ଧନରତ୍ନରାଶି,
ବାହୁଡ଼ିଲା ଆଲ୍ଲା ପଦ-ମଦ-ସ୍ରୋତେ ଭାସି ।
ସେହି ଧନରତନକୁ ଗ୍ରାସିଲା ତା’ ଲୋଭ,
କିନ୍ତୁ ରାଜପ୍ରାପ୍ୟ ବୋଲି ଆକ୍ରମିଲା କ୍ଷୋଭ ।
ଲୋଭ ସଙ୍ଗେ ମିଶି ତାର କପଟ କୌଶଳ,
ସହଜେ ବଢ଼ାଇଦେଲା ପାପବୁଦ୍ଧିବଳ ।
ବିଶ୍ୱାସଘାତପ ପୁଣି ପ୍ରଭୁର ଘାତକ,
ହେବା ପାଇଁ ଶିକ୍ଷାଦେଲା ତାହାକୁ ପାତକ ।
ବୋଇଲା ସମ୍ରାଟ ତୁଳେ କ୍ଷୋଭ କରି ନାଶ,
ରାଜଲକ୍ଷ୍ମୀ-କୋଳେ କର ସ୍ୱାଧୀନ ବିଳାସ ।
ସେ ମୋହନେ ମଜ୍ଜି ଆଲ୍ଲା ବାହୁଡ଼ିବା ପଥେ,
ଭାବିଲା ରତନ ଯେତେ ଅଛି ମୋର ହସ୍ତେ ।
କେତେ ବଳେ ଛଳେ ଏହା କରିଛି ଅର୍ଜ୍ଜନ,
ଯଦ୍ୟପି କରିବି ରାଜଭଣ୍ଡାରେ ଅର୍ପଣ ।
ଘରେ ବସି ବୃଦ୍ଧ ରାଜା ଭୋଗିବ ସକଳ,
ତା’ପରେ ଭୋଗିବ ତାର କୁମର କେବଳ ।
ଯେତେ ରତ୍ନ ଦେଖି ନାହିଁ ବୃଦ୍ଧ ସ୍ୱ-ଜୀବନେ,
ମୋ ଭୁଜ ବିକ୍ରମେ ଆଜି ଲଭିବ ଭବନେ ।
ନିଜେ ଯଦି ଯାଇଥାନ୍ତା ଏ ଧନଲୋଭରେ,
ନିଶ୍ଚେ ପ୍ରାଣ ଦେଇଥାନ୍ତା ପରିପନ୍ଥୀ କରେ ।
ଯଦିବା ନ ମରିଥାନ୍ତା ଅନ୍ତିମ ସମୟ,
ନିକଟ ହେଲାଣି ଆସି ଅଶୀ ବର୍ଷ ବୟଃ ।
ଅଳ୍ପଦିନେ ସିଂହାସନେ ବସିବ ତା’ ସୁତ,
ସହଜେ ପାରିବ କରି ମୋତେ ପଦଚ୍ୟୁତ ।
ମୋ’ ଅର୍ଜିତ ଧନରତ୍ନେ ବସି କରି କ୍ରୀଡ଼ା,
ପ୍ରଭୁ ହୋଇ ମୋ ଜୀବନେ ଦେଉଥିବ କ୍ରୀଡ଼ା ।
ମୂର୍ଖ ହେଉ, ପାପୀ ହେଉ ରାଜାର ନନ୍ଦନ,
ସିଂହାସନେ ବସି ହୁଏ ଜଗତବନ୍ଦନ ।
ଥାଉଁ ଥାଉଁ ନିଜ ବୁଦ୍ଧିବଳ ବାହୁବଳ,
ପ୍ରଜାରୂପେ ହେଉଥାଏ ନର କଲବଲ ।
ସର୍ବ ଦଳବଳ ଆଜି ମୋର ଆଜ୍ଞାଧୀନ,
କାଲି ପୁଣି ହୋଇଯିବି ଭୃତ୍ୟଠାରୁ ହୀନ ।
କି କରିପାରିବ ବୃଦ୍ଧ ନ ଦେଲେ ଏ ଧନ,
ଏହି ଧନବଳେ ତାର ସାଧିବି ନିଧନ ।
ଏହିଠାରେ ଅଛି ମୋର ପୂର୍ଣ୍ଣ ପରାକ୍ରମ,
ଦିଲ୍ଲୀ ଗଲେ ପଣ୍ଡ ହେବ ମୋ’ ସକଳ ଶ୍ରମ ।
ଏହିଠାରେ ମୋ ଉପରେ ସ୍ୱାମୀ ନାହିଁ କେହି,
ଦିଲ୍ଲୀ ଗଲେ ଭୃତ୍ୟ ହେବି ଧନରତ୍ନ ଦେଇ ।
କାଳ ଜାଣି କର୍ମ କଲେ ଫଳଇ ସଫଳ,
ସବୁବେଳେ ନ ପାରଇ ରହି ଭାଗ୍ୟବଳ ।
ମୋହଠାରେ ଅଛି ଆଜି ଯେଉଁ ଧନପଣ,
ଛାଡ଼ିଲେ ହସିବେ କାଲି କାପୁରୁଷଗଣ ।
ଜନମି ନ ଥାଏ କେହି ରାଜଛତ୍ର ଧରି,
ପରାକ୍ରମୀ ଚାହିଁ ନିଏ ରାଜଲକ୍ଷ୍ମୀ ବରି ।
ଜଲ୍ଲାଲର କେଉଁ ବାପ ଥିଲା ରାଜପଦେ,
ସେ ତ ଦିଲ୍ଲୀ ଦଳୁଅଛି ଆସି ଆଜି ପଦେ ।
କପଟେ କାଇକୋବାଦେ ଦେଇ ବିଷାଶନ,
ଭୃତ୍ୟ ଥିଲା, ମାଡ଼ି ବସିଅଛି ସିଂହାସନ ।
ପର ରାଜ୍ୟ ବଳେ ନେଲେ କିଛି ନାହିଁ ପାପ,
ସୁଯୋଗ ଛାଡ଼ିଲେ ପରେ ମିଳଇ ସନ୍ତାପ ।
ଯା’ର ବେଶୀ ପରାକ୍ରମ ରାଜ୍ୟହିଁ ତାହାର,
ସିଂହ କରିଦିଏ ବନୁ ବ୍ୟାଘ୍ରକୁ ବାହାର ।
ରାଜଲକ୍ଷ୍ମୀ ନ ବାରଇ ପାପୀ ପୁଣ୍ୟବାନ,
ପ୍ରଚଣ୍ଡ ଯା’ ଖଡ୍ଗ ତାର ଅଙ୍କେ କରେ ସ୍ଥାନ ।
ସମ୍ରାଟ ଶ୍ୱଶୁର ମୋର ତହିଁ ପିତୃଭ୍ରାତା,
ମୁଁ ଖଡ୍ଗ ଧଇଲେ ତାର ନଥିବ କେ ତ୍ରାତା ।
ଜାତି ବନ୍ଧୁ ନାଶେ ନାହିଁ ବୀରଧର୍ମେ ଦୋଷ,
ତହିଁପାଇଁ ରାଜଲକ୍ଷ୍ମୀ ନ କରନ୍ତି ରୋଷ ।
ପିତୃବ୍ୟ ମାତୁଳ ଗୁରୁ ପିତାମହ ନାଶି,
ହୁଅନ୍ତି ଭାରତେ ରାଜଲକ୍ଷ୍ମୀ-ଅଭିଳାଷୀ ।
ଆଜ ରାଜଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କର ମୋହନ ମନ୍ତର,
ଶ୍ରବଣେ ମୋହର ପଡ଼ୁଅଛି ନିରନ୍ତର ।
ଭାଗ୍ୟେ ଯାଇଥିଲି ଦେବଗିରି ଆକ୍ରମଣେ,
ଭାଗ୍ୟେ ନ ପଡ଼ିଲି ରବି-ସୁତ-ସଂକ୍ରମଣେ ।
ଭାଗ୍ୟ ମୋର ହୋଇଅଛି ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ଉଦୟ,
ନ ପାରିବି ହେଳି ଏହି ଭାଗ୍ୟର ସମୟ ।
ନ ଛାଡ଼ିବି ଧନ ରତ୍ନ ନେବି ରାଜପଣ,
ନିଜେ ଆସି ମରୁ ବୃଦ୍ଧ ସମ୍ରାଟ ଆପଣ ।
ଜାଣଇଁ ମୁଁ ବୃଦ୍ଧ ନୃପ ଅତୀବ କୃପଣ,
ସେହିପରି ଲୁବ୍ଧ ହୁଏ ଚାହିଁ ପରଧନ ।
ତା’ ଲୋଭ-ଗରଭେ ଧନ ପୂରାଇବା ପାଇଁ,
ହୋଇଅଛିଁ ସିନା ମୁହିଁ ପଦ-ମଦ୍ୟପାୟୀ ।
କହନ୍ତି ଲୋଭରୁ ପାପ, ପାପରୁ ମରଣ,
ହେଉ ବୃଦ୍ଧ ନରପତି ତା’ ଉଦାହରଣ ।
କେତେ ଲୋକ ନଷ୍ଟହେଲେ, ତା’ ଲୋଭର ଲାଗି
ମରୁ ବୃଦ୍ଧ ହୋଇ ଏବେ ସେ ପାପର ଭାଗୀ ।
ଲୁବ୍ଧକର ଘଣ୍ଟିନାଦେ ମୁଗ୍ଧ ମୃଗ ପରି,
ମଧୁର ବଚନେ ତାକୁ ଦିଏଁ ଲୁବ୍ଧ କରି ।
ବଡ଼ିଶର ଖାଦ୍ୟ କରେ ମୀନ ଆକର୍ଷଣ,
ଭଲ ରତ୍ନ କିଛି ଦିଏ ଉପଢ଼ଉକନ ।
ନାଦ ସ୍ୱାଦ ମୋହେ ଧାଇଁଆସୁ ମୋର ପାଶ,
ଏଠାରେ ଲଗାଇ ଦେବି ଶମନର ପାଶ ।
ଏହିରୂପେ ଭାବି ନିଜ ପୀଡ଼ା କରି ଛଳ,
ଲେଖିଲା ପତର ବୃଦ୍ଧ ସମ୍ରାଟ୍କୁ ଖଳ ।
‘‘ଭୋ ମହାମହିମ ଦେବ ଦିଲ୍ଲୀ ଅଧୀଶ୍ୱର,
ଅଧୀନ ମୁଁ ଘେନି ତୁମ୍ଭ ଶୁଭାଶିଷ ବର ।
ଜୟ ଆଶେ ଦାକ୍ଷିଣତ୍ୟ କରି ଅଭିଯାନ,
ଚୂର୍ଣ୍ଣ କଲି ଦେବଗିରି-ପତି ଅଭିମାନ ।
ଦୁର୍ଗଦେବୀ ଧରିଥିଲା ଯେ ଅବଗୁଣ୍ଠନ,
ବଳେ ଫେଇ କଲି ତାର ଭୂଷଣ ଲୁଣ୍ଠନ ।
ବିବିଧ ଭୂଷଣପୂର୍ଣ୍ଣ ବିବିଧ ରତନେ,
