ମାନନୀୟ ଫତୁ ଭାଇନା,
ତୁମକୁ ହରାଇ ଆଜି ଏତେ ଅସହାୟ ବୋଧ କରୁଛି ଯେ ସେକଥା କହିହେବ ନାହିଁ କି ବୁଝାଇପାରିବି ନାହିଁ । କେଜାଣି କେତେ କଥା ତୁମକୁ କହିବାର ଥିଲା, କହିବାର ସୁଯୋଗ ହେଲା ନାହିଁ, ପୁଣି କେତେ କଥା ତୁମଠାରୁ ଶୁଣିବାର ଇଚ୍ଛା ଥିଲା, ଶୁଣା ହେଲା ନାହିଁ । ଏତେ ଶୀଘ୍ର ତୁମକୁ ଆମେ ହରାଇବୁ, ଏକଥା ଭାବି ନଥିଲି । ଦୂର ପ୍ରବାସରେ ଥାଇ ତୁମର ଅସୁସ୍ଥତା କଥା ମଧ୍ୟ ମୁଁ ଜାଣି ପାରିଲ ନାହିଁ । ମନରେ ଆଶା ଥିଲା, ଆହୁରି ଅନେକ ଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତୁମେ ସେଇମିତି ବସିଥାନ୍ତ ଓ ତୁମଠାରୁ ସାନ ଓ ନୂଆ ନୂଆ ଲେଖକମାନଙ୍କୁ ଉତ୍ସାହ ଓ ଆଶିଷ ବାଣ୍ଟୁଥାନ୍ତ । କିନ୍ତୁ ଇଚ୍ଛା ବା ଆଶା କ’ଣ ବିଧିର ବିଧାନକୁ ବଦଳାଇପାରେ ? ତୁମର ଦେହାନ୍ତ ହେବାର ଖବର ମଧ୍ୟ ମୋ ପାଖରେ ଡେରିରେ ପହଞ୍ଚିଲା । ସ୍ତମ୍ଭିତ ହୋଇ ବିଚାରି ବସିଲି, କାହା ପାଖକୁ ସମବେଦନା ଜଣାଇ ଚିଠି ଲେଖିବି ? ଅଧ୍ୟାପକ ଶ୍ୟାମସୁନ୍ଦର ମିଶ୍ର ବର୍ତ୍ତମାନ କେଉଁ କଲେଜରେ, ତାହା ବି ଜଣାନାହିଁ, ଆଉ କାହାରି ସଙ୍ଗେ ପରିଚୟ ନାହିଁ ।
ଶେଷଥର କଟକ ଯାଇଥିଲି ଓ ସସ୍ତ୍ରୀକ ଯାଇ ତୁମକୁ ପ୍ରଣାମ ଜଣାଇ ଥିଲି । ସେଦିନ ମଧ୍ୟ ତୁମେ ଅନର୍ଗଳ କେତେ ସ୍ୱପ୍ନ, କେତେ କଳ୍ପନାଜଳ୍ପନାର କଥା ସବୁ ଅତି ଉତ୍ସାହରେ କହିଯାଉଥିଲ, ତୁମର ପ୍ରିୟ ହାସ୍ୟବିକାଶ କେନ୍ଦ୍ର କଥା, ସରସ ସାହିତ୍ୟ ସମିତି କଥା, ଆହୁରି କେତେ ଏମିତିକା ଯୋଜନା କଥା-ଆଗାମୀ ଦଶବର୍ଷ ବି ସେଥିପାଇଁ ନଅଣ୍ଟ ହୋଇଥାନ୍ତା, ଏତେ ପରିବ୍ୟାପ୍ତ ଯାହାର ଭବିଷ୍ୟତର ଦୃଷ୍ଟି, ସେ କେମିତି ସବୁ ଅଧାବିଦା କରି ଛାଡି ଚାଲିଯିବ ?
କେତେ ସ୍ମୃତି ମନକୁ ଆସିଯାଉଛି, କେତେ ଦୃଶ୍ୟପଟ ଆଖିରେ ଭାସି ଉଠୁଛି । ତୁମର ସେହି ଗେରୁଆପିନ୍ଧା ଚେହେରାର ଅନାବିଳ ହାସ୍ୟମୟ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱଟି ମାନସପଟରେ ଫୁଟିଉଠୁଛି । ମନରେ କେତେ ଆଶା ଥିଲା, ପୁଣି କେବେ ଓଡ଼ିଶା ଗଲେ ସବୁଥର ପରି ତୁମ ପାଖରେ ଯାଇ ହାଜର ହୋଇଯିବି । ତୁମେ ସେଇ ‘ଡଗର’ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟର କାଠ ପାର୍ଟିସନ ସେକଡେ ଖଟ ଉପରେ ଥିବ, କି ନିବିଷ୍ଟ ମନରେ ଟେବୁଲ ଉପରେ ଜୋରଦାର ଆଲୁଅ ଜଳାଇ କ’ଣ ଲେଖୁଥିବ, କେତେବେଳେ ପୁଣି ପଛ ବାରଣ୍ଡାରେ ବସି ପଖାଳ ଭାତ ଖାଉଥିବ । ମୁଁ କହିବି ଭାଇନା, ମୁଁ ହେମକାନ୍ତ ! ତୁମେ କୋଟିନିଧି ପାଇଲା ପରି ମୋତେ ଧରି କେଉଁଠି ବସାଇଦେବ, ଡାକିହାକି ସମସ୍ତଙ୍କୁ ବ୍ୟସ୍ତ କରି ପକାଇବ-କିଏ ସେଠେଇ ଅଛ, ଗଲୁ ଗଲୁ କପେ ଚାହା, ଆଉ ଦିଖଣ୍ଡ ଗୁଣ୍ଡିପାନ ଆଣିବୁରେ, ଯା’ମ ଜଲ୍ଦି...ଯେମିତି ମୋତେ ଚର୍ଚ୍ଚା ନକଲେ ତୁମର ଶାନ୍ତି ନାହିଁ । କଥାର ସୁଅ ଛୁଟିବ ତା’ପରେ । ଚିରରୁଗ୍ଣ ମଣିଷ, ଆଖିକୁ ପ୍ରାୟ କିଛି ଦିଶୁନାହିଁ, ତଥାପି କାହାକୁ ଡକାଇ ନିଜର ଖଣ୍ଡିଏ ବହି କଢ଼ାଇ, ତହିଁରେ ମୋର ନାମ ଲେଖି, ତଳେ ଦସ୍ତଖତ୍ କରି ଅତି ଆଦରରେ ମୋତେ ଉପହାର ଦେବ । ଯେତେ ସ୍ନେହ ତୁମଠାରୁ ପାଇଛି, କୌଣସି ଆତ୍ମୀୟଠାରୁ ତାହା ଉଣା ନୁହେଁ ଏବଂ ସେତକ ପାଇବା ଲାଗି ମୋର ଏତେ ଯୋଗ୍ୟତା ବି ନାହିଁ । ଏସବୁ ତୁମର ନିଜର ସ୍ନେହୀ ସ୍ୱଭାବ ଯୋଗୁରୁ ହୋଇଛି ନିଶ୍ଚୟ । ମୋ ଭଳି ଆହୁରି ଅନେକେ ତୁମର ସ୍ନେହାଶିଷ ପାଇଛନ୍ତି ନିଶ୍ଚୟ ।
ଖୁବ୍ ହେଲେ ବର୍ଷକୁ ଥରେ ଦିଥର ଆମର ଭେଟ ହେଉଥିଲା, କିନ୍ତୁ ଆମ ଭିତରେ ଏପରି ଏକ ନିବିଡ଼ ସଂପର୍କ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଯାଇଥିଲା ଯେ ତାହାର ଅନ୍ୟତ୍ର ତୁଳନା ଅସମ୍ଭବ । ବ୍ୟକ୍ତିଗତ କି ପାରିବାରିକ ବିଷୟ, କାହାରି ନିନ୍ଦା ବା ପ୍ରଶଂସା କି ସାହିତ୍ୟିକ ଗୋଷ୍ଠୀବାଦ ଆଦି ବିଷୟ କେବେ ହେଲେ ଆମର କଥାବାର୍ତ୍ତାର ସୀମା ମଧ୍ୟକୁ ଆସି ନାହିଁ । ଯେତେବେଳେ ‘ଡଗର’ ପତ୍ରିକାକୁ ଏକାକୀ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନିଷ୍ଠା ଦେଇ ଚଳାଉଥିଲ, ତୁମର କାର୍ଯ୍ୟାଳୟକୁ ଗଲେ ଅନ୍ୟ ଏକ ଜଗତର ଫାଟକ ମଧ୍ୟକୁ ପ୍ରବେଶ କଲାପରି ଲାଗେ । ଅବିଶ୍ରାନ୍ତ ଚାଲିଥାଏ ତୁମର କର୍ମଯୋଗର ସାଧନା । କେତେ ଛଦ୍ମନାମରେ ତୁମେ ଲେଖୁଥିଲ ତାହାର ଇୟତ୍ତା ନାହିଁ । ମୋ ପାଖକୁ ଚିଠି ଆସେ, ତହିଁରେ ପୁଣି ବ୍ୟଙ୍ଗଚିତ୍ର ବି ରହିଥାଏ -‘ଫେରନ୍ତି ଡାକରେ ଲେଖା ନପଠାଇଲେ ମୁଁ ଏଇମିତି ମୁଣ୍ଡ କୋଡି ଦେବି !’ ସେହି ବୈରାଗୀ ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ସମର୍ପିତ ଓ ସଦାକର୍ମଠ ରୂପଟି ହିଁ ଆଉ ସମସ୍ତଙ୍କ ମନରେ ଏକ ପ୍ରେରଣାର ଉତ୍ସ ହୋଇରହିଥିବ । ନିଷ୍ଫଳ ନା ଫଳରହିତ ସେ କର୍ମ, ନିଜର ଲାଭକ୍ଷତିର ବିଚାର ନାହିଁ । ବର୍ଷ ପରେ ବର୍ଷ ଅବଲୀଳା କ୍ରମେ ସମାହିତ ଓ ନିଷ୍ଠାପର ଭାବରେ ତୁମେ ତହିଁରେ ମଜ୍ଜି ରହିଥିଲ । ବେଳେ ବେଳେ ଅସହାୟ, ନିତାନ୍ତ ଏକାକୀ ବ୍ୟକ୍ତି ରୋଗଯନ୍ତ୍ରଣା ଭୋଗି ଭୋଗି ପଡିରହିଥିବାର ରୂପ ମଧ୍ୟ ତୁମର ଦେଖାଯାଇଛି । ତଥାପି ଅବିଚ୍ଛିନ୍ନ ତୈଳଧାର ପରି ତୁମର ସାଧନା ଅବ୍ୟାହତ ରହିଛି । ବେଳେ ବେଳେ ଭକ୍ତିର ପ୍ଳାବନରେ ତୁମେ ପ୍ରବାହିତ ହୋଇ ଜ୍ଞାନଠାରୁ ଦୂରେଇ ଯାଇଛ, ସମଗ୍ର ଚେତନା ମଧ୍ୟରେ ଭଗବାନ ସତ୍ୟସାଇ ବାବାଙ୍କର ଅଭୟଦାନରତ ମୂର୍ତ୍ତିଟି ଆରାଧ୍ୟ ହୋଇ ଉଭା ହୋଇରହିଛି । ପୁଣି ବେଳେ ବେଳେ ଆସିଛି ଅଖଣ୍ଡ ଜ୍ଞାନ ପିପାସାର ଜୁଆର-କେବଳ ବିଦ୍ୟା ଓ ଜ୍ଞାନର ସନ୍ଧାନ ଚାଲିଛି । ଅନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଡାକି ନେଇ ବହିଯାକ ପଢ଼ାଇ ଶୁଣିଛ, ନୋଟ ମଧ୍ୟ ଡାକିଛ ବା ନିଜେ କଷ୍ଟକରି ଲେଖିଛ । ପୃଥିବୀର ବଡ଼ ବଡ଼ ସାହିତ୍ୟିକ ସୃଷ୍ଟିଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ସମସାମୟିକ ଓଡ଼ିଆ ପତ୍ରପତ୍ରିକା ଆଦି ସବୁଯାକ ତୁମର ସେହି ପଠନ, ମନନ ଓ ମନ୍ଥନ ମଧ୍ୟକୁ ଆସିଯା’ନ୍ତି । ସେସବୁ ବିଷୟରେ ଗଭୀରତର ଆଲୋଚନା କରିବାର ସୁଯୋଗ କେଉଁଠାରେ ନାହିଁ, ତଦ୍ବିଦ୍ମାନେ ମଧ୍ୟ ସେ ଜାଗାକୁ ବେଶି ସଂଖ୍ୟାରେ ଆସିବେ ନାହଁ । ନିଜର ବୋଧଶକ୍ତି, ନିଜର ମେଧା ଦ୍ୱାରା ତୁମେ ସେସବୁ ଗ୍ରନ୍ଥର ଆସ୍ୱାଦ ପାଇଛ ଓ ନିଶାରେ ମାତିଯାଇଛ । ତୁମେ ବିଦ୍ୱାନ୍ ତ ନିଶ୍ଚୟ ଥିଲ, କିନ୍ତୁ ବିଦ୍ୟାଭିମାନୀ ନଥିଲ । ବରଂ ବୈଷ୍ଣବସୁଲଭ ବିନୟଟି ହିଁ ତୁମର ଭୂଷଣ ଥିଲା । ଏହିପରି ଭାବରେ ଜ୍ଞାନ, ଭକ୍ତି ଓ କର୍ମର ଏକ ତ୍ରିପୁଟୀ ତୁମର ଜୀବନ ମଧ୍ୟରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁଥିଲା ।
ସମସ୍ତେ ଜାଣନ୍ତି, ଫତୁରାନନ୍ଦ ନାନା ଦୁଃଖକଷ୍ଟ ଭିତରେ ଥାଇ ମଧ୍ୟ ହସି ହସି ଜୀବନ ବିତାଇଛନ୍ତି ଏବଂ ହସାଇ ଚାଲିଛନ୍ତି । ହସିବା ସମସ୍ତେ ଜାଣନ୍ତି, ହସାଇବାର ବିଦ୍ୟାଟି କିନ୍ତୁ ଖୁବ୍ କମ୍ ଲୋକ ଆୟତ୍ତ କରିଥାନ୍ତି । ଏଣେ ହସାଇବା ଲୋକର ଅନ୍ତରର ବେଦନା କଥା କ’ଣ କେହି ଜାଣିପାରେ ? ନା, ତୁମର ଗଭୀର ଅନ୍ତର୍ବେଦନା କଥା କେହି ଶୁଣିଛି ନା ତୁମେ ଶୁଣାଇଛ । ସେସବୁ ଖାଲି ଅନୁଭବ କରିବାର ବିଷୟ । ପର ଆଗରେ ଦୁଃଖର କାନ୍ଦଣା ଗାଇବାଠାରୁ ବୋକାମୀ ନାହିଁ । ତୁମ ମୁହଁରୁ ସେସବୁ କଥା କେବେ ଶୁଣିବାକୁ ମିଳେ ନା, କିନ୍ତୁ ଦୁଃଖଯନ୍ତ୍ରଣା, ଅଶେଷ ବେଦନା ତୁମ ଜୀବନରେ ପଦେ ପଦେ ଆସିଥିଲା । ତୁମେ ଅବଲୀଳାକ୍ରମେ ସେହି ଦୁଃଖମାନଙ୍କୁ ପାର ହୋଇଯାଇଛ । ହସି-ହସାଇ ସେଗୁଡ଼ିକୁ କ୍ଷୀଣରୁ କ୍ଷୀଣତର କରିଆସିଛ । ତଥାପି ତୁମର ସହନଶକ୍ତି ଦେଖିଲେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଲାଗେ । କୁଆଡ଼ୁ ତୁମ ଭିତରେ ଏତେ ସହିବାର କ୍ଷମତା ଆସୁଥିଲା ? ମନର ଦୃଢ଼ତା ଏବଂ ଅତି ସ୍ଥିରସଂକଳ୍ପ ଓ ବ୍ରତାଚାରଣର ଲକ୍ଷଣ ନଥିଲେ ବୋଧହୁଏ ଅନେକ ଆଗରୁ ତୁମେ ଭାଙ୍ଗି ପଡ଼ିଥାନ୍ତ । ତୁମର ଜୀବନଯାତ୍ରା ଗୋଟିଏ ତପସ୍ୟା ଭଳି ବୋଧ ହୋଇଥାଏ । ଶାରୀରିକ ଦୁର୍ଭୋଗ ଭିନ୍ନ ମାନସିକ ଆଘାତ ମଧ୍ୟ ତୁମ ପାଖରେ କିଛି ଊଣା ନଥିଲା । ଏସବୁ ଆଘାତ ମଧ୍ୟ ଅତି ଅପ୍ରତ୍ୟାଶିତ ସ୍ଥାନରେ ଅପ୍ରତ୍ୟାଶିତ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କଠାରୁ ତୁମେ ପାଇଥିଲ । ସେସବୁକୁ ସହିଦେଇ ହଜମ କରିଦେବାକୁ ମଧ୍ୟ କିଛିକାଳ ପରେ ତୁମେ ସକ୍ଷମ ହୋଇଥିଲ ।
ତୁମର ସ୍ନେହୀ ମନର କଥା ଆଗରୁ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛି । ସେହି ସ୍ନେହାଶିଷର ଛାୟାତଳେ ତୁମର ଯେଉଁ କନିଷ୍ଠମାନେ ଆସ୍ତେ ଆସ୍ତେ ନିଜର ପରିଚୟ ଖୋଜି ପାଇଛନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କ ଲାଗି ତୁମେ ଚିରକାଳର ପ୍ରେରଣାର ଉତ୍ସ ହୋଇ ରହିଥିବ । ତୁମକୁ ସେମାନେ ପ୍ରାଣଦେଇ ଭଲ ପାଇଛନ୍ତି । ସେହିପରି କେତେ ଜଣ ତରୁଣ ଲେଖକଙ୍କୁ ମୁଁ ଭେଟିଛି । ସେମାନଙ୍କର ନିଷ୍ଠା ଓ ଅକୁଣ୍ଠ ଭକ୍ତିଭାବ ମୋତେ ମୁଗ୍ଧ କରିଛି । ଅବଶ୍ୟ ତୁମ ମୁହଁ ଉପରେ କେହି ତୁମକୁ ପ୍ରଶଂସା କରି କିଛି କହିଲେ ତୁମେ ଗୋଟାଏ ମସ୍ତ ଭୁରୁଡ଼ି ପକାଇଥାନ୍ତ । ତୁମକୁ ପ୍ରସନ୍ନ କରିବାର ଏକମାତ୍ର ସୂତ୍ର ହେଉଛି ତୁମରି ପରି ହାସ୍ୟବ୍ୟଙ୍ଗ ଲାଗି ସମର୍ପିତ ହେବା ଓ ଜୀବନବ୍ୟାପୀ ଦୀକ୍ଷା ଗ୍ରହଣ କରିବା । ସେହି ତରୁଣ ବ୍ୟକ୍ତିମାନଙ୍କ ଛଡ଼ା ତୁମର ଅଗଣିତ ପାଠକ ତୁମର ସ୍ତାବକ ହୋଇଛନ୍ତି । କେତେକ ଗଣ୍ୟମାନ୍ୟ ସାହିତ୍ୟିକ, ଯଥା:- କାନ୍ତକବି ଲକ୍ଷ୍ମୀକାନ୍ତ ମହାପାତ୍ର, ଗୋପୀନାଥ ମହାନ୍ତି, କୁଞ୍ଜବିହାରୀ ଦାଶ, ରାଜକିଶୋର ରାୟ ଏବଂ ତୁମ ନିଜର ଚିରସହଚର ନିତ୍ୟାନନ୍ଦ ମହାପାତ୍ର ଆଦି ସେ ପର୍ଯ୍ୟାୟର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ।