ଛାମୁକୁ ନେଉଛିଁ ସବୁ ଅତୀବ ଯତନେ ।
କିନ୍ତୁ ଦେବ ଲେଖିବାକୁ ହେଉଛି ବ୍ରୀଡ଼ିତ,
ଯାଇପାରୁ ନାହିଁ ପଥେ ହେବାରୁ ପୀଡ଼ିତ ।
ସାମନ୍ତସକଳ ଏଣେ ଲୋଭେ ଭରି ମନ,
ରତ୍ନ ବାଣ୍ଟିଦିଅ ବୋଲୁଛନ୍ତି ଘନ ଘନ ।
ସେନା ତ ଅଛନ୍ତି ଏଥି, ଏକା କରି ବିଜେ,
ରତ୍ନରାଶି ହସ୍ତଗତ କରିନିଅ ନିଜେ ।
ରତ୍ନ ଫୁଲ ସବୁ ବଡ଼ କଷ୍ଟେ ଅବଚିତ,
ବିଳମ୍ୱିଲେ ହୋଇପାର ଲାଭରୁ ବଞ୍ଚିତ ।
ପୋଷୁଛ ଦାସକୁ ଦେବ ଦେଇ ବରତନ,
ପେଷିଲି ଲୁଚାଇ ତେଣୁ ଲୋଚାଏ ରତନ ।
ଅଶେଷ ରତନ ଅଛି ରାଜପ୍ରାପଣୀୟ,
ଜଣାଇଲି ଲେଖି ପତ୍ର ଅତି ଗୋପନୀୟ ।’’
ପତ୍ର ସହ ପଠାଇଲା କେତେକ ରତନ,
ଲୋଭେ ଯହିଁ ମଜ୍ଜିଯିବ ସମ୍ରାଟର ମନ ।
ସମ୍ରାଟ ରତନ ସହ ପତ୍ରଟିକୁ ପାଇ,
ମୁଗ୍ଧ ଲୁବ୍ଧ ହୋଇଗଲେ ଅଶ୍ୱ ଚଢ଼ି ଧାଇଁ
ପ୍ରବେଶିଲେ ଯାଇ ଆଲ୍ଲାଉଦ୍ଦୀନ ଶିବିର,
ଥିଲା ତହିଁ ଗୁପ୍ତ ରିପୁ ଧର୍ମ୍ମଧ୍ୱଂସା ବୀର ।
ସାଦରେ ବସାଇ ଆଲ୍ଲା ରମ୍ୟ ସିଂହାସନେ,
ଭୁଲାଇଲା ସମ୍ରାଟ୍କୁ ମଧୁର ଭାଷଣେ ।
ଯେଉଁରୂପେ ଦେବଗିରି ଦୁର୍ଗ କଲା ଜୟ,
ବର୍ଣ୍ଣିଲା ସକଳ ହୋଇ ପ୍ରଫୁଲ୍ଲ ହୃଦୟ ।
ପ୍ରଚଣ୍ଡମୂରତି ଘେନି ହୋଇ ଅବିନୟ,
ଉଲଙ୍ଗ ଖଡ଼ଗ ଧରି କଲା ଅଭିନୟ-
ବୋଲି ଏହିରୂପେ କଲି ପରିପନ୍ଥୀ ନାଶ,
ଛେଦିଲା ସମ୍ରାଟ୍ ଶିର ମନୁ ତେଜି ତ୍ରାସ ।
ଯେ ଖଡ଼୍ଗ ଥିଲା ତାର ପ୍ରଭୁର ପ୍ରସାଦ,
ସେ ଖଡ଼୍ଗେ ଘଟାଇଲା ପ୍ରଭୁର ପ୍ରମାଦ ।
ପ୍ରଭୁର ଭକତ ଲୋକେ ହୁଅନ୍ତି ଜଗତେ,
ଅଭିଷିକ୍ତ ହେଲା ଆଲ୍ଲା ପ୍ରଭୁର ରକତେ ।
ସୈନ୍ୟ ସହ ଆସି କରି ଦିଲ୍ଲୀ ଅଧିକାର,
ଭରିଅଛି ହୃଦୟରେ ସବୁ ଅବିଚାର ।
ଗୁର୍ଜ୍ଝରମହିଷୀ କରି ପ୍ରୀତି ଉଚ୍ଚାରଣ,
ନିର୍ବିକାରେ କରୁଛନ୍ତି ତା’ ପଦଚାରଣ ।
ରତନପ୍ରଭାରେ ତାର ପୁର ଆଲୋକିତ,
ବ୍ୟସନ ସମ୍ଭାର ସଦା ହୁଏ ଆଲୋଡ଼ିତ ।
ବିବିଧ କୁସୁମେ ପୁର ହୋଇ ସୁବାସିତ,
ଗଣିକା-ଗାୟନେ ହେଉଅଛି ଉଭାସିତ ।
ପିଞ୍ଜରସ୍ଥ ପକ୍ଷୀ ଶିଖି କରି ଉଚ୍ଚ ତାନ,
ପୁନଃ ପୁନଃ କରୁଅଛି ପ୍ରେମଗୀତ ଗାନ ।
ଥରେ ରତ୍ନଭୂଷା ଥରେ କୁସୁମ ଭୂଷଣେ
ବାମାବୃନ୍ଦ ଲାଗିଛନ୍ତି ନୟନ ତୋଷଣେ ।
ଦୁର୍ଲ୍ଲଭ ପଦାର୍ଥ ଯେତେ ହେଉଅଛି ଲାଭ,
ସମ୍ରାଟ ହୃଦୟ ତେତେ ମଣୁଛି ଅଭାବ ।
ଯେତିକି ବ୍ୟସନ ରସ କରୁଛି ସମ୍ଭୋଗ,
ତେତିକି ବଢୁଛି ତାର ଅସନ୍ତୋଷ ରୋଗ ।
ଯାହା ଥରେ ମଞ୍ଜୁ ମଣି ରଖଇ ଆଦରେ,
ଦୁଇ ଦିନ ପରେ ତାକୁ ପେଲଇ ପାଦରେ ।
ଭୋଗକରି ଉଚ୍ଚ ଚାଟୁ ଭାରତୀ ଆସବ,
ପ୍ରମୋଦେ ମଣୁଛି ନିଜେ ଭାରତ-ବାସବ ।
ଛଳ ବଳ କଉଶଳ ପ୍ରଭାବ ଓଜରେ,
ଦ୍ୱିତୀୟ କାହାକୁ ଆଉ ନ ଆଣେ ନଜରେ ।
ଶୁଣିଲା ସୁନ୍ଦରୀ ଏକ ଚିତୋର ନଗରେ,
ବିରାକୁଛି ପୁରନ୍ଦରୀ ପରି ସ୍ୱରଗରେ ।
ସୁନ୍ଦରୀଏ ପରଶଂସି ବୋଲନ୍ତି ତା’ ରୂପ,
ସିନ୍ଧୁ ହେଲେ ଅପରାଙ୍କ ଶୋଭା ହେବ କୂପ ।
ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଶୋଭା ଯେତେ ଜଗତେ ଅତୁଳ,
ସୁକୁମାର ଅଙ୍ଗେ ତାର ହୋଇଛନ୍ତି ଠୁଳ ।
ରତନମାନର କାନ୍ତି ଜ୍ୟୋତିଷ୍କଙ୍କ ପ୍ରଭା,
ଅନୁରୂପ ସ୍ଥାନେ ବସି କରିଛନ୍ତି ସଭା ।
ପୁଷ୍ପଙ୍କ ମାଧୁରୀ ଇନ୍ଦ୍ରଧନୁର ବରଣ,
ଫୁଟି ଉଠିଛନ୍ତି ଲଭି ତା’ ଅଙ୍ଗେ ଶରଣ ।
ବରଞ୍ଚ ସେମାନେ ଥିଲେ ନିର୍ଜୀବ ନିର୍ବଳ,
ଅଙ୍ଗେ ତାର ହୋଇଛନ୍ତି ସଜୀବ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ।
କଉଣସି ବର୍ଣ୍ଣ ରଖି ନାହିଁ ନିଜ ଜାତି,
ଏକ ବର୍ଣ୍ଣେ ମିଶିଅଛି ଅନ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣ ଭାତି ।
ପରସ୍ପର ଜ୍ୟୋତି କରି ଆଦାନ ପ୍ରଦାନ,
ଏକତା-ବନ୍ଧନେ ହୋଇଛନ୍ତି ପ୍ରାଣବାନ ।
ଯେଉଁରୂପେ ପଞ୍ଚଭୂତ ହେଲେ ସମ୍ମିଳିତ,
ଉଠଇ ଜୀବନ ତହିଁ ହୋଇ ସଞ୍ଚରିତ ।
ବିଜୁଳି କେବଳ ତାର ଅଙ୍ଗେ ହୋଇ ଚୂରି,
ଉଛୁଳି ପଡ଼ୁଛି ସର୍ବ ଅବୟବେ ପୂରି ।
ରୂପ ଅନୁସାରେ ବାମା ସଦ୍ଗୁଣସକଳ,
ପରସ୍ପର ସମ୍ମିଶ୍ରଣେ ଅଛନ୍ତି ସବଳ ।
ଦୟା ତାର ବୋଲେ ଯେବେ ଦୁଃଖିଦୁଃଖହର
କ୍ଷମା ବୋଲିଥାଏ ଦୋଷ ମନରେ ନ ଧର ।
ଦୁହିଁଙ୍କ ବଚନ-ରସେ ସ୍ନିଗ୍ଧ ହୋଇ ମନ,
କରୁଥାଏ ସଦା ଲୋକ ମଙ୍ଗଳସାଧନ ।
ମଧୁର କୋମଳ ତାର, ସତ୍ୟ ସୁବଚନ,
କର୍ଣ୍ଣେ ପଡ଼ି ପ୍ରାଣେ କରେ ଅମୃତ ସେଚନ ।
ଯେ ଥରେ ଶୁଣିଛି ତାର ଆହ୍ଲାଦିନୀ ବାଣୀ,
ସେ ବୋଲୁଛି ମୂର୍ତ୍ତିମତୀ ବାଗ୍ଦେବୀ ସେ ରାଣୀ ।
ଯେ କେହି ତାହାକୁ ଥରେ କରିଛି ଦର୍ଶନ,
ବୋଲୁଛି ହୋଇଛି ନେତ୍ରେ ପୀୟୁଷ ବର୍ଷଣ ।
ନେତ୍ର ଦେଇ ତା’ ପ୍ରାଣକୁ ସୁଖ ଉପହାର,
ଲଭୁଅଛି ଉଚ୍ଚ ଧନ୍ୟବାଦ ବାରମ୍ୱାର ।
ବହୁମୁଖୁଁ ପଦ୍ମିନୀର ପ୍ରଶଂସା ଶ୍ରବଣେ,
ଲାଳସା ଉଠିଲା ବଢ଼ି ଯବନ ଜୀବନେ ।
ଭାବିଲା-‘ଯା ରୂପ-ଗୁଣ ଏତେ ପ୍ରଶଂସିତ,
ସମ୍ରାଟ୍ ମୁଁ କିପାଁ ହେବି ତା’ ଭୋଗେ ବଞ୍ଚିତ ?
ଯେତେବେଳେ ଯାହା ମୋର ବାଞ୍ଚିଅଛି ମନ
ତେତେବେଳେ କରିଅଛି ସେ କର୍ମ୍ମ ସାଧନ’ ।
କିସ ଥିଲି କିସ ପୁଣି ହୋଇଅଛି ଆଜି,
ଭାଗ୍ୟ ସଦା ରହିଅଛି ମୋ କଥାରେ ରାଜି ।
ଥିଲି ଦିନେ ଜଲାଲର ସାମାନ୍ୟ ଚାକର
ଯତ୍ନବଳେ ଲାଭ କଲି ତା’ ଦୂହିତା-କର ।
ଯତ୍ନବଳେ ହେଲି ପୁଣି ତାର ସେନାପତି,
ପୁଣି ଯତ୍ନେ ଆଣିଅଛିଁ ତା’ ମସ୍ତକ ଛତି ।
ଯତ୍ନ କଲେ ରତ୍ନ ମିଳେ ଧ୍ରୁବ ସତ୍ୟ କଥା,
ଯତନବିହୀନ ଲୋକ ବସି ଭୋଗେ ବ୍ୟଥା ।
ଶାସ୍ତ୍ରେ ମୋର ଲେଖା ନାହିଁ ଧରମାଧରମ,
ଯହିଁ ଲାଭ ତାହା ମୋର କର୍ତ୍ତବ୍ୟ କରମ ।
ପଦ୍ମିନୀ ଲଭିବା ନୁହେ ମୋ’ ପକ୍ଷେ କଠିନ,
ଭାରତ ଭୂପତିବୃନ୍ଦ ମୋ ଆଜ୍ଞା ଅଧୀନ ।
ଦେବଗିରି ଆଣିଅଛି ନିଜ ଅଧିକାରେ,
କନୌଜ ରହିଛି ମୋର ଚିତ୍ତ ତୋଷିବାରେ ।
ଗୁର୍ଜ୍ଜରୁ ଆଣିଛିଁ ରାଜ-ସ୍କନ୍ଧରୁ କମଳା,
ତହିଁ ସଙ୍ଗେ ରାଜ-ଅଙ୍କଶୋଭିନୀ କମଳା ।
ଅବଶିଷ୍ଟ ଅଛି ଏବେ ଚିତୋର ପଦ୍ମିନୀ,
ଯତନେ କରିବି ତାକୁ ଚିତ୍ତର ମୋଦିନୀ ।
ତଦୁତ୍ତରେ ନେଇ ସବୁ ଚିତୋର ସମ୍ୱାଦ,
ଭାବିଲା ଉଚିତ କିନା ପ୍ରଥମେ ବିବାଦ ।
ସ୍ଥିର କଲା ନ ଫଳିଲେ ଛଳ କଉଶଳ
ଅବଶେଷେ ପ୍ରକାଶିବ ଭୂଜଦଣ୍ଡବଳ ।
ଯେ ମନ୍ତ୍ରେ କରୁଛି ଦିଲ୍ଲୀ ରାଜଲକ୍ଷ୍ମୀ ଭୋଗ,
କରିବ ଚିତୋର-ଲକ୍ଷ୍ମୀ ପାଇଁ ତା’ ପ୍ରୟୋଗ ।
ପତ୍ର ସହ ଦେଇ ବହୁ ରମ୍ୟ ଉପଚାର,
ଚିତୋରକୁ ଅବିଳମ୍ୱେ ପଠାଇଲା ଚାର ।
ଆନନ୍ଦ ବିରାଜୁଅଛି ଚିତୋର ନଗରେ,
ଉଡ଼ୁଛି ବିଜୟବାନା ପ୍ରାସାଦ-ଶିଖରେ ।
ପରାଭବ ଲାଭକରି ନିକଟେ ଗୁର୍ଜ୍ଜର,
ପ୍ରଭାବ ବଢ଼ାଇଅଛି ଚିତୋର ଦୁର୍ଗର ।
ନିପଟେ ବସିବ ଏକ ଉଚ୍ଚ ଦରବାର,
ଯୋଗାଡ଼ ହେଉଛି ତାର ସକଳ ସମ୍ଭାର ।
ଯାହାର ଯେପରି ଅଛି ସୁପୁରୁଷକାର,
ମିଳିବ ତାହାକୁ ସେହିପରି ପୁରସ୍କାର ।
ନବ ନବ ପରିଚ୍ଛଦ ସମସ୍ତଙ୍କ ପାଇଁ ,
ନାନାବିଧ ବସନରେ ହେଉଛି ସିଲାଇ ।
ସୁମାର୍ଜ୍ଜିତ ହେଉଅଛି ରତ୍ନସିଂହାସନ,
ବ୍ୟସ୍ତ ରହିଛନ୍ତ ତହିଁ ରତ୍ନଶିଳ୍ପିଗଣ ।
ରତ୍ନମୟ ଛତ୍ର, ରତ୍ନଦଣ୍ଡ ମନୋହର,
ରତନଖଚିତ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ମୁଷ୍ଟିକ ଚାମର ।
ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣମୟ ଶରାସନ ଶର କରବାଳ,
ମୁଦ୍ଗର ପରିଘ ଛୁରୀ ଢାଲ ଭିନ୍ଦିପାଳ ।
ଯାହା ଯାହା ମୁଷ୍ଟି ଅଛି ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଜଡ଼ିତ,
ଯହିଁ ଯହିଁ ହୋଇଅଛି ରତନ ଖଚିତ ।
କରାଯାଉଅଛି ସବୁ ମାର୍ଜନେ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ,
ଭିନ୍ନ ହେଉଅଛି ଖୋଲୁଁ ଜୀର୍ଣ୍ଣ ମଖମଲ ।
ଲାଗିଛନ୍ତି ପୁଣି ରାଜଦରବାରୀ ଦଳ,
ସାଜିବାରେ ନିଜ ନିଜ ପୋଷାକ ସକଳ ।
ନାହିଁ ତହିଁ ଧନବଳ ଅଭାବ ବିଚାର,
ପୋଷାକେ ଯେମନ୍ତ ହେବ ପ୍ରଭାବ ପ୍ରଚାର ।
ସହସ୍ର ସହସ୍ର ବାଜୀ ଶତ ଶତ ଗଜ,
ସମସ୍ତଙ୍କ ବାସଭୂଷା ହେଉଅଛି ସଜ ।
ତୁନ୍ନବାୟଗଣ୧ ଲାଗିଅଛନ୍ତି ସୀବନେ,
ଅଙ୍ଗୁଳିତ୍ର ସୂଚୀ କରେ ପ୍ରହୃଷ୍ଟ ଜୀବନେ ।
ପ୍ରବୀଣଙ୍କ ସଙ୍ଗେ ବସି ନବୀନ ବାଳକ,
ସୂଚୀ ଧରି ହେଉଅଛି ସ୍ୱହସ୍ତ ଚାଳକ ।
ଦୁର୍ଗବାସୀ ସମସ୍ତଙ୍କ ହୃଦୟ ସଂପ୍ରୀତ,
ସମୁଲ୍ଲାସେ ଉଠୁଅଛି ବିଜୟ-ସଙ୍ଗୀତ ।
କେତେ ଲୋକ ଗାଉଛନ୍ତି ତାହା ମନେ ମନେ
କେତେ ଅବା ଗାଉଛନ୍ତି ଅସ୍ଫୁଟ ବଚନେ ।
କେହି କେହି ଗାଉଛନ୍ତି ଟେକି ଉଚ୍ଚସ୍ୱର,
ତୋଷ ତାଙ୍କ ହେଉଅଛି ଅନ୍ୟ ତୋଷକର ।
ବାଳକବାଳିକାଗଣ ତା’ ଅନୁକରଣେ,
ସେ ଗୀତକୁ ଗାଉଛନ୍ତି ନିଜର ବଚନେ ।
ଶିଶୁଙ୍କ ବଦନ ଗୀତ ମଧୁମୟ ପଦ,
ହେଉଛି ଅଧିକତର ପ୍ରାଣପ୍ରୀତିପଦ ।
ଆନନ୍ଦର କଲ୍ଲୋଳରେ ସମସ୍ତ ନଗର,
ବାଟ ଘାଟ ହାଟ ସହ ହେଉଛି ମୁଖର ।
ବସିଛନ୍ତି ଭୀମ ସିଂହ ସ୍ୱକାର୍ଯ୍ୟ ସଦନେ,
ଗୁର୍ଜ୍ଜର-ବିଜୟାନନ୍ଦ ପ୍ରଫୁଲ୍ଲ ବଦନେ ।
ଦେଖୁଥିଲେ ଲିପିଶିଲ୍ପ ଉପହାରମାନ,
କବିମାନେ କରିଥିଲେ ତାଙ୍କୁ ଯା’ ପ୍ରଦାନ ।
ବର୍ଣ୍ଣିଥିଲେ ଗୁଜୁରାଟ ରଣର ବିଷୟ,
ଯେଉଁରୂପେ ହୋଇଥିଲା ରାଣାଙ୍କ ବିଜୟ ।
ରଚନାରେ ଅଛି କିନା ପ୍ରକୃତ ଘଟନା,
ମିଶିଅଛି ଅବା ତହିଁ ଅନୃତ୨ ରଚନା ।
ବାଣୀପୀଠେ କେଉଁପରି କା’ ପୁରଶ୍ଚରଣ,
ହୋଇଅଛି ଭାରତୀଙ୍କ କି ପୁରସ୍କରଣ ।
ହୋଇଅଛି ଯେଉଁ ଭାବ ଭାଷା ବିରଚିତ,
ଉତ୍ତଜିତ ହୁଏ କିନା ତହିଁ ବୀରଚିତ୍ତ ।
ଏ ସମୟେ ଦ୍ୱାରେ ଉଭା ହୋଇ ଦ୍ୱାରପାଳ
ଜଣାଇଲା ଯୁଗ୍ମକରେ ଲଗାଇ କପାଳ-
‘‘ମହାରାଜ, ଆସିଅଛି ଦିଲ୍ଲୀପତି ଚାର,
ସଙ୍ଗେ ଘେନି ଉପହାର ଲେଖ୍ୟ ସମାଚାର ।
ଆସିଅଛି ଆଉ ଏକ କଷାୟବସନା,
ବେଶେ ସନ୍ନ୍ୟାସିନୀ କିନ୍ତୁ ରଞ୍ଜିତଦଶନା ।’’
ରାଣା ଆଜ୍ଞା ଦେଲେ ତାଙ୍କୁ ଆଣ ଯା’ ସତ୍ୱର
ଦେଖିବା କି ଉପହାର କେମନ୍ତ ପତର ।
‘ଯେ ଆଜ୍ଞା’ ଉଚ୍ଚାରି ହସି ଦେଖାଇ ସମ୍ମାନ,
ଲଉଟି ଚାରକୁ ନେଲା ରାଜ-ସନ୍ନିଧାନ ।
ଚାର ସଙ୍ଗେ ଗଲା ଜଣେ ମଞ୍ଜୁଷାଏ ବହି,
ସନ୍ନ୍ୟାସିନୀ ଗଲା ତାଙ୍କ ପଛେ ଦୂରେ ରହି ।
ଉପଗତ ହେଲେ ଯାଇ ମଣ୍ଡପ ଦୁଆରେ,
ଚାର ବିନା ଅନ୍ୟ ଦୁହେଁ ରହିଲେ ବାହାରେ ।
ଚାର ନେଇ ମଞ୍ଜୁଷାକୁ ଭୀମ ସନ୍ନିଧାନେ,
ପତ୍ର ସହ ଥୋଇଦେଲା ବନ୍ଦି ସବିଧାନେ ।
ପତ୍ର ଘେନିଥିଲା ପଟ୍ଟବାସ ଆବରଣ,
ଥିଲା ଯହିଁ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣଲତା ପୁଷ୍ପ ଆଭରଣ ।
ସୁବର୍ଣ୍ଣଥାଳିରେ ତାର ଥିଲା ଅଧିଷ୍ଠାନ,
ଥାଳି ଅଙ୍ଗେ ଲାଗିଥିଲା ମଣିରତ୍ନମାନ ।
ବିଚିତ୍ର ବସନେ ଥିଲା ମଞ୍ଜୁଷା ଆବୃତ,
କଞ୍ଚିକା ଗୋଟିଏ ଥିଲା ତାର ସହକୃତ ।
ପାଠକଳେ ଭୀମସିଂହ ପତ୍ର ନେଇ କରେ,
ଫିଟାଇ ଦେଖିଲେ ଯାହା ଥିଲା ସିନ୍ଦୁକରେ ।
ଚାରକୁ ବୋଇଲେ ଯାଅ ଅତିଥି ନିବାସେ,
ରହିବ ଉତ୍ତର ଆମ୍ଭ ନେବାର ସକାଶେ ।
ଚାର ସଞ୍ଚା ଦେବା ପାଇଁ ଭୃତ୍ୟକୁ ଆଦେଶ
ଦେଇ, ପୁଣି ପତ୍ରେ କଲେ ନୟନ ଆଦେଶ ।
ଏ ସମୟେ ଆଗେ ଉଭା ହୋଇ ସନ୍ନ୍ୟାସିନୀ,
ମନ୍ଦ୍ରସ୍ୱରେ ହେଲା ଜୟ ଶଙ୍କର ଭାଷିଣୀ ।
ପଚାରନ୍ତେ କାହିଁ ପାଇଁ ତାଙ୍କ ଆଗମନ,
ବୋଇଲା କରୁଛୁ ଆମ୍ଭେ ଅବନୀ ଭ୍ରମଣ ।
ଯେଉଁଠାରେ ଦେଖୁ ଶୁଦ୍ଧ ଶଙ୍କରଭକତ,
ହୋଇଥାଉଁ ତାଙ୍କ ପୂତ ପୁରେ ଅଭ୍ୟାଗତ ।
ଏକ ଦୁଇ ଦିନ ଥାଉଁ ଦେଖିଲେ ଆଦର,
ନତୁବା ତୁରନ୍ତ ଚାଲିଯାଉଁ ସ୍ଥଳାନ୍ତର ।
ଅଧୁନା କରୁଛିଁ ରାଜସ୍ଥାନ ବିଚରଣ,
ଶଙ୍କର ଆଶିଷ କରି କରି ବିତରଣ ।
ବଚନେ ବଚନେ ତାର ଥାଏ ମୃଦୁହାସ,
ତହିଁ ଫୁଟିପଡ଼ୁଥାଏ ଔଦାର୍ଯ୍ୟ ଆଭାସ ।
ଭୀମ ସିଂହ କରି ତାର ଓଷ୍ଠ ପରୀକ୍ଷଣ,
କଲେ ଅତି ସୂକ୍ଷ୍ମ ଲୋମରାଜି ନିରୀକ୍ଷଣ ।
ପ୍ରକୃତ ସେ ନାରୀ ବୋଲି ହେବାରୁ ବିଶ୍ୱାସ,
ସତ୍ୱରେ ପଠାଇଦେଲେ ପଦ୍ମିନୀଙ୍କ ପାଶ ।
ନିଜେ କଲେ ପତ୍ରିକାର କଥା ଆଲୋଚନା,
କେଉଁପରି ହୋଇଅଛି କୌଶଳ ରଚନା-
‘ଲେଖିଛି ଯବନ କରି ସୁହୃଦ ବିଚାର,
ପଠାଇଛି ମୋହଠାକୁ ପ୍ରୀତି ଉପଚାର ।
କରିଛି ଆହ୍ୱାନ ସଙ୍ଗେ ଘେନି ପରିବାର,
ପାଇବି ତା ପୁରେ ଯାଇ ବାନ୍ଧବ ସତ୍କାର ।
ମୋ ଉନ୍ନତି ପଥେ ସଦା ହେବ ସେ ସହାୟ,
ମୋଠାରୁ ପାଇବ ତାର ଶ୍ରୀବୃଦ୍ଧି ଉପାୟ ।
ପୂରିଛି ଯବନ ହୃଦେ ଆର୍ଯ୍ୟ-ଦ୍ୱେଷାନଳ,
ହଠାତ୍ କିପରି ହେଲା ଏମନ୍ତ ଶୀତଳ ?