ତୁମର ସାଧନା ଯେ ଆଜି ହାସ୍ୟରସକୁ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ସମସାମୟିକ ଯୁଗରେ ଏକ ସମ୍ମାନିତ ସ୍ଥାନରେ ସ୍ଥାପିତ କରିପାରିଛି ଏଥିରେ ଦ୍ୱିମତ ନାହିଁ । ତେବେ ଯେଉଁ ଭାବରେ ତୁମେ ସାହିତ୍ୟ ଜଗତକୁ ଆସିଥିଲ ତହିଁରେ ଏପରି ଏକ ନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ ଲକ୍ଷ୍ୟ ନଥିଲା । ସବୁ କଳାକାରଙ୍କ ଜୀବନୀ ଦେଖିଲେ ଜଣାପଡ଼େ, ଯାହା ହେବାର ହେଉ ହେଉ ହୋଇଯାଏ । ତୁମର ସେହି ହାସ୍ୟ ପ୍ରତିଭାଟି କଷ୍ଟାର୍ଜିତ ନୁହେଁ । ବରଂ ସ୍ୱଭାବସିଦ୍ଧ । ସେଭଳି ପ୍ରତିଭାର ମୂଲ୍ୟାୟନ ପୁଣି କିଏ କରିବ ? ଯେଉଁମାନେ ହାସ୍ୟରସର ସ୍ରଷ୍ଟା ନୁହନ୍ତି, ସେମାନେ କ’ଣ ହାସ୍ୟସୃଷ୍ଟିର ମୂଲ୍ୟାୟନ କରିପାରିବେ ? କେବଳ ହାସ୍ୟବ୍ୟଙ୍ଗ କାହିଁକି, ସମସ୍ତ ସୃଜନଶୀଳ ପ୍ରତିଭା କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅଳ୍ପେ ବହୁତେ ଏହି ପରିବେଶ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିବ ଆମ ଦେଶରେ । ଆମ ଦେଶର ଗୋଲାମୀ ସଭ୍ୟତା, ଅମଲାତାନ୍ତ୍ରିକ ମନୋବୃତ୍ତି ଓ ରିକ୍ତଚରିତ୍ର ଶାସକଗୋଷ୍ଠୀଙ୍କର ହସ୍ତକ୍ଷେପର ପ୍ରବୃତ୍ତି ଫଳରେ ସବୁ ସୃଜନଶୀଳନା ଯାଇ ରହିଲାଣି ଅସୃଜନଶୀଳଙ୍କ ଅକ୍ତିଆର ମଧ୍ୟରେ । ତେବେ ଏହା ମଧ୍ୟ କହିବାକୁ ପଡ଼ିବ ଯେ ହାସ୍ୟବ୍ୟଙ୍ଗ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବିଚାରକମାନଙ୍କର ଘୋରତର ଅଭାବ ରହିଛି । ସାହିତ୍ୟର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବିଭାଗରେ ଅନ୍ତତଃ କିଛି କିଛି ସମାଲୋଚନା ନୀତି ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ସାହିତ୍ୟର ପାଠ୍ୟକ୍ରମ ମଧ୍ୟରେ ଗଦ୍ୟ ଓ ପଦ୍ୟ ରଚନାର ଭଲମନ୍ଦ ଦେଖିବାର କେତେକ ବିଭାବ ପ୍ରତି ଛାତ୍ରମାନଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟି ଆକର୍ଷଣ କରାଯାଏ ଏବଂ ତୁଳନାତ୍ମକ ସାହିତ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ଅନ୍ୟ ଭାଷାଭାଷୀ ଓ ପୃଥିବୀର ଅନ୍ୟ ଦେଶମାନଙ୍କର ସୃଷ୍ଟିର ମୂଲ୍ୟାୟନ କରିବାର ରୀତି ରହିଥାଏ । ଏସବୁ ହାସ୍ୟରସ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମୋଟେ ନାହିଁ । ସାହିତ୍ୟର ପାଠ୍ୟକ୍ରମ ମଧ୍ୟରେ ଏବଂ ସାହିତ୍ୟର ପାଠ୍ୟପୁସ୍ତକ ମଧ୍ୟରେ ହାସ୍ୟରସର ସ୍ଥାନ ନଗଣ୍ୟ । ଏପରିସ୍ଥଳେ ତୁମର ଜୀବନବ୍ୟାପୀ ସାଧନାର ଯେ ପ୍ରକୃତ ମୂଲ୍ୟାୟନ ହୋଇ ପାରିନାହିଁ ଏଥିରେ ବା ବୈଚିତ୍ର୍ୟ କେଉଁଠି ? ଗୋଟିଏ ଦୁଇଟି ସାହିତ୍ୟ ସଂସ୍ଥା ତଥାପି ତୁମକୁ ଦାମିକା ଶାଲ ଓ ମାନପତ୍ର ଦେଇ ସମ୍ମାନିତ କରିଛନ୍ତି, ତାହା ବି କିଛି କମ୍ କଥା ନୁହେଁ । ରାଉରକେଲାରେ ତୁମକୁ ଯେଉଁ ବିପୁଳ ସମ୍ବର୍ଦ୍ଧନା ମିଳିଥିଲା, ଯେପରି ଭାବରେ ସାରା ସହରଟା ତୁମର ସମ୍ବର୍ଦ୍ଧନା ସଭାରେ ଆସି ଏକଜୁଟ ହୋଇଥିଲା, ଦଶହଜାର ଟଙ୍କାର ସଂଗ୍ରହ ଓ ତୁମକୁ ସର୍ବସମକ୍ଷରେ ଉପହାର ଦେବା, ଏସବୁ କେଇଜଣ ଓଡିଆଲେଖକଙ୍କୁ ବା ମିଳିଥାଏ ? ଆମର ତ ସାହିତ୍ୟିକ ଜଗତର ପୁରସ୍କାର ଆଦିର ସଂଖ୍ୟା ନଗଣ୍ୟ । ମୋର ଦୃଢ଼ ବିଶ୍ୱାସ, ତୁମେ ଯେବେ ଓଡ଼ିଶା ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀର ବାର୍ଷିକ ପୁରସ୍କାର ପାଇଥାନ୍ତ ବା ଶାରଳା ପୁରସ୍କାର ପାଇଥାନ୍ତ ତଥାପି ତୁମର ସାହିତ୍ୟିକ ସ୍ୱୀକୃତି ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ, ହୋଇ ପାରିନଥାନ୍ତା । ଫି ବର୍ଷ କେତେ କେତେ ଲୋକ ଏସବୁ ପୁରସ୍କାର ପାଇଥାନ୍ତି, ତାଙ୍କ ଭିତରୁ କେତେଜଣ ତୁମର ପ୍ରତିଭା ସାଙ୍ଗରେ ତୁଳନୀୟ ହେବେ ? ତୁମର ଆତ୍ମଜୀବନୀ ମଧ୍ୟରେ ଏବଂ ଠାଏ ଠାଏ ଅନ୍ୟ ରଚନା ମଧ୍ୟରେ ବି ଗୋଟିଏ ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ଅବଶୋଷ ଦେଖିବାକୁ ପାଉଁ, କିନ୍ତୁ ମୁଁ ଭଲ କରି ଜାଣେ ଯେ ତୁମେ ନିଜର ସମସାମୟିକ ମୂଲ୍ୟାୟନ ବିଷୟରେ ଏତେଟା ଚିନ୍ତିତ ନଥିଲ । ଏସବୁ ପୁରସ୍କାର ଭିତରେ ଯେଉଁ ଯୋଗାଡ଼ଯନ୍ତ୍ର, ଗୋଷ୍ଠୀବାଦ ଓ ପାରସ୍ପରିକ ପୃଷ୍ଠପୋଷକତା ରହିଥାଏ, ସେସବୁ ନେଇ କେତେ ବ୍ୟଙ୍ଗବିଦ୍ରୂପ କରିଛ, କେତେ ଥର ସେସବୁ ହାସ୍ୟକର ପ୍ରତିଷ୍ଠାର ଯୋଗାଡ଼କୁ ନେଇ ହସି ହସି ଗଡ଼ିଯାଇଛ, ସେସବୁ ମୋର ମନେ ଅଛି । ଦିନେ ସେକାଳର ଜଣେ ବିଖ୍ୟାତ ଲୋକପ୍ରିୟ ଉପନ୍ୟାସ ଲେଖକଙ୍କର ସ୍ୱୀକୃତି ଲାଳସା କଥା କହୁଥିଲ । ନଭେଲ୍ଟି ଛପା ହେବା ମାତ୍ରକେ ବହିରୁ ଖଣ୍ଡିଏ ଧରି ସାଇକେଲ ଚଢ଼ି ଭଦ୍ରଲୋକ ଯାଇ ମହିଳା ହଷ୍ଟେଲ ଆଗରେ ହାଜର । ଚୌକିଦାରକୁ ସ୍ଲିପ୍ ଦେଇ ସୁମିତାକୁ ଡକାଇ ପଠାଇଲେ । ଖବର ମିଳିଲା ସୁମିତା ନାହିଁ । ତା’ପରେ ସେ ଆଉ ଖଣ୍ଡିଏ କାଗଜରେ ମିନତୀର ନାଁ ଲେଖି ତାକୁ ଡକାଇଲେ । ସେ ଆସିବାରୁ ତା’ହାତରେ ବହି ଖଣ୍ଡିକ ଦେଇ କହିଲେ ଏଇଟି ପଢ଼ିବ । ତୁମେଇ ୟା’ର ନାୟିକା ! ଏ ଘଟଣାଟି କହି ହସି ହସି ପଚାରିବ-କହିଲ ଦେଖି, ପ୍ରକୃତ ନାୟିକାଟି କିଏ ? ତୁମେ କିଛି ଜାଣିନା, ଏ ଦୁହିଁଙ୍କ ଭିତରୁ କେହି ନୁହନ୍ତି, ପ୍ରକୃତ ନାୟିକାଟି ଥାଏ କଟକର ତୁଳସୀପୁର ଅଞ୍ଚଳରେ । ବୁଝିଲ ବାବୁ, ଅସଲ ଉପନ୍ୟାସ ହେଉଛି ରସିକ ଲୋକର କାମ, ଆଉ ରାମାଦାମାଶାମା କ’ଣ ଉପନ୍ୟାସ ଲେଖୁନାହାନ୍ତି କି ?
‘ଡଗର’ର ପୃଷ୍ଠା ଭିତରେ ତୁମର ଅଜସ୍ର ଛଦ୍ମ ନାମ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ତୁମେ ହିଁ ଦିନେ ତା’ର ତାଲିକା ଦେଇଥିଲ କୌଣସି ଏକ ସାକ୍ଷାତକାରର ଅବସରରେ । ଝାଡ଼ୁଦାର, ଥଣ୍ଟୁଆ ମୁନି, ଭାଣ୍ଡ ମୁନି, କବି ନାକ, କବି ଶୁଣ୍ଢ, ଦଣ୍ଡିମାଛ, ଶ୍ରୀନକଲିଆ, ଶ୍ରୀ ରାଧା ଗେରସ୍ତ ରାୟ, ଭୁଷ୍ପଣ୍ଡିତ, ଶ୍ରୀ ଲଘୁଆ, ଲଘୁପତନକ, ଶ୍ରୀ କପିରାଜ, ଛୁ ଛମ୍ ଛେ, ଶ୍ରୀ ଚଇଁପାଣି, ଗାତୁଆ ମୂଷା, ଶ୍ରୀ ଭେରେଣ୍ଡା, ଶ୍ରୀ ଛଡ଼ଉ କରଣ, ‘ଜଣେ ଆବୁଆ ବାବୁଜୀ ଭକ୍ତ’ ଏବଂ ‘ଇତିହାସ ଷଣ୍ଢ ।’ କେବଳ ‘ଫତୁରାନନ୍ଦ’ ନାମଟି ଏଥି ମଧ୍ୟରୁ ଅମର ହୋଇଗଲା । ଏହାର ଉତ୍ପତ୍ତି ବିଷୟରେ ତୁମେ କହିଛ-‘ମେଡିକାଲ ସ୍କୁଲରେ ପଢ଼ିଲା ବେଳେ ସଂଧ୍ୟା ବେଳେ କଟକ ଷ୍ଟେସନ୍ ପାଖରେ ଥିବା ଏକ ଇଭିନିଂ କ୍ଳବକୁ ମୁଁ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସାଥୀମାନଙ୍କ ସହ ଯାଉଥିଲି । ଦିନେ ମୋର ଅନ୍ୟ ବନ୍ଧୁମାନେ କ୍ଳବକୁ ଆଗରୁ ଚାଲି ଯାଇଥିଲେ । ମୁଁ ପଛରେ ଯାଇ ପହଞ୍ଚିଲି । ସେ କ୍ଳବ୍ରେ ଜଣେ ବଙ୍ଗୀୟ ଭଦ୍ରବ୍ୟକ୍ତି ମୁଖାର୍ଜୀ ବାବୁ ପ୍ରତ୍ୟେକଙ୍କୁ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ସାଧୁପୁରୁଷଙ୍କ ନାମରେ ନାମିତ କରୁଥିଲେ, ଯଥା:- ବିଶୁଦ୍ଧାନନ୍ଦ, ବିବେକାନନ୍ଦ, ପ୍ରଣବାନନ୍ଦ, ଯୋଗାନନ୍ଦ ଇତ୍ୟାଦି ଇତ୍ୟାଦି । ମୁଁ ପହଞ୍ଚିଲା ବେଳକୁ ତାଙ୍କର ସବୁ ‘ନନ୍ଦ’ ସରିଯାଇଥିଲା । ତେଣୁ ସେ ମୋତେ ଦେଖି କହି ଉଠିଲେ, ‘ତୁମେ ହୁଅ ଫତୁରାନନ୍ଦ’ ଯେତେବେଳେ ଲେଖା ଆରମ୍ଭ କଲି, ସେତେବେଳକୁ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଆତ୍ମବିଶ୍ୱାସ ଆସି ନଥାଏ । ଲୋକେ ପଢ଼ି, ନାପସନ୍ଦ କରି ମୋତେ ଗାଳି ଗୁଲଜ କରିପାରନ୍ତି ବୋଲି ମୋର ଭୟ ମଧ୍ୟ ଥିଲା । ତେଣୁ ଛଦ୍ମନାମରେ ଲେଖା ପ୍ରକାଶ କରିବି ବୋଲି ମନସ୍ଥ କଲି । ନାମ ଖୋଜୁ ଖୋଜୁ ‘ଫତୁରାନନ୍ଦ’ ନାମଟି ମନେ ପଡ଼ିଲା । ତାକୁହିଁ ମୁଁ ଅବଲମ୍ବନ କରି ମୋର ପ୍ରଥମ ଲେଖା ‘କବି ଲଢ଼େଇ’ ରେ ଫତୁରାନନ୍ଦ ନାମ ଦେଲି । ଆଜି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ସେହି ଫତୁରାନନ୍ଦ ନାମଟିକୁ ଜକଟି ମକଚି ଧରିଛି । ଏପରିକି ମୋର ପଟ୍ଟା, ପାଉତି, ଭୂସଂପତି କାଗଜପତ୍ରରେ ଫତୁରାନନ୍ଦ ନାମ ରହିଛି ।’ ଫତୁରାନନ୍ଦ ହିଁ ହୋଇଗଲା ତୁମର ଅସଲି ପରିଚୟ । ଅସଲ ନାମ ତୁମର କେଉଁଠି ଡୁବିଗଲା । ଡାକ୍ତର ରାମଚନ୍ଦ୍ର ମିଶ୍ର ପୁଣି କିଏ ସେ ? ସତେ କଣ ଶେଷ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଡାକ୍ତର ରାମଚନ୍ଦ୍ର ମିଶ୍ର ତୁମ ଭିତରେ ବଞ୍ଚି ରହିଥିଲେ ? କାହାକୁ ତୁମେ ଚିକିତ୍ସା କରିଛ, କାହାର ରୋଗ ଭଲ କରିଛ ? ଡାକ୍ତରୀ ଶାସ୍ତ୍ରରୁ କ’ଣ କ’ଣ ଅଭିଜ୍ଞତା ଆଣିକରି ତୁମର ରଚନାକୁ ସମୃଦ୍ଧ କରିଛ ? ଯେବେ ସେପରି କିଛି କରିଥାଅ, ଅନ୍ତତଃ ମୋ ନଜରକୁ ଆସି ନାହିଁ । କାନ୍ତକବି ଲକ୍ଷ୍ମୀକାନ୍ତ ତାଙ୍କର ଅଜସ୍ର ଗୀତିକବିତା, ଗୀତିନାଟ୍ୟ, ଲାଳିକା, ନାଟକ, ଉପନ୍ୟାସ, ଗଳ୍ପ ଆଦି ବ୍ୟତୀତ ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟରକ୍ଷା ବିଷୟକ ଖଣ୍ଡିଏ ପୁସ୍ତକ ଲେଖିଥିଲେ । ସେ ଚିକିତ୍ସକ ନଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ଏହି ପୁସ୍ତକର ଯଥାର୍ଥତା ପ୍ରମାଣ କରିବାକୁ ଭୂମିକାରେ ଲେଖିଥିଲେ ଯେହେତୁ ସେ ନାନା ପ୍ରକାର ରୋଗ ଭୋଗିଛନ୍ତି, ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟରକ୍ଷାର ଆବଶ୍ୟକତା କଥା ସେ ବେଶ୍ ହୃଦୟଙ୍ଗମ କରିଛନ୍ତି ତେଣୁ ଏପରି ଏକ ପୁସ୍ତକର ଉପାଦେୟତା ରହିଛି । ସେପରି ଇଚ୍ଛା ତୁମଠାରେ ଜାତ ହୋଇନାହିଁ । ତୁମେ କେବଳ କହିଲ, ‘ଏମ୍.ଏ. ହେବାକୁ ପ୍ରବଳ କଣ୍ଡୁ ଜାତ ହେଉଛି । ଓଡ଼ିଆରେ ଏମ.ଏ. ଦିଅନ୍ତି ।’ ତାହାହିଁ ହୋଇଥିଲା । ପୁଣି ସେହି ଫତୁରାନନ୍ଦ ନାମଟିକୁ ଫେରିଯିବା । ‘ଫତୁର’ମାନେ ତ ସର୍ବସ୍ୱାନ୍ତ, ନିର୍ଦ୍ଧନ । ତୁମେ ଯେ ପ୍ରକୃତରେ ଫତୁର ହୋଇଯାଇଥିଲ । ‘ଡଗର’ ପତ୍ରିକା ପାଇଁ ତୁମର ସବୁ ସୁଖସ୍ୱାଚ୍ଛନ୍ଦ୍ୟ ବଳି ପଡିଲେ । ତୁମେ କହିଛ, ‘ଗୋସ ବୁଢ଼ାବାପା, ବୁଢ଼ାବାପା ଯାହା କମେଇଥିଲେ, ବାପା, କକେଇ ତାକୁ ବଜାୟ ରଖିଲେ । ସେମାନଙ୍କ ଅନ୍ତେ ସବୁ ସମ୍ପତ୍ତି ଖିନ୍ ଖରାପ ହୋଇଗଲା । ଜମିବାଡ଼ି ଫୁର୍ର୍ ଫାର୍ର୍ ହୋଇ କୁଆଡ଼େ କେମିତି ଉଡ଼ିଗଲା, ଜଣା ପଡ଼ିଲା ନାହିଁ । ମୋ ହାତରେ ଯେତକ ଟଙ୍କା ପଡ଼ିଲା, ସେଥିରେ ମୁଁ ସାହିତ୍ୟର ଜୁଆ ଖେଳିଦେଲି । ସବୁ ଜୁଆରେ ଚାଲିଗଲା । ‘ଡଗର’ର ଘାଟି ସମୟ ପହଞ୍ଚିଗଲେ ମୁଁ ଜୁଆଖେଳ ଆରମ୍ଭ କରିଦିଏ।’ ଫତୁର୍ ହେବାକୁ ଆଉ ବିଳମ୍ବ କୁଆଡ଼ୁ ହେବ ? ଯାହାକୁ ଫତୁର ହେବାର ଆନନ୍ଦ ଘାରିଛି, ତାକୁ ବା ରଖି ପାରିବ କିଏ ସେ ? ପୁଣି ନିଜେ ଫତୁର୍ ହୋଇ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଅଶେଷ ଆନନ୍ଦ ଦେବାର ନିଶାଟା ଆହୁରି ବେଶି ବାନ୍ଧି ରଖିଛି । ଶୈଶବ ଓ ଛାତ୍ରଜୀବନ ପରେ ଆଉ ତୁମେ ସୁଖର ମୁଖ ଦର୍ଶନ କରିନାହିଁ । ସୁଖ ଯେପରି ତୁମଠାରୁ ପଳେଇ ପଳେଇ ବୁଲିଛି । ସଂଗ୍ରାମରତ, ଲଢ଼ୁଆବୀର ଭଳି ଦୁଃଖ ଯନ୍ତ୍ରଣା, ନାନା ପ୍ରକାରର ସମସ୍ୟାକୁ ଅତିକ୍ରମ କରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଛ, ଗୋଟିକୁ ଡେଇଁଲେ ଆରେକ ହାଜର ହୋଇଛି । ବେଳେବେଳେ ଈଶ୍ୱରଙ୍କ ଉପରେ ତୁମର ଅଭିମାନ ଜାଗ୍ରତ ହୋଇଛି । ତୁମେ ଠାଏ ଲେଖିଛ, ‘ପଞ୍ଚଷଠି ବର୍ଷ କାଳ ଚାଲି ଚାଲି ଆସିଥିବା ବାଟକୁ ବେଳେ ବେଳେ ଫେରି ଚାହିଁଦିଏ-ଭାବେ, ଏ ଲକ୍ଷ୍ମୀଛଡ଼ା ଜୀବନଟା ବରବାଦ୍ ହୋଇଗଲା । ହେ ଭଗବାନ୍ ! ଏତେ ସମ୍ଭାବନା ଦେଇଥିଲ, ଏ କଅଣ କଲ ? ମୁଁ କଅଣ ହୋଇଥାନ୍ତି, କଅଣ ହୋଇଗଲି ? ଶେଷରେ ଅନ୍ଧ କରିଦେଲ । ମନ ଭିତରୁ ଜଣେ କିଏ ଉତ୍ତର ଦିଏ, ସେଇଟା ମୋର ଆରାଧ୍ୟ ପ୍ରଭୁ ସତ୍ୟସାଇବାବାଙ୍କ ପାଟିପରି ଜଣାଯାଏ-ଉତ୍ତର ଆସେ-‘ତୁ ଆଖୁ କିଆରୀ ଭିତରେ ଥିବା ଏକ ଭାଲୁ । କୋଉ ଆଖୁ ଖାଇବୁ ଠିକ୍ କରିପାରୁନଥିଲୁ । ମୁଁ ଗୋଟିଏ ଆଖୁ ଛାଡି ଆଉ ସବୁ ଆଖୁ ନେଇଯାଇଛି । ତୁ ସେଇ ଗୋଟିକ ଖାଉଥା । ଠିକ୍ କଥା ମୁଁ ସେଇ ଆଖୁଟି ଏବେ ଖାଉଛି । ଆଉ ଦୁଃଖ ନାହିଁ ।’