ଅଦ୍ଭୁତ ତା’ ହୃଦୟର ଏ ପରିବର୍ତ୍ତନ,
ଚାହିଁ ହୃଦେ ହେଉଅଛି ସଂଶୟ ନର୍ତ୍ତନ ।
ମୋଠାରେ ତ ମିବାରର ନାହିଁ ରାଜପଣ,
ଏତେ ସମାଦରେ କିମ୍ପା ମୋତେ ନିମନ୍ତ୍ରଣ ।
ଯଦିବା ସେ ଶୁଣୁଥିବ ମୋହର କ୍ଷମତା,
ପରିବାର ପ୍ରତି ମୋର କିମ୍ୱା ତା’ ମମତା?
କିପରି କରିବ ସେ ମୋ ଶ୍ରୀବୃଦ୍ଧିସାଧନ,
କେଉଁଠାରୁ ଦେବ ମୋତେ ରାଜ୍ୟର ସାଧନ ।
ଯାହା ଅଛି ତାହା ସୁଦ୍ଧା ନୁହେ ତ ତାହାର,
ଆର୍ଯ୍ୟରାଜ୍ୟ କରିଅଛି ବଳେ ଅଧିକାର ।
କେମନ୍ତେ ମୁଁ ଦେବି ତାକୁ ସମୃଦ୍ଧିର ବାଟ,
ଆର୍ଯ୍ୟଲକ୍ଷ୍ମୀ ଶିରେ ଚଢ଼ି କରିବାକୁ ନାଟ ।
ପରନାରୀ ପରବିତ୍ତ ହରଣ ଯା’ ବ୍ରତ,
ସେ କି ହେବ ପରହିତ ଆଚରଣେ ରତ ?
ଅଙ୍ଗାର ପାଲଟିଯିବ ଦିନକରେ ଖଡ଼ି,
ଯାବନୀ ଚାତୁରୀ ପାଠ ଭୀମ ଅଛି ପଢ଼ି ।
ଭଲ ଥରେ ବୁଝିନିଏଁ ଲକ୍ଷ୍ମଣଙ୍କ ମତ,
ସଚିବ ସକଳ ଅବା କହିବେ କେମନ୍ତ ?’
ଏହିରୂପେ ଭୀମ ସିଂହ ଭାବି ମନେ ମନେ,
ଉପଗତ ହେଲେ ଯାଇ ଲକ୍ଷ୍ମଣ ସଦନେ ।
ଦେଖାଇଲେ ତାଙ୍କୁ ପତ୍ର ସହିତ ଭୂଷଣ,
ବୋଇଲେ, ‘‘ଏ ଯବନର ନବ ନିମନ୍ତ୍ରଣ ।
ଦିଲ୍ଲୀରୁ ଆସିଛି ଏହା ଘେନି ଏକ ଚାର,
କର ବାବା, ଏଥିପ୍ରତି ବିହିତ ବିଚାର ।’’
ପତ୍ର ପଢ଼ି କାକା ମୁଖ ଅନାଇ ଲକ୍ଷ୍ମଣ,
ବୋଇଲେ, ‘‘ଏ ଅଦ୍ଭୁତ ରହସ୍ୟ ଲକ୍ଷଣ ।
ଶତ୍ରୁ ବୋଲି ଯା’ କୁ ଆମ୍ଭ ମଣୁଅଛି ମନ,
କେମନ୍ତେ କରିବା ତାର ପୁରକୁ ଗମନ ?
କରିଅଛୁଁ ଆମ୍ଭେ ତାର କେଉଁ ଉପକାର,
କି ପ୍ରୀତିରେ ପଠାଇଛି ଏହି ଉପହାର ?
ଏକ ଅଛି ପୁରୁଷର ମସ୍ତକଭୂଷଣ,
ଅନ୍ୟ ଭୂଷା ପତିବ୍ରତା ହୃଦୟ ଦୂଷଣ ।
ମସ୍ତକେ ଶୋଭିବ ଆମ୍ଭ ଯବନର ଦାନ,
ତା’ ପ୍ରୀତି ପାଇବ ରାଣୀ ହୃଦୟରେ ସ୍ଥାନ ।
ମଣିଛି ଆମ୍ଭଙ୍କୁ ତାର ସାମନ୍ତ ସମାନ,
କି ବୋଲନ୍ତି କାକା ଏ ତ ଘୋର ଅପମାନ ।’’
ଭୀମ ସିଂହ ବୋଇଲେ, ‘‘ଏ କଳି ସୂତ୍ରପାତ,
ଭାବୁଛିଁ ଏଥିରୁ ନିଶ୍ଚେ ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱ ହେବ ଜାତ ।
ପଚାରୁଁ କି ବୋଲୁଛନ୍ତି ସଚିବମଣ୍ଡଳ,
ନ ଥିବ ପଛକୁ ନିନ୍ଦା ଉଠିଲେ କନ୍ଦଳ ।’’
ପରଦିନ ସମାହୂତ ହେଲେ ମନ୍ତ୍ରିଗଣ,
ପ୍ରକାଶିତ ହେଲା ତହିଁ ସର୍ବ ବିବରଣ ।
ମନ୍ତ୍ରିବୃନ୍ଦ ପ୍ରକାଶିଲେ ହୋଇ ଏକମତ
ଆର୍ଜବ, କୂଟତା ଆଗେ ହେଉଁ ଅବଗତ ।
ଉପହାର ଦ୍ରବ୍ୟମାନ ରାଜକୋଷେ ଥାଉ,
ଉତ୍ତର ଗୋଟିଏ ଘେନି ଚାର ଫେରିଯାଉ ।
ଲେଖାଯାଉ ଦିଲ୍ଲୀଶଙ୍କ ପ୍ରୀତି ଉପହାର,
କରିଛି ରାଣୀଙ୍କ ହୃଦେ ସମ୍ପ୍ରୀତି ସଞ୍ଚାର ।
କୁଳାଚାର ଘେନି କ୍ଷତ୍ରକୁଳବଧୂଗଣ,
ଲେଉଟି ଦେଖନ୍ତି ନାହିଁ ଜନକ ପ୍ରାଙ୍ଗଣ ।
ନ ଥିଲେ ବିଶେଷ ବିଧି ଅଲଂଘ୍ୟ କାରଣ,
ନ କରନ୍ତି ଅନ୍ତଃପୁରୁ ଚରଣଚାରଣ ।
ଦିଲ୍ଲୀ ଆଉ ମିବାରର ସୀମା ମଧ୍ୟଦେଶ,
ତହିଁ ହେବ ଉଭୟଙ୍କ ଶିବିର ନିବେଶ ।
ସେ ଶିବିରେ ଦିଲ୍ଲୀପତି ମିବାର ଭୂପତି,
ସମାନ ସମ୍ମାନ ରଖି ପରସ୍ପର ପ୍ରତି,
କରିବେ ଯଦ୍ୟପି ହେବ ସୁସାକ୍ଷାତ୍କାର,
ଥିବ ଯଦି ଥିବ ଉଭ ଅଙ୍ଗେ ତରବାର ।
ତା’ ନ ହେଲେ ଉପହାର ହେବ ବିନିମୟ,
ପଶ୍ଚାତ ସାକ୍ଷାତ ଦେଖି ଉଚିତ ସମୟ ।
ତହିଁରେ ସମ୍ମତି ହେଲା ରାଣା ଦୁହିଁଙ୍କର,
ସେହି ମର୍ମ୍ମେ ଲେଖାଗଲା ଉତ୍ତର-ପତର ।
ପତର ସହିତ ପାଇ ଯୋଗ୍ୟ ପୁରସ୍କାର,
ଚିତୋର ଭୂପତି ପୁରୁ ବାହୁଡ଼ିଲା ଚାର ।
ସନ୍ନ୍ୟାସିନୀ ଆସି ଏଣେ ରାଣାଙ୍କ ନବରେ,
ଉଲ୍ଲସିଲା ପ୍ରାଣ ‘ଜୟ ଶଙ୍କର’ ରବରେ ।
ବସାଇ ପଦ୍ମିନୀ ତାକୁ ଶ୍ରଦ୍ଧା ସମାଦରେ,
ସମ୍ପାଦିଲେ ତୋଷ ତାର ସଙ୍ଗେ ସମ୍ୱାଦରେ ।
ମଧ୍ୟେ ମଧ୍ୟେ ଭାଷି ଜୟ ଶଙ୍କର ଶଙ୍କର
ସନ୍ନ୍ୟାସିନୀ କହୁଥାଏ ବାକ୍ୟ ତୋଷକର ।
ବାକ୍ୟେ ତା’ ନ ଥାଏ ଲୋଭ ଥାଏ ପ୍ରଲୋଭନ,
କଳୁଥାଏ ଅନ୍ତଃ ଆଉ ବାହ୍ୟର ଶୋଭନ ।
ସେ ଦିବସ କରି ଦେବ ଆରାଧନା ଛଳ,
ଅଳପ ଆଳାପ ପରେ ଚଳିଲା ଚଞ୍ଚଳ ।
ପଦ୍ମିନୀଙ୍କ ଅନୁରୋଧେ ବୋଇଲା ନିଶ୍ଚୟ,
କାଲି ଆସି କହିବି ମୋ ବିଷୟ ନିଚୟ ।
ଅନ୍ୟ ଦିନ ଆସି ପୁଣି ହୋଇ ଉପଗତ,
ଜଳପିଲା କଳ୍ନି ନିଜ ବୃତ୍ତାନ୍ତ ଯାବତ ।
ସଂକ୍ଷେପରେ କହି କେତେ ତୀର୍ଥର ମହିମା
ବିସ୍ତାରିତ କଲା ଏକ ଯମୁନା ଗରିମା ।
ବୋଇଲା, ‘‘ଯମୁନା ଗ୍ରହରାଜଙ୍କ ତନୁଜା,
ପାତକନାଶିନୀ ଧର୍ମରାଜଙ୍କ ଅନୁଜା ।
ସ୍ୱର୍ଗଧାମୁଁ ଅବତରି ଆସୁଛନ୍ତି ବହି,
ଅମୃତର ଧାରାରୂପେ ପବିତ୍ରତାମୟୀ ।
କୃଷ୍ଣବେଣୀ ବିଶୋଭିତ ବିନତବଦନେ,
ଢାଳନ୍ତି ଅମୃତ ନିଜ ଭକତ ସଦନେ ।
ଗ୍ରହଗଣ ତାରାଗଣ ଛାୟାତନୁ ବହି