ଫତୁ ଭାଇନା, ତୁମର ସେଇ ଗୋଟିକ ଆଖୁ ଭିତରେ ଏତେ ଅସରନ୍ତି ରସର ପସରା ଥିଲା, ତୁମେ ତାକୁ ବାହାର କରି ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଆଜୀବନ ବାଣ୍ଟି ଚାଲିଛ, ପୁଣି ସେହି ରସର ବଳରେ ନିଜର ସବୁ ଦୁଃଖକୁ କ୍ଷୀଣ କରିପାରିଛ, ଏତକ ଭାବିଲେ ଆଜି ବେଶ୍ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟଚକିତ ହେବାକୁ ହୁଏ । ଅବିଶ୍ରାନ୍ତ ତୁମର କଲମ, ଅବିରତ ତୁମର ତପସ୍ୟା । ତୁମେ କ’ଣ ହୋଇଥାନ୍ତ, କ’ଣ ହୋଇଗଲ । ସେକଥା ଆଜି ଭାବିଲେ ତୁମର ପଞ୍ଚଷଠି ବର୍ଷ ବୟସର ସେହି ପ୍ରଶ୍ନଟି ବଡ଼ ମଳିନ ଦେଖାଯାଏ । ରବୀନ୍ଦ୍ରନାଥ ଠାକୁରଙ୍କର ଭାଇ ପ୍ରଥମ ଆଇ.ସି.ଏସ୍ ହୋଇଥିଲେ । ତାଙ୍କୁ ବହୁତ ପ୍ରଶଂସା ମିଳିଥିଲା । ସେ କୁଳର ନାଁ ରଖିଲେ ବୋଲି ସମସ୍ତେ କହିଲେ । ରବୀନ୍ଦ୍ରନାଥ ଇସ୍କୁଲ ଛାଡ଼ି ଦେଇଥିଲେ । ତାଙ୍କର ନିନ୍ଦା ହେବା ସ୍ୱାଭାବିକ ଥିଲା । ଏଇଟା କିଛି ହେବନାହିଁ ବୋଲି ଆକ୍ଷେପର ମଧ୍ୟ ଅଭାବ ନଥିଲା । ରବୀନ୍ଦ୍ରନାଥ କବି ହେଲେ । ବିଶ୍ୱବିଖ୍ୟାତ ହେଲେ । ନୋବେଲ୍ ପୁରସ୍କାର ପାଇଲେ । ଭାରତକୁ ବିଶ୍ୱଦରବାରରେ ଅଶେଷ ଗୌରବ ପ୍ରଦାନ କଲେ । ତାଙ୍କ ଭାଇଙ୍କ ନାଁ କଣ ଥିଲା ଆଜି ଆଉ କାହାରି ସ୍ମରଣ ନାହିଁ । ତୁମେ ଯେବେ ଡାକ୍ତର ହୋଇଥାନ୍ତ, ଡାକ୍ତରଖାନାରେ ରୋଗୀମାନେ ତୁମର ପ୍ରଶଂସା କରୁଥାନ୍ତେ, କି କେଉଁଠି କ୍ଳିନିକ୍ଟିଏ କରି ବସିଥାନ୍ତ, ଲୋକେ ଧାଡ଼ି ଲଗାଇ ତୁମ ଲାଗି ଅପେକ୍ଷା କରିଥାନ୍ତେ । ଦିନେ ତୁମଠାରୁ ବଡ଼ ଡାକ୍ତର ଉଦିତ ହୋଇ ତୁମକୁ ଭୁଲାଇ ଦେଇଥାନ୍ତେ ହୁଏତ ! ତେବେ କ’ଣ ତୁମର ଜୀବନଟା ସାର୍ଥକ ହୋଇଯାଇଥାନ୍ତା ? ଆଜି ତୁମର ଯେଉଁ ସମ୍ମାନିତ ସ୍ଥାନଟି ଏଇ ଓଡ଼ିଆ ଜାତିର ହୃଦୟ ମଧ୍ୟରେ ସଜ୍ଜିତ ହୋଇ ରହିଛି, ତୁମେ ନିଜର ରଚନା ଜଗତରେ ଯେପରି ଅଦ୍ୱିତୀୟ, ଅପ୍ରତିଦ୍ୱନ୍ଦୀ ହୋଇ ରହିଯାଇଛି, ସେହି ସମ୍ଭାବନାଟି ତ ତୁମର ସବୁ ଦୁଃଖଯନ୍ତ୍ରଣାର ଆଢ଼ୁଆଳରେ ଲୁଚି ରହିଥିବା ସେକଥା ତ ଭୁଲିଗଲେ ଚଳିବ ନାହିଁ । ଦୁଃଖ ମଧ୍ୟରେ ତୁମକୁ ହସୁଥିବାର କଳ୍ପନା କଲେ କିପରି ମନକୁ ଆସେ ପଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ହଂସ ପରି । ହଂସର ଚିକ୍କଣ ଧଳା ପର ଉପରେ ପଙ୍କର କଳଙ୍କ ଲାଗେନା । ତୁମେ ସେହି ରାଜହଂସ ପରି ଦୁଃଖର ପଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସଦା ସମୁଜ୍ଜ୍ୱଳ ରହିଲ । ତୁମ ଉପରେ ପଡ଼ିଲା ସରସ୍ୱତୀଙ୍କର ଆସନ । ତୁମର ରହିବାର ସ୍ଥାନଟି ହୋଇଗଲା ଏକ ସାରସ୍ୱତ ପୀଠ । ଶୟନେ ସ୍ୱପନେ ଜାଗରଣେ ଅହରହ କେବଳ ସେଇ ସାରସ୍ୱତ ସାଧନାରେ ହିଁ ବ୍ରତୀ ରହିଗଲ, ଆଉ କିଛି ତୁମର ମନକୁ ସ୍ପର୍ଶ କଲାନାହିଁ ।
ଯେଉଁ ଅଗଣିତ ସମ୍ଭାର ତୁମେ ସୃଷ୍ଟି କରିଗଲ ତହିଁ ମଧ୍ୟରେ କେବଳ ଗଳ୍ପ ନୁହେଁ, କବିତା, ନାଟକ, ରମ୍ୟ ରଚନା ଏବଂ ଅନୁବାଦ ମଧ୍ୟ ରହିଛି । ହାସ୍ୟ ଭିନ୍ନ ତୁମର ରଚନାର ସରହଦ ମଧ୍ୟରେ ଅନେକ ଗମ୍ଭୀର ଭାବର କ୍ଷୁଦ୍ରଗଳ୍ପ ରହିଛି, ଏକଥା ତୁମର ସାଧାରଣ ପାଠକ ହୁଏତ ଖବର ରଖିନଥିବେ । ପ୍ରତିଶୋଧ, ପ୍ରାୟଶ୍ଚିତ୍ତ, ଆଇନ୍, ମୂର୍ଖ ପ୍ରଭୃତି ଏହି ପର୍ଯ୍ୟାୟର ଗଳ୍ପ । ମରୁନିର୍ଝର, ସ୍ୱାଧୀନତା ଘୁସ୍ ଆଦି ଗଳ୍ପ ପୁଣି କରୁଣ ରସର ପର୍ଯ୍ୟାୟଭୁକ୍ତ । କେବଳ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ କାହିଁକି, ପୃଥିବୀର କୌଣସି ଭାଷାରେ ଏପରି ପ୍ରତିଭା ବିରଳ ଯେକି କଲମ ମୁନରେ ହସ-କାନ୍ଦର ଦୁନିଆଁକୁ ସମାନ ଦକ୍ଷତା ସହ ଫୁଟାଇ ପାରିଛନ୍ତି । ଆମର ପୌରାଣିକ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ସଂସ୍କୃତି ସଜ୍ଜନର ଯେଉଁ କଳ୍ପନା ଦେଖାଇଛନ୍ତି, ତହିଁରେ ଅଛି ଯେ ସଜ୍ଜନର ହୃଦୟ ଲହୁଣୀ ପରି, ଅଳ୍ପକେ ତରଳିଯାଏ । ତୁମର ସମ୍ବେଦନଶୀଳ ମନଟି ପଶୁପକ୍ଷୀଙ୍କ ଦୁଃଖରେ ମଧ୍ୟ ତରଳିଯାଇଛି । ମୁକ୍ତ ବିହଙ୍ଗକୁ ପଞ୍ଜୁରୀରେ ବନ୍ଦୀକରି ପରାଧୀନତାର ଶୃଙ୍ଖଳ ପିନ୍ଧାଇ ଦେଲେ ତାହାର ଗ୍ଳାନିବୋଧ ଓ ଦୁଃଖକୁ ତୁମର ‘ମୁକ୍ତି ଶୀର୍ଷକ ଗଳ୍ପରେ ମର୍ମସ୍ପଶୀ କରି ଫୁଟାଇ ପାରିଛ ।
ନିନ୍ଦା ବା ପ୍ରଶଂସା ତୁମକୁ ବିଚଳିତ କରି ପାରିନାହିଁ । ତୁମେ ଠାଏ ଲେଖିଥିଲ, ‘ଅଧେ ଉପରକୁ ଟେକିଲେ ଅଧେ ତଳକୁ ଟାଣିଛନ୍ତି । ମୁଁ ଯେଉଁଠି ସେଇଠି ବସିଛି । ଏ ଟେକା-ଟଣା ମୋ କଲମରୁ ଠିକ୍ ବାଟରେ ନେଉଛି ବୋଲି ମୁଁ ଅନୁଭବ କରୁଛି । ପ୍ରଶଂସକ, ନିନ୍ଦୁକ ଉଭୟେ ମୋର ହିତକାରୀ । ସାହିତ୍ୟ ସମୁଦ୍ରରେ ମୋ ଡଙ୍ଗାଟି ଆଗେଇ ଚାଲିଛି । ପ୍ରଶଂସକମାନେ ହେଲେ ମୋର ଆହୁଲା ଆଉ ନିନ୍ଦୁକମାନେ ହେଲେ ମଙ୍ଗୁଆଳ । ଦୁହିଁଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିକର ଅଭାବ ହେଲେ ଡଙ୍ଗା କେବଳ ଭାସିବା କିମ୍ବା ବୁଡ଼ିବାହିଁ ସାରହେବ ।’ ସବୁ ନିନ୍ଦୁକ ଓ ପ୍ରଶଂସକଙ୍କୁ ଆପଣାର ହିତକାରୀ ମନେ କରିବାର ଦୁର୍ଲଭ ସଦ୍ଗୁଣଟି କ’ଣ ତୁମ ପରି ଆଉ କାହାରିଠାରେ ଅଛି ନା କେବେ ରହିଥିଲା ? ସାମାନ୍ୟ ସମାଲୋଚନା ପାଇଲେ ରାଗରେ ଅଗ୍ନିଶର୍ମା ହୋଇଯାଉଥିବା ବିଖ୍ୟାତ ସାହିତ୍ୟିକ ଓ ଗଣ୍ୟମାନ୍ୟ ବ୍ୟକ୍ତି ଆମେ ଅନେକ ପରିମାଣରେ ନାନା ସ୍ଥାନରେ ଦେଖୁଛୁ । ତୁମ ପରି ନିର୍ମୋହୀ ବିଦେହମୁକ୍ତ ହୋଇ ବିଚରଣ କରୁଥିବା ବିରକ୍ତ, ବୈରାଗୀ, ତପସ୍ୱୀ ବ୍ୟକ୍ତି ବୋଧହୁଏ ଆଉ କେଉଁଠାରେ ମିଳିବେ ନାହିଁ । କିନ୍ତୁ ସେହି ବିରଳ ପ୍ରତିଭା ମଧ୍ୟରେ ତୁମର ବୈଷ୍ଣବୀୟ ଦୀନଭାବ ଯେ ଆହୁରି ହୃଦୟସ୍ପର୍ଶୀ ହୋଇପାରେ, ତାହା ତୁମର ସ୍ତାବକ ମାତ୍ରେ ବୋଧେ କରିଥିବେ । ଏହିପରି ଅନେକ ସଦ୍ଗୁଣର ପରିଚୟ ତୁମ ସଙ୍ଗେ ମିଶିଲେ ମିଳିପାରେ । ଏସବୁ ତୁମର କନିଷ୍ଠମାନଙ୍କୁ ନିଶ୍ଚୟ ଉଦ୍ବୁଦ୍ଧ ଓ ପ୍ରଭାବିତ କରୁଥିବ । ଯେତେବେଳେ ତୁମେ ‘ଡଗର’ର ପରିଚାଳନା କରୁଥିଲ, ସେହି ପତ୍ରିକାକୁ ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ କରିବାର ଦୃଢ଼ ସଂକଳ୍ପ ହିଁ ତୁମର ମୂଳ ପ୍ରେରଣା ଥିଲା, ତହିଁରୁ କିଛି ପାଇବାର ଆଶା ମୋଟେ ରଖିନଥିଲ । ନାନା ଛଦ୍ମନାମରେ ଲେଖି ଲେଖି ପତ୍ରିକାର ପୃଷ୍ଠା ଭରିଦେବା ମଧ୍ୟ ଦରକାର ହେଉଥିବ, ସେପରି ସରସ ରଚନା ଆଉ କିଏ ଲେଖିବ ? ସରସ ରଚନା ଯେ ‘ଡଗର’ର ପ୍ରାଣ । ତା’ର ମଜାଗପ, ତା’ର ଲାଳିକା, ତା’ର ହାସ୍ୟବ୍ୟଙ୍ଗ ସମ୍ବଳିତ ଲେଖାମାନ, ପିଲାମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପୃଷ୍ଠା, ଏସବୁ ପାଇଁ ରଙ୍କ ପରି ପାଠକମାନେ ଅପେକ୍ଷା କରି ରହିଥାନ୍ତି । ଏତେଗୁଡ଼ିଏ ବର୍ଷ ହାସ୍ୟରସ କୈନ୍ଦ୍ରିକ କୌଣସି ପତ୍ରିକା ଭାରତର କୌଣସି ଭାଷାରେ ଏତେ ସାଫଲ୍ୟ ସହ ରାଜୁତି କରି ପାରିନାହିଁ । ଏକଥା ମୁଁ ବିଶ୍ୱ ହାସ୍ୟ ସମ୍ମିଳନୀ, ୧୯୮୫ ହାଇଦରାବାଦଠାରେ ଘୋଷିତ ହେବାର ଶୁଣିଛି । ଅନୁଭବୀ ମାତ୍ରେ ଜାଣନ୍ତି ଏହି ଗୌରବ ପଛରେ ତୁମର ଐକାନ୍ତିକ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା ହିଁ ମୁଖ୍ୟତଃ ରହିଥିଲା ।
ଫତୁର ହେବା କଥାଟା କହି ଦେବା ସିନା ସହଜ, ତାକୁ ସହିବା ଲାଗି ଅନେକ କିଛି ସାହସ ଲୋଡ଼ା । କାବ୍ୟ ରୂପେ କେତେ କଥା ଶୁଣିବାକୁ ମିଳେ । ବଇଁଶୀ ନିଜ ଛାତିରେ କଣା କରି ମଧ୍ୟ ଗାଇଥାଏ, କେତେ ଏମିତି ଉପମା ଖୋଜିଲେ ମିଳିବ । ତୁମକୁ ନଦେଖିଲେ କିନ୍ତୁ ଫତୁର ଶବ୍ଦର ନିହିତାର୍ଥ ଠିକ୍ ବୁଝି ହୁଏ ନାହିଁ । ନିଜର ସର୍ବସ୍ୱ ଉତ୍ସର୍ଗ କରି କେବଳ ‘ଡଗର’ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ଓ ପତ୍ରିକାଟି ଚଲାଇବାରେ ମନୋନିବେଶ କରିଥିଲ । ସେଇ ଫାଇଟାମରା ଗେରୁଆ ଧୋତି, ଗେରୁଆ ଫତେଇ, ସେଇ ପଖାଳ କଂସା, ତୁମେ ଯୋଉ ଥୁଣ୍ଟା ଗଛକୁ ସେଇ ଥୁଣ୍ଟା ଗଛ ହୋଇ ରହିଥିଲ । ଏକକ ଚେଷ୍ଟାରେ ତୁମେ ‘ଡଗର’ର ରଜତ ଜୟନ୍ତୀ ଉତ୍ସବ ପାଳନ କରିଥିଲ, ତା’ର ସେହି ସଂଗ୍ରହଣୀୟ ସଂଖ୍ୟାଟି ମଧ୍ୟ କାଢ଼ିଥିଲ । ପୁଣି ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଜୟନ୍ତୀ ଲାଗି ମନ ବଳାଇଥିଲ । ତାହା ଯେବେ ପାଳିତ ହୋଇଥାନ୍ତା, ‘ଡଗର’ ପତ୍ରିକାର ମାନସମ୍ମାନଟି ନିଶ୍ଚୟ ଆକାଶଚୁମ୍ବୀ ହୋଇଯାଇଥାନ୍ତା, ତୁମର ଜୀବନ ବ୍ରତଟି ମଧ୍ୟ ସଫଳ ହୋଇଯାଇଥାନ୍ତା ତେବେ ଆଜି ମୋର ମନେ ହୁଏ, ତୁମେ ହୁଏତ ତା’ର ଧକ୍କାଟା ସମ୍ଭାଳି ପାରିନଥାନ୍ତ । ସ୍ୱାସ୍ଥ୍ୟ ଭାଙ୍ଗିପଡ଼ୁଥିଲା, ସେତେବେଳକାର ସହାୟକମାନେ ଦୂର ଦୂର ଜାଗାକୁ ଚାଲିଯାଇଥିଲେ, ତୁମର ତ ଯେମିତି ହଟ, ତୁମେ ସେହି ଉତ୍ସବଯାକେ ଖିଆପିଆ ଭୁଲି ଗୋଟାଏ ହୋ’ହାରେ ମାତି ରହିଥାନ୍ତ ଏବଂ ତାହାର ପରେ ପରେ ଦେହତ୍ୟାଗ କରିଥାନ୍ତ । ଆଉ କିଛି ବର୍ଷ ଆଗରୁ ଆମେ ତୁମକୁ ହରାଇଥାନ୍ତୁ । କିନ୍ତୁ ବିଧିର ବିଧାନ ଅନ୍ୟ ରକମ ଥିଲା । ଯେଉଁ ନିଃସ୍ୱାର୍ଥ, ଅହେତୁକୀ ପ୍ରୀତି ଫଳରେ ସାଧକ ଓ ସାଧନା ଏକୀଭୁତ ହୋଇଯାଇଥିଲେ, ଦିନେ ସେହି ‘ଡଗର’ ପତ୍ରିକା ଓ ପ୍ରେସ୍ ତୁମକୁ ଛାଡ଼ି ଚାଲିଗଲା । ‘ଡଗର’ ଭିନ୍ନ ତୁମର ଅସ୍ତିତ୍ୱ କିପରି ହୋଇଥିବ ? ଫୁଲରୁ ସୁବାସ ଉଡ଼ିଗଲା, ନିଆଁରୁ ଉତ୍ତାପ ହରଣ ହୋଇଗଲା । ବିଧାତା କେତେ କେତେ କଷଣ, କେତେ ବଡ଼ ବଡ଼ ଆଘାତ ତୁମକୁ ଦେଇ ଆସିଥିଲେ, ସବୁଗୁଡ଼ିକ ଏହି ଆଘାତ ତୁଳନାରେ ମ୍ଳାନ ହୋଇଗଲେ । ‘ଡଗର’ ଯେ ଥିଲା ତୁମର ପ୍ରାଣ, ତୁମର ଅସ୍ତିତ୍ୱ ଥିଲା । ଭସ୍ମାଚ୍ଛାଦିତ ବହ୍ନି ପରି ତାକୁ ଘୋଡ଼େଇବାକୁ ହଜାର ଚେଷ୍ଟା ସତ୍ତ୍ୱେ ବେଶ୍ ବୁଝାପଡ଼ୁଥିଲା ସେହି ରିକ୍ତ, ପରିତ୍ୟକ୍ତ ପ୍ରାଣଶକ୍ତି-ହୀନ ତୁମର ଜୀବସତ୍ତା । ଯେ ଥରେ ଦେଖିଛି, ତାକୁ ବୁଝାଇ କହିବା ଲୋଡ଼ା ହେବ ନାହିଁ । ସବୁ ସହିଷ୍ଣୁତା, ସବୁ ସହିବାର ଗୋଟିଏ ସୀମା ରହିବାର କଥା । ଏତେ ବଡ଼ ଆଘାତ, ଏତେ ହଠାତ୍ ଆକସ୍ମିକ ଭାବେ ଓ ଏତେ ଅପ୍ରତ୍ୟାଶିତ ସୂତ୍ରରୁ ପାଇ ତୁମେ ସାମୟିକ ଭାବରେ ଦିଗହରା ହୋଇଯାଇଥିଲ, ମ୍ରିୟମାଣ ହୋଇଯାଇଥିଲ, କିନ୍ତୁ ତୁମ ଭିତରର ସେହି ଅବିଚ୍ଛିନ୍ନ ପ୍ରାଣଶକ୍ତି, ସେହି ସହନଶକ୍ତିର ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରଭାବ ଏପରି ଯେ ମାସ ଛଅଟା ଯାଇଛି କି ନାହିଁ ସେହି ପ୍ରାଣଘାତୀ ଧକ୍କାକୁ ବି ହଜମ କରି ପାରିଗଲ । ତୁମ ଜୀବନୀରୁ ଦେଖିବାକୁ ପାଉଛି, କେତେ ପ୍ରବୋଧ ତୁମେ ନିଜକୁ ଦେଇ ଚାଲିଛ ମନରୁ ଫାନ୍ଦି ଫାନ୍ଦି, କିନ୍ତୁ କାହାରିକୁ ତୁମର ବିପର୍ଯ୍ୟୟ ଲାଗି ଦାୟୀ କରିନାହଁ କି କାହାରି ନିନ୍ଦା ମୋଟେ କରିନାହିଁ । ତୁମ ଉପରେ ଯାହାକିଛି ଅନ୍ୟାୟ ବା ଅବିଚାର ହୋଇଗଲା, ତାକୁ ମଧ୍ୟ ଆଶୀର୍ବାଦ ଭଳି ଅକାତରେ ଗ୍ରହଣ କରିବାର ମାନସିକତା ବାସ୍ତବିକ ଅଦ୍ଭୁତ ନିଜର ଏହି ବିପର୍ଯ୍ୟୟକୁ ତୁମେ ପ୍ରଚ୍ଛନ୍ନ ସୌଭାଗ୍ୟ ବୋଲି ଧରି ନେଇଛ । ସତେତ, ଯେବେଏଭଳି ହୋଇ ନଥାନ୍ତା ‘ଡଗର’ର ସୁବର୍ଣ୍ଣ ଜୟନ୍ତୀ କରିବାର ପଣଟି ନେଇଥାନ୍ତ, ସେହି ଅକ୍ଳାନ୍ତ ପରିଶ୍ରମ କ’ଣ ତୁମକୁ ଏହି କେଇଟା ଦିନ ବି ବଞ୍ଚାଇ ରଖିପାରିଥାନ୍ତା ? ଏ କଥାଟା ବାହାର ଲୋକ ଅତି ବସ୍ତୁପରକ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ବିଚାର କରି କହିପାରିବ ଯେତେ ସହଜରେ, ପ୍ରାୟ ସେହିଭଳି ନୈବ୍ୟକ୍ତିକ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀ ଦେଇ ତୁମେ ନିଜର ସେହି ବିପର୍ଯ୍ୟୟକୁ ଦେଖି ପାରିଛ । ଏହାପରେ ପୁଣି ଥରେ ହସି ହସାଇବାର ଖେଳରେ ମାତିଗଲ ଯେ ଆଉ ସେସବୁ ଆଘାତ କଥା ମନେ ରହିଲା ନାହିଁ । କଟା ଗଛରେ ନୂଆ ପତ୍ର କଅଁଳିଗଲା, ଆସ୍ତେ ଆସ୍ତେ ସବୁଜ ଆସ୍ତରଣ ତଳେ କଟାଜାଗାଟି ଲୁଚିଗଲା । ତୁମର ପ୍ରିୟ ‘ହାସ୍ୟବିକାଶ କେନ୍ଦ୍ର’କୁ ନେଇ ତୁମେ ଠିକ୍ ଆଗ ଭଳି ବ୍ୟସ୍ତ ରହିଲ । ଏକଥା ସତ ଫତୁ ଭାଇନା ଯେ ଆମ ଦେଶରେ କେହି ହେଲେ କିଛି ସତ୍କର୍ମ ଲାଗି ନିଷ୍ଠାପର ଭାବରେ ଚେଷ୍ଟା କଲେ ହିଁ ପରେ ବିମର୍ଷ ହୋଇଯାଏ । କେତେ ଲୋକ ତାକୁ ସଂକଳ୍ପଚ୍ୟୁତ କରିବାକୁ ଆଗେଇ ଆସନ୍ତି, କେତେ ଦୁର୍ନିବାର ବାଧାବିଘ୍ନ ତା’ର ଚଲାପଥରେ ଆଗୁଳେଇବାକୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଯାନ୍ତି । ତୁମର ବିମର୍ଷ ହେବାର ଢେର କାରଣ ଆସିଛି । କେତେଥର ନିୟତିର ନିଷ୍ଠୁର ପରିହାସ ତୁମ ଜୀବନକୁ ଖିନ୍ଭିନ୍ କରି ଚାଲିଯାଇଛି । ରୋଗବ୍ୟାଧି, ଦୁର୍ଘଟଣା, ନାନା ରକମର ଅଘଟଣ ସବୁ ସହିବାକୁ ହୋଇଛି, କିନ୍ତୁ ତୁମକୁ ସେସବୁ ବେଶି ବେଳଯାକେ ଅଟକାଇ ପାରିନାହିଁ । ତୁମର ତ ଅଗଣିତ ସ୍ତାବକ ଅଛନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ତୁମର ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱ ମଧ୍ୟରେ ଏହି ଦୃଢ଼ତାର ଖବର ବୋଧେ ଖୁବ୍ କମ୍ ଲୋକ ଜାଣନ୍ତି । ଯିଏ ତୁମର ଲେଖା ପଢ଼ି ହସି ହସି ବେଦମ୍ ହୋଇଛି ତାହା ପକ୍ଷରେ ଘୃଣାକ୍ଷରେ ଅନୁମାନ କରିବା ଅସମ୍ଭବ ହୋଇଥିବ ଯେ କେତେ ଯନ୍ତ୍ରଣା, କେତେ ଅଭାବ ଅସୁବିଧା ମଧ୍ୟରେ, ଅନେକ ସମୟରେ ଅନଟନ ମଧ୍ୟରେ ବି ତୁମର କଲମ ଚାଲିଥିଲା । ଦିନେ କଲମ ଚଳାଇବା ସମ୍ଭବ ହେଲା ନାହିଁ, କାହାକୁ ଶ୍ରୁତଲିଖନ ଡାକି ଡାକି ଲେଖିବାର ଦାୟିତ୍ୱ ପାଳନ କରିବାକୁ ହେଲା । ତାହା ମଧ୍ୟ ସମ୍ଭବ ହୋଇ ପାରୁନଥିଲା ଯେ ଶ୍ରୀ ସୌମ୍ୟରଞ୍ଜନ ପଟ୍ଟନାୟକ ଦେଇଥିବା ଟେପ୍ ରେକର୍ଡର କାମକୁ ଆସିଲା । ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ କେତେ ଲେଖକ ଅପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ରଚନା ଲେଖିଛନ୍ତି, କେତେ ତହିଁରୁ ପୁରସ୍କାର ଆଦି ପାଇଛନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ଏତେ ଦୁଃଖକଷ୍ଟ ଭିତରେ, ଏତେ ବାଧାବିଘ୍ନ ଭିତରେ ତାଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କେହି ହେଲେ ଲେଖିପାରିଛନ୍ତି କି ? ମୋ ଜାଣିବାରେ ଅଧିକାଂଶ ଲେଖକ ବଡ଼ ଆରାମରେ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଜୀବିକାରେ ଥାଇ ଅର୍ଜନ କରୁଥାନ୍ତି ଓ ସଉକରେ କିଛି ଲେଖାଲେଖି କରୁଥାନ୍ତି । ଏତେ ବେଶି ଦୁଃଖକଷ୍ଟ ସହିବାକୁ ପଡ଼ୁଥିଲେ ସେମାନେ କେଉଁଦିନୁ ହାତକୁ ଗୋଟାଇ ବସି ଯାଇଥାନ୍ତେ, ଲେଖାଲେଖିର ପାଖ ମାଡ଼ିନଥାନ୍ତେ । ଆହୁରି ଗୋଟିଏ ବିଶେଷତ୍ୱ ତୁମର ଥିଲା । ଆଜିକାଲି ସବୁକିଛି ଉଦ୍ୟମର ମୂଲ୍ୟାୟନ ହେଉଛି ରୋଜଗାର ଦୃଷ୍ଟିରୁ । ଯେଉଁ ଜିନିଷ ନିଜକୁ ବେଶି ଦାମରେ ବିକ୍ରୟ କରିପାରେ, ତାହାର ମୂଲ୍ୟ ଅଧିକ ଧରାଯାଉଛି । ଫଳରେ ସାହିତ୍ୟ ଓ କଳା ଜଗତରେ ମଧ୍ୟ ଗୋଟିଏ ‘ବଣିକ ବୁଦ୍ଧି’ର ପ୍ରାଦୁର୍ଭାବ ଦେଖାଯାଉଛି । ପୃଥିବୀର ଅଗ୍ରସର ଦେଶମାନଙ୍କର କିଏ କେତେ ସଂଖ୍ୟାରେ ବହିଟି ବିକ୍ରି କରିପାରିଛି, କେତେ ଭାଷାରେ କେତେ ଦେଶରେ ତା’ର ସଂପ୍ରସାରଣ ହୋଇପାରିଛି, କେତେ ଟଙ୍କାର ପୁରସ୍କାର କୌଣସି ପୁସ୍ତକ ଅର୍ଜନ କରିଛି, ସେହିସବୁ ବିଚାର ପୁସ୍ତକର ମୂଲ୍ୟାୟନରେ ମୁଖ୍ୟ ହୋଇରହିଛି । ତୁମର ସାହିତ୍ୟ ସାଧନା କିନ୍ତୁ ବିଲକୁଲ୍ ଲାଭରହିତ, ଅର୍ଜନ ବିବର୍ଜିତ, ତୁମେ ଯଥାର୍ଥରେ ‘ଫତୁର’ ହୋଇ ଫତୁରାନନ୍ଦ ହିଁ ରହିପାରିଛ । ଲେଖିକରି ଅର୍ଜନ କରିବା, ସାହିତ୍ୟର ସ୍ୱୀକୃତି ରୂପେ ଅର୍ଥ ‘ସଂଗ୍ରହ’ କରିବା ତୁମର କଳ୍ପନାର ବାହାରେ । ରାଉରକେଲାରେ ଯେତେବେଳେ ତୁମକୁ ଦଶହଜାର ଟଙ୍କା ଧରାଇ ଦିଆଯାଇଥିଲା ତୁମର ସମ୍ମାନ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ, ତୁମେ ତତ୍କ୍ଷଣାତ୍ ସେ ଟଙ୍କାତକ ହାସ୍ୟବିକାଶ କେନ୍ଦ୍ରକୁ ଦାନ କରିଦେଲ ଏବଂ ପୂର୍ବବତ୍ ଫତୁର ହୋଇ ଫେରିଆସିଲ । ‘ଅପରିଗ୍ରହ’ ଏକ ବିରାଟ ସାଧକ-ଲକ୍ଷଣ, ଏକ ମହାନ୍ ମାନବିକ ମୂଲ୍ୟ ରୂପେ ଆମର ଶାସ୍ତ୍ରମାନଙ୍କରେ ସ୍ୱୀକୃତ ହୋଇଛି । ତୁମର ସେ ସୁଗୁଣଟି ଭରପୁର ରହିଛି । କାହାରିଠାରୁ କିଛି ନେବାର ଘଟଣା ତୁମର ଜୀବନରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ ନାହିଁ, ଯାହାକି ତୁମେ ନିଜର ସ୍ୱାର୍ଥ ପାଇଁ କାହା ପାଖରୁ ନେଇଥିବ । ‘ଡଗର’ ଲାଗି କିଛି ମିଳିଗଲେ ତୁମେ ଆନନ୍ଦରେ ଗ୍ରହଣ କରିଛ । ଯେତେବେଳେ ଡଗର ପ୍ରେସରୁ ସବୁ ଅକ୍ଷର ଚୋରୀ ହୋଇଯାଇଥିଲା, ‘ଡଗରଟା ମରିଯିବ’ ବୋଲି ତୁମ ଆଖୁରୁ ଲୁହ ବାହାରି ପଡିଥିଲା, ସେତେବେଳେ ଜଣେ ଉଚ୍ଚ ଅଧିକାରୀଙ୍କର ସାହାଯ୍ୟ ତୁମେ ଆନନ୍ଦରେ ଗ୍ରହଣ କରିଛ । ସେ ଯେତେବେଳେ ଜଣେ ଉଚ୍ଚ ଅଧିକାରୀଙ୍କର ସାହାଯ୍ୟ ତୁମେ ଆନନ୍ଦରେ ଗ୍ରହଣ କରିଛ । ସେ ଯେତେବେଳେ ପଚାରିଲେ ଏଇଲା କେତେ ଟଙ୍କା ହେଲେ କାମ ଚଳିଯିବ, ତୁମେ କହିଥିଲ ମାତ୍ର ଦୁଇହଜାର ଟଙ୍କା । ଏତକ ସେ ତତ୍କ୍ଷଣାତ୍ ଯୋଗାଡ଼ କରି ଦେଇଥିଲେ । ଦୁଇ ହଜାର ଟଙ୍କା ବୋଲି ତୁମେ କେମିତି କହିଲ, ଆଉ ଦୁଇ ଜହାର ନେଇଥିଲେ ତ ହୋଇଥାନ୍ତା, କାଗଜ ଖର୍ଚ୍ଚରେ ବି ଲାଗିଯାଇଥାନ୍ତା ଅକ୍ଷର ବାଦ୍। କିନ୍ତୁ ତାହା ତୁମର ଧ୍ୟେୟ ନୁହେଁ, ଯେତିକି ଯାଇଛି, ସେତିକି ଆଗ ହାତକୁ ଆସୁ, ବାକୀ ନିଜେ ଖଟି ମେଣ୍ଟାଇଦେବ । ଏଇଥି ସକାଶେ ତୁମେ ଯଥାର୍ଥରେ ଫତୁରାନନ୍ଦ ହୋଇ ରହିଲ । ଏହାହିଁ ତୁମ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱର ମହତ୍ତମ ଗୁଣ । ହିନ୍ଦୀରେ ପ୍ରବଚନ ଅଛି ‘ଦେନେ କୋ ଟୁକୁଡା ଭଲା/ଲେନେକୋ ହରି ନାମ’ ଅର୍ଥାତ୍, ଦେବା ସକାଶେ ଶେଷ ରୁଟିର ଛିଣ୍ଡା ଅଂଶ ବି ଦେବା ଭଲ ନେବାକୁ ଥିବ ଖାଲି ହରିନାମ । ସର୍ବସ୍ୱ ଦାନ କରିବାକୁ ଥିଲେ ବି ତୁମେ ଦେଇଦେବ ଆଉ ନିଜେ ନାମ ଜପି କାଳ କଟାଉଥିବ-ଏହା ମଧ୍ୟ ତୁମର ମାନସିକତା ନୁହେଁ । ତୁମେ କର୍ମଠ, କର୍ମଯୋଗୀ । ଏହି ପରିଶ୍ରମଯାକ କେବଳ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ଉପଭୋଗ ସକାଶେ, ନିଜ ଲାଗି ପାହୁଲାଟାଏ ନାହିଁ, ଠିକ୍ ସେହି ନୀତି ତୁମର ସ୍ନେହଦାନରେ ମଧ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ । ଦାନରେ ତୁମେ ଚିର ଅକୃପଣ କିନ୍ତୁ କେବେ ହେଲେ କିଛି ପ୍ରତିଦାନର ଆଶା ରଖିନାହଁ। ଯେଉଁମାନେ ତୁମର ସ୍ନେହଧନ୍ୟ, ସେମାନେ ମୋ କଥାର ମର୍ମ ଠିକ୍ ବୁଝୁଥିବେ । ମୋର ମନେ ଅଛି, ଥରେ ମୋର ଗୋଟିଏ ଭାଷଣ ଥିବାର ଖବର କାଗଜରୁ ପଢ଼ି, ଜଣେ କାହାକୁ ସାଙ୍ଗ କରି ଗୋଟିଏ ସାଇକେଲ ରିକ୍ସାରେ ବସି ସେହି ସଭାଗୃହରେ ତୁମେ ଓହ୍ଳାଇ ପଡ଼ିଥିଲ । ଶ୍ରୋତୃମଣ୍ଡଳୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ତୁମର ଗେରୁଆ ରଙ୍ଗର ଧୋତି ଓ ଫତୁଆ ଦେଖି ମୁଁ ପାଖକୁ ଗଲି ଓ ପଚାରିଲି ଏତେ କଷ୍ଟ କରି ଭାଇନାଙ୍କର ଆସିବା କ’ଣ ଦରକାର ଥିଲା ? ତୁମେ କହିଲ, ‘ଆଚ୍ଛା କଥା, ତୁମର ଭାଷଣ ହେବ ମୁଁ ଶୁଣିବି ନାହିଁ, ଦି କଥା ପଚାରିବି ନାହିଁ, ତା’ କ’ଣ ସମ୍ଭବ ?’ ମୋର ଭାଷଣ ପରେ ତୁମେ ଉଠି ଦୁଇ ଚାରିଟି ପ୍ରଶ୍ନ ମଧ୍ୟ ପଚାରିଥିଲ । ଉପସ୍ଥିତ ଶ୍ରୋତୃମଣ୍ଡଳୀ ତୁମର ପ୍ରଶ୍ନଗୁଡ଼ିକୁ ମୋର ଉତ୍ତର ଅପେକ୍ଷା ଅଧିକ ଆକର୍ଷଣୀୟ ବୋଧ କରିଥିବେ ନିଶ୍ଚୟ । ସେହି ସଭାରେ ତୁମର ଉପସ୍ଥିତି ମୋର ଗୌରବକୁ ବଢ଼ାଇଥିଲା ଓ ସେହି ସଭାର ଗୌରବକୁ ମଧ୍ୟ ବଢ଼ାଇଥିଲା । ମୁଁ ଉପଲବ୍ଧି କଲି, ତୁମର ହୃଦୟରେ ମୋ ପ୍ରତି ଯେଉଁ ଅନାବିଳ ସ୍ନେହର ଧାରା ଚିରକାଳ ପ୍ରବାହିତ ହୋଇଛି, ତହିଁରେ କିଛି ଆଶା ପ୍ରତ୍ୟଶା, ଦେବା ନେବା ନାହିଁ କି ତାର ମୂଲ୍ୟକୁ କେହି କଳି ପାରିବ ନାହିଁ । ତୁମର ଜୀବନୀ ପାଠକଲେ ଜଣାଯାଏ ଯେ ସମସ୍ତେ ତୁମର ସ୍ନେହର ମୂଲ୍ୟ ସମାନ ଭାବରେ ଦେଇନାହାନ୍ତି, ଯେଉଁମାନଙ୍କ କଥା ଜୀବନୀରେ ନାହିଁ, ତାଙ୍କ ଭିତରୁ ଯେ କେତେଜଣ ତୁମକୁ ନାନା ଭାବରେ ଆଘାତ ଦେଇଛନ୍ତି, ତୁମର ଆଶାଭଙ୍ଗର କାରଣ ହୋଇଛନ୍ତି ତାହା ମଧ୍ୟ ତୁମ ମୁହଁରୁ ଶୁଣିବାକୁ ମିଳିଛି, ତଥାପି ତୁମର ସେହି ମନୋବୃତ୍ତି ବଦଳି ନାହିଁ ।
ତୁମର ଅନ୍ୟ ଏକ ବିଶେଷତ୍ୱ ହେଉଛି ତୁମର ହାସ୍ୟବ୍ୟଙ୍ଗ ମଧ୍ୟରେ ନିଜକୁ ହିଁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରିବା, ନିଜ ଉପରେ, ବା ନିଜର ବ୍ୟବହାର ଓ ପରିପକ୍ୱ ନେଇ ତାହାରି ଭିତରୁ ହସାଇବାର ଖୋରାକ ଯୋଗାଡ଼ କରିବା ! ଅନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ହାସ୍ୟର ଶରବ୍ୟ କରି ଥଟ୍ଟା ବିଦ୍ରୂପ କରିବା ତ ଅତି ସହଜ, ଯେ କେହି ଚାହିଁଲେ କରିପାରେ । କିନ୍ତୁ ନିଜ ଉପରେ ବ୍ୟଙ୍ଗ ଓ ହାସ୍ୟର ପ୍ରୟୋଗ କରିବା ଅତି ବିରଳ ପ୍ରତିଭାର ଲକ୍ଷଣ । ତୁମର ଜୀବନୀ ମଧ୍ୟରେ ଏପରି ହାସ୍ୟରସର ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ଅଗଣିତ । ତୁମେ ନିଜର ବାଲ୍ୟକାଳର ଏକ ସୁନ୍ଦର ଚିତ୍ର ପ୍ରକାଶ କରିଛ, ଯାହାକି ବର୍ଣ୍ଣନା ହେଲେ ମଧ୍ୟ କୌଣସି ବ୍ୟଙ୍ଗଚିତ୍ରଠାରୁ କିଛି ହେଲେ ଊଣା ନୁହେଁ । ତୁମର ବୋଉ କେଉଁ