ଯମୁନା ଚରଣତଳେ ନିତି ଥାନ୍ତି ରହି ।
ତରଙ୍ଗପଟଳ ତାଙ୍କ ସ୍ୱର୍ଗର ସୋପାନ,
ଝଟକିଉଠୁଛି ତହିଁ ହୀରାନୀଳାମାନ ।
ପୁଣ୍ୟେ ଭାସି ଲୋଟି ତହିଁ ଭକ୍ତଗଣ,
କରିଥାନ୍ତି ସ୍ୱର୍ଗସୁଖ ଲୁଟି ଆହରଣ ।
ଯମୁନା-ଚରଣାମୃତ ମସ୍ତକେ ଧାରଣ,
ନ କଲେ ମାନବ ଜନ୍ମଲାଭ ଅକାରଣ ।
ଯହିଁରେ ଯମୁନା ସର୍ବତୀର୍ଥ ମଧ୍ୟେ ସାର,
ବିଷ୍ଣୁ ତହିଁ ନେଇଥିଲେ କୃଷ୍ଣ ଅବତାର ।
ତାଙ୍କୁ ସେବି କରେ ଯେହୁ ତାଙ୍କ ତଟେ ବାସ,
ହୁଏ ତାର ଶତଜନ୍ମ କଳ୍ମଷ ବିନାଶ ।
ଭାଇ ବନ୍ଧୁ ପରିବାର କରି ପରିହାର,
ପବିତ୍ର ପୁଳିନେ ତାଙ୍କ କରେଁ ମୁଁ ବିହାର ।
ଯମୁନା ପ୍ରସାଦ ସର୍ବ ସମ୍ପଦର ଖଣି,
ତାହା ଲଭି ଧନରତ୍ନ ଥାଏ ତୁଚ୍ଛ ମଣି ।’’
ପଦ୍ମିନୀ ବୋଇଲେ ତୀର୍ଥ ପୁରୁଷଙ୍କ ପାଇଁ,
ପତି ସେବି ନାରୀ ଥାଏଁ ଚର୍ତୁବର୍ଗ ପାଇ ।
ପଣ୍ଡାମାନେ ତୀର୍ଥଭୂମି କରି ଅଧିକାର,
ଲୋଭବଶେ କରିଥାନ୍ତି ନାନା ଅବିଚାର ।
ଶୁଣିଅଛି ଗୟାକ୍ଷେତ୍ରେ କରି ଲୋଭିପଣ,
ସୀତାଙ୍କ ପଣତ କାଟିନେଲେ ପଣ୍ଡାଗଣ ।
ବିଶେଷତଃ ଆଜିକାଲି ଯବନ ବିପ୍ଲବେ,
ଉପଦ୍ରବ ହେଉଅଛି ସତୀତ୍ୱ ବିଭବେ ।
ଯେଉଁ ନାରୀ ସ୍ୱଭାବତଃ ଥାଏ ପତିବ୍ରତା,
ଜୀବନେ ତାହାର ପୂରିଥାଏ ପବିତ୍ରତା ।
ତାହା ଯୋଗୁଁ ତାହା ପିତା ଭ୍ରାତାଙ୍କର ଯଶଃ
ଉଠଇ ସ୍ୱର୍ଗକୁ ଶୁଭ୍ର କରି ବିହାୟସ ।
ପତିବ୍ରତା ହୃଦ ହୋଇ ସ୍ୱର୍ଗରୁ ଉନ୍ନତ,
ଦେବାଧିଦେବଙ୍କଠାରେ ହୁଏ ଉପଗତ ।
ପତିରେ ଭକତି ତାର ମୁକତି ସୋପାନ,
ପତି ତାର ଅଦ୍ୱିତୀୟ ଈଶ୍ୱର ସମାନ ।
ସତୀର ଚରିତ ପଡ଼ି ଶ୍ରବଣେ ଶ୍ରବଣେ,
କରଇ ପୀୟୂଷ ବୃଷ୍ଟି ଜୀବନେ ଜୀବନେ ।
ପତିବ୍ରତା ନ ଲୋଡ଼ଇ ନିଜର ଭକତ,
ନିଜେ ଥାଏ ସଦା ପତି ଭଜନେ ନିରତ ।
ଗ୍ରହତାରା ଯେ ହେଉନ୍ତୁ ବିନା ସୁଚରିତ୍ର,
ନ ପାରନ୍ତି ହୋଇ ପରେ ଆଶ୍ରୟେ ପବିତ୍ର ।
ସତୀତ୍ୱ ରତନ କିନ୍ତୁ ଶୋଭେ ଯା’ ହୃଦରେ,
ଦେବଗଣ ସଦା ତାକୁ ତୋଷିଥାନ୍ତି ବରେ ।
ଯମରାଜା ନେଇଥିଲେ ସତ୍ୟବାନ ପ୍ରାଣ,
ସତୀତ୍ୱ ପ୍ରଭାବେ କଲେ ସାବିତ୍ରୀ ଆଦାନ ।
ପତିର ଚରଣ ସତୀ ଜୀବନର ଭେଳା,
ତାହା ଘେନି ଭବ-ପୁଣ୍ୟଜଳେ ତାର ଖେଳା ।
ନ ବାଞ୍ଚ୍ଥଇ ସ୍ୱର୍ଗ ସତୀ ନ ଲୋଡ଼େ ରତନ,
ସକଳ ସମ୍ପଦ ପତିପଦେ ତା’ ଯତନ ।
ପତି-ପଦରେଣୁ କଲେ ମସ୍ତକେ ବହନ,
ସହସ୍ର ଜୀବନ ପାପ ହୁଅଇ ଦହନ ।
କୋଟିତୀର୍ଥ ଦର୍ଶନେ ଯେ ପୁଣ୍ୟ ଥାଏ ଫଳି,
ପତିପଦସେବା ପୁଣ୍ୟ ତାକୁ ଯାଏ ବଳି ।
ପତିପ୍ରୀତି ହୁଏ ଯେବେ ହୃଦୟମଣ୍ଡନ,
ସକଳ ବିପତ୍ତି ହୁଏ ଜୀବନେ ଖଣ୍ଠନ ।
ପତିପଦ ନ ସେବିଲେ ଯୁବତୀ ଅସତୀ
ଚିରକାଳ ହୁଏ ତାର ନରକେ ବସତି ।’’
ସନ୍ନ୍ୟାସିନୀ ବୋଇଲା, ‘‘ମୁଁ ହୋଇ ସନ୍ନ୍ୟାସିନୀ
ସ୍ୱାମୀପ୍ରୀତି ପାଇଁ ସିନା ଯମୁନାବାସିନୀ ।
ପ୍ରଭୁ ମୋର ଲୋକନାଥ ଯମୁନାର ତଟେ,
ଆବିର୍ଭୂତ ହୋଇଛନ୍ତି ଯମୁନା ନିକଟେ ।
ଅଭୀଷ୍ଟ ଫଳଦ ସେହି ପ୍ରଭୁଙ୍କ ଚରଣ,
ଭଜନାରେ ମଜ୍ଜି କରେଁ ସମୟହରଣ ।
ଦେଇଛନ୍ତି ପ୍ରଭୁ ମୋତେ ସ୍ୱପନେ ଆଦେଶ,
ବେଗେ ଦାସୀ ଚାଲିଯାଅ ଭୀମ ସିଂହ ଦେଶ ।
ଭୀମପତ୍ନୀ ପତିବ୍ରତା ପଦ୍ମିନୀ ସୁନ୍ଦରୀ,
କହିବୁ ନିକଟେ ତାର ମୋର ନାମ ଧରି ।
ପ୍ରବଳ ହୋଇଛି ଏବେ ଯବନ ପ୍ରଭାବ,
ହେଉଛି ପ୍ରଭୁଙ୍କ ଯୋଗ୍ୟପୂଜାର ଅଭାବ ।
ପତି ସଙ୍ଗେ ସତୀ କରି ଶୀଘ୍ର ଆଗମନ,
କରୁ ମୋର ହୃଦୟର ତାପ ପ୍ରଶମନ ।
ଯବନର ଦର୍ପ ଭୀମ ସିଂହ କରି ନାଶ,
କରୁ ତହିଁ ପଦ୍ମିନୀର ଗୌରବ ବିକାଶ ।
ଯମୁନାରେ ଅବଗାହି ଦେଲେ ମୋତେ ପାଣି
ନିଶ୍ଚୟ ପଦ୍ମିନୀ ହେବ ଭାରତ-ଇନ୍ଦ୍ରାଣୀ ।
ତା’ ନ ହେଲେ ଈଶ୍ୱରଙ୍କ ପ୍ରକୋପ ଉଦୟ,
କରିଦେବ ଏହି ରାଜ୍ୟ ବହୁ ଲୋକ କ୍ଷୟ ।
ପ୍ରଭୁଙ୍କ ଆଦେଶ ଘେନି ମନ୍ଦିରୁ ବାହାରି,
ଜଣାଇ ତୁମ୍ଭକୁ ତାହା କରୁଛି ଗୁହାରି ।
ବିଚାରି ନ କର ଯଦି ପ୍ରଭୁଙ୍କର ତୋଷ,
ତୁମ୍ଭ ଯୋଗୁଁ ହେବ ମହା ଲୋକକ୍ଷୟ ଦୋଷ ।
ନୁହେଁ ଭିଖାରିଣୀ କିଛି ନାହିଁ ମୋର ଊଣା,
ଦେଖିନିଅ ଏଥି ମୋର ପ୍ରଭୁଙ୍କ କରୁଣା ।’’
ଏହା କହି ସନ୍ନ୍ୟାସିନୀ ଝାଡ଼ିଦେଲା କର,
ଝଡ଼ିଲେ ତହିଁରୁ ମଣିମାଣିକ୍ୟନିକର ।
ଉଚ୍ଚେ କରି ଉଚ୍ଚାରଣ ଶଙ୍କର, ଶଙ୍କର,
ବୋଇଲା, ‘‘ସାଧବି, ହେଲି ମେଲାଣି ଏଥର ।’’
ଶୁଣି ସବୁ କଥା ପୁଣି ଦେଖି ଏ ଘଟନା,
କ୍ଷଣକେ ପଦ୍ମିନୀ ହୋଇଗଲେ ଛନ୍ନମନା ।
ପୁଣି କ୍ଷଣେ ସବୁକଥା ଆଲୋଚନା କରି,
ଉତ୍ତର ଆରମ୍ଭ କଲେ ଗୋଟି ଗୋଟି ସ୍ମରି-
‘‘କହୁଛ ସାଧବି, ତୁମ୍ଭେ ପ୍ରଭୁ-ଆଜ୍ଞାକ୍ରମେ
ଆସିଅଛି ନ କହିଲ କିନ୍ତୁ ତା’ ପ୍ରଥମେ ।
ପ୍ରଥମ ଦିବସ କଲ ଅଳପ ଆଳାପ,
ନ କହିଲ ଏ ଅଭୁତ ଆଦେଶ କଳାପ ।
ତା’ ପରେ କହିଲ ଯାହା ନିଜର ପ୍ରସଙ୍ଗ,
ପର କଥା ତା’ ସହିତ ହେଉ ନାହିଁ ସଙ୍ଗ ।
ତା’ ପରେ ଲାଗିଲ ରବିସୁତା ପ୍ରଶଂସାରେ,
ବୋଇଲ ଅଧମ ତୀର୍ଥ ଆଉ ଯା’ ସଂସାରେ ।
ସର୍ବଶେଷେ ଶୁଣାଉଛ ପ୍ରଭୁଙ୍କ ଆଦେଶ,
ତହିଁ ପାଇଁ ଏକା ଛାଡ଼ି ଆସିଅଛ ଦେଶ ।
କଥାରୁ ପ୍ରକାଶ ତୁମ୍ଭଠାରୁ ବଳି ସତୀ,
ହୋଇ ନ ପାରିବେ ଶିବଳାୟା ଭଗବତୀ ।
ଯେ ପ୍ରଭୁ କରିବେ କୋପେ ବହୁ ଲୋକକ୍ଷୟ,
ତୁମ୍ଭ ପାଣି ପାଇ ତୋଷ ଲଭନ୍ତେ ନିଶ୍ଚୟ ।
ତୁମ୍ଭ ସେବା ଏଡ଼ି ମୋତେ କରିବେ ଇନ୍ଦ୍ରାଣୀ,
ଏହା ତ ପ୍ରଭୁଙ୍କ ପକ୍ଷେ ଅନୁଚିତ ବାଣୀ ।
ଯବନପ୍ରତାପ ସେହୁ ନ ପାରନ୍ତି ସହି,
ତହିଁର ପ୍ରକୋପେ ଦେବେ ଅନ୍ୟଲୋକ ଦହି ।
ତୁମ୍ଭେ ନିଜେ ହେଲେ ଖଣ୍ଡା-ଖର୍ପରଧାରିଣୀ,
କ୍ଷଣକରେ ହୋଇପାର ଲୋକସଂହାରିଣୀ ।
ଭାଗ୍ୟ ଥିଲା ପାଇଗଲୁଁ ତୁମ୍ଭ ଦରଶନ,
ନ କର ଅଧିକ ଆଉ ଲୋମହରଷଣ ।
ପ୍ରଭୁ କୃପା ନିଦର୍ଶନ ରତନସକଳ,
ଆମ୍ଭ ଯୋଗ୍ୟ ନୁହେ ତାହା ଭକ୍ତଙ୍କ ସମ୍ୱଳ ।
ବିବିଧରୂପିଣୀ ଦେବି, ହେଉନ୍ତୁ ମେଲାଣି,
ଚାହିଁ ଚାହିଁ କେତେ ଆମ୍ଭ ରୋମାଞ୍ଚ ହେଲାଣି ।
କିଏ ତୁମ୍ଭେ କାହିଁ ପାଇଁ ତୁମ୍ଭ ଆଗମନ,
ନ ପାରିଲୁ ଜାଣି ହୋଇ ବିସ୍ମୟମଗନ ।
ଶୁଣି ଶୁଣି ପଦ୍ମିନୀଙ୍କ ବିଦ୍ରୂପ ବ୍ୟଞ୍ଜନା,
ହୃଦୟ ଭିତରେ ଭରି ବିଷମ ଗଞ୍ଜନା ।
ସତ୍ୱର ଚତ୍ୱର ଲଘିଂ ନବରୁ ବାହାରି,
ଚାଲିଗଲା ପଥେ ମୁଖ ନ ଚାହିଁ କାହାରି ।
ଦୁର୍ଗ ତେଜି ପଥେ ଭେଟି ସହଚର ଚାର,
ହସି ହସି କହିଗଲା ନିଜ ସମାଚାର ।
ବୋଇଲା ଚୌହାଣସୁତା ବଡ଼ ବୁଦ୍ଧିମତୀ,
ନ ପୂରିଲା ତାକୁ ମୋର ଠକିବା ଶକତି ।
ଚିତା କାଟି ଦେଇଅଛିଁ କେତେ ନରବରେ,
ପରାଜିତ ହେଲି ଆଜି ପଦ୍ମିନୀ-ନବରେ ।
ଗଜଦନ୍ତସମନ୍ୱିତ ରତନ ଖଚିତ,
ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣମୟ ମନୋହର ପଲ୍ୟଙ୍କ ରଚିତ ।
ଚାରି କୋଣେ ଚାରି ମୂର୍ତ୍ତି ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ବିଦ୍ୟାଧରୀ,
ଏକ ଏକ କରେ ଛନ୍ତି ଚନ୍ଦ୍ରାତପ ଧରି ।
ଅନ୍ୟ କରେ ଧରିଛନ୍ତି କୁସୁକ ବ୍ୟଜନ,
ବ୍ୟଜନ କରୁଛି ତହିଁ ସୁରଭି ସର୍ଜନ ।
କୁସୁମଭୂଷଣ ତାଙ୍କ ଅତି ମନୋରମ,
ହେଉଅଛି ଭୂଷଣରୁ ସୁରଭି ଉଦ୍ଗମ ।
ପଲ୍ୟଙ୍କେ ପଡ଼ିଛି ଚାରୁ ମଖମଲ ଶେଯ,
ଚୌଦିଗେ ତା’ ରତ୍ନଲତା ବିକାଶୁଛି ତେଜ ।
ଗର୍ଭେ ଭରି ଶାଳ୍ମଳୀର ତୁଳା ଉପାଦାନ,
ଦୁଇଦିଗେ ଦୁଇଗୋଟି ଉଚ୍ଚ ଉପାଧାନ ।
ସେ ପଲ୍ୟଙ୍କେ ବିଜେ କରି ଦିଲ୍ଲୀର ସମ୍ରାଟ,
ଦେଖୁଅଛି ଭବନର ଶୋଭାମୟ ହାଟ ।
ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱପଟେ ଆଚ୍ଛାଦିତ ନୀଳ ମଖମଲ,
ତାରାରୂପେ ରତ୍ନମାନ ତହିଁ ଝଲମଲ ।
ଅଷ୍ଟକୋଣ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱେ ଅଷ୍ଟ ରତ୍ନମୟ କେଳୀ,
ଏକ ଏକ ପୁଷ୍ପହାର ଚଞ୍ଚୁପୁଟେ ଟେକି ।
ବୃତ୍ତ ପରି ଥାଏ ତାଙ୍କ ପୁଚ୍ଛ ବିସ୍ତାରିତ,
ରତ୍ନ ଜ୍ୟୋତି ହେଉଥାଏ ତହିଁ ବିସ୍ଫାରିତ ।
ଚିତ୍ରିତ ହୋଇଛି ପୁର, ଭିତ୍ତିପଟେ ବନ,
ଚିତ୍ରେ କରେ ହରିଣକୁ ବ୍ୟାଘ୍ର ଆକ୍ରମଣ ।
କେହି ମୃଗ ଲମ୍ପ ଦେଇ ଉଠିଛି ଗଗନେ,
କେହି ବା ପଳାଉଅଛି ନିବିଡ଼ ଗହନେ ।
ଦୂରେ ତାର ମୃଗଯୁଥ ଅଛନ୍ତି ଅନାଇଁ
ଭୟବିସ୍ଫାରିତ ନେତ୍ରେ ପଳାଇବା ପାଇଁ ।
ଭୟେ ଲୁଚି ରହିଛନ୍ତି ବିହଙ୍ଗମଗଣ,
ଅନାଇ ଉପରଭାଗେ ସଞ୍ଚାଣ ଭ୍ରମଣ ।
ଦଳେ ଦଳେ ଉଡ଼ିଯାଉଛନ୍ତି ପ୍ରାଣଡ଼ରେ,
କ୍ରୋଟରେ ପଶୁଛି ଶିଶୁ ଘେନି କେ କ୍ରୋଡ଼ରେ ।
ଗଜଶିରେ ସିଂହ କାହିଁ ବସିଅଛି ମାଡ଼ି,
ଅଳପ ଦିଶୁଛି ମୁଖ ପାର୍ଶ୍ୱ ଦନ୍ତଧାଡ଼ି ।
ଦୀର୍ଘ ଦନ୍ତେ ପାଦ ନଖେ ବିଦାରି ଚରମ,
କରୁଛି ରକତ ପାନ ପୀଡ଼ି ତା’ ମରମ ।
ଅନାୟତ୍ତ କରିବର ନତ କରି ଶିର,
ବସିପଡ଼ି ଶୁଣ୍ଢ ଟେକି ହେଉଛି ଅଧୀର ।
ପ୍ରକାଣ୍ଡ ତା’ ଦନ୍ତଯୁଗ ହୋଇଛି ଉପର,
ଗଣ୍ଡ ଦେଇ ତଳେ ପଡ଼େ ରକତର ଝର ।
ପଳାଉଅଛନ୍ତି ଆଗେ ଦୂରେ ଗଜଦଳ,
ସଙ୍ଗେ ଧାଇଁଛନ୍ତି ତାଙ୍କ ଶାବକସକଳ ।
କାହିଁ ବହିଯାଉଅଛି ନିର୍ମଳ ଝରଣ,
କାହିଁ ବ୍ୟାଧ କରୁଅଛି ମୃଗାନୁସରଣ ।
ଏଣେ ଥରେ ତେଣେ ଥରେ ପକାଇ ଲୋଚନ,
କରୁଛି ପଦ୍ମିନୀ କଥା ଆଲ୍ଲା ଆଲୋଚନ ।
ଏ ସମୟେ ଲୀଳାବତୀ ଦାସୀ ଉପଗତ,
ସମକ୍ଷରେ ଉଭାହୋଇ ଶିର କଲା ନତ ।
ହରଷିତ ହେଲା ଆଲ୍ଲା ଅନାଇ ଚଞ୍ଚଳ,
ବୋଇଲା କି ହୋଇଅଛି ମାନସ ସଫଳ ?