ଝିଅ କାନରେ ଫାସିଆ ଦେବାର ଉପକ୍ରମ କଲାବେଳେ ଝିଅଟିର ଛଟପଟ ଓ କାନ୍ଦଣାର ଆର୍ତ୍ତନାଶ କରିବାକୁ ଜଣେ ଆର୍ତ୍ତବନ୍ଧୁ ପିଲା ପାଖରେ ପଡ଼ିଥିବା ପିଢ଼ାଟାଏ ଉଠାଇ ତୁମ ବୋଉ ଅଣ୍ଟାରେ ପାହାର ଦେଲା । ବୋଉଲୋ ବୋଲି ପାଟିକରି ବୋଉ ସେଇଠି ବସିପଡ଼ିଲା । ... ‘ବୋଉ ମାରଫତ୍ରେ ମୁଁ ମାଡ଼ଟାଏ ଖାଇ କିଛି ସମୟପରେ ସେହି ଏନ୍ତୁଡ଼ିଶାଳରେ ମାଟି ଛୁଇଁଲି’...ଘରୋଇ ଶିକ୍ଷକଙ୍କର ବହୁବାର ବେତମାଡ଼ ପରେ ପ୍ରଥମ ମହାଯୁଦ୍ଧଟା ୧୯୧୪ରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ବୋଲି କୌଣସି ପ୍ରକାରେ ମୁଁ ମନେ ରଖିପାରିଲି । ଏହାର ବର୍ଷକ ପରେ ମୋର ଜନ୍ମ । ଏତକ ବି ମନେ ରଖିବାକୁ ମନେ ମନେ ଗୋଟିଏ ଗପ ଗଢ଼ି ଦେଲି । ପ୍ରଥମ ମହାଯୁଦ୍ଧ ଲାଗିଗଲା । ପ୍ରଥମେ ଭଗବାନ ଚୁପ୍ ଚାପ ହୋଇ ବର୍ଷେ କାଳ ଶୋଇପଡ଼ିଲେ । ଘମାଘୋଟ ଯୁଦ୍ଧ ଲାଗିବାରୁ ଭଗବାନ ଉଠି ପଡ଼ି ମୋତେ କହିଲେ-‘ଯେବେ ଯା, ଏଠି ବସି ଦାନ୍ତ ନେଫେଡୁଛୁ କାହିଁକି ?’ ଯା, ପୃଥିବୀରେ ଗୋଟିଏ ବଢ଼ିଆ ଯୁଦ୍ଧ ହେଉଛି ଦେଖି ଆସିବୁ । ଭଗବାନଙ୍କ କଥା ମାନି ଯୁଦ୍ଧ ଲାଗିବାର ବର୍ଷକ ପରେ, ଅର୍ଥାତ୍ ୧୯୧୫ରେ ଜନ୍ମ ଗ୍ରହଣ କଲି... ।’ ନିଜର ଜନ୍ମ ବିଷୟରେ ଏପରି ଏକ ଉଦ୍ଭଟ କଳ୍ପନା କେବଳ ତୁମ ଉର୍ବର ମଥାରୁ ହିଁ ବାହାରି ପାରେ । ବୋଉ ମାରଫତ୍ରେ ମାଡ଼ଟିଏ ଖାଇ କିଛି ସମୟ ପରେ ତୁମେ ମାଟି ଛୁଇଁଲ, ଏ କଥାଟିର ତାତ୍ପର୍ଯ୍ୟ ପରବର୍ତ୍ତୀ ଏବଂ ଶେଷ ଜୀବନରେ କେତେ ଅଧିକ, ତାହା ତୁମର ଶିକ୍ଷାଲାଭ, ରୋଗବ୍ୟାଧି ଓ ସାହିତ୍ୟ ସାଧନା ଦେଇ ଏକ ଦୀର୍ଘ ଜୀବନକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣ କଲେ ଜଣାଯାଏ ଯେ ଅକାରଣେ ବାହାର ଆଡୁ ତୁମର ନିର୍ଦ୍ଦୋଷ ସ୍ଥିତି ଉପରେ ପ୍ରହାର ଆସିଛି ଭାଗ୍ୟ ତରଫରୁ । ବୋଉ କୁଆଡ଼େ ସବୁ ସ୍ନେହକୁ ପେଟରେ ଲୁଚାଇ ରଖିଲା, ପାଟିବାଟେ କାଢ଼ିଲା ନାହିଁ, କାରଣ ବେଶି ସ୍ନେହ କଲେ ଦେବତାମାନେ ହୁଏତ ଈର୍ଷା କରି କିଛି ଅମଙ୍ଗଳ ଘଟେଇପାରନ୍ତି । ଦୂର୍ ଦୂର୍, ମାର୍ ମାର୍ କଲେ’ ବରଂ ଦେବତାମାନେ ଆହା କରିବେ । ଏହି ଉପାୟରେ ବୋଉ ଦେବତାମାନଙ୍କୁ ଠକି ଦେଲା । ତୁମର ଏହି ବ୍ୟଙ୍ଗୋକ୍ତିଟି ଯେ ତୁମ ବୋଉ ପ୍ରତି ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ନୁହେଁ, ପରବର୍ତ୍ତୀ ଜୀବନରେ ତାହାର ଭୁରି ଭୁରି ପ୍ରମାଣ ଲେଖିଛ । ବୋଉଙ୍କର ଅନାବିଳ ଏକନିଷ୍ଠ ସ୍ନେହର ବହୁ ସ୍ଥାନରେ ପରିଚୟ ମିଳୁଛି । ଏ କଟାକ୍ଷଟି ସାମାଜିକ କୁସଂସ୍କାରକୁ ନେଇ ଏବଂ ତୁମର ଆମୋଦପୂର୍ଣ୍ଣ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଜାତ ହୋଇଛି । ତାହା ମଧ୍ୟରେ ଭୂତପ୍ରେତ ଓ ଡେଉଁରିଆ ପିନ୍ଧା ଏବଂ ରାଉତ ବୁଢ଼ାର ବର୍ଣ୍ଣନାମାନ ଅତି ଉପଭୋଗ୍ୟ ଭାବରେ ରହିଛି । ତୁମ ଘରର ପର୍ବପର୍ବାଣି, ତୁମର ମାମୁଁଘର ଯାତ୍ରା, ତୁମର ଚାହାଳି ପ୍ରବେଶ ଆଦି ଘଟଣାମାନ ପଢ଼ିଲେ ତୁମେ ଯେ ଜଣେ ସଫଳ ଚିତ୍ରକର ସେ କଥା ବେଶ୍ ବୁଝିହୁଏ । ମନେହୁଏ ଲେଖା ମଧ୍ୟରେ ତୁମେ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ ଚିତ୍ର ଅଙ୍କନ କରିଚାଲିଛ । ସେ ସମୟରେ ଏକ ପୂର୍ଣ୍ଣାଙ୍ଗ ଚିତ୍ର ମଧ୍ୟରେ ତୁମେ ନିଜକୁ ଏକ ଜୋକର୍ କରି ବସାଇ ଦେଇଛ । ସେ ଜୋକର ପୁଣି କଥା କଥାକେ ଚିତ୍ରପଟର ଅନ୍ଧାରିଆ କୋଣମାନଙ୍କୁ ରଙ୍ଗେଇ ଚାଲିଥାଏ ଏବଂ ସେ ରଙ୍ଗମାନଙ୍କୁ ଦେଖାଇ ଦେଖାଇ ହସି ହସାଉଥାଏ । ଇସ୍କୁଲ ଜୀବନର ମଧ୍ୟ ଅନେକ ଆମୋଦପୂର୍ଣ୍ଣ ବର୍ଣ୍ଣନା ଅତି ସରଳ ଭାବରେ କରିଯାଇଛ । ପ୍ରାକ୍ଟିସିଂ ସ୍କୁଲ ଓ କଲେଜିଏଟ୍ ସ୍କୁଲର ଅଭିଜ୍ଞତା ମଧ୍ୟରୁ ବ୍ରିଟିଶ ଅମଳର ସ୍କୁଲ ଶିକ୍ଷା ବିଷୟରେ ଏକ ସ୍ପଷ୍ଟ ଧାରଣା ମିଳିବା ସଂଗେ ସଂଗେ ବହୁ ସ୍ଥାନରେ ହସିବାର ଖୋରାକ୍ ମିଳିଯାଏ । ଶିକ୍ଷକମାନଙ୍କର, ହେଡ଼୍ମାଷ୍ଟରମାନଙ୍କର ଓ କର୍ମଚାରୀଙ୍କର ଆଚରଣ ବିଷୟରେ ଜଣେ ବାହାର ଲୋକ ଭଳି ବସ୍ତୁନିଷ୍ଠ ଭାବରେ ଅଥଚ ତୁମର ସ୍ୱଭାବସିଦ୍ଧ ସାବଲୀଳ ଭାଷାରେ ଅତି ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ହାସ୍ୟବ୍ୟଙ୍ଗ ମିଶାଇ ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛ । ତାହାରି ଭିତରୁ ପୁଣି ଫୁଟି ଦିଶୁଛି ଶିଶୁଭଳି ସରଳ ତୁମର ମନଟି ।’...ଜଣେ କଳା ନୁଡୁବୁଡିଆ ଅଧ୍ୟାପକ ପଢ଼ାଇବା କୌଶଳ ଦେଖାଇଲେ । ଆମେ ପୁଣି ସେଠାକୁ ଗଲୁ । ଟ୍ରେନିଂ କଲେଜ ପିଲା ସେଇପରି ଗ୍ୟାଲେରିରେ ବସିଥାନ୍ତି । ତାଙ୍କ ବାକ୍ୟର ଭାଗେ ଶବ୍ଦ ମୁଁ କୌଣସି ମତେ ବୁଝିପାରୁଥିଲି ଆଉ ତିନିଭାଗ ଶବ୍ଦ ଏକାବେଳକେ ବୋଧଗମ୍ୟ ହେଉନଥିଲା । ସେ ତଳକୁ ମୁହଁ କରି କହି ଲାଗିଥାନ୍ତି, ଏଣେ ତାଙ୍କ ଡାହାଣ କଡ଼କୁ ଗୋଟିଏ ଟିପେଇ ( ଷ୍ଟାଣ୍ଡ ) ଉପରେ ଥୁଆ ହୋଇଥିବା ଗୋଟିଏ ବାଲି ଡାଲାର ବାଲିକୁ ଡାହାଣ ହାତରେ ଖାଲି ଚକଟି ଲାଗିଥାନ୍ତି । କିଏ କ’ଣ ଭାବୁଥିଲା କେଜାଣି ମୁଁ ସବୁବେଳେ ବସି ଭାବୁଥାଏ ସେ ବାଲି ସେଠାରେ ରହିଲା କାହିଁକି ଓ ସେ ତାକୁ ସବୁବେଳେ ଚକଟୁଛନ୍ତି କାହିଁକି ? ତାଙ୍କର ପାଠ ସରିବା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ସେ ବାଲିଚକଟା ସରିଲା । ମୁଁ ସେଠୁ ଫେରିଲା ବେଳେ ଭାବୁଥାଏ- ‘ସେ କ’ଣ ପଢ଼ାଇଲେ । ଇଂରେଜୀ ବହିର କୋଉପାଠ ମୁଁ ତ କାହିଁକି ଜାଣିପାରୁ ନାହିଁ ? ଇତିହାସ କି ଭୂଗୋଳ ପରି ତ ଜଣା ପଡ଼ୁନାହିଁ ?’ ଅଙ୍କ ସଂସ୍କୃତ କଥା ତ ବିଲ୍କୁଲ୍ ଉଠୁନାହିଁ । ତେବେ ସେ ପଢ଼ାଇଲେ କ’ଣ ? ଆଜି ମାଷ୍ଟରଙ୍କ ମାଷ୍ଟର-ଏତେ ବଡ଼ ମାଷ୍ଟର ଜଣେ ପାଠ ପଢ଼ାଇଲେ ଅଥଚ ମୁଁ କିଛି ବୁଝିପାରିଲି ନାହିଁ । ଏକାଦଶ ଶ୍ରେଣୀର ପାଠ ବୁଝିବା ପାଇଁ ମୋର ମୁଣ୍ଡ ନାହିଁ, ମାଟ୍ରିକ ଯେ ମୁଁ ପାସ୍ କରିବି ନାହିଁ ତାହା ଠିକ୍ ଭାବରେ ଜାଣିଗଲି । ବାଟରେ ଆସିଲା ବେଳେ ଆମ କ୍ଳାସରେ ଯେ ସବୁଠାରୁ ଭଲ ପିଲା ତାକୁ ଚୁପ୍ ଚୁପ୍ କରି ପଚାରିଲି ‘ହଇରେ ! ସେ କ’ଣ ପଢ଼ାଇଲେ ?’ ଅନ୍ୟ ପିଲାମାନେ ଏ ପ୍ରଶ୍ନଟା ଶୁଣିଦେଲେ ମୋର ବିରାଟ ମୂର୍ଖତାକୁ ଠଉରାଇ ଦେଇ ହସି ଉଠିବେ ଏହି ଭୟରେ ମୁଁ ଖୁବ୍ ଅନୁଚ୍ଚ ସ୍ୱରରେ ତାକୁ ପଚାରିଥିଲି । ସେ ବି ଟିକେ କଡ଼ ପଟିଆ ହୋଇଯାଇ ଓ ଆଡ଼କୁ ସାଡ଼କୁ ଚାହିଁଦେଇ ମୋତେ କହିଲା-କେଜାଣି ଶଳାଟା କଣ ପଢ଼ାଇଲା ସେ ଜାଣେ । ମୁଁ ଗଣ୍ଡିମୁଣ୍ଡ କିଛି ବୁଝି ପାରିଲି ନାହିଁ ।’ ସେହିପରି ମାଟ୍ରିକ୍ ପରୀକ୍ଷାରେ ନିଜେ ପାଶ୍ କରିଥିବ ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ ହେଉନଥିଲା, ଭାବି ନେଲ ଯେ ତୁମେ ଫେଲ୍ ହୋଇଛ ଓ ଘରେ ମୁହଁମାଡ଼ି କଇଁ କଇଁ ହୋଇ କାନ୍ଦି ଉଠିଲା । ଗୃହଶିକ୍ଷକ କାହ୍ନୁ ମାଷ୍ଟ୍ରେ ରେଭେନ୍ସା କଲେଜ ଅଫିସକୁ ନେଇଗଲେ, ତୃତୀୟ ଶ୍ରେଣୀର ତାଲିକାରେ ହିଁ ତୁମେ ନିଜେ ନାଆଁ ଖୋଜୁଥିଲ, ନ ପାଇ ମୁହଁଟା ହାଣ୍ଡି କରିଥିଲା । ମାଷ୍ଟ୍ରେ ଦ୍ୱିତୀୟ ଶ୍ରେଣୀର ତାଲିକାରେ ନାଁଟି ଦେଖାଇ ଦେବାରୁ ମୁଚୁକୁନ୍ଦିଆ ହସଟି ତୁମ ମୁହଁରେ ଫୁଟି ଉଠିଥିଲା ।
ଡାକ୍ତରୀ ପଢ଼ିବା ବେଳର ଘଟଣାବହୁଳ ଜୀବନ ମଧ୍ୟରୁ କେତେ କେତେ ଉପଭୋଗ୍ୟ ମଜାର ବର୍ଣ୍ଣନା ଦେଇଛ । ‘ପାଠପଢ଼ାଟି ଛାଡ଼ି ଦେଲେ ମୁଁ ଆଉ ଅନ୍ୟସବୁ ବିଷୟରେ ପୂର୍ଣ୍ଣ ଦକ୍ଷତା ଦେଖାଉଥିଲି ।’ ତୁମେ ଲେଖିଛ । ଅକପଟ ସ୍ୱୀକାର କରିଛି, ‘ପରୀକ୍ଷା ଖାତାରେ କପି କରି ଲେଖି ଦେଇଥିବାରୁ ଲେଖାରେ ପାସ୍ କରିବାର କୌଣସି ସନ୍ଦେହ ନଥିଲା ।’ ଖାଲି ବାହାରୁ ଆସିଥିବା ପ୍ରାକ୍ଟିକାଲର ପରୀକ୍ଷକଙ୍କୁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ କରିବାର ବିଦ୍ୟାଟି ଥିଲେ ବାଜିମାତ୍। ଫିଜିକ୍ସ ଓ କେମେଷ୍ଟ୍ରିର ଅଧ୍ୟାପକ ମିଆଁଙ୍କୁ କେବଳ ‘ଜୀ ହଜୁର’ କହି କହି ପୋତି ପକାଇଲ । ଫେରସ୍ ସଲଫେଟ୍ର ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଜଣାନଥିଲା ବୋଲି ସ୍କୁଲ ଶିକ୍ଷକ ନାରାୟଣ ଦତ୍ତଙ୍କର ସାହାଯ୍ୟ ଲୋଡ଼ିଲ । ତାଙ୍କ କହିବା ମୁତାବକ ତୁଚ୍ଛା ଓଡ଼ିଆରେ ‘ହୀରା କପ’ ସାହାଯ୍ୟରେ ସ୍ୟାହି ତିଆରି ହେବାର ବର୍ଣ୍ଣନା କଲ । ମିଆଁ ସାହେବଙ୍କୁ ନାରଣବାବୁ ବୁଝାଇଦେଲେ ତୁମେ ସବୁ ଠିକ୍ କହିଛ-ସେ ତ ଆଉ ଓଡ଼ିଆ ଜାଣନ୍ତି ନାହିଁ । ତାହା ପରେ ଆନାଟୋମୀର ଡିସେକ୍ସନ୍ ହଲ୍ରେ ଡେମନ୍ଷ୍ଟ୍ରେଟର କୁଣ୍ଡରେ ସାଇତା ହୋଇଥିବା ମୃତ ଦେହ ଦେଖାଇବାକୁ ନେଇଗଲେ । ଯେଉଁ ପିଲା ବଳି ପଡ଼ିବା ବେଳେ ଦୃଶ୍ୟଟି ଦେଖିପାରେ ନା, ବଥ ଅପରେସନ୍ ବା ଇଞ୍ଜେକ୍ସନ ଫୋଡ଼ାକୁ ବି ଚାହିଁପାରେ ନା ତା’ର ଅବସ୍ଥା ଡିସେକ୍ସନ୍ ବେଳେ ଯାହା ହେବାର କଥା ତା’ର ସୁଚିତ୍ରିତ ବର୍ଣ୍ଣନା ରହିଛି, ତଥାପି ସେଇ ହଲ୍ ମଧ୍ୟରେ ବି କିଛି କିଛି ଦୁଷ୍ଟାମୀର ନମୁନା ମିଳିଯାଉଛି । ତୁମେ ଯେ ଥିଏଟର୍ରେ ନାଚବାଲୀ ପାର୍ଟ କରିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହେଉଥିଲ, ଅମଙ୍ଗ ହେଲେ ଶିକ୍ଷକଙ୍କର ଧମକ ଖାଇବାକୁ ହେଉଥିଲା, ସେହି ‘ନର୍ତ୍ତକୀ’ ଯେ ଆମର ପ୍ରିୟ ଲେଖକ ଫତୁରାନନ୍ଦ ସେ ଖବର ତୁମର ଅଗଣିତ ପାଠକପାଠିକା ଜାଣିନଥିବେ । ତୁମର ଡିସେକ୍ସନ୍ ସଙ୍ଗୀ ରାମକୃଷ୍ଣ ଓରଫ ‘କାଳିଆରାମ’ ସାଙ୍ଗରେ ମିଶି ନାନା ଚକ୍ରାନ୍ତ କରି ଛୁରୀ ଧରିବାରୁ ରକ୍ଷାପାଉଥିଲ । ଯେଉଁ ଜିନିଷ ଦେଖିବାକୁ ହୁଏ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ଡିସେକ୍ସନ୍ରୁ ଦେଖୁଥାଅ, ତା’ପରେ କହୁଥାଅ, ‘ଭାଇ ଏ ନାଡ଼ିଟା ଆମ ଜୀବ ଦେହରେ ନାହିଁ ।’ ସେମାନେ ଆସି ନାଡ଼ିଟିକୁ ବିରକ୍ତିରେ କାଟି ଦେଖାଇଦିଅନ୍ତି । ଏଇମିତି ଚାଲେ ଡିସେକ୍ସନର କାମ । ଦିନେ ତୁମ ଦୁହିଁଙ୍କର ବିପର୍ଯ୍ୟୟ ହେଲା ଯେତେବେଳେ ବ୍ୟବଚ୍ଛେଦ ଜାଗାରେ କରତରେ ଶବର ମୁଣ୍ଡଟିକି କାଟିବାକୁ ସ୍ଥିର କଲ । ଶିକ୍ଷକ ତୁମକୁ ଫେଲ୍ କରି ଦେବା ପରେ ଶୀର୍ଷ ଶ୍ରେଣୀର ଛାତ୍ରମାନଙ୍କ କାକୁତିମିନତି ଶୁଣି ଏକା ତମକୁ ଛାଡ଼ି ଦେଲେ । ତୁମର ଚିତ୍ରକରପଣିଆର ସୁଗୁଣ ତୁମକୁ ରକ୍ଷା କରିଦେଇଥିଲା । ଚାରିଟିଯାକ ପ୍ରଶ୍ନର ଉପଯୁକ୍ତ ଚିତ୍ର ତୁମ ପାଖରେ ହାତର ଥିଲା । ନାଲି ନେଳି ପେନ୍ସିଲ୍ ଦେଇ ରଙ୍ଗାଇ ତୁମେ ସେ ଚିତ୍ରତକ ସଜାଇଥିଲ । ପରୀକ୍ଷକ କହିଲେ, ‘ଏଇ ପିଲାଟି ସମସ୍ତଙ୍କଠାରୁ ଭଲ ଡିସେକ୍ସନ୍ କରିଛି !’ ପରୀକ୍ଷକଙ୍କ ପାଖରେ ଡରିବାର ଅଭିନୟ କରି ତାଙ୍କଠାରୁ ସମବେଦନା ଆଦାୟ କରିଛ ଓ ମୌଖିକ ପରୀକ୍ଷାର ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଲାଗି ତାଙ୍କଠାରୁ କିଛି କିଛି ସୁରାଖ ମଧ୍ୟ ପାଇଯାଇଛ । ପରୀକ୍ଷକଙ୍କର ମନଜାଣି ତୁମେ ସେମାନଙ୍କୁ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ କରିପାରିଥିଲ, ବିଷୟବସ୍ତୁର ଜ୍ଞାନ କମ୍ ଥିଲେ ବି ପାସ୍ କରିଯାଇପାରିଲ । ତୁମର ସାଥୀ କାଳିଆ ରାମର କାହାଣୀ, ତା’ର ସାଇକଲ କଥା ମଧ୍ୟ ଅତି ନବଜିଆ ଭାବେ ପରିବେଷିତ ହୋଇଛି । ତୁମର ବନ୍ଧୁ ଜର୍ଜ ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କଠାରୁ ସିଗାରେଟ୍ ଖାଇବାର କଥାଟା ବଡ଼ ଉପଭୋଗ୍ୟ । ତମକୁ ଲୁଚାଇ ସେ ଖାଲି ଖୋଳ ମଧ୍ୟରେ ସିଗାରେଟ୍ ରଖୁଥିବାର ରହସ୍ୟଟି ଉଦ୍ଘାଟନ୍ କରି ତୁମେ ସବୁ ଚୋରାର ନେଉଥିଲ । ଦିନେ ଧରା ବି ପଡ଼ିଗଲ । ଖେଳ ପଡ଼ିଆରେ ତୁମର କୃତିତ୍ୱ ବଡ଼ ଚମତ୍କାର । ଫୁଟବଲ ଖେଳରେ ଗୋଲ କିପର୍ ହୋଇ ହାତକୁ ଛଟପଟ କରିଛ, ଆଙ୍ଗୁଠିର ଗୋଟିଏ ବାଣୀ ଫାଟିଗଲା, ପାପୁଲି ଦିଟା ଦୁଇଦିନ କାଳ ଦରଜ ହୋଇ କିଛି କାମ କରାଇଦେଇନଥିଲା । କ୍ରିକେଟ୍ରେ ମଧ୍ୟ ତଦ୍ରୂପ ଅବସ୍ଥା । ଜର୍ଜ ପଟ୍ଟନାୟକ ତୁମକୁ ସୁହାଇବା ଭଳି ବଲଟି ପକାଇଲେ ଯେ ତୁମେ ଜୋର୍ରେ ବ୍ୟାଟ୍ଟାକୁ ହିଁ ଫୋପାଡ଼ି ଦେଲ । ସେ ବ୍ୟାଟ୍ଟାକୁ ଧରି ନେଇ ତୁମ ମତରେ ପୃଥିବୀରେ ଗୋଟାଏ ରେକର୍ଡ଼ କରିନେଲେ । ଶେଷକୁ ଜର୍ଜ ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କ ପ୍ରଶିକ୍ଷଣ ଯୋଗୁରୁ ଭଲ ଟେନିସ ଖେଳିଲ । କିନ୍ତୁ ହକିଟା ମଧ୍ୟ ଆକର୍ଷଣ କଲା, ସେଠାରେ ଆହତ ହେବାପରେ ଖେଳ ଜୀବନ ସମାପ୍ତ ହୋଇଥିଲା । ମୁଁ ଭାବୁଛି ତୁମେ ଯେବେ ଭଲ କ୍ରିକେଟ୍ ଖେଳାଳୀ ହୋଇ ବାହାରିଥାନ୍ତ, ତେବେ ତୁମକୁ ବହୁତ ମାନ୍ୟ ମିଳିଥାନ୍ତା । ଏତେଗୁଡ଼ାଏ ବର୍ଷ ସାହିତ୍ୟ ସାଧନା କରି ଯାହା ପାଇଲ ନାହିଁ ବୋଲି ଅନେକ ସମୟରେ ଅବଶୋଷ କରିଛ, ହୁଏତ ତା’ ହୋଇଥିଲେ ଅବଶୋଷ ନଥାନ୍ତା । ଆହୁରି ମଜାଦାର ହେଉଛି ତୁମର ରାଜନୀତିରେ ପ୍ରବେଶର ଚେଷ୍ଟା । ଇସ୍କୁଲ ବେଳୁ ତୁମର ପ୍ରଥମ ଉଦ୍ଦୀପନା ହେଲା, ‘ସରଖିଆ ଇଂରେଜ ସରକାର’ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଗୋଟାଏ ପୋଷ୍ଟର ଲେଖିବା । ସରକାର ବୋଲି ସେଇ ପୁଲିସବାଲାଙ୍କୁ ମାନି ନେଇଥିଲ ଯେକି ଖୁବ୍ ସରଖାଇ ମୋଟା ହୋଇଥିଲେ । ପୋଷ୍ଟରଟି ଲେଖିବା ପରେ ବି ତାକୁ ମାରିବାକୁ ସାହସ କରିନାହଁ, ଆଉ ଜଣେ ସାଙ୍ଗକୁ ନେଇ ନିଛାଟିଆ ରାତିରେ ଅଠାମଡ଼ାଇ ମାରି ଆସିଲ । ତାହା ପରେ ବି ଡର ଯାଇନାହିଁ । ପୋଷ୍ଟରଟି ନିଶ୍ଚୟ ପୁଲିସବାଲା ଛିଣ୍ଡାଇ ତୁମର ଇସ୍କୁଲକୁ ଯାଇ ମାଷ୍ଟରଙ୍କୁ ଦେଖାଇବେ, କହିବେ ଏ ହସ୍ତାକ୍ଷରଟି କାହାର ? ସେମାନେ ତ ନିଶ୍ଚୟ ଚିହ୍ନି ପାରିବେ, ତା’ପରେ ସରକାରଙ୍କର ରୋଷ ତୁମ ଉପରେ ପଡ଼ିଯିବ । ସେହିପରି ରବି ଘୋଷର ପ୍ରଭାବରେ ତୁମେ ମେଡିକାଲ ସ୍କୁଲରେ ପଡ଼ିଥିଲ । ତୁମର ନିଜର ସଂଜ୍ଞାରେ ରାଜନୀତି ହେଲା, ‘ଅତି ଗୋପନରେ ଓ କେହି ନ ଶୁଣିବାଭଳି ଦି ଚାରିପଦ ଗାଳି ସରକାରଙ୍କୁ ଦେଇ ବାହାରକୁ ଭଲ ଲୋକ ସାଜିବା ।’ ଷ୍ଟେଟ୍ ଆଣ୍ଡ୍ ରିଭଲ୍ୟୁସନ୍’ ବହିଟି ରବି ଘୋଷଠାରୁ ପାଇ ଲୁଚାଇ ଲୁଚାଇ ପଢ଼ିବା ଆରମ୍ଭ କଲ । ରାଜନୀତି ଘରେ ତୁମର ବୁଦ୍ଧି ପଶୁନଥାଏ । ବହିଟି ପଢ଼ିବାକୁ ଆରମ୍ଭ କରିବା ମାତ୍ରେ ‘ଚାଳରେ ମୁଣ୍ଡ ବାଜିଲା’ ପଦେ ତ କିଛି ବୁଝି ପାରିଲ ନାହିଁ, ଦିଟା ଶବ୍ଦକୁ ଉଚାରଣ ବି କରିପାରିଲ ନାହିଁ, ବୁଝିବା ତ କାହିଁ ଦୂରର କଥା । ନବ ଚୌଧୁରୀଙ୍କର ଓଡ଼ିଆରେ ଲେଖା ବହି ‘ବୈଜ୍ଞାନିକ ସାମ୍ୟବାଦ’ ଠାରୁ ଶିଖିଲ କେତେକ ଶବ୍ଦ ‘ବୁର୍ଜୁୟା’, ‘ପେଟି ବୁର୍ଜୁୟା, ‘ପ୍ରୋଲିଟାରିଏଟ୍’, ‘ଲେବର ଫ୍ରଣ୍ଟ’, ‘ଷ୍ଟୁଡେଣ୍ଟ ଫ୍ରଣ୍ଟ‘ । ଚାରି, ପାଞ୍ଚଟା ଶବ୍ଦକୁ ଆୟତ୍ତ କରିନେଇ ନିଜକୁ ଗୋଟିଏ ପୋଖତ ରାଜନୀତିଜ୍ଞ ବୋଲି ଭାବି ନେଲ । ନିଜର ପାଣ୍ଡିତ୍ୟକୁ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ଆଗରେ ପ୍ରକାଶ କରୁ କରୁ ସ୍କୁଲର ମୁଖ୍ୟ କିରାଣୀ ହାରଧନ ବାବୁଙ୍କ ଆଗରେ ବଖାଣି ନୂଆ ଶିଖିଥିବା ଶବ୍ଦତକ ପ୍ରୟୋଗ କଲ ଓ ତାଙ୍କୁ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ କରି ଆତ୍ମ ସନ୍ତୋଷ ଲାଭ କରିବା ପରେ ସେ ଜଣେ ପୋଖତ୍ ପଲିଟିସିଆନ୍ ଓ କମ୍ୟୁନିଜିମ୍ରେ ବିଜ୍ଞ ବୋଲି ଜାଣି ବଡ଼ ଲାଜୁରା ହୋଇଗଲ । ରବି ଘୋଷଙ୍କ ସାଥିରେ କଲିକତାରୁ ଆସିଥିବା ଟାଣୁଆ ବିପ୍ଳବୀ ସିହ୍ନା ବାବୁଙ୍କ ଦର୍ଶନ ପାଇଲ । ସେତେବେଳର ସନ୍ତ୍ରାସବାଦୀଙ୍କ ବିଷୟରେ ଜ୍ଞାନ ଅର୍ଜନକଲ, ନୂଆ ସଭ୍ୟମାନଙ୍କୁ ନେଲାବେଳେ ରିଭଲ୍ଭରଯାକ ଜଙ୍କ ଲାଗିଯାଇଥାଏ । ବୋଲ ମାନେନା । ‘ହଇରେ, ଏଇଟାକୁ କୂଅ ବା ପୋଖରୀ ଭିତରୁ ପାଇଥିଲୁକିରେ ?’ ନା ଏଇଟା ବାଡ଼ିରେ, ମାଟିରେ ପୋତା ହୋଇଥିଲା, ତା’ଉପରେ ଗୋଟିଏ ଗଛ ହୋଇଯାଇଥିଲା । ଘଣ୍ଟା ଘଣ୍ଟା ଧରି ସିହ୍ନାବାବୁଙ୍କଠାରୁ ଏହିପରି ରୋମାଞ୍ଚକରୀ ଘଟଣାମାନ ଶୁଣିଲ । ତୁମର ଉଦ୍ଦୀପନାଟି କିନ୍ତୁ ଆହୁରି ମଜେଦାର । ତାଙ୍କ ବଡ଼ ଭାଇ ପୋର୍ଟବ୍ଳେଆରର ଜେଲ୍ରେ ମରିଯିବାର ଶୁଣି ତୁମେ ରାଗରେ ପାଚିଗଲ । ‘ମୁଁ ଭାବୁଥିଲି ଯଦି ମୋ ହାତରେ ଗୋଟିଏ ପିସ୍ତଲ ପଡ଼ିଯାନ୍ତା ତେବେ ମୁଁ ସାଙ୍ଗେ ସାଙ୍ଗେ ଧାଇଁଯାଇ ଗୋଟାଏ ଚଉକିଆକୁ ଢ଼ୋ’କରି ଦେଇ ଖସିପଳାଇଯାନ୍ତି ।’ ବିଚାର ଚଉକିଆ ! ସେଇ ହୋଇଗଲା ମହା ବିକ୍ରମୀ ବ୍ରିଟିଶ୍ ସରକାରଙ୍କର ଜଣେ ପ୍ରତିନିଧି ! ଚାହିଁଲେ ବି ତୁମେ ରାଜନୀତିରେ କିଛି କରି ପାରିନଥାନ୍ତ ଏକଥା ନିଶ୍ଚିତ । ରାଜନୀତିବାଲାଏ ତମକୁ କୋଉ ହାଟରେ ବିକି ଦେଇଥାନ୍ତେ । ଜୀବନରେ କେତେ କେତେ ଉଦ୍ୟମ ବିଫଳ ହୋଇଛି । ଯୁଦ୍ଧ ସମୟରେ ଭୁବନେଶ୍ୱରର ଏରୋଡ୍ରମ୍ ତିଆରି ହେଲାବେଳେ ପେଟି କଣ୍ଟ୍ରାକ୍ଟରିରେ ମୂଳ ଜମା ବୁଡ଼ିଗଲା । ତା’ ପରେ ହେଲା ଫର୍ନିଚର କାରଖାନା । ସେ ବି ସେଇ ବାଟେ ଚାଲିଗଲା । ପୁଣି ହେଲା ଚାଉଳ, ଡାଲି ଦୋକାନ । ତା’ପରେ ଚାଷବାଷ । ସବୁ ବିଫଳ ହେବା ପରେ ଯାଇ ତୁମେ ସାହିତ୍ୟ ଜଗତକୁ ଆସିଲ । ସାହିତ୍ୟକୁ ତ ଆଗେ ପାସଙ୍ଗରେ ପକଉନଥିଲ । ତୁମ ଭାଷାରେ କହିବାକୁ ଗଲେ, ‘ମୋର ଅନ୍ୟ କିଛି ଗତି ନଥିବାରୁ ମୁଁ ସାହିତ୍ୟ ଦରିଆ ମଧ୍ୟକୁ ଧପାସ୍ କରି ଡେଇଁଲି ।’ ପ୍ରଥମ ଲେଖା ‘କବି ଲଢ଼େଇରୁ’ ସ୍ୱୀକୃତିର ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ଶେଷ ଜୀବନଯାକେ ତୁମକୁ ସାହିତ୍ୟ ଆବାରି ରହିଲା । ରାଜକିଶୋର ରାୟ ଓ ଗୋପିନାଥ ମହାନ୍ତିଙ୍କର ପ୍ରଶଂସା ତୁମକୁ ଉଦ୍ବୁଦ୍ଧ କରିଥିଲା । କାହାରି ସ୍ୱୀକୃତିକୁ ଅପେକ୍ଷା ନକରି ଅବିଶ୍ରାନ୍ତ ଭାବରେ ହାସ୍ୟରସ ସୃଷ୍ଟି କରିଗଲ । ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡ଼େମୀର ରଜତ ଜୟନ୍ତୀରେ ଗୋଟିଏ ଦାମିକା ସାଲ୍ ଉପଢ଼ୌକନ ରୂପେ ପାଇଥିଲ । ତୁମର ସଂକ୍ଷିପ୍ତ ଭାଷଣରେ କହିଥିଲ-ଆଜିଯାଏ ହାସ୍ୟରସକୁ କେହି ସ୍ୱୀକୃତି ଦେଉନଥିଲେ । ଏ ସ୍ୱୀକୃତିକୁ ତୁମେ ହାସ୍ୟରସର ସ୍ୱୀକୃତି ବୋଲି ଗ୍ରହଣ କରୁଛ । ମଞ୍ଚରୁ ଓହ୍ଳାଇବା ପରେ କୌଣସି ଜଣେ ଅଧ୍ୟାପକଙ୍କର ଗୋଟିଏ ବିଦ୍ରୂପ ମନ୍ତବ୍ୟ ମଧ୍ୟ ପୁରସ୍କାର ରୂପେ ପାଇଯାଇଥିଲ । ରାଉରକେଲାର ସମ୍ବର୍ଦ୍ଧନାଟି ତୁମ ଜୀବନର ଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ୱୀକୃତି ହୋଇଛି । ସେଠାରୁ ମିଳିଥିବା ଦଶହଜାର ଟଙ୍କାକୁ ତୁମର ସଦ୍ୟ ସ୍ଥାପିତ ହାସ୍ୟବିକାଶ କେନ୍ଦ୍ରକୁ ଦାନ କରି ପରମ ସନ୍ତୋଷ ଲାଭ କରିଥିଲ । କିନ୍ତୁ ଏହି ସ୍ୱୀକୃତି ପଛରେ ମଧ୍ୟ ଇର୍ଷାନ୍ୱିତ ସାହିତ୍ୟିକ କେତେଜଣଙ୍କର ବିରୁଦ୍ଧ-ପ୍ରଚାର ତୁମକୁ ବ୍ୟଥିତ କରିଥିଲା । ପ୍ରକୃତ ସ୍ୱୀକୃତି ଦେଇଥିଲେ ତୁମର ଅଗଣିତ ଅଦୃଶ୍ୟ ପାଠକପାଠିକା । ତୁମେ ତା’ର ଖବର ଜାଣିବା କଥା ନୁହେଁ । ରୟାଲ୍ଟି ତ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ଗୋଟିଏ ଅଜଣା କଥା ହୋଇକରି ଅଦ୍ୟାବଧି ରହିଛି । ବହିର ବିକ୍ରିରୁ ଜଣାପଡ଼େ ଯେ ତୁମର କେତେ ଆଦରଥିଲା । ଫତୁ ଭାଇନା, ତୁମେ ହେଲ ଲୋକପ୍ରିୟ ସାହିତ୍ୟିକ ଆଉ ଯେଉଁମାନେ ପୁରସ୍କାର ଆଦି ମୁଣ୍ଡାଇ ବୁଲୁଥାନ୍ତି, ସେମାନେ ହେଲେ ‘କ୍ଳାସିକ୍’ ବା ଡ୍ରଇଁରୁମ୍ ସାହିତ୍ୟିକ । ଦୁନିଆଯାକରେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ କାଟ୍ତିର ବହିଥାକ ଅଲଗା ଓ କ୍ଳାସିକ୍ ସାହିତ୍ୟର ଥାକ ଅଲଗା । ଏଠି କେବଳ ବିଡ଼ମ୍ବନା ଏତିକି ଯେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ କାଟ୍ତିର ‘ବେଷ୍ଟ ସେଲର୍’ ହେଲେ ବି ତା’ର ଲେଖକର ପ୍ରାପ୍ତିସ୍ଥାନରେ କିଛି ନଥାଏ । ଏହାହିଁ ଓଡ଼ିଆ ଲେଖକମାନଙ୍କର ଭାଗ୍ୟ । ଅନ୍ୟ ଭାରତୀୟ ଭାଷାର ସାହିତ୍ୟ ମଧ୍ୟରେ ବି ଲେଖକଙ୍କ ଭାଗ୍ୟରେ ଅଳ୍ପେ ବହୁତେ ଏହିପରି ଅପ୍ରାପ୍ତି ଜୁଟିଥାଏ, ତେବେ ଓଡ଼ିଶା ଭଳି ଏତେଟା ନୁହେଁ । ଏହାର ବ୍ୟତିକ୍ରମ ହିନ୍ଦୀ ସାହିତ୍ୟରେ କିଛି ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ, କାରଣ ତାହାର ପାଠକ ସଂଖ୍ୟା ଅନେକ ବେଶି ଏବଂ ତାହା ଲାଗି ଶାସକ ଗୋଷ୍ଠୀର ପୃଷ୍ଠପୋଷକତା ମଧ୍ୟ କାମ କରେ । ବଙ୍ଗଳା ସାହିତ୍ୟରେ ମଧ୍ୟ ପାଠକ ସଂଖ୍ୟା ଅଧିକ, ପାଠକମାନଙ୍କର ଆଗ୍ରହ ମଧ୍ୟ ଓଡ଼ିଶା ତୁଳନାରେ ଅଧିକ, ତଥାପି ସେଠାରେ ମଧ୍ୟ ଲେଖକଙ୍କର ଅପ୍ରାପ୍ତି ଯୋଗ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ । ସୁତରାଂ ଖାଲି ତୁମ କ୍ଷେତ୍ରରେ ହିଁ କିଛି ରୟାଲ୍ଟି ନପାଇବାର ଘଟଣା ଘଟିଛି ତାହା ନୁହେଁ । ମୋର ବକ୍ତଗତ କଳ୍ପନା କିନ୍ତୁ ଠିକ୍ ସେହି ଜାଗାରେ ରହି ଯାଏନାହିଁ । ମୁଁ ଭାବେ ଯେବେ ପ୍ରକାଶକମାନେ ତୁମକୁ ହଜାରେ ବା ଦୁଇ ହଜାର ଟଙ୍କା ରୟାଲ୍ଟି ଭାବରେ ଦେଇ ଦେଇଥାନ୍ତେ ତେବେ ତୁମେ ତାକୁ ପାଇ କ’ଣ କରିଥାନ୍ତ ? ତୁରନ୍ତ ମନରୁ ଜବାବ୍ ଆସେ ତୁମେ ‘ଡଗର‘ର କାଗଜ ଖର୍ଦ୍ଦିଲାଗି ତାକୁ ଖର୍ଚ୍ଚ କରି ଦେଇଥାନ୍ତ କି ଦେଇ ଦେଇଥାନ୍ତ ତୁମ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ‘ସରସ ସାହିତ୍ୟ ସମିତି’ ଅଥବା ‘ହାସ୍ୟବିକାଶ କେନ୍ଦ୍ର’କୁ । ନିଜେ ତ ନିଜପାଇଁ ପାହୁଲାଟାଏ ଖର୍ଚ୍ଚ କରି ନଥାନ୍ତ । ତୁମେ ଆଜନ୍ମ ସନ୍ନ୍ୟାସୀ, ଚିରତ୍ୟାଗୀ, ଏବଂ ଚିରକାଳ ‘ଫତୁର’ ହିଁ ରହିଆସିଛି, ସେହିଭଳି ତୁମର କାଳଯାପନ ହୋଇଥାନ୍ତା । ଏହି ମନୋବୃତ୍ତି ହେତୁରୁ ତୁମ ଦ୍ୱାରା ବ୍ୟବସାୟ ବା କୃଷିକର୍ମ ସଫଳହୋଇ ପାରିନଥିଲା । ଯାହାର ଭୋଗର ଲାଳସା ନାହିଁ, ଅର୍ଥ ପିପାସା ନାହିଁ କି ଉଚ୍ଚାଶା ନାହିଁ ତା’ପକ୍ଷରେ କୌଣସି ଉଦ୍ୟୋଗ ବା ଉଦ୍ୟମ ସମ୍ଭବ ହୁଏନା । ନିଜକୁ ଲୁଚାଇ ରଖିବା ତୁମର ସାହିତ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଗୋଟିଏ ପ୍ରକୃତି ହୋଇ ରହିଗଲା, ଅଥଚ ଏଠାରେ କଥା କଥାକେ ସାହିତ୍ୟିକମାନେ ନିଜର ପ୍ରତିଷ୍ଠାର ଯୋଗାଡ଼ ଲାଗି ଉଦ୍ୟୋକ୍ତା ହୋଇଥାନ୍ତି । ମୁଁ ଚିରପ୍ରବାସୀ ହୋଇ କେବଳ ବାହାରୁ ଦେଖୁଥାଏ, ଏତେ ଗୁଡ଼ାଏବହିର ‘ଉଦ୍ଘାଟନ ସମାରୋହ’ ହେଉଛି, ପୁରସ୍କୃତ ଲେଖକମାନଙ୍କର ସମ୍ବର୍ଦ୍ଧନା