ଦାସୀ ଜଣାଇଲା, ‘‘ଦେବ, ସରଗର ଚାନ୍ଦ,
ହାତକୁ ଆସଇ ନାହିଁ ପକାଇଲେ ଫାନ୍ଦ ।
ଯାହାକୁ ବିଧାତା ଯାହା କରିଛି ପ୍ରଦାନ,
ତାହା ଲଭି ନିଜ ଭାଗ୍ୟେ ନିଜେ ସେ ପ୍ରଧାନ ।
ପରଭାଗ୍ୟ ଲବ୍ଧ ଧନେ ଅନ୍ୟ କଲେ ଲୋଭ,
ଭୋଗ୍ୟ ହୋଇ ନ ପାରଇ ବଢ଼େ ମାତ୍ର କ୍ଷୋଭ ।
ଭାଗ୍ୟବଳେ ଲଭିଥାନ୍ତି କେତେ ଲୋକ ଧନ,
କେତେ ଲୋକପଣ ପୁଣି କେତେ ଲୋକ ଜନ ।
କେହି ପାଇଥାଏ ମନ କେହି ଅବା ଜ୍ଞାନ,
ଏକାଧିକ ଲଭିଥାନ୍ତି କେତେ ଭାଗ୍ୟବାନ ।
ଯାହାକୁ ଯା’ ମିଳିଥାଏ ତହିଁ ତାର ତୋଷ,
ପରଭାଗ୍ୟେ ଲୋଭକଲେ ଉପୁଜଇ ଦୋଷ ।
ମନେକର ପାଇଛି କେ ପ୍ରତିଭା ଶକତି,
ଅନ୍ୟ ତା’ ନ ପାରେ ନେଇ ବଳାଇଲେ ମତି ।
ସେହିପରି କାହା ଭାଗ୍ୟେ ରମଣୀ ତା’ ସତୀ,
ସେ ନାରୀ କେମନ୍ତେ ଦେବ ମନ ଅନ୍ୟ ପ୍ରତି ।
ବଳେ କରାଯାଏ ନାହିଁ ତାହାକୁ ହରଣ,
ବଳ ଉପଗତ ହେଲେ ବରଇ ମରଣ ।’’
ଆଲ୍ଲା-
ଚାହୁଁ ଚାହୁଁ ଏତେ ତୋର ନୀତି ଉପଦେଶ,
ସାତ ଦିନ ସାତ ରାତି ନ ହେବ ତା’ ଶେଷ ।
ଭାଗ୍ୟ ମଣି ତୁଷ୍ଟ ଥାଏ ଦୁର୍ବଳ ଯେ ଜନ,
ଭାଗ୍ୟଶଦ୍ଦେ ବଳିଷ୍ଠର ନାହିଁ ପ୍ରୟୋଜନ ।
କହ ମାଦ୍ର ପଦ୍ମିନୀର ମାଧୁରୀ କେମନ୍ତ,
ଏଠାକୁ ଆସିବାପାଇଁ ତାହାର କି ମତ?
ଲୀଳା-
ଭୋ ସମ୍ରାଟ୍, ପଦ୍ମିନୀକି କରି ଦରଶନ,
ନେତ୍ରେ ମୋର ହୋଇଗଲା ସୁଧା ବରଷଣ ।
ଶୁଣିବାରୁ ତା’ କୋମଳ ମଧୁମୟୀ କଥା,
ଛାଡ଼ିଲା ମୋ ଜୀବନର ଚିର ପାପବ୍ୟଥା ।
ତା’ ଠାରେ ରଚିଲି ଯେତେ ଛଳ କଉଶଳ,
ନ ଛୁଇଁ ତାହାକୁ ହେଲା ସକଳ ବିଫଳ ।
ପତି ତା’ ପରମ ଗୁରୁ, ପତି ତା’ ଜୀବନ,
ପତିର ଚରଣ ତାର ସୁଖର ସଦନ ।
ଆଲ୍ଲା-
ପଦକରେ ଶୋଭା ତାର କରିବାକୁ ଶେଷ,
ଲୀଳାବତୀ ପ୍ରତି ନୁହେ ଆାଲ୍ଲାର ଆଦେଶ ।
ତୋର ବ୍ୟଥା ଦୂର ହେଲେ ମୋର କେଉଁ ସୁଖ,
ତୋ’ କୌଶଳ ବ୍ୟର୍ଥ ହେଲେ ମୁଁ ନୁହେଁ ବିମୁଖ ।
ମୁଖେ ମୁଖେ କରିପାରୁ କବିତା ରଚନା,
କର ଥରେ ପଦ୍ମିନୀର ସ୍ୱରୂପ ବର୍ଣ୍ଣନା ।
ଲୀଳା-
ପଦ୍ମିନୀର ଶୋଭାରାଶି ନୁହେ ବର୍ଣ୍ଣନୀୟ,
ପୁଣ୍ୟପୂତ ଭାଗ୍ୟଯୁତ ଜନ ଦର୍ଶନୀୟ ।
ଆଲ୍ଲା-
ତୋ’ ଠାରୁ କି ପାପୀ ମୁହିଁ ତୋ’ ଠାରୁ ଅଭାଗୀ
ନ ପାରିବି ହୋଇ ଥରେ ଶ୍ରୁତି-ସୁଖଭାଗୀ ?
ଲୀଳା-
ଭାଗ୍ୟଦେବୀ ତୁମ୍ଭ ପ୍ରତି ସଦା ସୁପ୍ରସନ୍ନ,
ପୁଣ୍ୟବଳେ ଲଭିଅଛି ରାଜେନ୍ଦ୍ର ଆସନ ।
ଭାଗ୍ୟବନ୍ତ ପୁଣ୍ୟଯୁତ ତୁମ୍ଭର ଦର୍ଶନ,
କଉଶଳେ କରିପାରେ ସେ ରୂପ-ସ୍ପର୍ଶନ ।
ନେତ୍ରପ୍ରୀତି ହୁଏ ଦୃଷ୍ଟି ପଡ଼ିଲେ ସାଗରେ,
କିନ୍ତୁ ତାହା ବର୍ଣ୍ଣିହୁଏ ନାହିଁ କା’ ଆଗରେ ।
ଅମୃତ କେମନ୍ତ ସ୍ୱାଦୁ କିଏ କହିପାରେ?
ସେ ଜାଣିବ ଯେ ଘେନିବ ନିଜ ରସନାରେ ।
ଆଲ୍ଲା-
ତା’ ପାଶେ ମୋ କଥା କିଛି କଲୁ କି ବର୍ଣ୍ଣନ ?
କରି କି ପାରିବ ସେ ମୋ ଆଦର ଲଂଘନ ?
ମୋ ପ୍ରତାପ ମୋ ବିଭବ ପାରିଲା କି ଜାଣି ?
ବୁଝିଲା କି ମୋର କୋପେ ହେବ ଯାହା ହାନି ?
ଲୀଳା-
ପ୍ରଭୋ, ଯଦି ତୁମ୍ଭ ନାମ ଥା’ନ୍ତି ତହିଁ ଧରି,
ପାରି ମୁଁ ନ ଥା’ନ୍ତି ତାର ମାନସ ଉଦ୍ଧରି ।
ତୁମ୍ଭ ଦାସୀ ବୋଲି ଯଦି ଯାଇଥାନ୍ତି ଜଣା,
ମାଡ଼ି କି ମୁଁ ପାରିଥାନ୍ତି ରାଜାର ଅଗଣା?
ସ୍ଥଳ କାଳ ପାତ୍ର ଜାଣି କଲେ ବ୍ୟବହାର,
ତେବେ ସିନା ହୋଇପାରେ ସୁଫଳ ସଞ୍ଚାର ।
କିନ୍ତୁ ଯା’ କହିଛି ତୁମ୍ଭ ନାମୁଁ ତା’ ଅଧିକ,
ତଥାପି ସେ ନୁହେ ତୁମ୍ଭବାଞ୍ଚ୍ଥାର ପଥିକ ।
ତୁମ୍ଭର ପ୍ରତାପୁ ବଳି ତା’ ହୃଦ ଉନ୍ନତ,
କିନ୍ତୁ ତା’ ସ୍ୱଭାବ ନୁହେ ସେପରି ଉଦ୍ଧାତ ।
ଦିଲ୍ଲୀର ସମ୍ରାଟ୍ ତୁମ୍ଭେ କରବାଳ ଧରି,
ହୃଦ-ରାଜ୍ୟେ ପଦ୍ମିନୀ ତ ଭାରତ-ଈଶ୍ୱରୀ ।
ଧର୍ମର ବିରୋଧେ ଯଦି ହେବ ଲୋକକ୍ଷୟ,
ଧର୍ମଦୃଢ଼ ହୃଦେ ତାର ନ ଦେଖିଲି ଭୟ ।
ଶୁଣ ଯେଉଁରୂପେ କଲି ତା’ ପୁର ଗମନ,
ଯେରୂପେ ପରୀକ୍ଷା କଲି କୌଶଳେ ତା’ ମନ ।
ଏହା କହି କହିଗଲା ଦାସୀ ଅବିକଳ,
ପଦ୍ମିନୀ ଆଳାପ ଆଦି ବୃତ୍ତାନ୍ତ ସକଳ ।
ତା’ ପରେ ଚିତୋର ସିଂହ ଭୀମଙ୍କର ଲେଖା,
ହସ୍ତେ ଘନି ଆଲ୍ଲା ଆଗେ ଦୂତ ଦେଲା ଦେଖା ।
ଆଲ୍ଲା ନେଇ ପତ୍ର ପାଠ କରି ମନେ ମନେ,
ନୀରବ ରହିଲା କ୍ଷଣେ ବିଷଣ୍ଣ ବଦନେ ।
କୁକୁର ପାଇଲେ ଯଥା କଠିନ ପ୍ରହାର,
ରହିଥାଏ କ୍ଷଣେ କରି ନ ପାରି ଚିତ୍କାର ।
ଦୂତ ଦାସୀ ହୋଇଗଲେ ତହିଁରୁ ଅନ୍ତର,
ପୁନଶ୍ଚ ପଡ଼ିଲା ଆଲ୍ଲା ଭୀମଙ୍କ ପତର ।
ତା’ ପରେ ଲାଗିଲା ହୃଦ-ବନେ କୋପାନଳ,
ପ୍ରତାପ ସ୍ମରଣ ବାତ ଦେଲା ତାକୁ ବଳ ।
ଉଠିଲା ଜିଘଂସା ଧୂମ ତହୁଁ ଘନ ଘନ,
ଚିତୋର ଦିଗକୁ ହେଲା ଧୂମର ଗମନ ।
ବୋଇଲା ସେ ଗର୍ବ ଘେନି ଭିତରେ ଭିତରେ,
ସିଂହ କି ଶୃଗାଳ ଭୀମ ଦେଖିଯିବା ଥରେ ।
ଦେଖିବା ପଦ୍ମିନୀ ଅଟେ କିପରି ସୁନ୍ଦରୀ,
ତା ରୂପ ପାରିବ କି ନା ମୋ ହୃଦୟ ହରି ।
ପ୍ରଥମେ ଭୀମକୁ କରି ଖଡ଼ଗେ ଶାସନ,
ପରେ ଦେବି ପଦ୍ମିନୀକି ଅଙ୍କରେ ଆସନ ।
ସେହି ଦିନ ପ୍ରଚାରିଲା ଆଲ୍ଲାର ଆଦେଶ,
ଅବିଳମ୍ୱେ ହୋଇଗଲା ସୈନ୍ୟ ସମାବେଶ ।
ସହସ୍ର ସହସ୍ର ଅଶ୍ୱ ଶତ ଶତ ହାତୀ,
ଲକ୍ଷ ସଂଖ୍ୟା ଅତିକ୍ରମି ସଶସ୍ତ୍ର ପଦାତି ।
ଅସଂଖ୍ୟ ଶକଟ ବହି ବିବିଧ ସମ୍ଭାର,
ଭାରବାହୀ ଦଳ ଉଭା ବହି ବହୁ ଭାର ।
ଚିତୋର ଦିଗରେ କଲେ ସର୍ବେ ଅଭିଯାନ
ଚଳିଲା ସମ୍ରାଟ୍ ହୃଦେ ବହି ଅଭିମାନ ।
ଆଗେ ଆଗେ ଚାଲିଗଲେ ଭାରବାହୀ ଦଳ,
ତାଙ୍କ ପଛେ ପଛେ ଗଲା ଶକଟସକଳ ।