ହେଉଛି । ଠାଏ ଦେଖିଲି, ସମ୍ବର୍ଦ୍ଧିତ ଲେଖକ ନିଜର ସାକ୍ଷାତ୍କାରର ଲିଥୋ କପି ସମ୍ପାଦକମାନଙ୍କୁ ଦେଇଛନ୍ତି ଏବଂ କାଗଜ ତାଡାଟି ବେଶ୍ ମୋଟ ହୋଇଛି । ମୁଁ ଜଣେ ସମ୍ପାଦକକୁ ବାଟରେ ଦେଖି ପଚାରିଲି, ଏତେ କାଗଜ କ’ଣ ଆପଣ ପତ୍ରିକାରେ ଛପାଇବେ ! ସେ କହିଲେ, ଏସବୁ ଦସ୍ତାବିଜ୍ ଆମ ପାଖରେ ରହିଥିବ ତାହାରି ଭିତରୁ କିଛି ନିର୍ଯ୍ୟାସ ନେଇ ଆମେ ପୃଷ୍ଠାଏ ଦି’ପୃଷ୍ଠା ଦେଇଦେବୁ ବୋଲି ଏତକ ମିଳିଛି । ତହିଁରେ ଫଟୋ ଆଦି ମଧ୍ୟ ରହିଛି ଯହିଁରେ ବିଭିନ୍ନ ଦେଶ, ବଡ଼ ବଡ଼ ଲୋକଙ୍କ ଗହଣରେ ଲେଖକଙ୍କୁ ଦେଖିବାକୁ ମିଳିବ । ତୁମେ ନିଜର ଭାବନା ଭିତରେ ଦେଖାଇଛ କିପରି ଜଣେ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ସମ୍ମାନ ପାଇଥିବା ବରିଷ୍ଠ ଲେଖକ ଆଉଜଣେ ସମାନ ଭାବରେ ସମ୍ମାନିତ ଲେଖକଙ୍କୁ ନିକୃଷ୍ଟ ବୋଲି କହି ନିଜର ଗାରିମା ପ୍ରକଟ କରିଛନ୍ତି: ପୁଣି ରାଉରକେଲାରେ ତୁମର ସମ୍ବର୍ଦ୍ଧନା ହେଉଥିବାର ଜାଣି ପ୍ରଚାରପତ୍ର ଛପାଇ ଏପରି କରିବା ଉଚିତ୍ ନୁହେଁ ବୋଲି କେତେକ ଲେଖକ ଉଦ୍ୟୋକ୍ତାମାନଙ୍କ ପାଖକୁ ପଠାଇ ଦେଇଥିଲେ ଯାହାକି ଉଦ୍ୟୋକ୍ତାମାନେ ପୋଡ଼ି ନଷ୍ଟ କରିଦେଇଥିଲେ । ଅସୂୟାର ପରାକାଷ୍ଠା ଏହିପରି ଭାବରେ ସାହିତ୍ୟିକମାନଙ୍କଠାରେ, ଦୃଶ୍ୟ ହେଉ ବା ଅଦୃଶ୍ୟ ହେଉ, ନାନା ରୂପରେ ଜଣାପଡ଼ୁଛି । ପାଠକପାଠିକାଙ୍କ ମନରେ ବରେଣ୍ୟ କବି ଓ ଲେଖକଙ୍କର ଯେଉଁ ଭାବମୂର୍ତ୍ତି ରହିଆସିଥିଲା, ତାକୁ କେତେକ ବାଜେଲୋକ ମିଶି ବର୍ଷ କେଇଟାରେ ନଷ୍ଟ କରିଦେଲେ । ମୁଁ ଭାବୁଛି, ସେଭଳି ଦଉଡ଼ ଭିତରେ ତୁମେ କୋଉଠି ରହିଥାନ୍ତ ? ତୁମେ ତ ସେ ଜାଗାରୁ ପାଞ୍ଚମାଇଲ ଦୂରକୁ ପଳେଇଯାଇଥାନ୍ତ । ଯାହାବି ତୁମକୁ ମିଳିଛି, ତାହା ଆପେ ଆପେ ତୁମର ନିଜଗୁଣ ସକାଶେ ମିଳିଛି, କାହାରି ପଛପେଲା ଯୋଗୁରୁ ନୁହେଁ କି ନିଜର ଯୋଗାଡ଼ ଯୋଗୁରୁ ନୁହେଁ । ଠାଏ ତୁମେ ଲେଖିଛ, ଅଧ୍ୟାପକମାନେ ତୁମର ଲେଖାକୁ ପାସଙ୍ଗରେ ପକାଇ ନାହାନ୍ତି । ଦୂର ପ୍ରବାସରେ ଥାଇ ମୁଁ ଶୁଣିବାକୁ ପାଇଲି ଯେ କେତେକ କ୍ଷମତା ସଂପନ୍ନ ସାହିତ୍ୟିକ ଅଧ୍ୟାପକମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ନିଜନିଜର ସ୍ତୁତି ଲେଖି ଛପାଇଛନ୍ତି, ନ ଲେଖିଲେ ଫଳ ଖରାପ ହେବ ବୋଲି ମଧ୍ୟ ଧମକ ଦେଇଛନ୍ତି । କେନ୍ଦ୍ରର ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀରେ ମଧ୍ୟ ଥରେ ଚରମ ବିଚାରକମାନେ ଜଣ ଜଣ କରି ଘୋଷଣା କରିଥିଲେ ଯେ ସେମାନେ ପୁରସ୍କୃତ ବହିଟିକୁ ଭଲ ଭାବରେ ପଢ଼ିନାହାଁନ୍ତି ତେଣୁ ତା’ଭିତରେ ଗୋଟିଏ କବିତା ଯେ ଆମର ଜଣେତୁଙ୍ଗ ନେତାଙ୍କର ନିନ୍ଦା କରିଛି ତାହାର ଖବର ରଖିନାହାନ୍ତି । ତୁମେ ସେହି ବିଚାରକମାନଙ୍କର ସ୍ୱୀକୃତି ଲାଗି ଅବଶୋଷ କରିଛ, ସେହି ଅଧ୍ୟାପକମାନଙ୍କର ପ୍ରଶଂସା ଶୁଣିବାକୁ ଲାଳାୟିତ ହୋଇଛ ? ତୁମେ ଯାହା ପାଇଛ, ଯେଉଁ ଅଗଣିତ ପାଠକଙ୍କର ସାଗ୍ରହ ସ୍ୱୀକୃତି ପାଇଛ ତାହା କେତେଜଣ ଲେଖକଙ୍କର ଭାଗ୍ୟରେ ଜୁଟୁଛି ? ଏହା ପଛରେ ତୁମର କ୍ଷମତାକାମ କରିନାହିଁ କି ରାଜନୀତିକ ସୁପାରିଶ କାମ କରିନାହିଁ । ଯେଉଁ ନିଷ୍ପାପର ସାଧନା ନେଇ ତୁମେ ଅବିଶ୍ରାନ୍ତ ଭାବରେ ସାହିତ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି କରିଚାଲିଥିଲ, ନିଜର ଅସୁସ୍ଥତା, ନିଜର ନିଷ୍ପ୍ରଭ ଦୃଷ୍ଟି; ନିଜର ଅଭାବଗ୍ରସ୍ତ ଜୀବନ, ସବୁକିଛି ଅବହେଳା କରି, ସବୁ ଟିଟିକାରି ସହି, ସବୁ ପ୍ରତ୍ୟାଶାକୁ ଜଳାଞ୍ଜଳି ଦେଇ, ତାହାରି ଏହି ସୁଫଳ ମିଳିଛି, ଏକଥା କାହାରିକୁ ବୁଝାଇ କହିବାକୁ ହେବ ନାହିଁ । ମୋ ଭଳି ତୁମର ଅଜସ୍ର ସ୍ତାବକ ଅଛନ୍ତି । ମୁଁ ଅନେକ ସମୟରେ ଭାବେ, ଏତେ ସହିବାର ବ୍ୟକ୍ତି, ଏତେ ଉତ୍ସାହ ଉଦ୍ଦୀପନା ତୁମକୁ କେଉଁଠୁ ମିଳେ, ଅନ୍ତରର କେଉଁ କୋଣରେ ଏହି ଚିରସ୍ରୋତା ଉତ୍ସଟି ଲୁଚାଇ ରଖିଛ ? ଆଜି ମନେ ପଡ଼ୁଛି ‘ଡଗର’ର ରଜତ ଜୟନ୍ତୀ ଉତ୍ସବ ବେଳେ ଯେଉଁଦିନ ମୋତେ ‘ରସରାଜ’ ଉପାଧି ମିଳିଲା, ତୁମେ ସେଦିନ ଗୋଟିଏ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ଗାୟନର ଅନୁକରଣ ପରିବେଷଣ କରିଥିଲ, ସେହି ‘ଆଳାପ’ ମଧ୍ୟରେ ନାନା ‘ବିଳାପ’ ଯୋଗ କରିଥିଲ, ପୁଣି ତହିଁରୁ ବିଲୁଆ, କୁକୁର ବିଲେଇ ସବୁ ଜୀବଙ୍କର ବୋବାଳି ମଧ୍ୟ କାଢ଼ିଥିଲ ! ସଭା ପରେ ଆମେ ସମସ୍ତେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଚକିତ ହୋଇ ଆଲୋଚନା କରୁଥିଲୁ, ଏଇ ବୟସରେ କ’ଣ ଅନ୍ୟକେହି ଏପରି ଗୋଟିଏ ପ୍ରୋଗ୍ରାମ୍ ଦେଇ ପାରିଥାନ୍ତା ? ଏପରି କୌଣସି ହାସ୍ୟାଭିନେତା, ପୋଖତ କଳାକାରଙ୍କ ନାମ ଆମ ଭିତରୁ କେହି କହିପାରିଲେ ନାହିଁ, ଯେକି ସେଭଳି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଲାଗି ସାହସୀ ହୋଇଥାନ୍ତା । ଏସବୁ କିନ୍ତୁ ତୁମେ ମଞ୍ଚ ପଛରୁ ଅଦୃଶ୍ୟହୋଇ କରୁଥିଲ । ଉପସ୍ଥିତ ଦର୍ଶକମଣ୍ଡଳୀ ଏହାକୁ ଉପଭୋଗ କରୁଥିଲେ । ମୁଁ ବିଚାରୁଥିଲି, ଏତେ ‘ହନୁକରଣ’ର ବ୍ୟଙ୍ଗ ମଧ୍ୟରେ ବି ତୁମେ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ରାଗର ନିୟମକୁ ଭଙ୍ଗ କରିନାହଁ ! ଏକଥା ମୁଁ ବୁଝିପାରିଲି କାରଣ ମୋର ଯତ୍ସାମାନ୍ୟ ସଙ୍ଗୀତର ଶିକ୍ଷା, ଗୁରୁଙ୍କର କୃପାରୁ ରହିଥିଲା । ଏହି ଚମତ୍କାର ପ୍ରତିଭାଟି ତୁମେ ଲୁଚାଇକରି ରଖିଥିଲ । ତାହାପରେ ଆଉ ମୁଁ ତୁମକୁ କେବେ ଗାଇବାର ଶୁଣିନାହିଁ, କିନ୍ତୁ ସେହି କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମଟିକୁ ମୁଁ କେବେ ଭୁଲିପାରେ ନାହିଁ । ତୁମର ଫୁଟା ଡଙ୍ଗା ଭିତରକୁ ସଂଗୀତର ଲହଡିଟା କେବେ କେଉଁ ଅବସ୍ଥାରେ ପଶିଯାଇଥିଲା ସେକଥା ଖୋଜିଲେ ମିଳିବ ନାହିଁ । ପଚାରିଲେ ତ ତୁମେ ମୋଟେ ମାନିନଥାନ୍ତ ଯେ ତୁମର ସେହି ପ୍ରତିଭାଟି ରହିଛି । ଯେବେ ପରିବେଶ ଅନୁକୂଳ ହୋଇଥାନ୍ତା, ଯେବେ ‘ଡଗର’ ପତ୍ରିକାଟି ସୂଚାରୁରୂପେ ଚାଲିଥାନ୍ତା, ଯେବେ ତୁମର ଏତେ ଦୁର୍ବିପାକ ସହିବାକୁ ହୋଇନଥାନ୍ତା, ତେବେ ନିଶ୍ଚୟ କେଉଁ ଘରୁଆ ବୈଠକରେ ତୁମେ ଗୀତଗାଇ ଶୁଣାଇଥାନ୍ତ ଓ ସମସ୍ତେ ଶୁଣି ମୁଗ୍ଧ ହୋଇଥାନ୍ତେ, ପ୍ରକୃତ ସଂଗୀତ, କିଛି ବ୍ୟଙ୍ଗଗୀତ ନୁହେଁ ଏବଂ ବୋଦ୍ଧା ଶ୍ରୋତାମାନେ ତାହାର ମହତ୍ୱ ବୁଝିଥାନ୍ତେ । ତୁମେ ସଙ୍ଗୀତଜ୍ଞ, ତୁମେ ଚିତ୍ରକର, ତୁମେ କବି ଓ ଲେଖକ । ଏତେଗୁଡ଼ାଏ ଗୁଣ କ’ଣ ସହଜେ ଏକାଠି ଠୁଳ ହୁଏ ? ମୁଁ କହିବି ଏଭଳି ଗୁଣର ସମାହାର ଅତ୍ୟନ୍ତ ବିରଳ । ତୁମର ସେହି ପ୍ରତିଭା ଭଳି ତୁମେ ଗୋପନ ରଖିଛ ତୁମର ଅଟଳ ଭକ୍ତିଭାବକୁ । ଭିତରେ ଭିତରେ ତୁମେ ଜଣେ ଭକ୍ତ ରହିଛ, ବାହାରେ ଯାହା ଦିଶୁଥାଉ ପଛକେ । ତୁମକୁ ନିତ୍ୟାନନ୍ଦ ମହାପାତ୍ର ଡାକୁଥିଲେ ‘ହୋ ହରିଓଁ’ ବୋଲିକରି । ପରେ ତୁମେ ଭଗବାନ୍ ସତ୍ୟସାଇବାବାଙ୍କର ଭକ୍ତ ହେଲ । ସେହି ଅହେତୁକୀ ଅଚଳା ଭକ୍ତିରୁ ତୁଳନା ହୁଏ ନାହିଁ । ଥରେ ମୋତେ ଲେଖିଥିଲ, ମାସେ କି ଦୁଇମାସକାଳ ତୁମର ଅନ୍ୟଜ୍ଞାନ ନଥିଲା, କେବଳ ବାବାଙ୍କର ଧ୍ୟାନରେ ମଗ୍ନ ରହିଥିଲ । ଫତୁ ଭାଇନା, ଭକ୍ତି ତ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ମିଳେ ନାହିଁ, ସେ ଏକ ଆଶିଷ, କେବଳ ସୌଭାଗ୍ୟବାନ୍ଙ୍କୁ ମିଳେ । ଆମେ ସାଧାରଣ ଲୋକ ସେସବୁ ସୂକ୍ଷ୍ମ ବିଷୟ କେତେଟା ବୁଝିବୁ ? ଏତିକି ବୁଝିପାରିବୁ ଯେ ତୁମ ଭିତରେ ଗୋଟିଏ ଭାବସାଗର ରହିଛି, ସେଇଥିରେ ବେଳେ ବେଳେ ତୁମେ ସନ୍ତରଣ କରୁଥାଅ । କେତେ ଭକ୍ତ କେତେ ରକମର ପୂଜାର୍ଚ୍ଚନା କରୁଥାନ୍ତି, ଭଜନକୀର୍ତ୍ତନ କରୁଥାନ୍ତି, ବିଭୂତି ପାଇଥାନ୍ତି, ତୁମେ କିନ୍ତୁ କେବଳ ଭାବର ବିନିମୟରେ ବିଶ୍ୱାସୀ ବୋଧହୁଏ ସେହି ଭକ୍ତିର ଶକ୍ତି ହିଁ ତୁମକୁ ଦୁସ୍ତର ମରୁପଥ ଅତିକ୍ରମ କରାଇଛି, ବହୁ ଦୁଃଖଦ ଅଭିଜ୍ଞତା ମଧ୍ୟରେ ବି ଆନନ୍ଦର ସଂଧାନ କରାଇଛି, ତୁମକୁ ବଞ୍ଚିବାର ପ୍ରେରଣା ଦେଇଛି । ସବୁଠୁ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ କଥା ତୁମର ଆଶାବାଦ । ଏହି ଆଶାବାଦ ଯୋଗୁରୁ ତୁମେ ମହାବ୍ୟାଧି ସାଙ୍ଗରେ ବି ଲଢ଼େଇ କରି ଜିତିଛ । କେବେ ହେଲେ ନୈରାଶ୍ୟକୁ ପାଖ ମଡାଇ ଦେଇନାହଁ । ଏହି ଆଶାବାଦ ହିଁ ତୁମର ସାହିତ୍ୟର ଛତ୍ରେ ଛତ୍ରେ ଲୁକ୍କାୟିତ ରହିଛି, ତାହାହିଁ ହାସ୍ୟରସର ଜଗତରେ ତୁମକୁ ମୁକୁଟହୀନ ସମ୍ରାଟ କରି ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ କରିଛି ।
ତୁମର ସାହିତ୍ୟିକ ମୂଲ୍ୟାୟନ କରିବାର ଯୋଗ୍ୟତା ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ତଥାକଥିତ ସମାଲୋଚକଙ୍କ ପାଖରେ ମିଳିବ ନାହିଁ । ହାସ୍ୟର ସମାଲୋଚନା କରିବା ଲାଗି ଆମର ଦେଶରେ କୌଣସି ପରମ୍ପରା ସୃଷ୍ଟି ହୋଇନାହିଁ । ଆମର ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟମାନଙ୍କରେ, ମହାବିଦ୍ୟାଳୟମାନଙ୍କରେ ହାସ୍ୟ ସାହିତ୍ୟର ଆଲୋଚନା ହୁଏନାହିଁ । ହାସ୍ୟ ସ୍ରଷ୍ଟାଙ୍କର ପରିଚୟ ମଧ୍ୟ ସେଠାକାର ଶିକ୍ଷକ ଓ ଛାତ୍ରଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ନଥାଏ । ଓଡ଼ିଶାରେ ଏତେଗୁଡ଼ିଏ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ରହିଛି, ସବୁଠାରେ ସାହିତ୍ୟର ଶିକ୍ଷଣ ହୋଇଥାଏ, କିନ୍ତୁ ହାସ୍ୟ ସାହିତ୍ୟ ବିଷୟରେ କଦବା କ୍ୱଚିତ ଆଲୋଚନା ହେଉଥାଏ । ଅନେକଦିନ ତଳେ ବାଣୀବିହାରର ଓଡ଼ିଆ ବିଭାଗ ମୋତେ କେତେକ ପ୍ରସାର ଭାଷଣ ଦେବାଲାଗି ଡାକିଥିଲେ । ଗୋଟିଏ ଦିନ ଭାଷା-ମନୋବିଜ୍ଞାନ ଓ ଭାଷା ପରୀକ୍ଷଣ ଉପରେ କହିବା ପରେ ମୁଁ ହାସ୍ୟ ସାହିତ୍ୟ ବିଷୟରେ ବକ୍ତୃତା ଦେଇଥିଲି । ପ୍ରଥମୋକ୍ତ ବିଷୟମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ଶ୍ରୋତାମାନଙ୍କର ଆଗ୍ରହ ଟିକିଏ ଅଧିକ ଥିବାର ଅନୁଭବ କଲି । ଶ୍ରୀ ନିତ୍ୟାନନ୍ଦ ଶତପଥୀଙ୍କର ‘ଇସ୍ତାହାର’ ପତ୍ରିକାରେ ଗୋଟିଏ ଫାଳ ହାସ୍ୟରସ ଉପରେ ଲେଖିଥିଲି । କିନ୍ତୁ ଦୀର୍ଘଦିନର ହାସ୍ୟ ସାହିତ୍ୟର ଅଭିଜ୍ଞତା ସତ୍ତ୍ୱେ ତାହା ବିଷୟରେ କୌଣସି ସଂଗୋଷ୍ଠୀ ଆଦିରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରିବାର ସୁଯୋଗ ହୋଇନାହିଁ । ଥରେ ଓଡ଼ିଶା ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀର ସମ୍ପାଦକଙ୍କୁ ଫୋନ୍ କରିଥିଲି । ମୁଁ ଅନ୍ୟ କାମରେ ଭୁବନେଶ୍ୱର ଯାଇଥାଏ । ସେଠାରୁ ଜବାବ୍ ପାଇଲି ଯେ ସେ ଭୁବନେଶ୍ୱର ବାହାରକୁ ଯାଉଛନ୍ତି ତେଣୁ ମୋ ସାଙ୍ଗରେ ଭେଟ ହେବ ନାହିଁ । ପର ଦିନର ଖବର କାଗଜରୁ ପଢ଼ିଲି ଯେ ସେ ବ୍ରହ୍ମପୁରରେ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ହାସ୍ୟରସ ଉପରେ କୌଣସି ଆଲୋଚନାରେ ଯୋଗ ଦେବାକୁ ଯାଇଛନ୍ତି ଯାହାକି ଏକାଡେମୀ ପକ୍ଷରୁ ଆୟୋଜିତ ହୋଇଥିଲା । ଏଥିରେ ସେ ମୋତେ ସାମିଲ କରିବାକୁ ଉପଯୁକ୍ତ ବୋଧ କରିନାହାନ୍ତି ନିଶ୍ଚୟ । ମୁଁ ଯାଇଥିଲେ ପଦେ ଦିପଦ ତୁମ ବିଷୟରେ କି ହାସ୍ୟରସର ଆଉ କେତେକ ସ୍ରଷ୍ଟାଙ୍କ ବିଷୟରେ କିଛି କହି ପାରିଥାନ୍ତି ବୋଧ ହୁଏ । ଏହାପରେ ମୁଁ ଆଉ ସେହି ସମ୍ପାଦକଙ୍କ ସାଙ୍ଗରେ ଫୋନ୍ରେ କଥା ହୋଇନାହିଁ । ମୋର ଏକଥା କହିବାର ଏକମାତ୍ର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ତୁମର ସୃଷ୍ଟିର ଉପଯୁକ୍ତ ସମୀକ୍ଷା ନ ହେବାର ଗୋଟିଏ ବଡ଼ କାରଣ ହେଲା ଯେ ଏହାର ଆଲୋଚନା କରିବାର ଉପଯୁକ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତି ମିଳୁନାହାନ୍ତି । ତୁମ ଉପରେ ଡକ୍ଟରେଟ୍ କରି ବିଜୟାନନ୍ଦସିଂହ କିଛି ପରିମାଣରେ ଏ ଅଭାବ ମେଣ୍ଟାଇ ପାରିଛନ୍ତି ଅବଶ୍ୟ । ଅନ୍ୟ କେଉଁଠି କିପରି ଆଲୋଚନା ହେଉଥିବ ମୋ ପକ୍ଷରେ ସେସବୁ ଜାଣିବାର ଉପାୟ ନାହିଁ । ତଥାପି ପତ୍ରପତ୍ରିକାର ସମାଲୋଚନା ଓ ସମ୍ବାଦପତ୍ରମାନଙ୍କର ସମୀକ୍ଷା ସ୍ତମ୍ଭ ଦେଖି ମୋର ମନେହୁଏନା ଯେ ହାସ୍ୟରସ ଉପରେ ବିଶେଷ କିଛି ଚର୍ଚ୍ଚା ହେଉଥିବ । ତେବେ ତୁମର ପ୍ରଶଂସକ ଓ ସ୍ତାବକମାନେ ତୁମ ଲେଖାର ଆଦର ବଢ଼ାଇଛନ୍ତି ଓ ପାଠକପାଠିକାଙ୍କ ଆଗରେ ଏହାର ପ୍ରସାର ପାଇଁ ସାହାଯ୍ୟ କରିଛନ୍ତି ସେ କଥା ମୁଁ ଅନୁଭବ କରି ଖୁସି ହୋଇଛି । ଆଶା କରୁଛି ଏହିପରି ଭାବରେ ଭବିଷ୍ୟତରେ ମଧ୍ୟ ତୁମ ଉପରେ କିଛି କିଛି ଆଲୋଚନା ହେବ ।
ମୁଖ୍ୟତଃ ତୁମେ କଟକ ସହରରେ ହିଁ ନିଜର ରଚନାର ପୃଷ୍ଠଭୂମିକୁ ସୀମାବଦ୍ଧ ରଖିଛ । ଖାଲି କଟକ ସହର ନୁହେଁ, କେତେକ ସାହି ବା ଅଞ୍ଚଳ ମଧ୍ୟରେ ହିଁ ତୁମେ ତୁମର ସୃଷ୍ଟିକୁ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ରଖିଛ । ସମାଜିକସ୍ତର ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଅଧିକାଂଶ ସ୍ଥଳରେ ତୁମେ ନିମ୍ନଠାରୁ ନିମ୍ନମଧ୍ୟବିତ୍ତ ସ୍ତରର ଚରିତ୍ରମାନଙ୍କୁ ବାଛିଛ । ଆଉ କେତେକ ବିଖ୍ୟାତ ରଚନା ମଧ୍ୟରେ ଅଛନ୍ତି ଲଢ଼ୁଆ ସାହିତ୍ୟିକ ଓ ଲେଖକ ଚରିତ୍ର ଯେଉଁମାନେ ଆଧୁନିକ ବନାମ ପୁରାତନ ରୀତିର ଚିରାଚରିତ ମୋକଦ୍ଦମାଟି ଚଳାଇ ଯାଆନ୍ତି । ଏହି ଦୁଇଟି ସରହବ ମଧ୍ୟରେ ଦେଖାଇଛ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଓ ପାରିବାରିକ ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱ, ରାଜନୀତିକ ମତଭେଦ, ନାନା ବିଚିତ୍ର ବର୍ଣ୍ଣର ବିରୋଧ ଓ ଅଦ୍ଭୁତ ପ୍ରସଙ୍ଗ । ସମାଜର ନିମ୍ନସ୍ତରର ଲୋକମୁହଁରେ ସ୍ୱାଭାବିକ ଭାଷା ଫୁଟାଇବାକୁ ଯାଇ ତୁମେ ସମାଲୋଚନାର ଶରବ୍ୟ ହୋଇଛ । ଏତେ ‘ଶଳା’ ଥିଲେ ସାହିତ୍ୟର ମର୍ଯ୍ୟାଦାହାନି ହେବାର ସମ୍ଭାବନା କଥା ବି ହସରେ ଉଡ଼ାଇ ଦେଇ ଶଳା ସ୍ଥାନରେ ‘ଶ୍ୱଶୁର ପୁଅ’କୁ ଥୋଇ ଦେଇଛସତେ ଯେପରି ଉକ୍ତ ସମାଲୋଚକ ମହାଶୟଙ୍କୁ ବ୍ୟଙ୍ଗ କରି । ସାହିତ୍ୟଜଗତର ଅଯଥା କନ୍ଦଳ, ଲେଖକମାନଙ୍କର ଆତ୍ମତ୍ସରିତା ଓ ଅହଂକାର, ପରସ୍ପରର ନିନ୍ଦାଚର୍ଚ୍ଚା ଓ ବିତଣ୍ଡାର ଯେଉଁ ଚିତ୍ର ତୁମର ରଚନାରେ ଫୁଟି ଉଠିଛି, ବ୍ୟକ୍ତ ହେଉ କି ଅବ୍ୟକ୍ତ ହେଉ, ସେହି ମାନସିକତା ଯେ ଅଦ୍ୟାପି ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ଲେଖକ ଗୋଷ୍ଠୀ ଓ ସାହିତ୍ୟିକ ଧୂରନ୍ଧରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଅଦ୍ୟାପି ବିଦ୍ୟମାନ ତାହାର କିଛି କିଛି ଲକ୍ଷଣ, ଯେ କେହି ବାହାରୁ ମଧ୍ୟ ଦେଖିବାକୁ ପାଇବେ । ‘ମଙ୍ଗଳବାରିଆ ସାହିତ୍ୟ ସଂସଦ’ ବେଳକୁ ଏତେ ପୁରସ୍କାରର ଧୁମ୍ ଧାମ୍ ଲାଗି ନଥିଲା କି ସ୍ୱୀକୃତି ଲାଗି ଏତେ ଧାଉଡ଼ି ଲାଗିନଥିଲା । ଏବେ ଏସବୁ କନ୍ଦଳର ଉଗ୍ରତା ଟିକିଏ ଅଧିକ ଜଣା ପଡ଼ୁଛି ।
ଆଉ ଗୋଟିଏ ମୁଖ୍ୟ ବିଭାବ ତୁମ ରଚନାରେ ଦେଖାଯାଏ । ଅଧିକାଂଶ ଲେଖା ତୁମର ନାରୀ ବର୍ଜିତ । ଆଦ୍ୟ ଜୀବନରୁ ହିଁ ତୁମେ ଦେଖିପାରିଥିଲ ଯେ ଅଧିକାଂଶ ରଚନାରେ କେବଳ ପ୍ରେମ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଘଟଣାକୁ ଅବଲମ୍ବନ କରି ହାସ୍ୟରସ ସୃଷ୍ଟି କରିବାର ଚେଷ୍ଟା ହେଉଛି, ତେଣୁ ତୁମେ ବିରକ୍ତି ବୋଧ କରିଥିଲ । ଆଉ ଦୁଇଜଣଙ୍କ ପାଖରେ ତୁମ ଏହି ମତ ପ୍ରକାଶ କଲ ଯେ ଏସବୁ ନଥିଲେ ବି ହାସ୍ୟରସର ରଚନା ସମ୍ଭବ । ସେମାନେ ଏଥିରେ ଏକମତ ନ ହେବାରୁ ତୁମେ ଜିଦ୍ କଲ, ଏସବୁ ବର୍ଜନ କରି ହାସ୍ୟରସର ସାହିତ୍ୟ ଲେଖିବ ଏବଂ ଆଜୀବନ ତାହାହିଁ କରି ଆସିଛ । ମୋ ମତରେ, ଏହା ଫଳରେ ନାରୀ ଜାତିର ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଅଧିକତର ସୁରକ୍ଷିତ ହୋଇପାରିଛି । ହାସ୍ୟରସର ରଚନାରେ ବରାବର ସ୍ତ୍ରୀଜାତିକୁ ନେଇ ବ୍ୟଙ୍ଗବିଦ୍ରୂପର ଏକ ମନୋବୃତ୍ତି ଦେଖାଯାଏ । ନିଜର ସ୍ତ୍ରୀକୁ ନେଇ ମଧ୍ୟ ଅନେକ ଲେଖକ ନାନା ଭାବେ ଥଟ୍ଟାତାମସା କରି ତାକୁ ବ୍ୟଙ୍ଗବିଦ୍ରୂପର ଶରବ୍ୟ କରିଥାନ୍ତି । ତୁମର ରଚନାରେ ଏସବୁ ମୋଟେ ରହିଲା ନାହିଁ ଏବଂ ସାମୂହିକଭାବରେ ହାସ୍ୟସାହିତ୍ୟର ଏକ ହିତକର ବାତାବରଣ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇପାରିଲା । ଯଦି ଏହାର ଅନ୍ୟଏକ ଦିଗ ବିଚାର କରାଯାଏ, ସେଥିରେ ତୁମ ପ୍ରତି ଆକ୍ଷେପ ହୋଇପାରେ ଯେ ତୁମ ଭଳି ଅସଂସାରୀ ସନ୍ନ୍ୟାସୀ ପୁଣି ନାରୀ ବିଷୟରୁ ଜାଣେ କ’ଣ ଯେ ସେ ସେମାନଙ୍କୁ ସାମିଲ କରି ରଚନା କରିବ ? ସେମାନଙ୍କୁ ଆଣିଲେ ଅତି ଅବାସ୍ତବ କରି ଉପସ୍ଥାପିତ କରିଥାନ୍ତ । ଏପରି ଆକ୍ଷେପ କରୁଥିବାର ମଣିଷ ଯଦି କେଉଁଠି ଥାଆନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କ ଲାଗି ଜବାବ ମଧ୍ୟ ତୁମେ ରଖିଯାଇଛ । ତୁମର ପ୍ରଥମ ଉପନ୍ୟାସ ‘ନାକଟା ଚିତ୍ରକର’ଠାରେ, ଯାହାର ନାୟିକା ଭିତରେ ତୁମର ନାରୀ ଚରିତ୍ର ଉପରେ ଅନ୍ତର୍ଦୃଷ୍ଟି ବେଶ୍ ପ୍ରକଟ ହୋଇପାରିଛି । ଏହି ରଚନାଟି ଅବଶ୍ୟ ହାସ୍ୟରସାତ୍ମକ ନୁହେଁ, ପୁରାପୁରି ବିୟୋଗାତ୍ମକ । କିନ୍ତୁ ଲେଖକ ହିସାବରେ ଏଥିରେ ନାରୀଚରିତ୍ର ଜରିଆରେ ତୁମର ଅନ୍ତର୍ଦୃଷ୍ଟି ବିଷୟରେ ସନ୍ଦେହ ରହେନା ଏବଂ ମନେ କରିଥିଲେ ଏହିପରି ଆହୁରି ଅନେକ ଚରିତ୍ର ତୁମର ହାସ୍ୟରଚନା ମଧ୍ୟରେ ମଧ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି କରିପାରିଥାନ୍ତ, ଏଥିରେ ମଧ୍ୟ ସନ୍ଦେହ ରହେନା ।
ତୁମର ପ୍ରବଳ ବାସନା ଥିଲା ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ ପଣ୍ଡିତମାନଙ୍କ ପାଖରେ ଲେଖକ ଭାବରେ ପରିଚିତ ହେବାକୁ । ତାହା ହୋଇପାରି ନାହିଁ ବୋଲି କେତେ ଅବଶୋଷ କରିଛ । ଯେଉଁମାନଙ୍କୁ ଆଜି ସ୍ୱୀକୃତି ମିଳୁଛି ଓ ସମ୍ମାନ ଦିଆଯାଉଛି ସେମାନେ ସମସ୍ତେ ଯେ ତୁମଠାରୁ ବେଶି ପ୍ରତିଭାସମ୍ପନ୍ନ ତାହା ବିଶ୍ୱାସ ହୁଏନାହିଁ । ଅନେକ ବଡ଼ ବଡ଼ କବି ଓ ଲେଖକ, ଭଲଟାୟାର, ସେଲି, ଅସ୍କାର ଓ୍ୱାଇଲ୍ଡ଼୍ ଓ ଗେଟେଙ୍କ ଭଳି ସ୍ରଷ୍ଟା ମଧ୍ୟ ସମସାମୟିକ ସ୍ୱୀକୃତିରୁ ବଞ୍ଚିତ ରହିଗଲେ । ଯେଉଁମାନେ ସେମାନଙ୍କୁ ଅସ୍ୱୀକାର କରିଥିଲେ, ସେମାନେ ଆଜି କାଳର ଅତଳ ଗର୍ଭରେ ଲୀନ ହୋଇଯାଇଛନ୍ତି, ଅଥଚ ଏହି ପ୍ରତିଭାସମ୍ପନ୍ନ ଲେଖକମାନେ ହିଁ ଅମର ହୋଇଛନ୍ତି । ଆଉ ଗୋଟାଏ ବାଧା ହେଉଛି ଲୋକପ୍ରିୟତା ସଙ୍ଗେ ସାମ୍ଭ୍ରାନ୍ତ୍ୟର ଚିର ବିରୋଧ । ସ୍ୱୀକୃତ ସାହିତ୍ୟ ବେଶି ସାମ୍ଭ୍ରାନ୍ତ୍ୟ ପର୍ଯ୍ୟାୟର । ପୁଣି ଯେଉଁ ବିଭାଗକୁ ତୁମେ ଜାବୁଡ଼ି ଧରିଲ ଆଜୀବନ, ତହିଁରେ ସ୍ୱୀକୃତି ପାଇବା କାଠିକର ପାଠ । ‘ଆଳୁକୁଚି ମାଳୁକୁଚି’ ଲେଖି କେହି କ’ଣ ଭାଜନ ହୋଇପାରେ ? ପୃଥିବୀର ବଡ଼ ବଡ଼ ହାସ୍ୟସ୍ରଷ୍ଟାଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କର ଜୀବଦ୍ଦଶାରେ କେଉଁଠାରେ ସମାଦାର ମିଳିନାହିଁ । ତଥାପି ସେମାନଙ୍କର ସୃଷ୍ଟି ବ୍ୟର୍ଥ ହୋଇଯାଇ ନାହିଁ । ତୁମର ଏହି ଆଜୀବନ ତପସ୍ୟା ମଧ୍ୟ ବ୍ୟର୍ଥ ହୋଇ ନପାରେ । ରୋମା ରୋଲାଙ୍କ ଭାଷାରେ-
"A gret soul struggles all its lifelong in sorrow to divert your idleness, for an hour."
ନିଜେ ଦୁଃଖ ସହି ତୁମେ ଆମକୁ ଆନନ୍ଦ ବିତରଣ କରିଛ । ଆମର ଅବସନ୍ନ ମନକୁ କିଛି ଆମୋଦ ଦେଇଛ । ହାସ୍ୟରସର ଧ୍ରୁବତାରା ଆଡ଼କୁ ଅନାଇଁ ମଙ୍ଗ ମୋଡ଼ୁ ମୋଡ଼ୁ ତୁମର ଜୀବନର ଫୁଟାଡଙ୍ଗାରେ ପାଣି ପଶିଯାଇଛି, ତୁମେ ଯେତିକି ପାରିଛ ପାଣି ବୋହିଛ ହେଲେ ଶେଷକୁ ଦୁଇ ହାତ ଟେକି ନିଜର ଇଷ୍ଟଦେବ ଓ ତୁମର ପ୍ରିୟ ପାଠକମାନଙ୍କୁ ନମସ୍କାର ଜଣାଇଛ । ଗୋଟିଏ ଜୀବନ ମଧ୍ୟରେ ଯେତିକି ମାନବିକତା, ମହତ୍ୱ ଚରିତ୍ର ଓ ସହୃଦୟତା ସମ୍ଭବ ସବୁ ତୁମେ ଜଣେ ଆଦର୍ଶ ବ୍ୟକ୍ତି ଭାବରେ ଦେଖାଇଗଲ । ପ୍ରତିକୂଳ ପରିସ୍ଥିତିରେ ମଧ୍ୟ ତୁମର ସଂକଳ୍ପ ଅଟଳ ରହିଲା । ବାରମ୍ବାର ଶାରୀରିକ ଓ ମାନସିକ ଧକ୍କା ଖାଇ ଖାଇ ତୁମେ ଧୈର୍ଯ୍ୟ ହରାଇ ନାହିଁ । ତୁମେତ ପାଠକମାନଙ୍କୁ ନମସ୍କାର ଜଣାଇ ଗଲ । ଏଣିକି ସେମାନେ ତୁମର ସ୍ମୃତି ରକ୍ଷା କରିବେ, ତୁମର ଅବଦାନକୁ କୃତଜ୍ଞତା ସହକାରେ ସ୍ମରଣ କରିବେ, ତୁମର ସୃଷ୍ଟିକୁ ଦେଶବିଦେଶରେ ପ୍ରସାରିତ ଓ ପ୍ରଚାରିତ କରିବେ, ଏତିକି ସେମାନଙ୍କଠାରୁ ଆଶା କରିବି ।
ମୋତେ ତୁମ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଖଣ୍ଡିଏ କ୍ଷୁଦ୍ର ପୁସ୍ତିକ ରଚନା କରିବାର ଦାୟିତ୍ୱ ଦେଇଥିବାରୁ ମୁଁ ଓଡ଼ିଶା ସାହିତ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ପ୍ରତି କୃତଜ୍ଞତା ଜଣାଉଛି । ଭାବୋଚ୍ଛ୍ୱାସ, ଶୋକର ସନ୍ତାପକୁ ଅତିକ୍ରମ କରି ତୁମ ବିଷୟରେ ଦିଧାଡ଼ି ଲେଖିବାକୁ ବହୁତ ବିଳମ୍ବ ହୋଇଗଲା । ବାରମ୍ବାର ତାଗିଦା ଦେଇ ମଧ୍ୟ ଏକାଡେମୀ ଧୈର୍ଯ୍ୟ ଧରି ମୋ ଲାଗି ଅପେକ୍ଷା କରିଛନ୍ତି ବୋଲି ମୁଁ ଆହୁରି ବେଶି କୃତଜ୍ଞତା ଜଣାଉଛି । ଯାହା ଲେଖିଛି ତହିଁରୁ ଅନେକ ବେଶି ଲେଖିବାକୁ ବାକି ରହିଗଲା ବୋଲି ମନେ ହେଉଛି, କିନ୍ତୁ କାମଟି ଆଗ ଶେଷ କରିଦେବା ଭଲ ବୋଲି ଏଇଠି ଡୋରି ବାନ୍ଧିଦେଲି । ମୁଁ ତୁମର ଚିରସ୍ତାବକ, ତୁମର ପ୍ରତିଭାର ପୂଜାରୀ ଏବଂ ତୁମର ସ୍ନେହଧନ୍ୟ । ଯେତିକି ମୁଁ ତୁମ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିଛି, ସେତେକ ମୋ ଜୀବନର ପରମ ସୌଭାଗ୍ୟ ବୋଲି ମୁଁ ମନେକରେ । ସ୍ୱର୍ଗରୁ ଥାଇ ତୁମେ ତୁମର ସବୁ ଅନୁସରଣିଆଙ୍କୁ ଆଶୀର୍ବାଦ କର ଯେ ଆମେ ଯେମିତି ତୁମର କାମକୁ ଠିକ୍ ବାଟରେ ଚଳାଇ ଜୀବନ ଉତ୍ସର୍ଗ କରୁ ।
ସ୍ନେହାଧୀନ
ହେମକାନ୍ତ