ତହୁଁ ଦୂରେ ଆଗେ ଆଗେ ବାଦ୍ୟକାରଗଣ
ଚାଲିଲେ ବଜାଇ ବାଜା କମ୍ପାଇ ଶ୍ରବଣ ।
ତାଙ୍କ ପଛେ ଧାଡ଼ି ଧାଡ଼ି ପଦାତିକ ସେନା,
କରେ ଧରି କରବାଳ ଅଙ୍ଗେ ଭରି ସେହ୍ନା ।
ଅଶ୍ୱାରୋହୀ ଦଳ ତହୁଁ ହୋଇ ବୀଥିବଦ୍ଧ,
ତାଙ୍କ ପଛେ ଚାଲିଥାନ୍ତି ସଶସ୍ତ୍ର ସନ୍ନଦ୍ଧ ।
ଗଜପୃଷ୍ଠେ ଦେଇ ମଖମଲ ଆସ୍ତରଣ,
ତା’ପରେ ଚାଲିଲେ ହୃଷ୍ଟ ଗଜାରୋହିଗଣ ।
ଘେନି ଆଲ୍ଲା ହୃଦ ପରି ବକ୍ର ଚନ୍ଦ୍ର ଖଣ୍ଡ-
ଧ୍ୱଜ ତାର ଆଲ୍ଲାପଦ ପରି ଉଚ୍ଚ ଦଣ୍ଡ ।
ଗଜବ୍ରଜ ମଧ୍ୟେ ଥାଏ ଏକ ଦନ୍ତାବଳ,
ପୃଷ୍ଣେ ପଡ଼ିଥାଏ ରତ୍ନମଣ୍ଡିତ କମ୍ୱଳ ।
ତା’ ଉପରେ ରତ୍ନମୟ ହାଉଦା ଶୋଭିତ
ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱଦେଶେ ଚନ୍ଦ୍ରାତପେ ରଉଦ୍ରରୋଧିତ ।
ଚତ୍ତପାଶେ ପଟ୍ଟବାସେ ରତନ ଝାଲର,
ପ୍ରବେଶବାରକ ରବିକିରଣ-ଜାଳର ।
ମଧ୍ୟେ ତାର ମଖମଲ କୋମଳ ଆସନେ,
ଦିଲ୍ଲୀନାଥ ବସିଥାଏ ରୂପଲୁବ୍ଧ ମନେ ।
ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣମୟ ଧୂମନଳ ଧରିଥାଏ କରେ,
ଥରେ ଥରେ ଦେଉଥାଏ ଲଗାଇ ମୁଖରେ ।
ହୁକା ଧରିଥାଏ ଜଣେ ଅନ୍ୟ ଦନ୍ତାବଳେ,
ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଚିଲମ କରି ପୂରିତ ଅନଳେ ।
ସେ ଗଜରୁ ଏ ଗଜକୁ ଲମ୍ୱିଥାଏ ନଳ,
ଘୁରୁଡ଼ୁ ଘୁରୁଡ଼ୁ ନାଦୁଥାଏ ହୁକାଜଳ ।
ସମ୍ରାଟ୍- ବଦନୁ ଏଣେ ଉଠି ଧୂମରାଶି,
ସୁବାସରେ ଦେଉଥାଏ ଚୌଦିଗ ଉଲ୍ଲାସି ।
ଚଉଦିଗେ ଗଜପୃଷ୍ଠେ ମଧୁର ବାଦନ,
କରୁଥାଏ ସମ୍ରାଟର କର୍ଣ୍ଣାଭିବାଦନ ।
ଗୀତ ହେଉଥାଏ ତହିଁ ସଙ୍ଗୀତ ଯେତକ,
ଆଦିରସେ ସମ୍ରାଟର ମାନସ-ଦ୍ୟୋତକ ।
ଏଠାରେ ବୋଲୁଛି ମନ ଲେଖନୀ ତୁ ଛାର,
ଏଡ଼େ ବଡ଼ ସମ୍ରାଟ୍କୁ କରୁଛୁ ତୁକାର ।
ଲେଖନୀ ବୋଲୁଛି ମନ କହିଲୁ ଯା’ ସତ,
ତା’ ମହତ୍ତ୍ୱ ମାନିବାକୁ ବଳୁ ନାହିଁ ସତ ।
କି ଘେନି ବୋଲିବା ତାକୁ ମାନନୀୟ ବଡ଼,
ଧରମ-ଜଗତେ ସେ ତ କ୍ଷୁଦ୍ର ଗରଗଡ଼ ।
ବୋଲିବ ଯଦ୍ୟପି ତାର ଅଛି ବାହୁବଳ,
ତାକୁ ବଳି ବନେ ’ଛନ୍ତି କେତେ ମହାବଳ ।
ଅଥବା ବୋଲିବ ବଡ଼ ବୃଦ୍ଧି ଅଛି ତାର,
କି ବୁଦ୍ଧି ଯେ କରେ ପାପ-ପଥ ଆବିଷ୍କାର ।
ଯଦ୍ୟପି ବୋଲିବ ତାର ଅଛି ବହୁ ଧନ,
ସେ କି ଧନ ଯାହା ଘେନି ନିରୀହ ନିଧନ ।
କେଡ଼େ ଅପକର୍ମ ପାଇଁ କେଡ଼େ ଆଡ଼ମ୍ୱର,
ଆଡ଼ମ୍ୱରେ ନାହିଁ ଧର୍ମଦେବଙ୍କ ଆବର ।
ସତୀତ୍ୱ-ରତନ ବଳେ ହରିବାର ପାଇଁ,
କେତେଦୂରୁ କେତେଦୂର ଯାଉଛି ସେ ଧାଇଁ ।
ହୃଦରେ ପୂରିଛି ତାର ପାପ-ଅଭିଳାଷ,
ତା’ ଏକା କରୁଛି ତାର ମହତ୍ତ୍ୱ ବିନାଶ ।
ଅମେଧ୍ୟ ପଦାର୍ଥ ଯଦି ଥାଏ ହେମ ଘଟେ,
କେ ତାକୁ ଆଗ୍ରହ କରି ରଖିବ ନିକଟେ ?
ଛାଡ଼ ତାର ମାନ୍ୟ, ଏବେ ହେଉଁ ଅଗ୍ରସର,
ଦେଖୁଁ ଯୁଦ୍ଧଯାତ୍ରା ଲେଖୁଁ ତା’ ଦୃଶ୍ୟ ନିକର ।
ଚାଲିଲା ବାହିନୀ ବ୍ୟାପି ବହୁଦୂର ପଥ,
ଉଦ୍ଗାରିଲା ଧୂଳି ମହୀ ହୋଇ ପଦାହତ ।
ସେ ଧୂଳିପଟଳ ଉଠି ବ୍ୟାପିଲା ଗଗନ,
ସୁଦୀର୍ଘ ବାହିନୀ ହେଲା ତହିଁରେ ମଗନ ।
ସୁଦୂର ଦିଶିଲା ଯେହ୍ନେ ମହା ଅଜଗର,
ହୋଇଅଛି ଗିରିଗ୍ରାସ-ଆଶେ ଅଗ୍ରସର ।
ବାଦ୍ୟନାଦ ଅଶ୍ୱହ୍ରେଷା ଗଜଘଣ୍ଟିନାଦ,
ମହା ଗଣ୍ଡଗୋଳେ ମହୀ ଗଣିଲା ପ୍ରମାଦ ।
ଲେଉଟି ଲେଉଟି ଭୁକି ଭୁକି ବାରମ୍ୱାର,
ପଳାଇଲେ ପଥପାର୍ଶ୍ୱ ଗ୍ରାମ-ଶ୍ୱାନବାର ।
ଗ୍ରାମେ ଗ୍ରାମେ ଘରେ ଘରେ କୁଳବଧୂକୁଳ,
ନୀରବେ ରହିଲେ ଲୁଚି ହୋଇ ଭୟାକୁଳ ।
ପଥପାର୍ଶ୍ୱ ବିଟପୀରୁ ବିହଙ୍ଗମଗଣ,
ରବି ରବି ଦଳ ଦଳ କଲେ ପଳାୟନ ।
ଶିବାମାନେ ପଳାଇଲେ ଲେଉଟି ଲେଉଟି,
ମଣ୍ଡଳିଲେ ଗୃଧ୍ରଗଣ ନଭୋଦେଶେ ଉଠି ।
ଚଟି ଚଟି ହୋଇଅଛି ରସଦ ସଂଗ୍ରହ,
ପ୍ରଜାବୃନ୍ଦ ଜଗିଛନ୍ତି ରହି ଅହରହ ।
ଫାଟିଅଛି ବେତ୍ରାଘାତେ ଶରୀର କାହାର,
ମସ୍ତକୁ ହୋଇଛି କାହା ରକତ ବାହାର ।
ଢାଙ୍କିଛନ୍ତି ଆଘାତକୁ ମଳିନ ବସନେ,
କମ୍ପୁଛନ୍ତି ଶୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ ଅନଶନେ ।
ନିଶିରେ ପାଇଛି ପାଣି କାହା ଅପଘନ,
ତହିଁ ସଙ୍ଗେ ପାଇଅଛି କୁଲାର ପବନ ।
ଭ୍ରମୁଅଛି ଚପରାସି ହୋଇ ବେତ୍ର-କର,
ତାକୁ ଚାହିଁ ପ୍ରଜାଙ୍କର ପ୍ରାଣ ଥରହର ।
କାହାଠାରେ ଥିଲେ କିଛି ଦ୍ରବ୍ୟର ଅଭାବ,
ଦେଖାଉଛି ଚପରାସୀ ବେତ୍ରର ପ୍ରଭାବ ।
ଏକ ଦୁଇ ନୁହନ୍ତି ସେ ବହୁ ଚପରାସି,
ପ୍ରତାପରେ ଦେଉଛନ୍ତି ଧଇର୍ଯ୍ୟ ବିନାଶି ।
ଚପରାସୀଦଳ ମୂଳେ ଛନ୍ତି ଜମାଦାର,
ଲୋକ ଜାଣି ହେଉଛନ୍ତି ସେହୁ କ୍ଷମାକାର ।
ବିକ୍ରୟ କରନ୍ତି କ୍ଷମା ମୂଲ୍ୟ ଅନୁସାରେ,
ପ୍ରହାର ସହୁଛି ମୂଲ୍ୟ ନାହିଁ ଯାହାଠାରେ ।
ଯେ ଦ୍ରବ୍ୟ ନପଡ଼େ କେବେ ପ୍ରଜାର ନୟନେ,
ଲାଗିଛନ୍ତି କେତେ ଲୋକ ତାହା ଆନୟନେ ।
ଯେଉଁ ଦ୍ରବ୍ୟ ନ ମିଳଇ ଗ୍ରାମରେ ପ୍ରଜାର,
ତହିଁ ପାଇ ଧାଇଛନ୍ତି ନଗର ବଜାର ।
ହେବାକୁ ଗୋ-ଗଜ-ବାଜୀ-ରସନା-ରସଦ,
ସଂଗୃହୀତ ହୋଇଅଛି ବିବିଧ ରସଦ ।
ଆରବ-ପାରସ୍ୟଜାତ ଫଳମୂଳମାନ,
ରସଦଭଣ୍ଡାରେ ଆସି ପାଇଅଛି ସ୍ଥାନ ।
ଅଶ୍ୱାରୋହୀ ପଦାତିକ ଆସି ଦଳ ଦଳ,
ନେଉଛନ୍ତି ପ୍ରଜାମୁଣ୍ଡେ ବୁହାଇ ସକଳ ।
ମନୋମତ ଦ୍ରବ୍ୟ ଲାଭେ ହେଲେ କିଛି ତ୍ରୁଟି,
ଗ୍ରାମେ ଗ୍ରାମେ ପଶି ପୁଣି କରୁଛନ୍ତି ଲୁଚି ।
ଏହିରୂପେ କରି ବହୁ ପ୍ରତାପ ପ୍ରକଟ,
ଲାଗିଲା ବାହିନୀ ଯାଇ ଚିତୋର ନିକଟ ।